Handreiking ondersteuningsteams op schoolniveau

Transcriptie

1 Handreiking ondersteuningsteams op schoolniveau Maart 2015

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Huidige werkwijze praktisch Samenstelling ondersteuningsteam op schoolniveau Kindkans Achtergrondinformatie voor teamleden De voorbereiding De integrale bespreking zelf De afronding en evaluatie... 6 Werkdocument Groei werkdocument Ondersteuningsteam op schoolniveau... 7 Werkdocument Gespreksleidraad ondersteuningsteams op schoolniveau Werkdocument Evaluatievragenlijst ondersteuningsteams op schoolniveau Werkdocument Artikel handelingsgericht en oplossingsgericht werken door ondersteuningsteam op school Samen zijn we sterk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Krimpen aan den IJssel - 1 december Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Informatie over het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) voor basisonderwijs Capelle aan den IJssel... 24

3 1 Inleiding In het cursusjaar heeft het Samenwerkingsverband wsns IJssel en Lek een pilot uitgevoerd in samenwerking met de gemeenten en het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) Krimpen aan den IJssel, Capelle aan den IJssel (beiden stadsregio Rotterdam) en Zuidplas (regio Midden-Holland). De voor u liggende handreiking is het resultaat van deze pilot. In de pilot werden de achtergrond en het doel als volgt omschreven: sneller signaleren van specifieke behoeften van een kind; evaring opdoen met nauwe samenwerking met ouders (in de pilot is er in principe geen kindbespreking zonder ouders erbij); tijdig, effectief en als multidisciplinair team integrale ondersteuning bieden aan kind, ouders en leerkracht; waarbij ouders maximaal in eigen kracht worden gezet en oplossingen zo eenvoudig en handelingsgericht mogelijk zijn en betere samenwerking tussen school en het centrum voor jeugd en gezin opbouwen ten behoeve van leerlingen en hun thuisbasis. De pilot richtte zich op de ontwikkeling van ondersteuningsteams op schoolniveau. Deze ondersteuningsteams hebben vanaf 1 augustus 2014, als de wet Passend onderwijs in werking treedt, tot taak een integrale aanpak voor kinderen en allen die bij hen betrokken zijn, te bieden. Dit sluit tevens aan op de nieuwe Jeugdwet. In samenwerking met de professionals vanuit de Centra voor jeugd en gezin en het samenwerkingsverband is een werkwijze ontwikkeld. Gedurende de pilot is in overleg met de bij de pilot betrokken scholen deze werkwijze tot stand gekomen. Hiermee is een kader geschetst over hoe een ondersteuningsteam zou kunnen werken. Hierbij is het belangrijk op te merken dat iedere school vanuit haar eigen startsituatie invulling aan de werkwijze kan geven, zodat rekening wordt gehouden met de verschillen in startsituatie. Bij het ondersteuningsteam staat voorop dat er, waar nodig, integraal wordt gewerkt rondom kind en gezin. Dat wil zeggen dat er bij integrale ondersteuningsvragen niet alleen een plan wordt gemaakt voor het onderwijsdeel, maar voor alle leefwerelden van een kind waar specifieke behoeften liggen. Zowel op school als thuis. Het ondersteuningsteam is een overlegsituatie op schoolniveau die onderdeel uitmaakt van de basisondersteuning die scholen in het samenwerkingsverband Aan den IJssel tot hun beschikking dienen te hebben. Zie hiervoor ook het ondersteuningsplan samenwerkingsverband passend primair onderwijs Aan den IJssel, specifiek hoofdstuk 5, met het bijbehorende schema over ondersteuningstoewijzing. 3

4 2 Huidige werkwijze praktisch 2.1 Samenstelling ondersteuningsteam op schoolniveau Het (flexibele) ondersteuningsteam van de school bestaat uit de betrokken leerkracht, ouders, intern begeleider en één of meer deskundigen uit onderstaande pool. De pool bestaat uit een aantal deskundigen, werkzaam vanuit verschillende organisaties, die afhankelijk van de specifieke ondersteuningsbehoefte door de school kunnen worden ingeschakeld. Het gaat daarbij in ieder geval om schoolmaatschappelijk werkers, schoolbegeleiders, ambulant begeleiders van het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs, de schoolpsycholoog / orthopedagoog, jeugdarts / jeugdverpleegkundige, de medewerkers van de Centra voor jeugd en gezin en hulpverleners uit de jeugdzorg. Op deze manier is er expertise vanuit zowel de thuissituatie als het onderwijs en het Centrum voor jeugd en gezin direct beschikbaar ter ondersteuning van het kind, ouders en leerkracht. Dit ondersteuningsteam kan worden uitgebreid als de situatie hierom vraagt. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat vertegenwoordigers van het speciaal basisonderwijs of speciaal onderwijs aanwezig zijn als er een vraag is over specifieke onderwijsbehoeften, of dat externe behandelaars van het kind gevraagd worden hun ervaringen in te brengen. Ook ouders kunnen een vertrouwenspersoon meenemen die zij graag bij de bespreking hebben. 2.2 Kindkans Kindkans een webbased systeem dat erop is gericht alle actoren in het samenwerkingsverband, zoals directeuren en intern begeleiders te faciliteren inzake de ondersteuningsstructuur. Het systeem: ondersteunt en vergemakkelijkt de administratieve taak van iedere rol in het samenwerkingsverband biedt rechthebbenden de mogelijkheid uitgezette trajecten te bewaken, te monitoren en te evalueren bewaakt de statusovergangen in de trajecten en bewaakt, indien gewenst, de beschikbare budgetten. 2.3 Achtergrondinformatie voor teamleden Het is handig als alle teamleden gemeenschappelijke basiskennis en eenzelfde startpunt voor ontwikkeling hebben. Daarvoor is een documentenset ontwikkeld. Deze zijn opgenomen in de bijlagen van deze handreiking: 1. Groei- werkdocument ondersteuningsteams op schoolniveau, bijlage 1 2. Gespreksleidraad voor teambespreking, bijlage 2 3. Vragenlijst om besprekingen te evalueren 4. Artikel handelingsgericht en oplossingsgericht werken door ondersteuningsteam op schoolniveau. 4

5 2.4 De voorbereiding 1 Een aantal zaken is belangrijk om voorafgaand met elkaar te bespreken: Wie organiseert het overleg, plant een datum en nodigt iedereen uit? Uitnodigen van deelnemers: wie er allemaal bijvragen? Als hulpmiddel hiervoor kan je het profiel onderwijszorgcontinuüm raadplegen in bijlage 4 Uitnodigen van deelnemers: hoe? (mail, persoonlijk, brief?) Wie zit voor? Wie maakt er aantekeningen? / schrijft op flap? Wanneer komen we bij elkaar? Tip: gebruik datumprikker.nl Ruimte reserveren op school Let op stoelopstelling: ouders niet frontaal tegenover professionals Wie bereidt het gesprek voor, samen met ouders? Wie vult met hen het groeiwerkdocument IHP in? Dit formulier ontvangen alle deelnemers zoveel mogelijk ingevuld voorafgaand aan de bespreking. Doel van deze voorbereiding is tweeledig: - alvast met ouders in gesprek gaan over de behoeften van het kind en hun ideeën voor een oplossing van de situatie, met behulp van oplossingsgerichte gespreksvoering en om de ouders voor te bereiden op het verloop van de teambespreking) - afspreken dat ter voorbereiding van het overleg bepaalde informatie wordt uitgewisseld, schriftelijk voorafgaand aan het gesprek of ter plekke mondeling Wie kan de rol van zorgcoördinator / regievoerder / bewaker plan / contactpersoon ouders op zich nemen, qua tijdsinvestering en competenties? Uit de pilot is gebleken dat de intern begeleider vrijwel altijd degene is die de organisatie en voorbereiding op zich neemt. Tevens blijkt dat de intern begeleider ook vaak de rol van zorgcoördinator vervult, ook wanneer de focus is komen te liggen op ondersteuning van de gezinskant. In een dergelijke situatie kan worden afgewogen of het niet raadzamer is deze taak te leggen bij de gezinsondersteuning. Als een school start met de werkwijze met het ondersteuningsteam wordt aanbevolen om de eerste sessies goed te evalueren (met behulp van de vragenlijst). 2.5 De integrale bespreking zelf Er is een beknopte gespreksleidraad opgenomen voor de bespreking (bijlage 2). 1 Geïnspireerd door tips uit: Bosdriesz, M., Godefrooy, C., Moerkens, M. (2011). Handreiking voor een effectief en efficiënt zorgteam of ZAT. NJI: Utrecht 5

6 2.6 De afronding en evaluatie Het gesprek wordt afgerond met het maken van afsprakenlijst: het werkdocument 1 groeien werkdocument ondersteuningsteams op schoolniveau voorziet in een format daarvoor. Tijdens de pilot is het format aangepast naar aanleiding van de feedback uit de deelnemende scholen. In deze handreiking is de meest recente versie opgenomen. 6

7 Werkdocument 1 Groei werkdocument Ondersteuningsteam op schoolniveau Samenwerkingsverband Aan den IJssel Centrum voor jeugd en gezin Capelle aan den IJssel / Krimpen aan den IJssel / Zuidplas Versie 3 gedateerd augustus 2014 Het doel van de bespreking van het ondersteuningsteam is om te komen tot afspraken over de ondersteuning van de leerling. In dit document worden de afspraken en informatie uit de besprekingen bijgehouden. Vermeld zowel (persoons)gegevens als adressen. Naam leerling: Jongen/meisje: Geb. datum: Adres: Gezinssamenstelling: School: Groepsverloop: Groepsleerkracht(en): Intern begeleider: Schoolbegeleider: Betrokkenen Centrum voor jeugd en gezin: 7

8 Betrokken andere externen: Geef een beknopte omschrijving van de aanleiding tot de bespreking en de vragen die er zijn vanuit de leerkracht, het kind of de ouders. 1. Reden inbreng : Datum : Voer ter voorbereiding een gesprek met het kind. Maak, indien gewenst, gebruik van het voorbeeld Kindgesprek uit de bijlage. 2 Overzicht: wat weten we al van deze situatie? Bijvoorbeeld: naar binnen of naar buiten gericht gedrag, sociale vaardigheden en inzicht, hanteren en uiten van gevoelens) Het kind: gedrag, sociaal - emotioneel functioneren Stimulerende factoren: Belemmerende factoren: Bijvoorbeeld: concentratie, motivatie, zelfstandigheid, zelfvertrouwen, plannen, zelfverantwoordelijkheid) Het kind: werkhouding en taakgedrag Stimulerende factoren: Belemmerende factoren: Bijvoorbeeld: observaties, gegevens uit methodetoetsen en leerlingvolgsysteem, intelligentiegegevens) Het kind: leerontwikkeling en cognitief functioneren Stimulerend: Belemmerend: 8

9 Bijvoorbeeld: gezondheid, visus, gehoor, motoriek, lengte, gewicht, medicatie, verzorging) Het kind: lichamelijk functioneren Stimulerend: Belemmerend: Bijvoorbeeld: didactische en pedagogische vaardigheden, klassenmanagement, communicatie en afstemming) De leerkracht: Stimulerend: Belemmerend: (Bijvoorbeeld. pedagogisch klimaat, methoden en leermiddelen, gedrag medeleerlingen, klasseninrichting) De leeromgeving en groep: Stimulerend: Belemmerend: (Bijvoorbeeld: gezinskenmerken, ingrijpende gebeurtenissen, aandacht en steun, cognitieve stimulering en verwachtingen, lichamelijke en geestelijke verzorging) Gezin en ouders: Stimulerend: Belemmerend: Welke stimulerende en belemmerende factoren en omstandigheden vanuit het kind, de ouders, de thuissituatie, de leerkracht en de groep zijn van belang (vraag 2)? Welke aangrijpingspunten / kansen zijn er? 3 Inzicht: welke mogelijke verklaringen zijn er voor de situatie zoals deze nu is? (Voorlopig) verklarend beeld: 9

10 Leg de relatie met het groepsoverzicht en -plan. 4 Uitzicht: wat zijn de (voorlopige) onderwijs en ondersteuningsbehoeften van dit kind? Waar gaan we aan werken? Korte termijn doelen: Op welke wijze wordt dit doel bereikt Ontwikkelingsgebied(en) 5 Wat zijn de ondersteuningsbehoeften van de leerkracht? Datum : Als leerkracht wil ik bereiken dat : Zelf kan ik : Ik heb nodig ter ondersteuning : 6 Wat zijn de ondersteuningsbehoeften van het gezin, de ouder(s) / verzorgers? Datum : Als ouder(s) wil ik / willen we bereiken dat : Zelf kan ik / kunnen we : Ik / wij heb(ben) nodig ter ondersteuning : 7 Afspraken en planning Wat zijn de afspraken en wat wordt er gepland? School: verwerk de consequenties voor het onderwijsaanbod in het groepsplan. 10

11 Verwerk de effecten van de afspraken ook in het groepsoverzicht bij stimulerende of belemmerende factoren. CJG: verwerk de afspraken in het gezinsplan. Datum : Aanwezigen : Wat is de afspraak? 1 Wie voert uit? Startdatum Geplande einddatum / evaluatie Resultaat Aantekeningen uit bespreking d.d.: Bijlage(n): Informatie over didactische ontwikkeling: uitdraai leerlingvolgsysteem Informatie over sociaal emotionele ontwikkeling: uitdraai leerlingvolgsysteem Informatie over gezinssituatie. 11

12 Werkdocument 2 Gespreksleidraad ondersteuningsteams op schoolniveau Deze gespreksleidraad is ontwikkeld als hulpmiddel voor de ondersteuningsteams tijdens de teambesprekingen. Uiteraard zijn de teams vrij om in het kader van ervarend leren een aangepaste versie van een gespreksagenda te ontwikkelen en gebruiken. Verloop van teambespreking in stappen Schatting tijd 5 min introductie Stappen en gespreksonderwerpen - Welkom, vooral ook aan ouders, doel van de bespreking uitleggen. - Toelichting praktisch verloop de bespreking (denk aan duur van het overleg, mobieltjes op stil, altijd mogelijkheid om vragen te stellen wanneer dingen niet duidelijk zijn of men zich niet op zijn gemak voelt). - Toelichten dat we ons in het gesprek richten op wat werkt en behoefte van kind in plaats van op wat er nou precies mis is. We werken dus handelingsgericht/oplossingsgericht. Centraal in het gesprek staan altijd de behoeften van het kind. Ieder doel of afspraak die we maken staat in het teken van het belang van het kind en zal ook op die manier verwoord worden. De behoeften van het kind kunnen op het gebied van onderwijs, vrije tijd of in de gezinssituatie liggen. Uitkomst van deze bespreking is een gezamenlijk plan met doelen en afspraken over benodigde onderwijsondersteuning, ondersteuning thuis en/of ondersteuning in vrije tijd. 5 min voorstelronde Iedereen stelt zich kort voor en vertelt wat haar expertise is. Waar kunnen ouders hem/haar vragen over stellen? Tip 1: om tijd te besparen kan de voorzitter er ook voor kiezen om zelf iedereen voor te stellen. Hiermee voorkom je dat mensen heel uitgebreid aan het woord komen of al direct in de inhoud duiken. Tip 2. Stel de ouders als eerste voor 12

13 5 min informatie doornemen Voorzitter benoemt (indien van toepassing) welke feitelijke informatie is rondgestuurd (aanmeldformulier, toetsgegevens, verslagen, extra hulp en resultaten daarvan, medische informatie). In de uitnodiging is iedereen verzocht om dat te lezen. Ter vergadering is daar geen gelegenheid voor. De informatie wordt ter plekke in principe niet meer doorgenomen. Enige dat de voorzitter nagaat in het overleg, is: - Heeft iedereen dezelfde informatie gekregen? - Ontbreekt er nog belangrijke informatie? - Zijn er nog dingen onduidelijk? Dan moeten we die nog toelichten. 5 min Behoeften van het kind vaststellen, op gebied van onderwijs en/of vrije tijd en/of thuissituatie (herhalen vanuit aanmelding, check of het klopt) Tip: voor sommige personen is het prettig om mee te kunnen lezen. Het kan helpen om de behoeften van het kind op een flap-over te schrijven of te projecteren op een scherm met beamer en laptop. Dit kun je ook gebruiken om terug te grijpen op het centrale kindbelang en de oplossingsgerichte insteek, mochten mensen hiervan afdwalen. 20 min Fase van beeldvorming Per behoefte van het kind de opties verkennen vanuit school, thuis, aanvullende zorg. Wat weten we met elkaar dat werkt? Welke beschermende factoren/ krachten kunnen we inzetten en versterken? Hebben we de ervaring dat er al wel aan de behoefte van het kind wordt voldaan en wat kunnen we daarvan leren/gebruiken? Vraag aan ouders/leerkracht: wat als er morgen een wonder is gebeurd en het gaat goed met het kind. Hoe ziet dat er dan uit? Hier komen dus de aspecten uit handelingsgericht werken/oplossingsgericht werken duidelijk naar voren. In deze ronde mogen ook verhelderende vragen worden gesteld Tip 1: ook hier kan het goed helpen om de uitkomsten uit de brainstorm op een flap te schrijven. Op die manier hebben alle deelnemers uit het overleg, hetzelfde voor ogen en kunnen ze het gesprek beter volgen. Tip 2. Geef ouders als eerste het woord. Zij zijn de deskundigen ten opzichte van hun kind en het is belangrijk om hun motivatie en eigen kracht te vergroten. 13

14 15 min Fase van oordeelsvorming: uit alles wat is genoemd aan mogelijkheden, worden de beste suggesties gehaald. Wat is haalbaar/ heeft prioriteit? Deze worden in resultaten/ doelen samengevat en opgeschreven op een flap op laptop. Tip: beperk je tot 3 a 5 doelen. Formuleer de doelen handelingsgericht en vanuit het belang van het kind. 15 min Fase van besluitvorming: Voor ieder doel wordt afgesproken wie daar mee aan de slag gaat als doeltrekker, wanneer en hoe. Het integraal plan wordt ingevuld in format en iedereen krijgt daar een exemplaar van toegestuurd. Ook wordt er afgesproken wie het plan gaat bewaken (regiehouder/casemanager) en als contactpersoon dient voor de ouders. 5 min Afronding Bespreek wanneer het team weer bij elkaar komt en hoe men elkaar op de hoogte houdt. Bij vragen kan iedereen altijd de regiehouder/casemanager bellen of mailen. Evt. wordt er direct een afspraak gemaakt voor een tussenevaluatie. Totaal: 1 uur en 15 minuten De voorzitter vraagt de deelnemers aan het overleg en met name de ouders wat zij van het overleg vonden. Of het aan de verwachtingen voldeed. Wat ze van het resultaat vinden. Of ze nog feedback hebben voor de voorzitter. N.B. Bij vastlopen gesprek: weer even teruggaan naar de behoeften van het kind 14

15 Werkdocument 3 Evaluatievragenlijst ondersteuningsteams op schoolniveau Naam school: Datum: In enkele steekwoorden omschrijving casus: Aanwezig bij de bespreking: Beschikbare gegevens/informatie Voldeed het groei-werkdocument / OPP ondersteuningsteam op schoolniveau? Leverde het voldoende en de juiste informatie op? Zijn alle domeinen/leefwerelden van een kind voldoende in beeld gebracht? Dus wat is nodig voor dit kind op school, thuis en in de vrije tijd? Was deze casus bij SISA gemeld? Deze informatie over het functioneren van SISA is belangrijk voor de stadsregio Rotterdam. Voorbereiding bespreking ondersteuningsteam op schoolniveau Hoe verliep het voorbereiden van de bespreking met ouders (het invullen van het groei-werkdocument / OPP en het verdere gesprek vooraf met ouders). Waren de deelnemers in staat om zich voldoende voor te bereiden? Zo ja, wat heeft daaraan bijgedragen, zo nee, hoe komt dat? De bespreking zelf in het ondersteuningsteam op schoolniveau Hoe verliep de bespreking zelf: algemene indruk, sfeer, etc? Was de juiste expertise of waren de juiste mensen aan tafel? Zo nee, wat was wenselijk geweest? Willen we de volgende keer iets anders doen en zo ja, wat? Wat zijn specifieke aandachtspunten bij deelname van ouders aan de bespreking? Opbrengsten Zijn de doelen van de bespreking bereikt? Zo ja, wat heeft daaraan bijgedragen? Zo nee, hoe komt dit? Wat vinden we van het gemaakte plan / arrangement - Biedt dit een passende oplossing voor het kind, ouders en leerkracht? - Is er sprake van een aanpak die hen in hun kracht zet? - Zijn duidelijke afspraken gemaakt voor het vervolg? Kunnen leerkracht, ouders en andere betrokkenen morgen al aan de slag? Zo nee, wat ontbreekt er? Wie heeft de zorgcoördinatie? Welke leerpunten zijn er te benoemen? Welke succesfactoren zijn er te benoemen? 15

16 Werkdocument 4 Artikel handelingsgericht en oplossingsgericht werken door ondersteuningsteam op school Handelingsgericht werken en oplossingsgericht werken zijn veel gehoorde termen die veel raakvlakken hebben. In dit document worden beide werkwijzen kort toegelicht. Wat is handelingsgericht werken? 2 De laatste jaren is er in het onderwijs veel belangstelling voor handelingsgericht werken (HGW). HGW is een planmatige en cyclische werkwijze. Dit wordt zowel toegepast voor individuele leerlingen (leerlingbespreking) als op groepsniveau (groepsbespreking of multidisciplinair overleg). De onderwijsprofessionals (leerkracht, intern begeleider en leidinggevende) passen daarbij de volgende zeven uitgangspunten toe: 1. De onderwijsbehoeften van het kind, de leerling staan centraal: Wat heeft hij of zij nodig om bepaalde onderwijsdoelen te behalen? Welk onderwijsaanbod of welke opvoedingsaanpak past daarbij? 2. Het gaat om afstemming en wisselwerking tussen deze leerling, in deze groep, bij deze leerkracht, op deze school en met deze ouders. Hoe verbeteren we de afstemming op wat deze leerling nodig heeft? Hoe kunnen de ouders het onderwijs ondersteunen? Welke krachten kunnen we bundelen? 3. De leerkracht doet ertoe. De vraag van de leerkracht is belangrijk in de bespreking. Wat wil hij of zij weten en waarom? Hoe denkt de leerkracht over de leerling, de groep, de ouders en zichzelf als leerkracht? Wat heeft hij of zij nodig om de leerling te kunnen bieden wat de leerling nodig heeft? Welke ondersteuning heeft leerkracht nodig? 4. Tijdens de bespreking wordt vooral de nadruk gelegd op de positieve aspecten van de leerling, leerkracht, ouders. Wat werkt goed? Wat werkt ondanks de problemen? Waar ben je trots op? Wanneer lukt het wel of gaat het beter? De successen worden gebruikt voor de oplossing. 5. Er wordt door alle betrokkenen, leerkracht, intern begeleider, school maatschappelijk werker, jeugdverpleegkundige én ouders transparant en constructief samengewerkt. Ouders nemen deel aan een multidisciplinaire zorgbespreking. Aparte gesprekken met de ouders voor en na de zorgbespreking kunnen komen te vervallen. 6. De zorgbespreking is doelgericht. Wat willen we bereiken met de bespreking? Wanneer zijn we tevreden? Ook worden er doelen geformuleerd voor de leerling en de ondersteuning door leerkracht, ouders en eventuele deskundigen. 2 Bron: Beukering, T. van en Pameijer, N. (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Leuven: Acco 16

17 7. De bespreking verloopt systematisch in stappen (zie gespreksleidraad) en de werkwijze is bekend bij iedereen. De doelen en afspraken die gemaakt worden, worden kort en bondig op papier gezet op standaard formulieren en onder alle aanwezigen verspreid. Er zijn heldere afspraken over wie wat doet en waarom. Wat is oplossingsgericht werken? Zoals ze binnen het onderwijs momenteel druk bezig zijn met het handelingsgericht werken, krijgt binnen het lokale jeugdbeleid en gezinsbegeleiding 3 het oplossingsgericht werken veel belangstelling. Het oplossingsgericht werken gaat, net als het handelingsgericht werken, uit van de krachten en kwaliteiten die een kind en de ouders en/of leerkracht zelf al in huis heeft om de situatie te verbeteren. Er wordt wel kort stil gestaan bij het probleemsituatie van de leerling, maar al snel wordt de focus gelegd op de oplossing, hetgeen er moet gebeuren, de handelingen die verricht moeten worden om de situatie te verbeteren. Het oplossingsgericht werken vergroot de motivatie van kind, ouders en leerkracht omdat er direct gekeken wordt naar een betere situatie in de toekomst. De dingen die goed gaan worden uitgelicht omdat daar de oplossing ligt voor een betere situatie. Dit geeft de betrokkenen direct energie en hoop op verbetering. Oplossingsgericht werken kent 8 onderdelen 4 : 1. Contact leggen De basis van verandering is een goede relatie tussen betrokkenen. Door aandacht en interesse te hebben voor de leerling en zijn of haar ouders én voor de leerkracht, kunnen er al veel aanknopingspunten voor een oplossing naar boven komen drijven. 2. Context verhelderen en problemen onderkennen Het onderkennen van problemen is belangrijk maar de manier waarop is cruciaal. Belangrijk is om zicht te krijgen op de kern van het probleem en hoe dit een hinder is voor de leerling. Maar er komt geen uitgebreide analyse of diagnose van het probleem aan te pas. Het is de meeste gevallen toch vaak onmogelijk om dé oorzaak te vinden voor een situatie. Vaak spelen er meerdere oorzaken in combinatie met elkaar. 3. Doelen formuleren en successen beschrijven 3 Oplossingsgericht werken is bijvoorbeeld terug te vinden in methodieken die door partners vanuit het Centrum voor jeugd en gezin worden gebruikt:: Pedagogisch Adviseren van JSO, Gezin Centraal van Cardea, ReSet van JSO en Triple P van Parenting and Family Support Centre van de universiteit van Queensland (Australië) terug te vinden in de databank effectieve interventies van het NJI: 4 Bron: Bannink, F. (2009). Oplossingsgerichte vragen. Amsterdam: Pearson Assessment And Information 17

18 Het doel is niet simpelweg het doen wegnemen van het probleem. Het is belangrijk om de gewenste situatie helder te krijgen. Wat zou er anders zijn als dit probleem opgelost is? Wat wil je dat er in de plaats komt van het probleem? Wat zal er dan beter of anders gaan? 4. Resources ontdekken Iedereen heeft wel sterke punten, iets waar je goed in bent, wat je al kan, waar je trots op bent. Dit is de bron van mogelijkheden om uit te putten. Wat werkt goed, wellicht in andere omstandigheden? Wat werkt ondanks de problemen? Welke hulpmiddelen kunnen ingezet worden bij de oplossing van het probleem? In de vorm van een brainstorm worden de resources verkend. 5. Positieve uitzonderingen opzoeken en analyseren Geen enkel probleem doet zich voortdurend en op dezelfde wijze voor. Er wordt gezicht naar positieve uitzondering, dat het wel goed gaat. Wanneer doet of deed het probleem zich niet of minder voor? Beschrijf de situatie: wat was er anders? Wat veroorzaakte succes? Wat was uw bijdrage daaraan? Hoe deed u dat? 6. Complimenteren Complimenteren versterkt de samenwerking, vergroot het vertrouwen en verlegt de aandacht van problemen naar oplossingen. In elke stap van het proces is er wel iets dat een compliment waard is, al is het maar het actief nadenken over iets. 7. Schalen Een geweldig hulpmiddel is het schalen. De cliënt wordt gevraagd waar hij of zij nu staat op de schaal en hoe de cliënt dat punt op de schaal heeft weten te bereiken. En als de score nul is dan nog zou je oplossingsgericht kunnen vragen Hoe slaag je erin om het vol te houden, zelfs als je probleem nu op z n ergst is? Wat doe je daaraan? 8. Toekomstgerichtheid Nadenken over hoe een situatie er uit zal zien als het probleem zich niet of in mindere mate voordoet helpt de klant de oplossing die hij voor ogen heeft te visualiseren. Een techniek die vaak wordt toegepast is de wondervraag. Hoe zou de situatie zijn als er nu een wonder zou hebben plaats gevonden en de huidige problemen zouden opgelost zijn. Hierbij is het belangrijk om klein stapjes vooruit te zetten en niet grote sprongen. Kleine stappen leiden vaak tot het op gang brengen van grote veranderingen en er is makkelijker motivatie voor te vinden om een kleine stap te zetten. Handelingsgericht werken en oplossingsgericht werken gaan goed samen De uitgangspunten van het handelingsgericht werken (met name uitgangspunt 1 t/m 4) kunnen heel goed op een oplossingsgerichte wijze in praktijk worden gebracht door de ondersteuningsteams. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten: 18

19 Er wordt slechts een korte probleemverkenning wordt uitgevoerd (geen uitgebreide formulieren en diagnostiek inzetten voorafgaand aan de teambespreking) en in de formulering wordt er niet gesproken van de problemen maar van de behoeften van de leerling. Tijdens de gesprekken met leerkracht en ouders, zowel tijdens de voorbereidende gesprekken als in de teambespreking(en), wordt er gebruik gemaakt van oplossingsgerichte vragen bij het verkennen van de mogelijkheden voor oplossingen en afspraken. 19

20 Samen zijn we sterk Zet ouders en kinderen in hun eigen kracht- In april 2011 heeft de werkgroep CJG en onderwijs de notitie samen zijn we sterk vastgesteld. Hierin is de zorgstructuur tussen basisonderwijs en CJG en voortgezet onderwijs en CJG in Krimpen helemaal beschreven. Een nuttig naslagwerk voor iedereen die in het veld werkt. In 2012 verscheen er een update met de belangrijkste ontwikkelingen in de wereld van onderwijs, voorschoolse voorzieningen en jeugdhulp. Anno 2014 is het tijd voor een echte verandering. De Kanteling zet de vraag van de kinderen en ouders en de eigen mogelijkheden van de ouders centraal, en daarop wordt een vraaggericht aanbod gedaan door de voorzieningen (zoals voorschoolse voorzieningen, onderwijs en CJG). Wat kan de ouder zelf? Wat is zijn eigen kracht en zijn eigen verantwoordelijkheid? Waarop is dan extra ondersteuning gewenst? Het uitgangspunt een sterke basis, steun waar nodig en specialistische arrangementen als het moet is richting gevend. De gemeente Krimpen aan den IJssel heeft samen met het onderwijs de ambitie, daar waar onderwijs- en gezinsproblematiek op elkaar van invloed zijn, integrale ondersteuning te bieden. Samen zijn we sterk zet in 2014 ouders en kinderen in hun eigen kracht! De eerste stap is dan ook altijd in gesprek met de ouders en het kind. Ouders en kinderen vormen het centrale middelpunt en ontvangen daar waar nodig ondersteuning als het gaat om vragen op het gebied van leren, ontwikkelen, opgroeien en opvoeden die zijzelf niet zonder hulp kunnen oplossen. En daar waar het echt niet meer lukt, zijn er de specialistische arrangementen. Daarvoor gaan we in gesprek met de ouders en kinderen, om uitgaande van de eigen mogelijkheden, te komen tot ondersteuning die bijdraagt aan weer zelfredzaam worden en op eigen kracht kunnen blijven meedoen in de samenleving. Ouders en kinderen zijn zelf de regisseur van de gewenste ondersteuning. Ondersteuning daar waar nodig, zo licht en kort als mogelijk, maar ook zo zwaar en lang als nodig. Gezinnen waar de draaglast en draagkracht uit evenwicht is, kunnen de regie kwijt raken c.q. zijn. Zij hebben ondersteuning nodig. 20

21 Op basis van de eerdere trajecten met de werkgroep CJG-Onderwijs en de ontwikkelingen rond de decentralisaties jeugd, zorg en participatie en passend onderwijs hebben de voorschoolse voorzieningen en het primair en voortgezet onderwijs een ondersteuningsplan uitgewerkt. Benodigde onderwijsondersteuning wordt in overleg met de ouders binnen de school of in samenwerking met het samenwerkingsverband georganiseerd. De ouders en de leerkracht worden daarbij ondersteund door de intern begeleider (IB-er), de zorg coördinator, de pedagogische medewerker of de schoolmaatschappelijk werker, jeugdverpleegkundige of de pedagoog. Deze professionals vormen tevens de sleutelfiguren voor de toegang tot het sociale domein (jeugd, zorg en participatie). Woonplaats beginsel Met alle veranderingen is het belangrijk om alert te zijn in welke gemeente/ woonplaats de kinderen en ouders ingeschreven staan. De afspraken in deze notitie zijn alleen van toepassing op de gemeente Krimpen aan den IJssel en haar inwoners. Toegang tot het sociale domein, de KrimpenWijzer en het Krimpens Sociaal Team (zie bijlage 1) De KrimpenWijzer is de overkoepelende naam voor de receptie op de begane grond in het gezondheidscentrum, team consulenten (maatschappelijke ondersteuning-wmo, lichamelijke en verstandelijke beperkten-stichting MEE, maatschappelijkwerk-kwadraad, welzijnswerk-contour de Twern) en het CJG netwerk. De CJG medewerker (schoolmaatschappelijk werker, jeugdverpleegkundige of pedagoog) kan zelf lichte' ondersteuning bieden bij opvoed- en opgroeivragen en kent het (preventieve) aanbod van de KrimpenWijzer. In bijlage 4 is informatie toegevoegd over het aanbod van de 1 e en 2 e lijns pedagoog. CJG medewerkers zijn geschoold in breed uitvragen en analyseren van hulpbehoefte, waar nodig kunnen zij direct toeleiden voor ondersteuning en hulpverlening van het Krimpens Sociaal Team. Als er sprake is van meer betrokkenen of complexere ondersteuningsvragen organiseert de CJG medewerker het overleg met ouders om te komen tot 1 Gezin 1Plan (bijlage 5) en voert de casusregie. Het CJG netwerk hanteert het Ernsttaxatiemodel van Kousemaker (zie bijlage 2) om de steun hulpbehoefte in te schatten en eventuele risico s vast te stellen. Bij ETM score 3, verhoogde spanning wordt er in SISA geregistreerd (bijlage 3).Als er sprake is van meervoudige problematiek (verhoogde opvoedingsspanning ETM 3 of nood ETM 4), of als de veiligheid van het kind in het geding is, dan is er meer hulp nodig dan vanuit het huidige CJG netwerk geboden kan worden. Het Krimpens Sociaal Team is er voor om deze ondersteuning en hulpverlening te bieden. De CJG medewerker kan direct toeleiden naar verdere hulp van "Het Krimpens Sociaal Team". 21

22 Het Krimpens Sociaal Team is een samengesteld team met professionals vanuit jeugd en opvoedhulp instellingen, geestelijke gezondheidszorg en organisatie voor lichamelijk en verstandelijk beperkten. De casusregie wordt dan overgedragen aan de casusregisseur van het Krimpens Sociaal Team; deze casusregisseurs bieden zelf ook daadwerkelijk ondersteuning en hulpverlening. Het eerste aanspreekpunt is de procesregisseur van het Krimpens Sociaal Team die een casusregisseur toewijst die contact opneemt met de aanmelder. Er volgt een kennismakingsgesprek met de casusregisseur van Krimpen Sociaal Team, samen met gezin en aanmelder voor zorgvuldige overdracht met de uiste informatie. Het primair proces van het Krimpens Sociaal Team is uitgewerkt in bijlage 3. Vroegsignalering Coaching on the job- Coaching on the job een effectieve manier is om ervoor te zorgen dat er vroeg gesignaleerd wordt in de kinderopvang. Via Futura en Stek Jeugdhulp zijn in oktober 2013 gaan samenwerken, waarbij coaching on the job is ingezet op alle locaties van de dagopvang en de peutergroepen van Via Futura. Doel van coaching on the job, de coach ondersteunt en begeleidt de pedagogisch medewerkers om zo de expertise, kennis en vaardigheden van de pedagogisch medewerker te vergroten om adequaat om te gaan met bijzonder gedrag van kinderen in de groep. Tevens signaleert de coach en adviseert met betrekking tot doorverwijzing. Op deze wijze worden de competenties van de pedagogisch medewerker vergroot met als doel de ontwikkeling van het kind zo optimaal mogelijk te stimuleren. De coach sluit aan bij de richtlijnen ontwikkelingsproblemen van de voorschoolse voorziening en de bestaande zorgstructuren. In 2015 zal coaching on the job ook ingezet worden bij de warme overdracht van voorschoolse voorzieningen naar het primair onderwijs. Tevens wordt er gestart op andere voorschoolse voorzieningen. De voorschoolse voorziening/ school gaat in gesprek met ouders (zie ook bijlage 8, 9, 10 en 11) De start van elk traject wordt gevormd door de ouders en kinderen zelf. Ouders bepalen samen met de pedagogisch medewerker/ internbegeleider/ zorgcoördinator (of jeugdverpleegkundige, schoolmaatschappelijkwerker, pedagoog) wie er bij een ondersteuningsgesprek aanwezig zijn. De professional informeert ouders over mogelijkheden met betrekking tot inzetten van familie/netwerk en professionals. Tijdig in gesprek gaan voorkomt dat zorgen escaleren, zodat er nog sprake is van lichte ondersteuning. Geef elkaar als collega s mandaat. Ieders rol hangt sterk af van de hulpvraag. Het is belangrijk goed van te voren te bekijken wie een mogelijke rol krijgt binnen het gezin. Zo wordt voorkomen dat het een enorm ondersteuningsteam wordt. 22

23 Vanuit het ondersteuningsteam kan als intake gelijk 1 gezin 1 plan worden gemaakt, dat verder toegelicht kan worden aan de desbetreffende hulpverlening die met het gezin aan de slag gaat. Bureaucratie voorkomen 1. Laat de verantwoording vanaf het begin bij elke stap zoveel mogelijk bij de ouders zelf. 2. Zo weinig mogelijk en zoveel mogelijk dezelfde gezichten bij een casus, voorkom onnodige intakes. 3. Een goed en voor betrokkenen inzichtelijk registratiesysteem 5 zorgt ervoor dat de informatie van ouders niet steeds opnieuw hoeft te worden verzameld. 4. Gebruik allemaal hetzelfde format voor het gezinsplan. 5. Door samen met ouders een gezinsplan op te stellen en te laten ondertekenen wordt toestemming gegeven voor de noodzakelijke uitwisseling van gegevens voor de uitvoering ervan. 6. Houd in de analyse rekening met alle domeinen en doe de veiligheidscheck. 7. Melden in SISA en zo nodig werken volgens de meldcode (zie bijlage 4). Overweging: Bedenk bij elke stap of actie die je onderneemt wat daarvan de meerwaarde is voor de jeugdige en/of ouder. Als de meerwaarde er niet is, bekijk dan of je deze stap kunt overslaan of afschaffen. De volledige notitie is te downloaden op Krimpenwijzer, professionals, informatiemateriaal, 5 Het primair onderwijs maakt gebruik van Kindkans. 23

24 Informatie over het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) voor basisonderwijs Capelle aan den IJssel Visie en doelen van het CJG Capelle aan den IJssel Het CJG streeft ernaar dat ieder kind, met meer of minder belemmeringen, fijn mag opgroeien. In een warm en veilig gezin en in een inspirerende buurt. Goed begeleid en gesteund in zijn of haar ontwikkeling naar volwassenheid door de ouders en medeopvoeders. Opvoeden doe je samen en de professional van het CJG ondersteunt de ouders, de jongeren en andere professionals met passende informatie, advies en hulp. Dichtbij en om de hoek, zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig. Aan de visie is een drietal doelen ontleend waarop het CJG inzet: - Het CJG bevordert de gezondheid en veiligheid van de jeugdige in de opvoedsituatie waarin hij opgroeit. - Het CJG biedt waar nodig ondersteuning bij het opvoeden en opgroeien van kinderen, bij het gezin thuis, in de buurt of op school. - Het CJG fungeert als toegangspoort van waaruit alle vormen van jeugdhulp toegankelijk zijn. CJG-teams Sinds juni 2014 heeft (haast) elke wijk in Capelle een eigen CJG-team met jeugd- en gezinscoaches. Er zijn vier CJG-teams: Oostgaarde, Schollevaar, Middelwatering en West-Capelle (Capelle-West, s Gravenland, Fascinatio en Schenkel). De jeugd- en gezinscoaches werken in de wijk om ouders en/of jeugd te ondersteunen bij vraagstukken rondom opvoeden en opgroeien. Dit kan zijn thuis, op school, bij de kinderopvang en/of in het CJG. Deze coaches hebben diverse expertises in huis, zoals van gehandicaptenzorg/lvb, expertise jonge kind/ pubers, complexe problematiek, interculturele hulp, jeugd-ggz, groepsaanbod etc. Daardoor ontvangen ouders en jeugdigen hulp op maat. Van een enkel adviesgesprek tot intensieve begeleiding. Als vanuit uw school gevraagd wordt om ondersteuning zal door de jeugd- en gezinscoach van het CJG samen met de school, de ouders en/ of jongere een plan van aanpak worden opgesteld. We sluiten aan bij het schoolondersteuningsteam (SOT) van uw school. 24

25 Het school ondersteuningsteam en zijn werkwijze zijn in het kader van Passend Onderwijs door de samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs samen met het CJG ontwikkeld en beschreven in een Handreiking voor alle basisscholen. De werkwijze en uitgangspunten sluiten naadloos aan bij die van de CJG-teams. Inzet is om snel te helpen zodat ouders en/of kinderen zelfstandig weer verder kunnen. Met het werken in gebiedsgerichte, multidisciplinaire CJG-teams kan aan de (kinderen op) scholen beter en sneller hulp op maat worden geboden. Ook hulp die in het verleden alleen met een indicatie bereikbaar was, en psychologische hulp, kunnen nu vanuit het CJG geboden worden. Werkwijze Iedere school heeft een eigen contactpersoon, een jeugd- en gezinscoach uit het CJGteam dat in uw wijk werkt. U als professional vanuit het basisonderwijs kunt vragen aan deze contactpersoon om met u mee te denken over een bepaalde casus of situatie. Ook zal deze contactpersoon, zo nodig samen met de jeugdverpleegkundige, deelnemen aan het schoolondersteuningsteam. Met elkaar wordt besproken welke inzet en van wie gewenst is. Daarbij kan gekeken worden naar de expertise van het CJG-team. Kinderen die buiten Capelle wonen zullen, indien nodig, in ieder geval maximaal vijf hulpverleningsgesprekken krijgen, daarna wordt het kind in overleg met de school en de ouders overgedragen aan het CJG van de woonplaats. Indien de situatie heel complex is kan deze worden voorgelegd aan het expertteam van het CJG waarin psychologen van Lucertis, MEE, Horizon en de jeugdarts zitten. Zij kunnen adviseren of er specialistische inzet nodig is. Het expertteam zal zo nodig nauw samenwerken met de commissie Toelaatbaarheidsverklaring van de samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs. Groepsaanbod Het CJG biedt daarnaast in het CJG of in de wijken trainingen aan, zoals weerbaarheidstrainingen, trainingen voor ouders of pubers etc. Trainingen waar behoefte aan is en die er voor zorgen dat kinderen en hun ouders meer weerbaar zijn en handelingsvaardig worden om de situatie aan te kunnen. Als een school behoefte heeft aan een bepaalde training op school kan het CJG deze training verzorgen tegen kostprijs of advies geven welke mogelijkheden er zijn om zo n training in te kopen. Informatie aan het onderwijs Twee maal per jaar zal het CJG de scholen informatie geven over de hulpverlening vanuit het CJG(-team). Deze informatie sluit nauw aan bij de informatie die geleverd wordt door het CJG aan de gemeente in het kader van de dienstverleningsovereenkomst. Zo wordt u per school geïnformeerd over de aantallen kinderen waar hulp aan is verleend, de aard van de hulpverlening, of het doel is gerealiseerd, de intensiteit van de hulpverlening (licht, intensief e.d.) en de tevredenheid van de ouders en ketenpartners over de hulpverlening. 25

26