LESTIPS werken met boeken in de klas

Transcriptie

1 LESTIPS werken met boeken in de klas

2

3 Jeugdboekenweek maart 2009 Dat heeft geen zin, zei Alice. Onmogelijke dingen kun je nou eenmaal niet geloven. Ik denk dat je gewoon nog niet zo veel ervaring hebt, zei de Koningin. Toen ik zo oud was als jij oefende ik elke dag een halfuur. Er waren dagen waarop ik voor het ontbijt al zes onmogelijke dingen had geloofd. uit: Alice in Spiegelland / Lewis Carroll Het vermogen van kinderen om onmogelijke dingen te geloven, dat willen we tijdens de Jeugdboekenweek 2009 aanscherpen. Want is de kindertijd niet de periode in het leven dat je fantasie nog onbezoedeld is, nog niet beperkt door volwassen realiteitszin? En zorgt dat niet voor de mooiste dromen, de spannendste middagen en de meest beklijvende herinneringen aan klassieke kinderboeken? Onder het motto Achter de spiegel zetten we boeken over fantasie in de kijker: verhalen die de realiteit regelrecht of net heel subtiel aan hun laars lappen. Samen met Lyra Belacqua en Sebastiaan Duister betreden we volkomen verzonnen, onbestaande werelden met eigen wetten en bizarre bewoners. Sommige nog enigzins verwant aan onze wereld, andere zo verschillend dat je haast niets meer herkent. Of we reizen samen met Alice vanuit het dagelijkse leven door een konijnenpijp naar een wereld waar alles anders is. Maar ook als we in deze wereld blijven, wachten ons onmogelijke dingen. Een buurmeisje met rosse vlechtjes dat paarden kan optillen. Een houten pop die tot leven komt en liegt alsof het gedrukt staat. Zet samen met de kinderen uit je klas een stap achter de spiegel en kom terecht in een wereld vol heksen en elfjes, geesten en dwergen, draken en eenhoorns, superkrachten en toverspreuken, ingebeelde vriendjes en pratende knuffels... Wij willen graag je gids zijn tijdens deze reis en helpen je op weg met deze lestips bij de boeken uit de boekenpakketten van de Jeugdboekenweek Lestips Jeugdboekenweek 2009 inleiding 3

4 Deze suggesties zijn geordend per leeftijd en behandelen telkens een van de geselecteerde titels. Bij Aanzet vind je suggesties om het boek bij je leerlingen te introduceren. Onder Verwerkingsactiviteiten staan tips voor een creatieve verwerking of nabespreking. Wie de reis nog wat wil verlengen, vindt bij En verder extra ideeën om met het boek aan de slag te gaan. Om aan te sluiten bij de realiteit van je klas, vermelden we bij elke tip de bijbehorende eindtermen die je met de activiteiten realiseert. Maar vergeet vooral niet om de verbeelding aan de macht te houden We wensen je een fantastische Jeugdboekenweek! De hele ploeg van Stichting Lezen 4 Lestips Jeugdboekenweek 2009 inleiding

5 De Jeugdboekenweek in de bib, het leven van A tot Z In maart bruist het in de bibliotheken: kinderen ontdekken spelenderwijs de bib van a tot z, ontmoeten jeugdauteurs in levende lijve en krijgen er een passie voor lezen: het boek in al zijn vormen. Locus, als nieuw steunpunt voor het brede lokale culturele veld en erfopvolger van VCOB en Cultuur- Lokaal, ondersteunt bibliotheken bij deze activiteiten met een spel en een Inspiratiegids. Met Stapel-op Boeken ontdekken kinderen al spelend en stapelend een heleboel fantastische boeken en leren ze de bib kennen. Dit spel voor kinderen van de lagere school is makkelijk aanpasbaar aan de doelgroep, de plaatselijke mogelijkheden of de vooropgestelde leerdoelen. De Inspiratiegids van Locus levert een massa ideeën voor activiteiten in de bib. Ook voor leerkrachten is de gids interessant, want de bib is de partner bij uitstek als het over jeugdliteratuur en informatiegeletterdheid gaat. De Inspiratiegids kan je gratis downloaden op Wil je weten er in jouw bibliotheek te gebeuren valt tijdens de Jeugdboekenweek, heb je zin om samen een activiteit ineen te boksen, of wil je gewoon beter kennismaken met wat de bib te bieden heeft? Neem dan contact op met de bibliothecaris of de medewerkers van de jeugdafdeling. De adressen en openingsuren van de Vlaamse bibliotheken vind je op Achtergrondinformatie en praktijkvoorbeelden van grote en kleine samenwerkingen vind je op de website Chris De Bremme Locus chris.debremme@locusnet.be - Lestips Jeugdboekenweek 2009 inleiding

6

7 6 e leerjaar De uitvinding van Hugo Cabret, Brian Selznick, Mynx, 2007 Het zwarte geheimenboek, Fiona Higgins, Querido, 2007 Linus, Mieke Versyp, Sabien Clement (ill.) en Pieter Gaudesaboos (ill.), Lannoo, 2007 Raven s gate, Anthony Horowitz, Clavis, 2007 Rijmen en verzen, Roald Dahl en div. ill., Rubenstein, 2007 Tobie Lolness: op de vlucht, Timothée de Fombelle en François Place (ill.), Querido, 2008 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 7

8 Lestip 1 De uitvinding van Hugo Cabret De uitvinding van Hugo Cabret Brian Selznick Mynx, 2007 Over het boek Hugo Cabret, een twaalfjarige jongen, woont in een verborgen ruimte van een druk station in Parijs in de jaren 30. Daar zorgt hij voor de klokken. Ondertussen bouwt hij aan een geheimzinnige machine. Daarvoor steelt hij wel eens wat speelgoedmaterialen van Georges, een oudere man die een winkeltje uitbaat in hetzelfde station. Hugo raakt bevriend met Isabelle, een meisje dat bij Georges inwoont. Samen ontrafelen ze het geheim van de machine. Deze ode aan de eerste filmmakers is gebaseerd op waargebeurde personen en feiten. De knappe lay-out en de mooie stripachtige tekeningen maken van dit verhaal een sfeervol, nostalgisch en uiterst origineel boek. Het is als het ware een stomme film in boekvorm met realistische zwart-wittekeningen die het verhaal geregeld overnemen. Je leert in dit boek flink wat bij over de geschiedenis van de film: het is gebaseerd op het leven van Georges Méliès, die na een succesvolle carrière totaal geruïneerd raakte en samen met zijn vrouw noodgedwongen - een tijdje werkte in een stationskiosk. Achteraf werd hij gelukkig in ere hersteld. Aan de slag Aanzet Op de dag dat je start met het boek hang je goed zichtbaar een klein sleuteltje met een koordje om je nek. Als de leerlingen daarnaar vragen zeg je dat het een gestolen sleutel is die later goed van pas kan komen bij het oplossen van een geheim. Verder ga je er niet op in. Je toont de cover van het boek en laat een leerling de titel lezen. - Over welke uitvinding zou het gaan in dit boek? - Wat voor soort boek verwacht je dat het zal zijn? - Vind je de cover mooi? Waarom (niet)? Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

9 Zeg meteen dat het boek ontzettend dik lijkt, maar dat het voor bijna de helft uit tekeningen bestaat. Hang vijf gekopieerde tekeningen uit het boek in willekeurige volgorde aan het bord: pagina s (Hugo kijkt van achter zijn klok naar de speelgoedkraam van papa Georges), pagina s (Hugo zit in zijn kamer en kijkt naar de automaton), pagina s (Isabelle valt en de sleutel om haar nek wordt zichtbaar), pagina s (Hugo staat voor het gebouw van de académie du cinéma français ) en pagina s (Hugo vlucht terwijl de stationschef in de achtergrond de ladder afkomt). Bespreek de tekeningen en peil naar de verwachtingen van de leerlingen: - Welke personages zie je op de tekeningen? - Op welke plaatsen spelen de getekende scènes zich af? - Wat vind je van de tekenstijl? Vind je de tekeningen mooi? Waarom (niet)? - Geven de tekeningen meer informatie over het inhoud van het boek? - Wat kom je zoal te weten door aandachtig te kijken? - In welke volgorde zouden de tekeningen voorkomen in het verhaal? - Hoe kunnen we nog meer te weten komen over de inhoud van het boek, zonder het echt te lezen? Nederlands - 2 Spreken Lees de achterflaptekst voor. Die geeft meteen al heel wat prijs over de inhoud van het boek. Geef de leerlingen de opdracht dat ze aandachtig moeten luisteren, maar vooral ook kijken, terwijl je de eerste 72 pagina s voorleest. Zorg ervoor dat iedereen de tekeningen goed kan zien. Zij vertellen immers het grootste stuk van het verhaal. Lees de korte inleiding en het eerste hoofdstuk van deel één (De dief) tot en met pagina 71. Bespreek: - Wat vond je van het eerste hoofdstuk? Was het spannend, grappig? - Wat stond er in het notitieboekje? Wat voor tekeningen waren het? - Waarom was het volgens jullie zo belangrijk voor Hugo om het boekje te houden? - Zal hij het boekje ooit terugkrijgen? Hoe zou hij dat aanpakken, denk je? Nederlands - 1 Luisteren Nederlands - 2 Spreken Verwerkingsactiviteiten Een van de belangrijke thema s in De uitvinding van Hugo Cabret is het ontstaan van de film. Een aantal voorlopers hiervan zijn de phenakistiscoop, de thaumatroop, de zootroop en de folioscoop. Kies één of meer van de volgende animaties die je de leerlingen laat maken. Om tijd te besparen tijdens de voorbereidingen kan je vooraf de werkbladen van de verschillende animaties printen. Die vind je bijvoorbeeld op de website van het Nederlands Instituut voor Animatiefilm ( kies links bovenaan voor het niaf en ga dan naar educatie ). Ook Technopolis geeft enkele tips om te experimenteren Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

10 met illusies ( klik bovenaan op experimenteer, kijk dan bij experimenteer thuis en kies voor illusies ). p h e n a k i s t i s c o o p De leerlingen tekenen op een stuk wit karton een cirkel met een straal van 10 cm. Ze verdelen de cirkel in acht gelijke delen en tekenen in elk deel gleuven van 0,5 x 4 cm. Ze bedenken daarna een beweging, die heel goed te herhalen is: een lopend mannetje of een stuiterende bal. Op de tekeningen verdelen ze nu die beweging in tien kleine stapjes (bewegingsfasen). Ze zorgen ervoor dat de eerste tekening weer aansluit op de laatste. De verschillen tussen de tekeningen zijn best niet te groot. Ze knippen de cirkel uit, knippen er gleuven in en bevestigen hem met een duimspijker op een stokje. Ze gaan nu voor de spiegel staan, draaien de phenakistiscoop rond en kijken door de gleuven naar de spiegel. Het effect is verrassend. t h a u m a t r o o p De leerlingen tekenen twee cirkels op een stuk wit karton, knippen ze uit en tekenen op elke zijde een deel van het geheel, bijvoorbeeld een vis op de ene kant en een kom op de andere zijde. Ze lijmen beide kanten tegen elkaar nadat er eerst een dun stokje tussen werd gelegd. Ze laten daarna het stokje snel draaien tussen duim en wijsvinger. De vis zal zwemmen in de kom omdat het netvlies het beeld van de vis even vasthoudt. Het lijkt wel een wonderschijf! Probeer ook een vogel in een kooi, een wolk en regen of een zon en een gezicht. z o o t r o o p De leerlingen knippen een strook zwart karton uit van 30 x 66 cm. Ze knippen elf gleuven uit van 1 x 7 cm op gelijke afstanden van elkaar. Ze verdelen een strook wit karton van 7 x 66 cm in elf gelijke vakjes. Ze splitsen nu één beweging in elf tekeningen op, één per vakje. In het eerste en elfde vakje moeten de tekeningen op dezelfde plaats staan. Ze lijmen het witte karton daarna met de rugzijde op het zwarte karton. Dan lijmen ze de uiteinden van het zwarte karton op elkaar en verkrijgen ze een soort trommel. Om de animatie te bekijken moet je de trommel in het midden ergens op bevestigen. Dat kan bijvoorbeeld een stok zijn met daarin een spijker of punaise, maar je kan de trommel ook op de draaischijf van een oude pick-up plaatsen of een draaiende schijf nemen die in de keuken of aan tafel wordt gebruikt. De leerlingen draaien de (wonder) trommel rond en kijken door de gleuven naar de animatie aan de binnenkant. f o l i o s c o o p De leerlingen knippen een aantal velletjes tekenpapier van 10 x 7 cm uit en nummeren ze. Ze tekenen nu een figuurtje op de velletjes en laten elke tekening een beetje verschillen van de vorige. Ze kiezen bijvoorbeeld voor een Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

11 mannetje dat iets weggooit. Op de eerste tekeningen tekenen ze het voorwerp in de hand van het mannetje. Daarna zweeft het voorwerp in de lucht. Tekeningen moeten op dezelfde hoogte staan en zoveel mogelijk op de rechterhelft van de velletjes. De potloodtekeningen laat je overtrekken met dikke lijnen zodat de figuurtjes goed zichtbaar zijn. De leerlingen maken er een boekje van door de blaadjes aan elkaar te nieten. Als ze de bladzijden nu heel snel tussen hun duim door laten glippen, begint het figuurtje te bewegen. Probeer ook de zon die opkomt of een boom die groeit. Muzische Vorming - 1 Beeld en 1.5 Wereldoriëntatie - 2 Technologie en 2.6 En verder Je toont de leerlingen opnieuw de tekening (p ) waarop Hugo voor de académie du cinema français staat. Je vertelt dat hij op zoek is naar een boek over de allereerste films die ooit gemaakt werden. Je leest het fragment in het boek vanaf pagina 348 tot op het einde van het hoofdstuk (p.370), terwijl je de prenten toont. Daarna laat je de film Le Voyage dans la Lune (cf. voyage_dans_la_lune) zien aan de klas. Daarin reist een groep wetenschappers naar de maan. Ze stuiten er op vreemde maanwezentjes. Een beroemde scène is de landing van de raket in het oog van de maan (cf. illustratie op p ). De film duurt ongeveer acht minuten. Vooral het inschepen en de landing op de maan zijn interessant (na ongeveer 3 min). Bespreek het filmpje: - Wat zijn de grootste verschillen met onze hedendaagse films? - Kon je het verhaal goed volgen? - Welk soort film was dit volgens jullie? 1 Je kan ook de allereerste film ooit gemaakt tonen: L arrivée d un train à la Ciotat. Geef de titel in op Het filmpje duurt maar 56 seconden. Vergelijk het filmpje met de getekende stills uit die film op pagina s in De uitvinding van Hugo Cabret. Muzische Vorming - 5 Media en 5.2 en 5.5 Je laat de leerlingen een tekening maken bij een fragment uit het boek. Je vraagt hen om enkel potloden te gebruiken en zoveel mogelijk te experimenteren met grijstinten. Voorzie zoveel mogelijk potloden met verschillende hardheden. Als leerlingen het moeilijk vinden om aan de opdracht te beginnen, kan je hen eerst nog enkele illustraties uit het boek tonen. De afbeeldingen vanaf pagina 426 tot 461 zijn daarvoor ideaal - ze illustreren de vlucht van Hugo. 1 Het gaat om de eerste science fiction-film. Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

12 Kies voor een tekstfragment dat niet geïllustreerd wordt in het boek. Zo kunnen ze hun fantasie de vrije loop laten. Geef elke leerling ook een kopie van het fragment als geheugensteuntje tijdens het lezen. Als je de tekening achteraf opplakt en van een zwarte rand voorziet, verkrijg je hetzelfde effect als de illustraties van Selznick. Je bespreekt samen met de leerlingen de resultaten. Muzische Vorming - 1 Beeld en 1.6 Muzische Vorming - 6 Attitudes en 6.4 en 6.5 Websites homepage van het Nederlandse gezelschap Dona Quichotte dat voor scholen workshops organiseert rond animatiefilms en een flipboekshow brengt waarin onder andere de film van Méliès is opgenomen. Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

13 Lestip 2 Het zwarte geheimenboek Het zwarte geheimenboek Fiona Higgins Querido, 2007 Over het boek In Pagus Parvus, een afgelegen duister dorp, perst Jeremias Rotter alle inwoners af. Op een dag beslissen de dorpsbewoners dat ze hun leven niet langer door angst willen laten bepalen. Dat lukt hen dankzij de komst van de geheimenpandjesbaas Joe Zabbidou en zijn zakkenrollende hulpje Ludo Flint. Dit bijzondere en spannende verhaal baadt in een sfeer van miserie, achterdocht en een strijd voor het bestaan. Een sfeervol en beeldend verhaal met een verrassend slot waarin alle puzzelstukjes netjes op hun plaats vallen. Aan de slag Aanzet Start met het gedicht Geheim van Hans en Monique Hagen (cf. Bibliografie): ik heb een geheim, wil je weten wat het is, je mag drie keer raden mis mis mis, het geheim zit in een doosje en het doosje dat zit dicht, niemand kan het openmaken, je raadt het altijd mis, ik heb een geheim en ik weet zelf niet wat het is. Na het lezen hou je een kort klasgesprek over geheimen. Je kan ook starten met een zwart boek waarop in drukletters top secret geschreven staat. In het boek plak je een van de geheimen uit Het zwarte geheimenboek, bij voorkeur een ander verhaal dan het verhaal dat je verder in de les gebruikt. Zeg dat niemand in het boek mag kijken omdat alle verhalen die er in staan uitermate geheim zijn. Enkel wie in de loop van de volgende lessen zelf een geheim opbiecht, krijgt toegang tot het boek. Start in de klas een gesprek over geheimen. Als je werkt met de Axenroos in de lessen sociale vaardigheden, kan je wellicht het lesmateriaal dat bij de uil hoort, gebruiken tijdens het volgende kringgesprek. - Heb je geheimen? Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 3

14 - Deel je die met iemand? Of hou je je geheimen voor jezelf? - Met hoeveel kan je een geheim delen voor het geen geheim meer wordt? - Kan je bijvoorbeeld met de klas een geheim hebben? - Waarom hou je iets geheim? - Wat gebeurt er als een geheim uitkomt? Heb je zelf al eens een geheim verklapt? - Heb je ooit al eens een geheime boodschap gekregen van iemand? Hoe was dat? - Is een geheime boodschap hetzelfde als een geheim? Kan je het verschil uitleggen? Of situaties bedenken waarin het verschil duidelijk wordt? - Wanneer mag je iets dat je gehoord of gezien hebt niet verzwijgen? - Wat betekent beroepsgeheim? Sociale Vaardigheden - 1 Relatiewijzen Nederlands - 2 Spreken Vraag iedere leerling om een geheim, persoonlijk voorwerp mee te brengen tijdens een volgende les. Het voorwerp wordt voorlopig nog niet getoond aan de klas en zit verstopt, bijvoorbeeld in een geheimendoos. De leerlingen beslissen zelf of ze het geheim later zullen verklappen of tonen aan de klas. Verwerkingsactiviteiten Laat de leerlingen kennismaken met de drie belangrijke personages uit het boek: Ludo Flint, het hoofdpersonage; de geheimenpandjesbaas Joe Zabbidou en slechterik van dienst Jeremias Rotter. Dat doe je door de eerste twee hoofdstukken (p.13-20) voor te lezen. Hou een korte nabespreking: - Welke personen spelen een belangrijke rol in dit verhaal? - Wie zou het hoofdpersonage zijn? - Wie vond je meteen al sympathiek of onsympathiek? Waarom? - Vond je het fragment spannend? Hoe kwam dat? Ga verder in op het personage Joe Zabbidou, de geheimenpandjesbaas. Leg kort uit wat een pandjesbaas is. Terwijl je het derde hoofdstuk De aankomst voorleest (p.21-24) laat je de leerlingen Joe zo nauwkeurig mogelijk tekenen. Na het lezen mogen ze hun tekeningen afwerken. Vergelijk de resultaten en geef ze een plaats in de klas. Vertel je klas daarna dat het hoog tijd is voor een eerste geheim. Muzische Vorming - 1 Beeld In Het zwarte geheimenboek staan vijf verhalen waarin een geheim wordt opgebiecht. Rond die geheimen is het hele boek opgebouwd. Je leest het eerste geheim aan de klas voor: De bekentenis van de doodgraver (p.57-62). Schrijf de titel vooraf op het bord en peil naar de verwachtingen: - Wat is precies een doodgraver? 4 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

15 - Zou dat een prettig beroep zijn? Waarom (niet)? - Welk geheim zou een doodgraver met zich mee kunnen dragen? Na het lezen ga je even in op de inhoud van het verhaal: - Wat was nu precies het geheim van Obadja Spade? - Wat voor iemand is de doodgraver? - Vind je zijn naam goed gekozen? Waarom (niet)? - Waarom verklapt hij zijn geheim niet aan andere mensen? - Waarom zou hij zijn geheim aan Joe en Ludo komen vertellen? De laatste vraag brengt je bij de kern van het verhaal. De dorpsbewoners vertellen hun geheim om hun hart te luchten. Joe Zabbidoe neemt het in onderpand in ruil voor wat geld. Hij koopt als het ware hun geheimen af. Zo krijgen mensen de kans om berouw te tonen en hun fouten goed te maken. Het antwoord op die laatste vraag verklap je uiteraard niet. Stimuleer in plaats daarvan hun nieuwsgierigheid. Dat kan door zelf nog enkele hoofdstukken voor te lezen: tot het achtste en negende hoofdstuk kan dat makkelijk zonder al te veel prijsgeven. Wellicht raken ze voldoende geïntrigeerd om het boek zelf te willen verder lezen. Muzische Vorming - 3 Drama Nederlands - 2 Spreken En verder Laat de leerlingen een geheimendoos meebrengen (cf. Aanzet ) met daarin een geheim voorwerp of een geheime boodschap. De dozen verzamel je in een geheime hoek in de klas. Aan het eind van de lessenreeks rond Het zwarte geheimenboek mogen de leerlingen die willen hun geheim verklappen. Dat doen ze door het op te schrijven in het zwarte geheimenboek. Daarin kleefde je zelf al een tweede geheim uit Het zwarte geheimenboek. Het is niet de bedoeling om de verhalen voor te lezen: iedereen kan ze in het geheime klasboek bekijken. Dat geeft je meteen ook de kans om er nog meer geheime informatie of berichten in geheimtaal of code in te noteren. Stimuleer je leerlingen om er ook raadsels en rebussen in te zetten. Om inspiratie op te doen kan je hen vooraf laten lezen in Geheimtaal en Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels ontcijferd (cf. Bibliografie). Je kan de geheimen ook gewoon laten verklappen in een kringgesprek. Elke leerling licht een tipje van de sluier op door drie tips te geven over zijn of haar geheim. Of medeleerlingen stellen vragen en de geheimbezitters mogen enkel met ja of nee antwoorden. Wereldoriëntatie - 3 Mens en 3.7 Sociale Vaardigheden - 1 Relatiewijzen Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

16 De titel op de cover van het boek is typografisch erg interessant en biedt kansen om creatief te schrijven. Het is een mooie combinatie van kleur, contrast en vorm. Bespreek vooraf klassikaal de cover waarbij je voldoende aandacht schenkt aan de typografie van de titel. Daarna laat je de leerlingen een fictieve titel van een boek bedenken. Dat kan eventueel een boek zijn over hun geheim. Wie het geheim niet verklappen wil, kan mysterieus blijven. Laat de titel vormgeven op papier in A4- of A5-formaat. In een volgende stap laat je hen een passende rug en een fictieve achterflaptekst bedenken. Tot slot kan je de cover op een afgevoerd boek kleven, waardoor je een nieuw boek krijgt. Dezelfde opdracht kan je ook toepassen op Tobie Lolness. Muzische vorming - 1 Beeld en 6 Attitudes en 6.5 Joe Zabbidou heeft een veelkleurige kikker als huisdier. Hij bewaart die in een glazen bak op de toonbank. De kikker speelt een belangrijke rol verderop in het verhaal. In Hoofdstuk 44 ( Blad gescheurd uit Amfibieën van het zuidelijk halfrond ) krijg je een verklaring voor het gedrag van de (pijlgif)kikker. Laat leerlingen individueel of in groepjes informatie over gifkikkers bekijken (cf. Bibliografie) en geef er enkele eenvoudige opdrachtjes bij. Enkele interessante websites: users.telenet.be/pijlgifkikkers.be/gifkikkers.html - nl.wikipedia.org/wiki/pijlgifkikkers - Wereldoriëntatie - 1 Natuur - Levende natuur, 1.3 en 1.4 en 7 Brongebruik Verwante titels De naam van dit boek is geheim, Pseudonimus Bosch, Querido, 2008 Het geheim van Villa Argo, Ulysses Moore, Bakermat, 2006 (meerdelige reeks) Bibliografie Cryptodinges: geheime geschriften en raadsels ontcijferd, Siska Goeminne, Ingrid Verbauwhede en Nanne Meulendijks (ill.), Lannoo, 2008 Geheimtaal: dema gi schewerel dvangeh eimsch rifte nenver borge nscha tten, Henk Hokke, Cantecleer, 2002 Kikkers, Martin Schwabacher, Corona, 2005 Lichtjes in je ogen, Hans en Monique Hagen, Marit Tornqvist (ill.), Querido, 2006 Misschien een olifant, Hans en Monique Hagen, Marit Törnqvist (ill.), Van Goor, 1990 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

17 Lestip 3 Linus Linus Mieke Versyp, Sabien Clement en Pieter Gaudesaboos (ill.) Lannoo, 2007 Over het boek Dit bijzondere prentenboek vertelt het verhaal van Linus, een eenzaam kind in een saaie buurt. Hij is wanhopig op zoek naar een vriendje maar zijn duidelijk verdrietige mama helpt hem niet. Plots staat zijn grote broer voor de deur. Hij heet Boris, is drijfnat en in zijn zak spartelt een visje. Bovendien vertelt Boris de meest fantastische verhalen over een pingpongballenfabriek, een wonderbaarlijke boom en een grote witte vlakte. Een troostfantasie met verrassende details. Fascinerend en ontroerend. Aan de slag Aanzet Vraag de leerlingen vooraf om fruitstickertjes mee te brengen. Die zijn een opvallend element in het boek. Je vindt ze o.a. terug in het binnenwerk van het boek en op de deuren van Linus nachtkastje. De dag waarop je het boek introduceert hang je enkele wegwijzers op in de buurt van je klas. Daarop kan staan: Naar mijn klas - Ik wacht op je - Je bent er bijna. Op die manier prikkel je de nieuwsgierigheid en maak je een link met de zoektocht van Linus naar een vriend. Meer wegwijzers vind je in het boek op pagina 4. Verwerkingsactiviteiten Lees het verhaal van Boris en de wonderbaarlijke boom voor. De leerlingen vraag je aandachtig te luisteren: nadien moeten ze een aantal prenten in de goede volgorde zetten. Vermeld vooraf ook duidelijk de titel van het verhaal, Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 7

18 leg uit dat het verhaal een fragment is uit Linus en toon de cover. Bespreek kort met de klas wat er op de cover staat. Nederlands - 1 Luisteren Begin bovenaan op pagina 27 naast het titelblad van Boek Nr. 2 (cf. Twijgjes en bladeren vlogen rakelings langs mijn oren. Boven mij ging de wolf woest te keer... ) en eindig onderaan op pagina 31 (cf. aan mijn grote broer stond op de envelop ). Na het fragment stel je volgende vraagjes: - Wie speelde er mee in het verhaal? - Kon je het verhaal goed volgen? Waren er moeilijke stukjes bij? Welke? - Hoe vond je het verhaal? Spannend, grappig, geheimzinnig? - Kom je te weten waar en wanneer het verhaal zich afspeelt? - Kan iemand het verhaal kort opnieuw vertellen? - Ben je de namen van de twee broers die de hoofdrol spelen in dit verhaal te weten gekomen? Nederlands - 2 Spreken Maak een kopie van de laatste twee pagina s een soort stripverhaal - van het fragment. Verwijder de nummertjes die de volgorde aangeven. Zorg ervoor dat er ruimte overblijft om de twintig nummers opnieuw aan te vullen. Kleef bijvoorbeeld blanco ronde stickertjes op de oorspronkelijke nummers. Vraag aan de leerlingen om de verhaalfragmentjes te nummeren. Daarna zoeken de leerlingen een kleur die volgens hen bij de fragmenten hoort. Ze brengen die aan op de tekeningen. Dat kan met verschillende materialen (ecoline, krijt, verf, potlood ), afhankelijk van wat ze willen kleuren en welk effect ze beogen om een stemming weer te geven. Ze mogen ook kiezen om met die kleur kleine details op te vullen of er een groter vlak kleur mee te geven. Nederlands - 3 Lezen Muzische vorming - 1 Beeld Bespreek na afloop met de leerlingen de mogelijke oplossingen en laat ze vertellen waarom ze een bepaalde volgorde kozen. Vergelijk hun ingekleurde versie met het originele prentenboek. Toon ook de vorige pagina s die je voorlas. Bespreek: - Wat vinden jullie van de originele kleuren? - Zijn ze goed gekozen? Waarom (niet)? - Welke versies van je medeleerlingen vind je geslaagd? Waarom? Muzische Vorming - 1 Beeld Het bovenstaande fragment leent zich ook tot een speloefening. Herschrijf het tot een dialoog (of laat je leerlingen dat doen) tussen Boris, de wolf en de Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

19 vier wezentjes. Laat het fragment een aantal keer expressief lezen door verschillende leerlingen voor je het laat spelen. Met enkele eenvoudige attributen (appels, envelop, een tafel of bank als boom) en wat fantasie krijg je een mooi stukje teksttoneel of improvisatietheater. Muzische Vorming - 3 Drama Blader nu doorheen het ganse boek. Vermeld kort waarover het gaat en lees eventueel het begin van het boek voor tot pagina 12 (cf. wie kan spelen, kan ook opruimen, zei ze. Vooruit ). Nederlands - 4 Schrijven Laat de leerlingen vooral kennismaken met de overige prenten en de uitgekiende vorm van het boek. Vraag naar hun reacties en vermeld dat het boek vorig jaar de Gouden Uil Jeugdliteratuur kreeg vanwege die speciale combinatie tussen illustraties en tekst. Bijzonder is vooral dat twee illustratoren samen aan de slag gingen: Pieter Gaudesaboos en Sabien Clement. Laat je leerlingen kennismaken met enkele andere werken van de illustratoren (cf. Bibliografie) en laat hen op de websites en kijken. Halen ze daarna de stijlen van beide illustratoren uit Linus? Muzische Vorming - 1 Beeld En verder Je kan de leerlingen een affiche laten maken van dit boek. Vraag hen om niet de originele cover te gebruiken, maar een pagina uit het boek als basis voor de affiche. Geef de opdracht om reclame te maken voor het boek. Op de affiches moeten de belangrijkste gegevens komen (auteur, illustratoren, uitgeverij), net als een korte inhoud en/of waardering. Nederlands - 4 Schrijven en 4.7 Je kan de fruitstickertjes die de leerlingen meebrachten verwerken in één gezamenlijke klassikale affiche. Laat de leerlingen bijkomend zelf stickertjes ontwerpen. Gebruik daarvoor allerlei soorten blanco stickertjes. Linus kan het thema van de stickertjes zijn, maar de leerlingen kunnen zich ook laten leiden door de andere Jeugdboekenweek-boeken of de overige boeken van Pieter Gaudesaboos en/of Sabien Clement. De stickers in Linus zijn overigens allemaal door Gaudesaboos ontworpen: het zijn imitaties van bestaande stickers of verwijzingen naar zijn vroeger werk. Maak ook gebruik van de Jeugdboekenweek-zegeltjes die Pieter Gaudesaboos ontwierp. Bestellen kan op Muzische Vorming - 1 Beeld Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

20 Het boek biedt een leuke instap rond het thema verzamelen. Je vindt er naast de verzameling fruitstickertjes ook een aantal originele postzegels met spreekwoorden. Je kan een klasgesprek houden over wat kinderen (en volwassenen) zoal verzamelen en waarom ze dat doen. Ook bijzondere en originele verzamelingen kunnen zo aan bod komen. Een interessante interactieve website ter aanvulling hiervan is van Tapis plein en van de vzw Volkskunde Vlaanderen. Tapis plein bracht naar aanleiding van de familie-expo Nooit genoeg ook een gelijknamige publicatie uit met 50 privé-collecties en evenveel portretten van de verzamelaars. Voor kinderen verscheen in dit kader Briek van Pieter Gaudesaboos. Nederlands - 2 Spreken en 2.2 Met een kringgesprek ga je na hoe de leerlingen het boek gesmaakt hebben. Laat ze zich voorstellen dat ze het boek moeten promoten bij andere leerlingen. - Is het een grappig, humoristisch boek? - Welk gevoel had je na het beluisteren of lezen van het verhaal? - Aan welk soort lezers zou je Linus aanraden? - Stel dat je het in een catalogus moet plaatsen, welke trefwoorden zou je aan Linus toekennen? Check ook hoe leerlingen omspringen met de diepere laag in Linus: - Herken je het gevoel van het verdriet, van iemand missen? - Herken je de troost van een fantasievriendje? Wereldoriëntatie - Mens Bibliografie 1, 2, 3 piano, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2005 Briek, Annick Lesage, Pieter Gaudesaboos (ill.) en Lieven Gouwy (muziek), Lannoo, 2008 De aap komt uit de mouw, Sabien Clement, Lannoo, 2005 En iedereen ging op zijn mieren zitten, Paul de Moor en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2008 Het grote verlangen, Dorien en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2006 Hoe oma plots verdween, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004 Lodewijk de koningspinguïn, Dimitri Leue en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2004 Negen schijfjes banaan, op zoek naar een plekje om te slapen, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004 P. en ik, Geert de Kockere, Sabien Clement (ill.), De Eenhoorn, 2002 Roodlapje, Pieter Gaudesaboos, Lannoo, 2004 Stad, Koen de Poorter en Pieter Gaudesaboos (ill.), Lannoo, 2005 Sunjata, Pieter Embrechts en Sabien Clement (ill.), Lannoo, 2008 Nooit genoeg: over verzamelen en verzamelaars, Tapis plein vzw, Lannoo, 2008 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

21 Lestip 4 Raven s gate Raven s gate Anthony Horowitz Facet, Over het boek Na een mislukte overval wordt de 14-jarige Matt in een heropvoedingproject geplaatst. Hij komt terecht op een boerderij op het platteland waar ontsnappen onmogelijk is. s Nachts ontdekt hij in de bossen rondom het dorp een ontmantelde kerncentrale waarmee vreemde dingen aan de hand zijn. Langzaam maar zeker komt hij te weten dat iedereen in de kleine gemeenschap betrokken is bij de terugkeer van Het Kwaad. Eenmaal in handen van de handlangers van het Kwaad blijkt Matt als offer te dienen tijdens een oud magisch ritueel. Hoe dieper Matt bij de gebeurtenissen rond Ravenpoort betrokken raakt, hoe bloedstollender dit spannende verhaal wordt Aan de slag Aanzet Toon vooraf de cover van Raven s gate. Toon eventueel ook de covers van de twee vervolgdelen Evil Star en Nightrise. Vooral de covers van de drie laatste uitgegeven boeken passen prima bij de inhoud en sfeer van de verhalen. Laat vijf korte instrumentale muziekfragmenten horen (bijvoorbeeld van Vangelis, Morricone, Wim Mertens, Philip Glass, Craig Armstrong...). Leerlingen kiezen er een fragment uit dat best bij de inhoud van het boek past. Ze beargumenteren hun keuze. Probeer één fragment unaniem te selecteren. Later gebruik je dat fragment als achtergrondmuziek bij de spannende passages in het boek. Muzische vorming - 2 Muziek Ravenpoort werd in 2007 door Facet opnieuw uitgegeven met als titel Raven s gate. Naast de titel zijn ook omslag en lay-out binnenin vernieuwd, inhoudelijk is het boek volledig identiek. Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

22 Ga kort in op de titel en subtitel van het boek: Raven s gate en De kracht van vijf. Peil naar de verwachtingen: - Wat zou (een) Raven s gate zijn? - Welke soort poorten ken je? - Waarom gebruikt de schrijver een tweede titel? - Wat zou het cijfer vijf betekenen? - Wat valt je op aan het logo van De kracht van vijf dat afgebeeld staat op de cover (vijf kleine cirkels in een grote cirkel)? Als je al wat verklappen wil, kan je een leerling de achterflaptekst laten lezen. De subtitel wordt er duidelijk in verklaard. Nederlands - 2 Spreken Verwerkingsactiviteiten Anthony Horowitz is een meesterverteller. Het verhaal stuwt vooruit, elk hoofdstuk eindigt met een flinke cliffhanger en lijkt wel geschreven als een filmscenario. Daardoor is het boek erg bruikbaar voor expressief lezen. Werk met vier fragmenten die een mooi beeld geven van het verhaal. f r a g m e n t 1 - j a y n e du i v e r e l l Het fragment begint met Ze waren de roltrappen van Holborn metrostation aan het repareren (p.36) en eindigt met Om de een of andere reden had Will Scott zichzelf omgebracht (p.41). Je onderbreekt het fragment halfweg op pagina 37 na Toen draaide Jayne Duiverell zich om. - Wat voor iemand is Jayne Duiverell, denk je? - Hoe loopt dit fragment af volgens jou? Waarom? Geef de opdracht om in minstens honderd woorden te verzinnen hoe het fragment afloopt. Als beginzin gebruiken de leerlingen de slotzin van het zopas gelezen fragment. Om te voorkomen dat enkel vlotte schrijvers tot een goed resultaat komen, bereid je de schrijftaak klassikaal voor met een aantal gerichte vragen: - Waar is het verhaal gestopt? - Wat zou de eerste gebeurtenis kunnen zijn die daarop volgt? - Wie doet daarin mee? Duikt er nog een extra personage op? - Waar speelt het verhaal zich af? Welke bijzondere (enge?) plaats zou dat kunnen zijn? - Wanneer vindt de gebeurtenis plaats? Welk vreemd of belangrijk tijdstip kan je bedenken? - Wordt het spannend, griezelig, romantisch, grappig, avontuurlijk? - Hoe loopt de gebeurtenis af? Wat zijn de gevolgen? Laat leerlingen in duo s over de vragen nadenken. Daarna schrijven ze het verhaal uit, alleen of per twee. Nadien mogen enkele leerlingen hun frag- Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

23 ment voorlezen. Lees dan pas het originele slot van het eerste fragment. Bespreek kort met de leerlingen de afloop en of die strookte met hun verwachtingen. Als hulpmiddel kan je het fragment situeren en een aantal personages introduceren. Schrijf de namen van de personages uit het verhaal op een strook papier. Noteer, eventueel klassikaal, de gegevens die de leerlingen al weten. Wie wil kan een robotfoto maken van de personages. Hang alles op een prikbord. Zo krijg je, net als in detectiveseries op tv, een overzichtsbord met alle info. Vul het prikbord steeds verder aan. Nederlands - 4 Schrijven en 4.7 en 4.8 f r a g m e n t 2 - m a t t pr o b e e r t te on t s n a p p e n Het fragment begint met Het kostte Matt maar even om naar het kruispunt te fietsen (p.71) en eindigt met Hij draaide zijn fiets en peddelde traag terug naar de boerderij (p.74). Na het lezen bespreek je het fragment: - Wat gebeurt er volgens jullie met Matt? - Waarom kan hij niet ontsnappen? - Wat zou Jayne Duiverell met hem van plan zijn? Nederlands - 1 Luisteren Nederlands - 2 Spreken Voor je de twee volgende fragmenten leest, situeer je ze in het verhaal. Vertel dat Matt en een bevriend journalist, Richard Cole, op bezoek gaan bij professor Dravid. Die werkt in het Museum voor Natuurlijke Historie in Londen. Het derde fragment vindt plaats tijdens hun gesprek met de professor, het vierde fragment onmiddellijk daarna. f r a g m e n t 3 - d e be wa k e r v a n he t mu s e u m Het derde fragment begint met Er was s nachts maar één bewaker in het museum (p.188) en eindigt met Hij keek niet één keer om (p.190). - Wat is er volgens jullie aan de hand? - Vind je dat bewaker zomaar zijn post zomaar mag verlaten? Nederlands - 1 Luisteren Nederlands - 2 Spreken f r a g m e n t 4 - d e do o d v a n pr o f e s s o r dr a v i d Het vierde fragment begint met De drie verlieten het kantoor (p.198) tot En de deuren zaten op slot (p.199). - Wie heeft de professor vermoord? Waarom zou dat gebeurd zijn? - Denken jullie dat Matt en Richard nog kunnen ontsnappen? Je vertelt de leerlingen dat het verhaal vanaf nu naar een ongelooflijk spannend einde gaat. Daarna krijgt iedereen die het boek wil lezen nu de kans om Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 3

24 dat te doen. Het kan interessant zijn om meerdere exemplaren in de klas te hebben. Nederlands - 1 Luisteren Nederlands - 2 Spreken En verder De vier bovenstaande fragmenten kan je gebruiken om expressief lezen in te oefenen. Geef voldoende voorbereidingstijd en enkele tips: - Las voldoende pauzes in, zeker op spannende momenten. Duid de pauzes vooraf aan. - Zoek moeilijke woorden op en herhaal ze even voor jezelf. - Varieer in intonatie en volume. - Lees niet te snel. - Kijk je publiek aan als je voorleest. De muziekfragmenten die ze eerder in de aanzet uitkozen, speelt op de achtergrond, als ondersteuning. Bespreek achteraf kort of de muziek het voorleesmoment spannender maakte. Breng één van de fragmenten later opnieuw voor de vijfdeklassers om ze nieuwsgierig te maken naar de boeken van Anthony Horowitz. Zwakkere lezers kan je een makkelijker stukje laten voorlezen of een uitspraak van een personage. Zo vallen ze niet uit de boot. Laat de leerlingen een bladwijzer maken met titel en korte inhoud van enkele van zijn boeken. Dat geven ze mee als geheugensteuntje voor de vijfdeklassers die een boek van Horowitz willen lezen. Muzische Vorming - 3 Drama De hoofdpersonages uit Raven s gate worden door Horowitz zeer uitvoerig en beeldend beschreven. Dat maakt ze erg bruikbaar voor eenvoudige improvisaties. Tijdens de fragmenten die eerder aan bod kwamen, maakten de leerlingen al kennis met enkele personages zoals Matt, Jayne Duiverell, de bewaker uit het museum en professor Dravid. Een leerling kiest een personage en neemt plaats op een stoel vooraan in de klas of als deel van een kring, wat minder bedreigend is. Je stelt zelf enkele beginvragen die de leerlingen beantwoorden vanuit het gekozen personage. Ze passen hun intonatie en stemvolume aan, maar ook hun mimiek en lichaamstaal. Overloop vooraf nog eens de informatie over de personages die jullie op het overzichtsbord verzameld hebben. Enkele instapvragen zijn: - Wie zijn je beste vrienden? - Wat kan je goed? - Wat zijn je lievelingskleren? - Waar word je echt blij van? Wanneer was je voor het laatst erg kwaad? - Welke muziek vind je mooi? 4 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

25 Daarna laat je de leerlingen nog enkele vragen bedenken. Benadruk dat het de bedoeling is te achterhalen wat iemand denkt en voelt. Bruikbare scènes zijn de inbraak in het pakhuis met als personages de nachtwaker, David en zijn spitsbroeder Kelvin (p.11-19); de ontmoeting tussen Jayne Duiverell en haar overvaller (p.36-37) en de ontdekking van de krachtcentrale in het midden van het woud (David en Tom Burgess, p.77-83). Situeer het fragment in het verhaal. Je laat hen het improvisatiemoment voorbereiden aan de hand van een aantal vraagjes (cf. de schrijfopdracht bij Fragment 1 uit de verwerkingsactiviteiten). Na hun improvisatie geven jij en/of de rest van de klas korte, zo positief mogelijke feedback. Meer ideeën vind je in De mondenboom (cf. Bibliografie). Muzische Vorming - 3 Drama en 3.6 en 3.7 Muzische Vorming - 6 Attitudes 6.4 en 6.5 Bibliografie Evil Star, Anthony Horowitz, Facet, 2007 Nightrise, Anthony Horowitz, Facet, 2007 De mondenboom: ideeën om toneel te spelen, Tanja Oostvogels en Herwig De Weerdt, Studio Tween (ill.), Afijn, 2005 Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

26 Lestip 5 Rijmen en verzen Rijmen en verzen Roald Dahl en diverse illustratoren Rubinstein, 2007 Over het boek Deze nieuwe verzamelbundel bevat ongeveer alle gedichten en liedjesteksten die Roald Dahl ooit schreef. Naast enkele bekende sprookjesbewerkingen bevat de bundel heel wat liedteksten uit klassiekers als De Reuzenperzik en de Sjakie-verhalen. Quentin Blake zorgde voor de illustraties bij de zeven hoofdstukken en voor het omslag. Vijfentwintig andere illustratoren maakten tekeningen bij de gedichten. Het boek is een must voor elke (school)bibliotheek en een hebbeding voor iedere Dahlliefhebber! Aan de slag Aanzet Zet voor de introductie van het boek een doos op een onopvallende plaats in de klas. Je schrijft erop: Opgelet! Gevaarlijk beest! Allergisch voor verwende kinderen Niet openmaken Rotbeest. Willen leerlingen de doos openen, zeg hen dan dat ze daarvoor eerst de naam van het beest moeten raden. Om de dag (of om de halve dag of elk lesuur) geef je hen een aantal tips: Ik ben een zoogdier, Ik woon in Amerika, Ik ben familie van de luiaard, Helaas heb ik geen tanden, Ik heb een lange tong en een kleine maag, Ik lust graag kleine wriemelende diertjes Als ze miereneter antwoorden, open je de doos. Haal er de afbeelding van het beest uit. Daarna nemen de leerlingen plaats in kleine groepjes. Ze krijgen de opdracht om de naam van een persoon te vinden. Geef opnieuw tips die meer onthullen over Roald Dahl, zonder meteen te verklappen dat het om een auteur gaat: Ik werd geboren in Wales in 1916, Mijn ouders waren Noors en noem- Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

27 den mij naar de beroemde ontdekkingsreiziger Roald Amundsen, Ik was piloot tijdens WOII, Toen ik werd overgeplaatst naar Washington, startte mijn schrijversloopbaan, Mijn eerste verhalen verschenen in een Amerikaanse krant, Volwassenen zijn vaak slechteriken in mijn boeken, Ik schreef Rotbeesten en Rijmsoep, Ik overleed in 1990, Veel van mijn boeken zoals De fantastische meneer vos werden bekroond, Mijn boeken Sjakie en de chocoladefabriek, Mathilda, de GVR en De heksen werden succesvol verfilmd. Elk groepje krijgt een paar dagen de tijd om het verband tussen een miereneter en Roald Dahl te zoeken. Maak een gleuf in de miereneterdoos, elk groepje steekt er zijn oplossing in. Bespreek en vergelijk de antwoorden. Lees daarna het gedicht De Miereneter (p.82-87) voor en introduceer het boek. Muzische Vorming - 3 Drama Wereldoriëntatie - 1 Natuur - Levende natuur 1.3 en 7 Brongebruik Hou een kort gesprek over Roald Dahl: - Ken je nog andere boeken van Roald Dahl? - Vind je zijn verhalen interessant, leuk, spannend? Waarom? - Heb je al een verfilming gezien van één van zijn boeken? Wat vond je ervan? Zorg voor een zo groot mogelijk boekenaanbod van Roald Dahl in de klas. Verwerkingsactiviteiten Vraag de leerlingen om enkele sprookjesfiguren op te sommen. Lees het gedicht Wek met kinderen (p ), imiteer een akelige (sprookjes)heks. Vooraf geef je hen de opdracht om zo snel mogelijk de naam van de sprookjesfiguur te noteren. In de laatste zin van het gedicht wordt het antwoord trouwens gegeven. Nadien vraag je om zoveel mogelijk sprookjes en verhalen op te noemen waarin heksen voorkomen. Je laat hen bovendien zoveel mogelijk afbeeldingen van heksen meebrengen. Hou een gesprek over alle mogelijke soorten heksen. Het gesprek en de afbeeldingen dienen als opwarmertje voor een dramamoment rond heksen. De leerlingen nemen plaats in een grote ruimte. Ze moeten voldoende bewegingsruimte hebben. Geef enkele opdrachten: ontwaken, zichzelf opknappen, een kijkje nemen in de glazen bol Daarna geef je hen stemopwarming. Kies een spreuk uit die ze op alle mogelijke manieren uitspreken: zacht alsof niemand hen horen mag, geheimzinnig, woedend, bezwerend Ze doen dit gelijktijdig zodat iedereen ongestoord zijn heksentype kan spelen en met zijn intonatie kan variëren. Leerlingen die dat willen kunnen als keuzeactiviteit (bijvoorbeeld als opdracht bij contractwerk) de Verklaring van de opperheks (p. 155) helemaal verkleed Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 7

28 en zo expressief mogelijk voor anderen brengen. In Kijk maar uit, het stikt hier van de griezels, een leuk (en iets ouder) gedichtenboek van Colin MacNaugthon (cf. Bibliogafie) vind je ook erg bruikbare gedichten voor deze opdracht. Bekijk als afsluiter een filmfragment uit Heksen, bijvoorbeeld waarin de opperheks haar verklaring geeft. Muzische Vorming - 6 Attitudes Muzische Vorming - 3 Drama en 3.5 en 3.6 en 3.7 Ga na wat je leerlingen weten over Sneeuwwitje en de zeven dwergen: - Welke personages spelen mee in het sprookje? - Op welke plaatsen speelt het zich af? - Wie kan het sprookje kort navertellen? - Vind je het sprookje van Sneeuwwitje interessant, grappig, saai? Waarom? Lees daarna de versie van Roald Dahl voor (p.26-36). Toon de prenten van Babette Cole. Laat de leerlingen reageren: - Wat vond je van Roald Dahls versie? - Welke stukjes vond je spannend? - Welke waren grappig? Waarom? - Wat heeft Dahl veranderd aan het originele sprookje? Wat vind je daarvan? Nederlands - 6 Taalbeschouwing Je eindigt deze les met het gedicht Meester Waardeloos op pagina 186, een gedicht dat nog nooit eerder in het Nederlands verscheen. Geef de leerlingen nog mee dat in Rijmen en verzen wel meer nieuwe gedichten zijn opgenomen en dat er behalve sprookjes ook heel andere gedichten in staan. En verder De vele illustraties in Rijmen en Verzen zijn mooi en erg divers. Laat de leerlingen van de diversiteit proeven en een waardeoordeel uitspreken. Kies een tiental illustraties uit, bijvoorbeeld die op pagina s 29, 38, 45, 72, 103, 125, 132, 160 en 172. Vraag aan de leerlingen om een Top 3 of Top 5 te maken van de reeks afbeeldingen. Sta stil bij de techniek en het materiaal die de verschillende illustratoren gebruikten: pentekeningen, collagetechniek, computertekeningen, acrylverf Achtergrondinformatie vind je in Kinderboeken illustreren (cf. Bibliografie). Over elke prent spreken kinderen de leerlingen een waardeoordeel uit. Bereid de oefening voor door vooraf enkele bruikbare woorden aan te reiken: kleurrijk, fantasievol, verrassend, realistisch, grappig, somber, sprookjesachtig, expressief, kunstzinnig, teder, gezellig, eenvoudig, energiek, gevoelig, artistiek, kwetsbaar, poëtisch, schokkend, hard, chaotisch Zo vermijd je dat ze elke prent mooi of lelijk vinden. Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

29 Als volgende stap kan je leerlingen een eigen verhaal of gedicht laten illustreren in de stijl die ze het meest waardeerden. Muzische Vorming - 1 Beeld en 1.5 Het boek bevat een twintigtal zeer korte gedichten en/of liedjesteksten. Je laat ze door de leerlingen kopiëren op een kaart, eventueel met een illustratie. Uit een A4 haal je makkelijk vier kaartjes. Daarna kan je ze overal in de school verspreiden. Maak er eventueel een scheurblokje van en leg het neer of hang het op plaatsen waar veel leerlingen passeren. Je vindt korte gedichten op pagina s 14, 19, 80, 131, 152, 153, 155, , 164, 166, 167, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 180, 186 en 188. Zo kunnen leerlingen uit andere klassen op een ongedwongen manier kennismaken met de gedichten van Roald Dahl. Nederlands - 4 Schrijven De gedichten/liedteksten uit Rijmen en verzen rijmen haast allemaal. Oefeningen rond rijmen en associaties inhoudelijke verbanden tussen woorden zijn daarom erg zinvol. - Je zet de leerlingen in een kring en doet een associatieronde. Geef een woord op. Een leerling zegt op zijn of haar beurt welk woord hij of zij daarmee associeert. Hij of zij geeft weer een nieuw woord op voor de associatie-oefening. - Je doet dezelfde oefening, maar je laat iedere leerling de uitgang van het woord herhalen, bijvoorbeeld: duizendpoot oot - Je maakt nu een woordenslang van afwisselend associëren en rijmen, bijvoorbeeld: Leerling 1: geeft een woord; inktvis Leerling 2: herhaalt drie keer de uitgang : is, is, is en rijmt meteen: bis Leerling 3: associeert op bis: publiek Leerling 4: iek, iek, iek: kriek Leerling 5: fruit Leerling 6: uit, uit, uit: huid - Laat de leerlingen nu rijmend verhalen bouwen. Ieder voegt eerst één, daarna twee korte zinnetjes toe aan een verzonnen verhaal. De eerste zin rijmt op de tweede zin van je voorganger, je tweede zin bouwt verder aan het verhaal (rijmschema ab bc cd ), bijvoorbeeld: Leerling 1: Kasper woonde in een hol, hij was een slimme rat Leerling 2: Elke dag was er wel wat, vandaag had hij bezoek Leerling 3: Hij droeg zijn coole broek, vanmorgen nog gekocht Leerling 4: Met veel zorg uitgezocht Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

30 Kies een tekening uit Rijmen en Verzen. Leerlingen verzinnen er een gedicht bij (op voorwaarde dat ze het originele gedicht bij die tekening nog niet lazen). Geef hen wel de eerste en de laatste zin van het originele gedicht op. Bruikbaar zijn: Krokodillengedicht (p ), Het lied van de giraffe (p ) en Plusser dan plus (p.171). Leerlingen voor wie de opdracht te moeilijk is, help je uiteraard een handje met dichten. Muzische Vorming - Attitudes 6.4 Nederlands - 4 Schrijven Nederlands - 6 Taalbeschouwing Bibliografie Roald Dahl schreef talloze boeken voor kinderen en volwassenen. Naast zijn inmiddels klassiek geworden verhalen maakte hij ook een aantal boeken met enkel gedichten. Een aantal hiervan is opgenomen in Rijmen en Verzen. Heel wat gedichten zijn ook verkrijgbaar als luister-cd. Gruwelijke rijmen, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 2005 Het grote, grimmige, grandioze, griezelige, gruwelijke Roald Dahl luisterboek, Roald Dahl, Rubinstein, 2003 Kijk maar uit want het stikt hier van de griezels, Colin MacNaughton, Zirkoon, 1989 Rijmsoep, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 1990 Rotbeesten, Roald Dahl en Quentin Blake (ill.), De Fontein, 2006 Rotbeesten & gruwelijke rijmen, Roald Dahl, Rubinstein, 2006 Kinderboeken illustreren, Martin Salisbury, Librero, Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

31 Lestip 6 Tobie Lolness Tobie Lolness Timothée de Fombelle en François Place (ill.) Querido, 2007 Over het boek Tobie Lolness is dertien jaar en anderhalve millimeter groot. Hij woont met zijn ouders en de rest van het boomvolk in een reuzeneik. Dan doet zijn vader een revolutionaire uitvinding maar hij weigert zijn geheim prijs te geven. De familie Lolness wordt verbannen naar de Ondertakken en uiteindelijk zelfs ter dood veroordeeld. Tobie kan vluchten, maar wordt op de hielen gezeten door zijn eigen volk. Een boeiend avontuur over liefde, vriendschap en verraad, over omgaan met de natuur, over macht en corruptie, over verdriet en eenzaamheid. Een verhaal dat zonder twijfel zorgt voor uren onvervalst leesplezier. Aan de slag Aanzet Vraag de leerlingen om een zo klein mogelijk voorwerp bij voorkeur kleiner dan vijf millimeter mee te brengen: het hoofdpersonage in Tobie Lolness is immers maar anderhalve millimeter groot. Zet de titel van het boek achterstevoren op bord: ssenlol eibot. Laat hen de titel ontcijferen. Vraag daarna of ze in Tobie Lolness anderstalige woorden herkennen: lolness lijkt sterk op loneliness ( eenzaamheid ). Dat is op zich een verwijzing naar het verhaal. Toon de cover van het boek. Zo zien de leerlingen meteen waar het verhaal zich afspeelt, namelijk in een boom. Lees daarna de achterflaptekst, verwijs naar de voorwerpen die de leerlingen meebrachten. Wandel, indien mogelijk, even met je leerlingen naar de dichtstbijzijnde boom. Hou enkele van hun voorwerpen tegen de boom. Zo visualiseer je hoe groot en immens de boom is voor Tobies volk. Nederlands - 1 Luisteren en 6 Taalbeschouwing Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 3

32 Verwerkingsactiviteiten Lees het eerste hoofdstuk voor, van pagina 9 tot 16: het is spannend en zet meteen de toon van het verhaal. De leerlingen maken er kennis met Tobie en de ernstige situatie waarin hij verkeert. Verklap de titel van het hoofdstuk nog niet. Hou een gesprek: - Wat vond je van het fragment? - Was het spannend, grappig, geheimzinnig, ontroerend,? Waarom vond je dat? - Wie zou Elisha zijn (een vriendin van vroeger)? - Zal Tobie erin slagen om uit handen van zijn achtervolgers te blijven? Vertel over de inhoudsopgave achteraan in het boek. De hoofdstuktitels in die inhoudstafel onthullen meer over het verhaalverloop. Schrijf enkele sprekende titels op, ook die van het eerste hoofdstuk (bijvoorbeeld: de race tegen de winter, de zwarte weduwe, levend begraven, de hel van het graf, het geheim van Balaïna, in het nauw gedreven, de haat, vod, Nils Amen, nachtvlinder ). - Zijn de titels goed gekozen? Waarom (niet)? - Verklappen bepaalde titels je iets over het verhaal? Wat dan? - Welk hoofdstuk schept de grootste verwachtingen bij jou? - Welke hoofdstukken zitten volgens jou in het begin van het verhaal? Welke aan het eind? Waarom denk je dat? - Welke titel hoort bij het fragment dat ik net las, denk je? Daarna kiest de klas één hoofdstuk uit dat je gedeeltelijk of volledig voorleest. Tot slot nodig je leerlingen uit om het boek helemaal te lezen. Nederlands - 2 Spreken De Franse uitgeverij Gallimard, maakte een website waarop Tobie Lolness: op de vlucht en het vervolg Tobie Lolness: de ogen van Elisha worden voorgesteld (www. gallimard-jeunesse.fr/tobie). De site is gemaakt in de stijl van het boek en bevat beperkte maar interessante informatie, weliswaar in het Frans. Je laat de leerlingen informatie opzoeken over de auteur en de hoofdpersonages (Tobie en Elisha). Je kan ook fragmenten uit beide boeken beluisteren in het Frans. Je laat het vijf minuten lange fragment uit het eerste boek horen. Leerlingen proberen zoveel mogelijk informatie op te pikken. Als je Franstalige leerlingen in je klas hebt, laat je ze het fragment navertellen. De andere leerlingen noteren tijdens het luisteren herkenbare woorden. Je bespreekt de antwoorden en daarna lees je hetzelfde fragment, waarin Tobie kennismaakt met Elisha, in het Nederlands. Het gaat om het hoofdstuk Elisha. Het fragment begint op pagina 42 met Honderd voet onder hem, midden in een enorme geblutste tak, lag een reusachtig meer en eindigt op pagina 45 met Ik weet niet hoe ik weer thuis moet komen, zei Tobie, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Wereldoriëntatie - 7 Brongebruik Frans - 1 Luisteren en Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

33 De titel op de cover van het boek is typografisch erg interessant en biedt kansen om creatief te schrijven. Het is een mooie combinatie van kleur, contrast en vorm. Bespreek vooraf klassikaal de cover waarbij je voldoende aandacht schenkt aan de typografie van de titel. Daarna laat je de leerlingen een fictieve titel van een boek bedenken. Laat de titel vormgeven op papier in A4- of A5-formaat. In een volgende stap laat je hen een passende rug en een fictieve achterflaptekst bedenken. Tot slot kan je de cover op een afgevoerd boek kleven, waardoor je een nieuw boek krijgt. Dezelfde opdracht kan je ook toepassen op Het zwarte geheimenboek. Muzische vorming - 1 Beeld en 6 Attitudes en 6.5 En verder Laat de leerlingen een kaart of plattegrond maken van de boom. Geef hen een aantal aanwijzingen uit het boek die ze in de plattegrond moeten verwerken, bijvoorbeeld: de kruin, de ondertakken, het gevaarlijke spinnenweb, de molen van Olmek, het domein van de Gladhuiden, de geheime grot, de gevangenis in een maretakbol, de fokkerij van snuitkevers, de holle tak, de grens, het meer van Elisha, het huis van Azlan de beul en het graf. De rest mogen ze erbij verzinnen. De leerlingen werken op A4- of A3-formaat en gebruiken natuurlijke bruinen groentinten. Leuke voorbeelden van fantasiekaarten vind je in Het boek van bang en in De kaart van alles (cf. Bibliografie). Muzische vorming - 1 Beeld Tobie Lolness speelt zich volledig af in een enkele reusachtige eik. En toch blijft die locatie boeien omdat de auteur er met allerlei fijne details een heuse wereld van maakt: van bloesems en maretakken over spinnenwebben van zwarte weduwes tot hars en insecten. Allemaal dankbare elementen voor een les Wereldoriëntatie. Wellicht vind je in je eigen methode of in die van je collega s interessant materiaal om rond de verschillende natuurbegrippen te werken. In de bibliografie vind je heel wat interessante boeken, dvd s en leerrijke websites ter inspiratie. Wereldoriëntatie - 7 Brongebruik en ICT - 6 Een belangrijk gegeven uit het verhaal is de verbanning van de familie Lolness naar de Ondertakken. Om het begrip verbanning duidelijker te maken laat je de leerlingen op zoek gaan naar recente krantenartikels waarin het woord voorkomt. Vrijwel alle Vlaamse kranten bieden gratis toegang tot hun archief zodat de leerlingen met een enkele klik artikels met trefwoorden verbanning en verbannen kunnen opzoeken. De woorden worden gemarkeerd, iedere leerling licht kort zijn gevonden tekst toe. Op die manier krijgt het begrip verbanning een duidelijke Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar 33

34 en diverse invulling. Uiteraard kan ook Napoleons verbanning naar het eiland Elba ter sprake komen. Mogelijke nieuwssites zijn Nederlands - 6 Taalbeschouwing / 6.3 en ICT - 6 Verwante titel De minpins, Roald Dahl en Patrick Benson (ill.), De Fontein, 1992 Boeken en bronnen over bomen Bomen wereldwijd, Rudolf Wittmann, Stichting Kunstboek, 2003 Boom, ontdekken begint met één enkel woord, Gottmer, 2007 Het bomenboek, Christa Carbo, Henk Kneepkens en Dorothé Koolen (ill.), Ploegsma, (Kies achtereenvolgens voor de volgende onderdelen: lees, de Klokhuisdossiers, biologie en ten slotte bomen ) Bibliografie De kaart van alles, Sara Fanelli, Querido, 1995 De ogen van Elisha, Timothée de Fombelle, Querido, 2008 Het boek van bang, Emily Gravett, Van Goor, Lestips Jeugdboekenweek 2009 zesde leerjaar

35 Over de samenstellers i n g r i d an t h e u n i s werkt op de Pedagogische Begeleidingsdienst van de stad Gent voor w o c k, Werken aan Onderwijs, Cultuur en Kunst. Deze cel slaat een brug tussen onderwijs en de culturele wereld. In die functie is ze vooral bezig met muzische en buurtgerichte projecten, kinderliteratuur en filosoferen met kinderen. Dat gebeurt voornamelijk via nascholingen en via begeleiding op klas- of schoolniveau. h e d w i g e b u y s werkt als zorgcoördinator en boekenjuf in een lagere school, waar ze zoveel mogelijk het lezen wil stimuleren. Daarnaast werkt ze mee aan cursussen voor ouders en leerkrachten. Op die manier ziet ze wat er leeft in scholen die buiten haar dagelijkse werkdomein vallen en kan ze de theorie meteen aan de praktijk koppelen. Verder bespreekt ze kinderboeken in Klapper-Pluizer. v a n j a co l s o n werkte een tiental jaar als juf, voornamelijk in het eerste leerjaar. Sinds twee jaar werkt ze voor het Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (o v s g ). Daar begeleidt ze scholen in een project waar de nadruk ligt op taalvaardigheid. Kinderboeken hebben zowel professioneel als in haar gezin altijd al een bijzondere plaats gekregen. s t i j n de p a e p e is germanist en geeft Nederlands en taalvaardigheid aan studenten Bachelor Kleuteronderwijs van de Arteveldehogeschool in Gent. Hij combineert een kritische kijk op kinderliteratuur met een grote liefde voor het genre en schrijft zelf al eens een verhaal of een gedicht voor kleuters. Verder is hij docent aan het Katholiek Hoger Instituut voor Opvoedkunde waar hij taaldidactiek in de kleuterschool samen met mensen uit het werkveld behandelt. m a r i j k e de r è s e is van opleiding psychologe en psychotherapeute. Ze werkt in haar praktijk met adolescenten en volwassenen en brengt binnen het kader van therapie geregeld kinderboeken aan. Ze schrijft, beweegt en danst graag. Speelsheid en een groot hart zijn haar codewoorden. f r a n s ho e s geeft vooral talen in het zesde leerjaar van een lagere school. In zijn klas is plaats voor een ruime boekenhoek mét salon. Hij probeert de (voor) leesmicrobe zoveel mogelijk door te geven aan zijn collega s. Voor linc (Centrum voor Lezen en Informatie) verzorgt hij al 15 jaar lezingen en workshops. Hij werkte als redacteur mee aan van Locus en leest wekelijks met veel plezier boeken voor blinden en slechtzienden in.