Inhoudsopgave. 1. Inleiding en leeswijzer Samenvatting Besluitvorming Uitgangspunten en normen...7

Transcriptie

1 Voorjaarsnota 2009

2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding en leeswijzer Samenvatting Besluitvorming Uitgangspunten en normen Ontwikkelingen Strategisch kader en beleidsmatige ontwikkelingen Ontwikkelingen in taken Ontwikkelingen bedrijfsvoering Voorjaarsnota 2009: de hoofdlijnen Financiële ontwikkelingen Begroting 2009 naar programma s en kostendragers Programmabegroting en meerjarenraming...21 Programma 1: Planvorming Programma 2: Aanleg en onderhoud waterkeringen Programma 3: Inrichting en onderhoud watersystemen Programma 4: Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken Programma 5: Aanleg en onderhoud wegen Programma 6: Inrichting en onderhoud vaarwegen en havens Programma 7: Vergunningverlening en handhaving keur Programma 8: Beheersing van lozingen Programma 9: Heffing en invordering Programma 10: Bestuur, Externe communicatie en Algemeen Programma 11: Dekkingsmiddelen en saldo Programma 12: Ondersteunende beheerproducten Incidentele baten en lasten Financiering Risicoparagraaf Meerjarenraming Financiële ontwikkelingen Begroting in meerjarenperspectief Meerjarenperspectief van de waterschapstaken Toelichting op het meerjarenperspectief Meerjarenperspectief watersysteemheffing Meerjarenperspectief wegenbeheer Meerjarenperspectief zuiveringsheffing Investeringsplannen...72

4

5 1. Inleiding en leeswijzer Voor u ligt de voorjaarsnota 2009 voor het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK). Een onderdeel van deze voorjaarsnota is de bijgestelde meerjarenraming tot en met Hierin zijn beleidsmatige keuzes voor de periode integraal afgewogen. De herziene raming zal het kader vormen om de programmabegroting voor het jaar 2010 uit te werken. Doelen, effecten, kritische succesfactoren en prestaties in 2009 zijn ongewijzigd. Het uitgangspunt daarvoor blijft de programmabegroting In de bestuursrapportage over het 1 e half jaar van 2009 zal worden gerapporteerd over deze doelen en prestaties. Bijstelling van doelen en prestaties zal een belangrijk onderdeel uitmaken van de programmabegroting In de voorjaarsnota 2009 zijn alle bekende wijzigingen verwerkt, van bijgestelde financiële kaders tot en met de laatste ontwikkelingen in het waterbeheerplan. We hebben nadrukkelijk rekening gehouden met (beleids)ontwikkelingen die invloed hebben op de programmabegroting 2009 en de jaren daarna. De belangrijkste ontwikkelingen komen voort uit de economische recessie en het nieuwe waterbeheerplan Ondanks de economische recessie met fors teruglopende belastinginkomsten zijn we erin geslaagd de ambities van het waterbeheerplan overeind te houden en het financieel resultaat over de termijn van dit plan vrijwel gelijk te houden aan de eerdere meerjarenraming. In hoofdstuk 2 staat een samenvatting van de voorjaarsnota, gevolgd door het hoofdstuk met de besluitvorming. De hoofdstukken 4 en 5 beschrijven de gehanteerde uitgangspunten en de beleidsmatige ontwikkelingen. Samen met de door de organisatie aangeleverde mutaties leiden deze tot hoofdstuk 6: de voorjaarsnota in hoofdlijnen. In dit onderdeel treft u een totaaloverzicht voor het begrotingsjaar De gedetailleerde programmabegroting vind u in hoofdstuk 7. Daarin ziet u per programma de meerjarige kosten in de exploitatie tezamen met de bij de programma s behorende investeringsplannen. Door middel van de daar opgenomen toelichtingen onderbouwen we de mutaties in de kosten. Na hoofdstuk 8 over incidentele baten en lasten in het jaar 2009 en het hoofdstuk betreffende financiering, leest u in hoofdstuk 10 welke mogelijke financiële risico s aan de orde kunnen zijn voor 2009 en ook voor de latere jaren. De voorjaarsnota wordt in hoofdstuk 11 vervolgd met een overzicht van de bijgestelde meerjarenraming en toont in hoofdstuk 12 overzichten die de verwachte ontwikkeling van de waterschapstarieven schetsen. De voorjaarsnota wordt afgesloten door totaaloverzichten van de al eerder genoemde investeringsplannen. Pagina 5

6 2. Samenvatting De voorjaarsnota is het instrument van een waterschap waarmee de meerjarenkaders en meerjarenramingen worden bepaald. De belangrijkste wettelijke kaders hierbij zijn de Waterschapswet en de Waterwet. In maart heeft de verenigde vergadering richtinggevende uitspraken gedaan voor het waterbeheerplan. In het ontwerp WBP zijn de voorgestelde doelen en maatregelen voor de komende jaren opgenomen. De daarvoor benodigde middelen zijn opgenomen in deze Voorjaarsnota. Het meerjarenperspectief van deze voorjaarsnota wordt gekenmerkt door dalende lasten ten opzichte van de programmabegroting Was het geraamde begrotingstekort in de programmabegroting in 2009 nog 2,4 miljoen, in de voorjaarsnota 2009 is het tekort 0,4 miljoen voor het jaar Over de gehele periode dalen de totale lasten met 8,9 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door ontwikkelingen zoals de huidige economische recessie, beleidskeuzes die zijn gemaakt in het oude en nieuwe waterbeheerplan, bouwrente en extra activeren van uren. De belastingopbrengsten dalen in de planperiode met 9,8 miljoen. De afname van het aantal vervuilingseenheden bedrijven door de economische recessie is de belangrijkste oorzaak. Dalende lasten en opbrengsten leiden in het meerjarenperspectief bij alle taken tot een kostendekkend tarief aan het eind van de meerjarenperiode. De tariefegalisatiereserve zuiveringsheffing ontwikkelt zich negatief. Echter, het waterbeheerplan laat aan het eind van de planperiode, die loopt tot en met 2015, een structurele kostendaling zien van 1,5 miljoen per jaar. Dit zorgt ervoor dat de reserve zuiveringsheffing na de meerjarenperiode van deze voorjaarsnota weer het juiste niveau bereikt. 3. Besluitvorming Wij stellen u voor deze voorjaarsnota 2009 voor kennisgeving aan te nemen. De wijzigingen die voortvloeien uit deze voorjaarsnota en die betrekking hebben op het begrotingsjaar 2009 treft u ter vaststelling aan onder het punt begrotingswijzigingen Dijkgraaf en hoogheemraden van Schieland en de Krimpenerwaard, secretaris-directeur, dijkgraaf, M.J.H. van Kuijk mr. J.H. Oosters Pagina 6

7 4. Uitgangspunten en normen Twee keer per jaar, bij het maken van de programmabegroting en de voorjaarsnota worden de in gebruik zijnde financiële uitgangspunten herbeoordeeld en zo nodig aangepast aan recente economische ontwikkelingen. De gebruikte bronnen zijn onder andere het Centraal Bureau voor de statistiek (CBS), het Centraal Planbureau (CPB), het financieel Dagblad en de Thesor groep (een onafhankelijke organisatie die ondersteuning biedt bij het vervullen van de treasuryfunctie). Financieringsrente: Met ingang van deze aanstaande voorjaarsnota is de financieringsrente als volgt aangepast: De rente op kort geld wordt verlaagd van 4,25% naar 2,5%; de rente op lang geld (de kapitaalmarkt) wordt verlaagd van 4,5% naar 4,0% en de rente op het eigen vermogen zal worden gehandhaafd op 4,0% Omdat de lopende projecten (onderhanden werk) beslag leggen op (een deel van) het vermogen, moeten er aan de vaste activa rentelasten worden toegerekend. Bij het berekenen van deze rentelasten wordt gebruikt gemaakt van het rente-omslagpercentage. Dit was 4,6% en komt nu uit op 4,3%. Gezamenlijk leveren deze effecten ten opzichte van de programmabegroting 2009 een structureel voordeel op van circa per jaar, voor het eerst in Het voordeel in de jaren daarna is groter vanwege het rente-op-rente effect. Personeelslasten: Voor personeelkosten werd een index van 3% gehanteerd. Vanwege de economische ontwikkelingen wordt inmiddels 1,75% ruim voldoende geacht. Hiervoor is 1% bedoeld voor stijging van periodieken en blijft dus 0,75% over voor stijgingen door de CAO. Het (structurele) voordeel met ingang van 2010 is ongeveer per jaar. Inflatie goederen en diensten: De huidige economische crisis geeft aanleiding het inflatiepercentage voor goederen en diensten te verlagen van 2,25% naar 1,75%. Geraamde belastingeenheden In de onderstaande tabel worden de uitgangspunten voor de belastingeenheden gepresenteerd. Begroting Voorjaarsnota Watersysteemheffing Ingezetenen (aantal woonruimten na kws en oi) Gebouwd (WOZ-waarde x 1 mln.) Ongebouwd (aantal hectaren) Natuurterreinen (aantal hectaren) Omslagheffing wegenbeheer Ingezetenen (aantal woonruimten na kws en oi) Gebouwd (WOZ-waarde) x 1 mln Ongebouwd (aantal hectaren) Natuurterreinen (aantal hectaren) Zuiveringsheffing Opgelegde ve's Kwijtschelding en oninbaar (kws en oi) Aantal netto ve's kws = Kwijtschelding, oi = oninbaar, ve's = vervuilingseenheden Uitgangspunt voor de eenheden in deze Voorjaarsnota 2009 is het aantal eenheden uit de jaarrekening In die jaarrekening is een tekort verantwoord van in totaal over alle belastingsoorten. Dit tekort bestaat uit een voordeel van op de omslagheffing en een nadeel van op de verontreinigingsheffing. Uit een analyse Pagina 7

8 van jaarrekeningen sinds 2005 blijkt dat het aantal vervuilingseenheden (v.e. s) voor bedrijven structureel te optimistisch werd begroot. In de jaarrekening 2008 was het verschil tussen begroting en realisatie in het jaar Het totale tekort van werd voor het overige deel veroorzaakt door nadelen over eerdere jaren. Op basis van de jaarrekening 2008 en voorafgaande jaren is het aantal op te leggen v.e. voor bedrijfsaanslagen in 2009 in eerste instantie neerwaarts bijgesteld van naar Daarnaast verwacht het Centraal Planbureau (CPB) voor 2009 een krimp van de industriële productie van 5,5%. Dit is aanleiding om het aantal vervuilingseenheden van bedrijven verder naar beneden bij te stellen tot v.e. in Uitgaande van het tarief in 2009 ( 51,75) betekent dit een structureel lagere opbrengst zuiveringsheffing van circa 1 miljoen ( v.e.). Ook is het percentage oninbare vorderingen op bedrijven verhoogd van 2,5% naar 5%, omdat wordt verwacht dat een flink aantal bedrijven vanwege faillissement haar verplichting niet zal voldoen vanwege de economische recessie. Tenslotte is uit de jaarrekening 2008 gebleken dat het aantal kwijtscheldingen toeneemt. De verwachting is dat dit verder toeneemt in Daarom is het berekeningspercentage kwijtschelding verhoogd voor zowel de zuiveringsheffing woonruimten in de gemeente Rotterdam (van 9,5% naar 10,5%) als voor de ingezetenenomslag watersysteemheffing (van 7,0% naar 7,3%). Deze verhoging van kwijtschelding en oninbaarheid betekent een daling van het aantal belastingeenheden met circa Alle ontwikkelingen leiden tot een structureel lagere opbrengst zuiveringsheffing in 2009 van circa 1,35 miljoen ( v.e.) ten opzichte van de programmabegroting In de programmabegroting 2009 is rekening gehouden met een jaarlijkse stijging van de totale WOZ-waarde in het beheersgebied van HHSK. Tevens is in de programmabegroting 2009 rekening gehouden met een jaarlijkse stijging van zowel het aantal woonruimten als het aantal vervuilingseenheden: Indexatie van belastingeenheden in de PB2009 Eenheid Omslagheffing eigenaren WOZ-waarde 2,75% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Ingezetenomslag watersysteemheffing aantal woonruimten 0,0% 0,4% 0,6% 0,6% 0,6% Ingezetenomslag wegenheffing aantal woonruimten 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% VH woonruimten Rotterdam aantal vervuilingseenheden 0,4% 0,4% 0,4% 0,8% 0,8% VH woonruimten buitengebied aantal vervuilingseenheden 0,9% 2,0% 2,1% 2,2% 1,6% VH bedrijven aantal vervuilingseenheden 0,8% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% De totale WOZ-waarde in het beheersgebied van HHSK zal naar verwachting niet groeien onder invloed van de slechte economische vooruitzichten. De verwachte waardestijging van gebouwde onroerende zaken is daarom naar beneden bijgesteld van 2% naar 0% in 2010 t/m De waardestijging in 2009 is ongewijzigd, omdat de werkelijke WOZ-waarden in 2009 overeen blijken te komen met de verwachte WOZ-waarden (door gemeenten vastgesteld met waardepeildatum 1 januari 2008). De recessie heeft verder tot gevolg dat in deze voorjaarsnota 2009 de verwachte groei van het aantal woonruimten en de verwachte groei van het aantal vervuilingseenheden is gehalveerd ten opzichte van de programmabegroting Het CPB verwacht ook in 2010 een krimp van de industriële productie met 0,75%. Het aantal vervuilingseenheden van bedrijven is daarom conform verwachting van het CPB naar beneden bijgesteld. Een uitspraak over de economische verwachtingen na 2010 doet het CBP niet. Daarom wordt in deze voorjaarsnota uitgegaan van nul procent groei van het aantal vervuilingseenheden van bedrijven vanaf Indexatie van belastingeenheden in de VJN2009 Eenheid Omslagheffing eigenaren WOZ-waarde 2,75% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Ingezetenomslag watersysteemheffing aantal woonruimten 0,0% 0,2% 0,3% 0,3% 0,3% Ingezetenomslag wegenheffing aantal woonruimten 1,0% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% VH woonruimten Rotterdam aantal vervuilingseenheden 0,4% 0,2% 0,2% 0,4% 0,4% VH woonruimten buitengebied aantal vervuilingseenheden 0,9% 1,0% 1,0% 1,1% 0,8% VH bedrijven aantal vervuilingseenheden -5,5% -0,75% 0,0% 0,0% 0,0% De gevolgen van deze gewijzigde groeicijfers worden in de hoofdstukken meerjarenraming en meerjarenperspectief in beeld gebracht. Pagina 8

9 5. Ontwikkelingen 5.1 Strategisch kader en beleidsmatige ontwikkelingen De voorjaarsnota is het instrument van een waterschap waarmee de meerjarenkaders en meerjarenramingen worden bepaald. De belangrijkste wettelijke kaders hierbij zijn de Waterschapswet en de Waterwet. Het bestuursprogramma en het Waterbeheerplan vormen het strategisch kader voor het doen en laten van het hoogheemraadschap in de komende jaren. Daarnaast hanteert HHSK de door de directie vastgestelde strategiekaart als hulpmiddel voor de keuze en prioritering van werkdoelen en activiteiten op tactisch en operationeel niveau. Nieuw bestuur met nieuw bestuursprogramma Het bestuursprogramma vormt het breed gedragen programma met bestuurlijke ambities van het algemeen en dagelijks bestuur van het hoogheemraadschap voor de komende bestuursperiode. De uitgangspunten in het Bestuursprogramma zijn: De basis op orde tegen passende tarieven: voldoen aan de vigerende eisen voor de kerntaken veiligheid, waterkwantiteit en waterkwaliteit met als taakstellend kader dat, gelet op de economische situatie, een stijging van de belastingdruk zo veel mogelijk beperkt blijft; Focus op waterveiligheid: een goed en verantwoord onderhoud en beheer van de waterkeringen; Aandacht voor ruimtelijke ontwikkelingen: HHSK pakt zijn rol in gebiedsontwikkelingen en ruimtelijke plannen en geeft daarbij toepassing aan de watertoets. Samen werken aan veilig en duurzaam waterbeheer: HHSK wil zich omgevingsgericht opstellen en in een zo vroeg mogelijk stadium structureel een plaats aan tafel krijgen als gewaardeerd gespreks- en samenwerkingspartner, onder meer rond de thema s waterveiligheid en ruimtelijke ontwikkelingen. Deze punten zijn verder uitgewerkt voor de primaire taken en de organisatie zelf, relevante delen zijn zoveel mogelijk een op een overgenomen in het nieuwe Waterbeheerplan. Nieuw Waterbeheerplan In maart heeft de verenigde vergadering richtinggevende uitspraken gedaan voor het Waterbeheerplan (WBP) op grond van de nota Koersbepaling Waterbeheerplan Kort samengevat is daarbij gesteld dat de voorgestelde ambities zoveel mogelijk zouden moesten worden gehandhaafd onder de voorwaarde dat de kosten niet extra zouden toenemen ten opzichte van de begroting Daarin is voor de komende jaren een gemiddelde kostenstijging voorzien van ruim 4% per jaar. Vervolgens zijn in het vervolgtraject de volgende uitgangspunten gehanteerd: Hoogste prioriteit voor de bescherming tegen overstroming (veiligheid waterkeringen). Op orde krijgen en houden van de basistaken (elementair onderhoud en bedrijfsvoering, wettelijk verplicht instrumentarium, monitoring en basisinformatie, calamiteitenzorg). Verantwoordelijkheden en kosten leggen of laten liggen waar ze thuishoren. Maatregelen uitvoeren die later financieel voordeel opleveren ( kost voor de baat ). Doorgaan met maatregelen die reeds in uitvoering zijn. Voldoen aan bestaande en nieuwe wettelijke normen en vereisten. Inzet op ruimtelijke planvorming voortzetten (kansen benutten, advies en randvoorwaarden inbrengen). Waterkwantiteit: uitvoeren Wateropgave 2015 (vastgestelde wateroverlastmaatregelen). Waterkwaliteit: geen achteruitgang, uitvoeren vastgestelde KRW maatregelen, uitvoeren zwemwatermaatregelen. Afvalwaterzuivering: prioriteit voor de afnameplicht vanuit gemeentelijke riolering. Pagina 9

10 Wegenbeheer: onderhoudsniveau handhaven, risicolocaties gefaseerd aanpakken. Verder zijn gemaakte afspraken met derden een belangrijk punt van overweging geweest, evenals het benutten van toegezegde subsidies en bijdragen van derden. In het ontwerp-wbp zijn de voorgestelde doelen en maatregelen voor de komende jaren opgenomen. De daarvoor benodigde middelen zijn opgenomen in deze Voorjaarsnota. De doelen en maatregelen uit het ontwerp-wbp worden uitgewerkt in het jaarlijks op te stellen Uitvoeringsplan. Het Uitvoeringsplan wordt de komende tijd nader uitgewerkt. Hierna zijn per taak/aandachtsveld de hoofdpunten voor de komende jaren weergegeven. Waterkeringen De maatregelen die direct van invloed zijn op de fysieke bescherming tegen overstroming, zoals dijkversterkingen en onderhoud, vormen het zwaartepunt van de activiteiten. Voor het verbeteren van de categorie C keringen is daarbij het uitgangspunt dat het Rijk dit zal financieren. De voorbereiding van mogelijke maatregelen wordt zo nodig voorgefinancierd uit beschikbare (Rijks-)middelen. Er wordt een inzet geleverd op de introductie en uitwerking van de overstromingsrisicobenadering met de bijgehorende nieuwe landelijke normen, veiligheidsbeoordeling en kennisontwikkeling. Leggers, beheerregisters en toetsing zullen voldoen aan de wettelijke eisen. Hiervoor wordt de komende tijd in samenhang met het informatiebeheer voor het oppervlaktewater, zie hierna een plan van aanpak opgesteld. In de voorjaarsnota is voorzien in de inzet die dit vergt tot en met 2011; daarna moet worden bezien of dat ook voor de latere jaren afdoende is. Oppervlaktewater en grondwater De bestaande aanpak van het gewoon (maaien) en buitengewoon onderhoud (baggeren) wordt voortgezet, evenals het opstellen van peilbesluiten en de implementatie daarvan. Voor het baggeren van de meest urgente delen van de Ringvaart is voor de planperiode geld opgenomen. De komende jaren wordt in overleg met gemeenten en andere waterschappen bezien hoe de baggerschouw van de overige watergangen in het stedelijke gebied effectief kan worden uitgevoerd. Ten behoeve van dagelijks beheer, toetsing en verantwoording van peilbeheer en wateraanen afvoer wordt een waterkwantiteitsmeetnet opgezet en een beheerregister voor ten minste de hoofdwatergangen en de boezem. Voor deze activiteiten zal eveneens (zie Waterkeringen) in de loop van de planperiode moeten worden bezien in hoeverre de beschikbare mensen en middelen hiervoor toereikend zijn. Voor de stedelijke/gemeentelijke waterplannen zijn middelen voorzien voor uitvoering van de waterkwaliteitsspoor-maatregelen (beperken van overstort van rioolwater of mitigeren van de effecten hiervan). Daarnaast kunnen binnen het stedelijke gebied de vastgestelde KRW- en NBW-maatregelen worden uitgevoerd en andere maatregelen waarvoor budgetten zijn voorzien zoals het afkoppelen van riolering. Bij het opstellen en uitwerken van de gemeentelijke waterplannen zal HHSK de komende jaren nadrukkelijker aandacht besteden aan het operationele beheer en onderhoud. Voor het aanleggen van natuurvriendelijke oevers zijn de middelen aanwezig voor wat noodzakelijk is uit hoofde van de KRW. Het samenwerkingsverband Samen naar goed water in de Krimpenerwaard is stopgezet, omdat prioriteit wordt gegeven aan de maatregelen uit de Kaderrichtlijn Water en het Veenweidepact. Afvalwaterketen en emissies Binnen de investeringen voor het zuiveringenbeheer blijft een belangrijk accent op vervangingsinvesteringen en noodzakelijke capaciteitsuitbreidingen. Ook maatregelen die op de korte of middellange termijn leiden tot milieu- en efficiëntiewinst zijn in stand gebleven (afvalwaterzuivering, riolering, diffuse bronnen). Wegenbeheer Binnen de wegenbeheertaak is sterk gefocust op het in stand houden van een verantwoord onderhoudsniveau. Er zijn in beperkte mate middelen voorzien om onveilige situaties aan te pakken. De beschikbare middelen worden ingezet om de locaties met ongevalconcentraties te verbeteren. Pagina 10

11 Overige onderwerpen Voor de onderwerpen Gebiedsgerichte aanpak, Calamiteitenzorg, Vergunningverlening, handhaving en toezicht en Communicatie komen de ambities en doelstellingen in grote lijnen overeen met eerder vastgestelde beleid en plannen. Bij communicatie krijgt de externe informatievoorziening en elektronische dienstverlening meer aandacht. Dit zijn inspanningen die voortvloeien uit de Europese Aarhus afspraken en andere vastgestelde kaders waaraan HHSK zich als mede-overheid moet (willen) conformeren. Klimaatontwikkelingen en het Nationaal Bestuursakkoord Water HHSK is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid met betrekking tot klimaat en duurzaamheid. Hierbij kan vanuit de primaire taken van HHSK in de eerste plaats gedacht worden aan maatregelen om bescherming te bieden tegen de gevolgen van klimaatveranderingen. Er kan worden ingespeeld op perioden van toenemende neerslag en droogte en op zeespiegelstijging. Eveneens van groot belang zijn het beperken van energieverbruik, het ge- en verbruik van grondstoffen en materialen. Verder wordt ingezet op milieuvriendelijke inkoop en bedrijfsvoering, innovatie en (het bevorderen van) bewustwording binnen de eigen organisatie en daarbuiten. Dit omwille van zowel het directe effect als de voorbeeldfunctie die HHSK als regionale overheid wil vervullen. De regering heeft de Deltacommissie (commissie Veerman) gevraagd advies uit te brengen over hoe Nederland beschermd kan worden tegen de gevolgen van klimaatverandering. De opdracht was breder te kijken dan naar (water)veiligheid alleen. De belangrijkste conclusie uit het advies is dat de zeespiegelstijging mogelijk groter wordt dan verwacht. De commissie meent dat het verstandig is rekening te houden met mogelijke bovengrenzen, zodat besluiten en maatregelen voor lange tijd houdbaar zijn. De veiligheidsopgave is belangrijk en de huidige normering te laag. De Deltacommissie heeft een deltaprogramma ontworpen. Hierin wordt geschetst welke ingrepen op de lange termijn noodzakelijk zijn. De Deltacommissie stelt verder dat klimaatverandering en zeespiegelstijging een feit zijn en dat Nederland vanaf vandaag aan de slag moet met het verbeteren van de waterveiligheid. Dit betekent onder andere de bescherming van het Rijnmondgebied door middel van afsluitbare keringen in de rivieren rond het gebied, het veiligstellen van de zoetwatervoorzieningen behoud van estuaria. Daarnaast moet het veiligheidsniveau achter de dijken worden verhoogd. De bevindingen van de Deltacommissie en de consequenties die de landelijke politiek eraan verbindt leiden voor zover het er thans naar uit ziet niet direct tot gevolgen voor HHSK. In de komende jaren wordt verder geanticipeerd op de ontwikkelingen als gevolg van de aanbevelingen van de commissie Veerman (Deltacommissie). Door de combinatie met maaivelddalingen en toenemende verstedelijking in het laaggelegen beheersgebied ligt er voor HHSK een opgave en uitdaging om te kunnen blijven voldoen aan de ambitie droge voeten. De primaire waterkeringen waar, met name in de Krimpenerwaard, druk aan wordt gewerkt moeten minimaal voldoen aan de huidige normeringen en indien nodig verder worden versterkt. In het kader van Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) worden tot 2015 de eerder afgekeurde dijkvakken van de primaire waterkeringen categorie A verbeterd; langs de Nieuwe Maas en de Lek. Voor de C-keringen gelegen langs de Hollandse IJssel, nog niet opgenomen in HWBP, wordt nu al voorzien dat extra maatregelen nodig zijn. Ten aanzien van de waterbeheersing is HHSK met een groot aantal projecten bezig dat er voor moet zorgen dat het beheersgebied in 2015 voldoet aan de werknormen voor wateroverlast uit het Nationaal Bestuursakkoord Water. Het in 2008 geactualiseerde Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW-Actueel) is een op onderdelen geconcretiseerde versie van het oorspronkelijke NBW (2003). Hoofddoel van het NBW is om in 2015 het watersysteem op orde te hebben, met name met het oog op wateroverlast door hevige neerslag. Op orde houdt in dat de bescherming tegen wateroverlast in 2015 voldoet aan de aangegeven normen. Vervolgens moet het systeem rekening houdend met de klimaatontwikkelingen op orde worden gehouden. Binnen HHSK zijn deze normen vertaald in de Wateropgave De geraamde investeringen zijn opgenomen in het meerjareninvesteringsschema. Het ziet ernaar uit dat HHSK in 2015 op orde zal zijn, mogelijk met Pagina 11

12 uitzondering van het centrum van Rotterdam. De ruimte is daar dermate beperkt en de grondkosten zo hoog dat haalbare (en soms innovatieve) oplossingen daar nog sterker dan elders afhankelijk zijn van de mogelijkheid om met andere ruimtelijke ontwikkelingen mee te liften. Dit kan inhouden dat in een deel van dit gebied pas later aan de NBW normen wordt voldaan. Verder wordt bij nieuwbouwontwikkelingen ervoor gezorgd dat bij de inrichting (berging en afvoer) van de waterhuishouding rekening wordt gehouden met klimaatverandering. De Deltacommissie bevestigt dat de kans op droge zomers groter wordt. De temperatuurstijging heeft ook tot gevolg dat de Rijn sterker het karakter van een regenrivier zal krijgen met een grotere kans op een lage zomerafvoer. De gevolgen van verzilting zullen (in het deelgebied Schieland) op de lange termijn mogelijk toenemen, maar zijn thans nog onvoldoende te overzien. Het huidige beheer wordt de komende jaren voortgezet. Grootschalige ingrepen in de rivieraanvoer zijn nog niet aan de orde. Wel zal HHSK zich voorbereiden op lange termijn effecten door actief bij te dragen aan onderzoek en planvorming samen met de partners. Kaderrichtlijn water De Europese Kaderrichtlijn Water heeft als hoofddoel de daartoe aangewezen grond- en oppervlaktewateren te beschermen tegen achteruitgang en waar mogelijk te verbeteren. Op grond van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) moet eind 2009 voor het Nederlandse deel van het stroomgebied van de grote rivieren een zogenoemd Stroomgebiedbeheersplan (SGBP) zijn vastgesteld. Het gebied van HHSK maakt onderdeel uit van het stroomgebied van de Rijn, en valt daarmee binnen het SGBP Rijndelta. Het SGBP verwijst voor nadere informatie over de maatregelen naar ondermeer de beheerplannen van de waterschappen. Deze plannen moeten daartoe eveneens eind 2009 zijn aangepast. De ontwerpaanpassing van het waterbeheerplan van HHSK is vastgesteld in november 2008, en is begin 2009 gedurende zes weken ter visie gelegd. De inspraakverwerking geschiedt gecoördineerd met de KRW-plannen van de andere instanties binnen Rijndelta. Uiteindelijk wordt dit samengevoegd met het nieuwe Waterbeheerplan. HHSK voert tot en met 2015 diverse maatregelen uit ter uitvoering van de Kaderrichtlijn Water (KRW). De te treffen maatregelen zijn opgenomen in het (ontwerp) Stroomgebiedbeheerplan Rijn-Delta en hiervoor geldt een resultaatsverplichting. HHSK onderscheidt drieëntwintig zogenoemde waterlichamen, te weten diverse meren, kanalen en waterrijke gebieden. Voor ieder waterlichaam is in de bijlage aangegeven welke maatregelen worden uitgevoerd. De KRW maatregelen zijn voor het grootste deel maatregelen uit bestaande plannen en beleid, zoals natuurvriendelijke oevers, riolering glastuinbouw en de integrale aanpak van enkele plassen. Nieuw zijn vooral maatregelen om vismigratie mogelijk te maken en het aanleggen van voor waterplanten begroeibare zones in de Rotte en de Zevenhuizerplas. In diverse waterlichamen wordt de komende jaren onderzoek uitgevoerd voordat concrete verbeteringsmaatregelen kunnen worden vastgesteld. 5.2 Ontwikkelingen in taken Provinciaal Waterplan De provincie Zuid Holland heeft op basis van haar coalitieakkoord en de begroting 2008, het Programma Provincie Nieuwe Stijl ontwikkeld (maart 2008), waarin nader wordt ingegaan op de taakafbakening provincie en waterschappen. Dit raakt sterk de ontwikkelingen aangaande de Waterwet. Beging 2009 is het Ontwerp Provinciaal Waterplan ter visie gelegd. Waterwet Eind 2009 wordt de inwerkingtreding van de Waterwet verwacht. De Waterwet integreert acht bestaande waterbeheerwetten en regelt de wettelijke verankering van integraal beheer van watersystemen. Provincies, waterschappen en gemeenten staan hiermee voor veranderingen in hun takenpakket. Doelstelling van de Waterwet is het voorkomen en waar nodig beperken van overstromingen, wateroverlast en waterschaarste, alsook het verbeteren van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen en het vervullen van maatschappelijke functies door watersystemen. Dit betekent dat het waterbeheer gericht is Pagina 12

13 op alle aspecten van het watersysteem in zijn onderlinge samenhang. Hierbij heeft het watersysteem een brede betekenis, namelijk het geheel van oppervlaktewater en grondwater en de bijbehorende waterbodems, oevers, flora en fauna, waterkeringen en technische infrastructuur. In de Waterwet is geregeld dat de rijksoverheid beheerder is voor het hoofdwatersysteem en het waterschap voor het regionale watersysteem. Watervergunning De huidige zes vergunningstelsels op het gebied van water worden gebundeld in de nieuwe Waterwet. Er komt één watervergunning met het waterschap als bevoegd gezag. Dit betekent dat een vergunning aan alle aspecten van het waterbeheer moet worden getoetst. Voor de burger en het bedrijfsleven wordt het bovendien gemakkelijker gemaakt een vergunning aan te vragen door het faciliteren van één loket voor de watervergunning en de omgevingsvergunning. De gemeenten worden bevoegd gezag voor de zogenaamde indirecte lozingen (lozingen op de riolering); de waterschappen hebben adviesrecht. Overigens wordt de vergunningplicht voor directe lozingen meer en meer opgeheven door de komst van landelijk vastgestelde AMvB s, waarin staat welke activiteiten zijn toegestaan zonder dat een vergunning moet worden aangevraagd. Een bijzondere zorgplicht voor de waterschappen is de zuivering van stedelijk afvalwater. Hoewel het wetsvoorstel betrekking heeft op het watersysteem en niet op de waterketen (het geheel van drinkwaterwinning, riolering en zuivering van -stedelijk- afvalwater), is vanwege de nauwe relatie met het watersysteembeheer, ervoor gekozen de zuivering van stedelijk afvalwater bij de waterschappen te laten. Overdracht grondwaterbeheer Met de implementatie van de Waterwet krijgen de waterschappen en dus ook HHSK een taak erbij voor het (kwantitatieve) grondwaterbeheer. HHSK wordt bevoegd gezag voor alle onttrekkingen en bijbehorende infiltraties, met uitzondering van enkele specifieke onttrekkingen, waarvoor de provincie bevoegd gezag blijft. Gemeenten hebben op grond van de Wet gemeentelijk watertaken de zorgplicht voor de afvoer van overtollig hemelwater en grondwater. Richting gemeenten heeft HHSK conform de Waterwet een adviesrol voor het gehele watersysteem, dus vanaf 2010 ook het grondwater. HHSK zal vanuit die rol ook ondersteuning bieden in de backoffice van gemeentelijke waterloketten. HHSK heeft zijn grondwatertaak vastgesteld in het Beleidskader Grondwater HHSK (26 november 2008). Er wordt voor gekozen om de grondwatertaak gefaseerd in te vullen. De bestaande vergunningverlenings- en handhavingstaak van de provincie wordt per 2010 overgenomen. HHSK neemt daarbij het bestaande provinciale beleid. Tot 2012 wordt ervaring met deze nieuwe taak opgedaan. In 2012 worden het beleidskader en de interne werkprocessen geëvalueerd. Afhankelijk van de uitkomsten van de evaluatie zal HHSK eigen beleid formuleren en werkprocessen aanpassen als dat nodig blijkt (deze kunnen dan in 2015 e.v. ingaan). Met de overdracht van het grondwaterbeheer (van provincie naar waterschappen) komen geen financiële middelen of personeel over. Vooralsnog lijken de financiële gevolgen beperkt in samenhang met het wegvallen van de indirecte lozingen. Mogelijk moet HHSK in de toekomst middelen hiervoor reserveren. De Waterwet schrijft voor dat waterschappen de grondwatertaken moeten bekostigen vanuit de watersysteemheffing. Overdracht vaarwegen HHHSK is momenteel vaarwegbeheerder van enkele wateren voor de pleziervaart. Met de komst van de nieuwe Waterwet (eind 2009) kan het vaarwegbeheer als onderdeel van het integraal waterbeheer worden beschouwd. Er kan worden gestreefd naar één beheerder per watersysteem. De provincie overweegt het vaarwegbeheer van de hoofdwatergangen (voor zover met functie van vaarweg) expliciet over te dragen aan de waterschappen. Momenteel voeren provincie en Zuid-Hollandse waterschappen onderzoek uit naar functies, eisen en consequenties voor beheer en onderhoud van de voor recreatievaart relevante vaarwegen. Op basis daarvan worden de komende jaren onderlinge afspraken gemaakt en beleidsregels opgesteld. Overdracht bestrijding muskusratten Pagina 13

14 De muskusrattenbestrijding wordt naar alle waarschijnlijkheid onderdeel van de waterkeringstaak van de waterschappen. Overigens is de provincie, los van een eventuele wettelijke verplichting, van mening dat dit gezien het huidige takenpakket en kennis bij de waterschappen, én ook gelet op efficiency en effectiviteit van bundeling van uitvoerende taken overgedragen kan worden aan de waterschappen. Ook hier geldt dat nog niet duidelijk is hoe een en ander financieel zal worden afgedekt. HHSK wil de huidige situatie zo veel mogelijk handhaven als uitgangspunt dat gebiedskennis niet onnodig verloren mag gaan. Verder wil HHSK de huidige verdeling van de uitgaven handhaven. Veiligheidsregio s In 2009 is de inwerkingtreding van de Wet op de Veiligheidsregio s voorzien. Het verbeteren van de rampenbestrijding en crisisbeheersing is het centrale doel van het wetsvoorstel veiligheidsregio s. De bestuurlijke en de operationele slagkracht van partijen betrokken bij de rampenbestrijding en crisisbeheersing moet en kan beter. Het wetsvoorstel beoogt een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige organisatie van de brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening, rampenbestrijding en crisisbeheersing onder één regionale bestuurlijke regie te realiseren en dit wettelijk te verankeren. Er zijn 25 veiligheidsregio s in Nederland, het gebied van HHSK valt in drie regio s: Rotterdam Rijnmond, Hollands Midden en Haaglanden. Delfland vertegenwoordigt HHSK in Haaglanden (klein deel van ons gebied) ligt, HHSK vertegenwoordigt zichzelf en Delfland in de regio Rotterdam Rijnmond. Rijnland vertegenwoordigt HHSK in de regio Hollands Midden; HHSK is daar overigens ook nauw bij betrokken omdat het HHSK deel in de regio Hollands Midden substantieel is. De afgelopen jaren is de rol van HHSK op het veiligheidsterrein ten opzichte van het verleden veel prominenter geworden. HHSK wil binnen enkele jaren tot de top vijf van beste waterschappen behoren op het gebied van calamiteitenzorg. 5.3 Ontwikkelingen bedrijfsvoering Organisatieontwikkeling HHSK staat met haar taakuitvoering midden in de maatschappij. We zijn dan ook pas tevreden als we er in zijn geslaagd de veiligheid van de gebruikers van ons gebied te waarborgen en de kwaliteit van het oppervlaktewater goed is. Daarnaast willen we dat onze belastingtarieven maatschappelijk aanvaardbaar blijven. Om dit te kunnen realiseren is het organisatieontwikkeltraject gestart. Onder de noemer Samenwerken aan Kwaliteit lopen er veel dingen op het gebied van de organisatieontwikkeling. Deze activiteiten en ontwikkelingen zijn ondergebracht in vier thema s. Om de organisatie zo efficiënt mogelijk in te richten en controle te houden over wat we doen en wat we willen bereiken zijn verschillende instrumenten ontwikkeld of aangepast. Genoemd worden de implementatie van het gewijzigde besturingsmodel en de invoering van GIDS per 1 januari Daarnaast speelt het onderwerp samenwerking binnen primaire taken een belangrijke rol. Om beleid en uitvoering (beheer) zo efficiënt en effectief mogelijk tot samenwerking te laten komen is de positionering van beleid in de werkprocessen onderzocht en heroverwogen. Op basis van het advies van eind 2008 (Beleid op de kaart) wordt nu gewerkt aan een implementatievoorstel voor medio Tot slot wordt binnen de ondersteunende taken momenteel gewerkt om een beter afgestemd product te kunnen leveren. Dit geldt zowel tussen de ondersteunende afdelingen als naar de beheerafdelingen toe. Wet modernisering waterschapsbestel De Wet modernisering Waterschapsbestel brengt een aantal wijzigingen aan in de bepalingen uit de Waterschapswet over de cyclus van beleidsvoorbereiding tot en met verantwoording. In oktober 2008 zijn hiertoe twee verordeningen ex art 108 en 109 Waterschapswet vastgesteld, evenals het vernieuwde afschrijvingen- en reserves- en voorzieningen beleid. Een en ander is al ingevoerd in de plancyclus en instrumenten van HHSK. Een belangrijk aspect is daarbij rechtmatigheid. Financiële rechtmatigheid betekent: bestedingen voldoen aan externe en interne regelgeving. In de eerste plaats zal HHSK zelf waarborgen moeten Pagina 14

15 treffen dat rechtmatig wordt gehandeld. Hiertoe zijn diverse maatregelen getroffen, zoals bijvoorbeeld de Verbijzonderde Interne Controles op inkoop en aanbesteding, inhuur, belastingheffing etc. In de tweede plaats gaat de accountant, als onderdeel van zijn verklaring bij de jaarrekening, een gekwantificeerd oordeel over de rechtmatigheid geven. Samenwerkingsverbanden De Hoogheemraadschappen van Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard willen een verdergaande samenwerking realiseren op het gebied van belastingheffing en invordering. Doelstelling hierbij is een samenwerkingsverband op te richten met ingang van 1 januari 2010 in de vorm van een gemeenschappelijke regeling (GR). Om dit te kunnen organiseren is er een projectorganisatie gevormd die de nieuwe organisatie moet vormgeven (bedrijfsplan en formatieplan). Op het gebied van het laboratorium, waar HHSK nu reeds een gemeenschappelijke regeling met het hoogheemraadschap van Rijnland heeft, worden verdere stappen gezet om de samenwerking met meerdere waterschappen uit de regio vorm te geven. Een en ander zal in 2011 zijn definitieve beslag moeten krijgen, maar de verwachting is dat beoogde taken monstername vanuit HHSK zo mogelijk al eerder overgaan. Besluitvorming is in de verenigde vergadering van november gepland. Maatschappelijk verantwoord ondernemen Dit houdt in de zorg voor maatschappelijke effecten van het functioneren van het waterschap. Meer concreet betekent dit: Het bewust richten van de organisatieactiviteiten op waardecreatie in drie dimensies, mens, profit (voor een waterschap te vertalen als: maximaal resultaat van de inzet van middelen) en planeet (milieu) en daarmee op de bijdrage aan de maatschappelijke welvaart op langere termijn. Een relatie met de verschillende belanghebbenden onderhouden op basis van doorzichtigheid en dialoog (onder andere omgevingsgerichtheid), waarbij antwoord wordt gegeven op gerechtvaardigde vragen uit de maatschappij. Maatschappelijk verantwoord ondernemen duidt op een werkhouding en een etiket dat op de organisatie kan worden geplakt, naast specifieke maatregelen zoals energiereductie of arbeidsbeleid. Bij alle belangenafwegingen over de taakuitvoering speelt bij deze vorm van ondernemen de vraag mee hoe de genoemde driedimensionale waardecreatie bereikt zou kunnen worden. Dit kan tot aanpassingen leiden in de bedrijfsvoering. Uit de quick scan van bleek dat op termijn veel winst (bijvoorbeeld CO 2 reductie) te behalen is met maatregelen op het gebied van energiebesparing, duurzame energie, afvalen emissiepreventie, grond- en hulpstoffenverbruik en terrein-, gebouw- en ketenbeheer. In het nieuwe waterbeheerplan zijn hiervan elementen opgenomen. De in 2008 uitgevoerde nulmeting interne milieuzorg heeft geleid tot een pakket aan maatregelen en aanbevelingen ten aanzien van milieuverbeteringen. Pagina 15

16 6. Voorjaarsnota 2009: de hoofdlijnen 6.1 Financiële ontwikkelingen 2009 De voorjaarsnota 2009 bevat onder andere een bijstelling van de jaarschijf 2009 uit de programmabegroting 2009 en een bijgestelde meerjarenraming. Hieronder worden de financiële ontwikkelingen in 2009 beschreven en in hoofdstuk 10 en 11 het meerjarenperspectief. Begrotingstekort Begrotingstekort, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil Ten opzichte van de programmabegroting 2009 laat de nieuwe begroting in het jaar 2009 een aanzienlijk voordeel zien. Het geplande begrotingstekort (saldo van baten en lasten) in het jaar 2009 daalt van circa 2,4 miljoen naar circa 0,4 miljoen tekort; een voordeel van ongeveer 2,0 miljoen. Dit voordeel wordt veroorzaakt door diverse mutaties die hieronder worden toegelicht. Belastingopbrengsten Belastingopbrengsten, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil In hoofdstuk 4 is uitgebreid ingegaan op achterliggende redenen van de lagere inkomsten. De afname van het aantal vervuilingseenheden bedrijven door de economische recessie is de belangrijkste oorzaak. Kosten Kosten, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil De begrote lasten voor 2009 zijn 3,4 miljoen lager dan in de programmabegroting. Dit wordt veroorzaakt door de economische recessie en andere ontwikkelingen. De effecten van recessie en overige financiële ontwikkelingen die een effect hebben op de begroting van HHSK worden hieronder beschreven. Recessie De Nederlandse economie krimpt met 3,5% in 2009 en 0,25% in 2010 volgens het Centraal Planbureau (CPB). De industriële productie daalt zelfs met 5,5% in 2009 en 0,75% in Dit heeft zijn weerslag op de begroting van HHSK. Het aantal vervuilingseenheden (v.e.) moet naar beneden worden bijgesteld waardoor de verwachte belastingopbrengsten fors lager zijn dan een half jaar geleden is begroot. Dalende belastingeenheden betekenen daarentegen ook een structurele kostenverlaging van het grensoverschrijdend afvalwater (GOA), omdat minder v.e. s door omliggende waterschappen gezuiverd hoeven te worden. Het aantal v.e. s daalt doordat, zoals gezegd, de industriële productie daalt en de verwachte groei van het aantal woonruimten is naar beneden bijgesteld. Het structurele voordeel is ongeveer per jaar. Pagina 16

17 De totale WOZ-waarde in het beheersgebied van HHSK zal naar verwachting niet groeien onder invloed van de slechte economische vooruitzichten. De verwachte waardestijging van gebouwde onroerende zaken is naar beneden bijgesteld van 2% naar 0% in 2010 t/m De verwachte waardestijging in 2009 is ongewijzigd, omdat de WOZ-waarden in 2009 door gemeenten zijn vastgesteld met waardepeildatum 1 januari De recessie in Nederland kent ook voordelen qua financiering voor het waterschap. De rente op vreemd vermogen en de jaarlijkse inflatie zijn structureel lager dan een half jaar geleden. Dit levert ten opzichte van de programmabegroting 2009 een structureel voordeel op van circa per jaar, voor het eerst in Het voordeel in de jaren daarna is groter vanwege het rente-op-rente effect. Voor personeelkosten werd een index van 3% gehanteerd. Vanwege de economische ontwikkelingen wordt inmiddels 1,75% ruim voldoende geacht. Hiervoor is 1% bedoeld voor stijging van periodieken en blijft dus 0,75% over voor stijgingen door de CAO. Het (structurele) voordeel met ingang van 2010 is ongeveer per jaar. Waterbeheerplan Ambities, doelen en maatregelen uit het waterbeheerplan zijn verwerkt in deze voorjaarsnota. Ook zijn een aantal investeringen uit het huidige waterbeheerplan getemporiseerd en daardoor is 1,25 fte aan personeelslasten in de exploitatie bespaard. In hoofdstuk 5.2 Strategisch kader, bestuur en beleidsmatige ontwikkelingen wordt nader ingegaan op de inhoud en het proces van het waterbeheerplan Dit waterbeheerplan wordt behandeld in dezelfde verenigde vergadering als de voorjaarsnota Daarom wordt in deze voorjaarsnota volstaan met een verwijzing naar de separate behandeling van het waterbeheerplan in de verenigde vergadering van juni Autonome ontwikkelingen Behalve de economische recessie en het waterbeheerplan leiden de volgende ontwikkelingen tot mutaties in de begroting van HHSK: Eenmalig lagere kosten bouw en verwerving transportstelsels (beheerproduct 1210); Twee lopende kredieten zullen in 2009 worden afgesloten met een positief resultaat door verkoop van deze installaties aan de Stichting Beheer Registergoederen Schieland (SBRS). Het gaat hier om de drie laatste rioolgemalen waarop deze regeling van toepassing is. Hierdoor zal een boekwinst van ongeveer zichtbaar worden in de jaarrekening Na goedkeuren van de jaarrekening is het mogelijk om deze boekwinst te gebruiken voor een bestemmingsreserve, om deze aan te wenden op het moment waarop HHSK de installaties weer overneemt van de Stichting (na 10 jaar). Bouwrente: Met ingang van 1 januari 2009 worden de activa van HHSK gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs conform de BBVW (comptabiliteitsvoorschriften waterschappen) en conform het afschrijvingsbeleid (dat is vastgesteld op 8 oktober 2008). Ook wordt voor bouwprojecten met een doorlooptijd van minimaal 1 jaar (zoals bijvoorbeeld de bouw van een zuiveringsinstallatie) rente toegerekend aan de vervaardigingsprijs gedurende de vervaardiging van het actief. Deze rente noemen we bouwrente. In de programmabegroting was reeds rekening gehouden op lopende projecten met deze beleidswijziging. In deze voorjaarsnota is de bouwrente ook toegepast op investeringsplannen die daarvoor in aanmerking komen. Dit heeft geleid tot mutaties op diverse programma s van met name de beheersafdelingen in de vorm van lagere exploitatiekosten in 2009 en 2010 en hogere exploitatiekosten in de jaren daarna. Extra activeren van uren: Ook staat in de BBVW dat personele lasten (evenals rente) moeten worden toegerekend aan het onderhanden werk en dus toegerekend moeten worden aan de vervaardigingsprijs gedurende de looptijd van het actief. Conform het afschrijvingsbeleid en conform het geldende beleid activering personeelslasten (van 25 maart 2008) zijn in deze voorjaarsnota meer uren toegerekend aan lopende en toekomstige investeringen. Dit betekent een verschuiving van uren van de exploitatie naar investeringskredieten. De effecten zijn zichtbaar in de vorm van verlaging van de exploitatiekosten. Het voordeel in de exploitatie is tijdelijk, omdat in latere jaren de rente- en afschrijvingslasten het positieve effect weer zullen verlagen. Pagina 17

18 6.2 Begroting 2009 naar programma s en kostendragers Bedragen x Programma Voorjaars Begroting nota Verschil Watersysteem Zuiverings Wegen heffing heffing beheer 1. Planvorming Eigen plannen Plannen van derden Aanleg en onderhoud waterkeringen Beheersinstrumenten waterkeringen Aanleg en onderhoud waterkeringen Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding Inrichting en onderhoud watersystemen Beheersinstrumenten watersystemen Aanleg en verwerving waterlopen Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Bouw en verwerving kunstwerken actieve waterbeheersing Calamiteitenbestrijding watersystemen Monitoring watersystemen Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken Getransporteerd afvalwater Gezuiverd afvalwater Verwerkt slib Afvalwaterbehandeling door derden Aanleg en onderhoud wegen Beheersinstrumenten wegen Aanleg en onderhoud wegen Wegenverkeersregeling en-verkeersveiligheid Vergunning en handhaving keur Vergunningen en keurontheffingen Handhaving keur Beheersing van lozingen WVO-vergunningen en meldingen Handhaving WVO Rioleringsplannen en subsidies lozingen Aanpak diffuse emissies derden Heffing en invordering Belastingheffing Invordering Algemeen (incl. Bestuur en Communicatie) Totale kosten BELASTINGOPBRENGSTEN Systeemheffing Zuiveringsheffing Wegenbeheer Totaal belastingopbrengsten Begrotingstekort Begrotingsoverschot Pagina 18

19 Pagina 19

20 Pagina 20

21 7. Programmabegroting en meerjarenraming Programma 1: Planvorming Het waterschap stelt waterschapsbrede, programmaoverstijgende, strategisch plannen op om de (strategische) doelen te realiseren. Het startpunt voor deze plannen wordt gevormd door de bestuurlijke strategische missie en visie, de vertaling daarvan in de strategiekaart, de eigen regelgeving en door plannen van derden. Daarnaast worden plannen geactualiseerd op basis van gewijzigde strategie, regelgeving of plannen van derden. Eveneens onder dit programma valt de toetsing van (uitvoerigs-)plannen van derden op (strategische) doelen van HHSK. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Eigen plannen o Plannen van derden Beleidsproduct 1: Eigen plannen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Eigen plannen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering Kader richtlijnen water uren Grondwateroverlast / grondwaterbeheer Opstellen stedelijke waterplannen Toelichting op geplande investeringen Grondwateroverlast / grondwaterbeheer HHSK geeft aandacht aan grondwater in het kader van de watertoets en participeert actief in het overleg met de provincie over de grondwatertaken (onder andere vergunningverlening grondwater). Opstellen stedelijke waterplannen Met deze kredieten willen we bereiken dat voor alle (deel) gemeenten in het beheersgebied een stedelijk of regionaal waterplan wordt opgesteld. De verantwoordelijkheid voor het opstellen van de stedelijke waterplannen ligt bij de gemeenten. Wij leveren daarbij een bijdrage. Pagina 21

22 Kaderrichtlijn water uren De uren ten behoeve van de uitvoering van de maatregelen als gevolg van de kaderrichtlijn water worden middels dit investeringsplan geactiveerd. Beleidsproduct 2: Plannen van derden Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Plannen van derden Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 553 Pagina 22

23 Programma 2: Aanleg en onderhoud waterkeringen Het waterschap is verantwoordelijk voor het aanleggen en onderhouden (in stand houden) van de primaire, regionale en overige waterkeringen. HHSK doet dit om de veiligheid (droge voeten) van burgers, bedrijven en overheden te waarborgen en wateroverlast te voorkomen. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Beheersinstrumenten waterkeringen o Aanleg en onderhoud waterkeringen o Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding Het waterschap heeft in totaal 423 kilometer waterkering in beheer en onderhoud. De lengte primaire waterkeringen bedraagt 71 kilometer, de overige 352 kilometer betreft de regionale waterkeringen. Beleidsproduct 3: Beheersinstrumenten waterkeringen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Beheersinstrumenten waterkeringen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 754 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering beheersinstrumenten waterkeringen* Nieuwe ronde wettelijke toetsing primaire en boezemwaterkeringen * Tweejaarlijkse inventarisatie waterkeringen Toelichting op geplande investeringen Tweejaarlijkse inventarisatie waterkeringen Om het jaar wordt de hoogteligging van primaire en regionale waterkeringen bepaald, omdat hierbij ongeveer het halve beheersgebied wordt geïnventariseerd is één keer in de vier jaar het volledige beheersgebied in kaart gebracht. Nieuwe ronde wettelijke toetsing primaire en boezemwaterkeringen Deze investering is opgenomen in het waterbeheerplan Om het jaar wordt de wettelijke toetsing van primaire en regionale waterkeringen uitgevoerd. Pagina 23

24 Beleidsproduct 4: Aanleg en onderhoud waterkeringen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Aanleg en onderhoud waterkeringen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Conform het geldende beleid activering personeelslasten is een verschuiving verwerkt van uren van de exploitatie naar investeringskredieten. De effecten zullen zichtbaar zijn in de vorm van verlaging van de exploitatiekosten. Het voordeel in de exploitatie (circa ) is tijdelijk, omdat in latere jaren de rente- en afschrijvingslasten het positieve effect weer zullen verlagen. Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Reconstructie waterkeringen Reconstructie regionale waterkeringen Verwijderen Stolwijkersluis en herstel waterkering Reconstructie IJsseldijk (Ouderkerk) Voorbelasting IJsseldijk Deklaag IJsseldijk (zettingen en kruin ophalen) Grondverwerving Lekdijk Krimpen a/d IJssel Activeren uren projectleiders Duurzaam veilig Nederlek Duurzaam veilig BAS Onderhoud waterkeringen Nemen eigen verantwoordelijkheid: aanpak 2 km Cat C keringen Nemen eigen verantwoordelijkheid: aanpak 2 km Cat C keringen/bijdrage Toelichting op geplande investeringen Reconstructie waterkeringen Afhankelijk van de resultaten van de veiligheidstoetsing moeten delen van de primaire waterkering bijzonder groot onderhoud krijgen. Pagina 24

25 Reconstructie regionale waterkeringen Dit betreft de aanpassing (verhoging) van de bestaande waterkering op basis van het 10- jaren ophoogplan Nu blijkt dat in het 10-jaren ophoogplan voor de regionale waterkeringen de bestuurlijke toezeggingen door HHSK met betrekking tot de financiering van door de gemeente Rotterdam overdragen regionale keringen niet in de toenmalige begrotingen is verwerkt. Het investeringsplan moet daarom worden verhoogd in 2009 met voor het Prinsenmolenpad en nog eens voor diverse andere regionale keringen. Van deze wordt als verhoging van het investeringplan 2009 opgenomen en de rest in de jaren daarna. Tenslotte wordt de jaarschijf 2009 verhoogd met n.a.v. behandeling bezwaar Oskam (D&H 24 maart 2009; problematiek Bachtenaar/Visserkade) en voor reconstructie regionale waterkeringen 2009 (ringvaartkade te Moordrecht/Gouda), omdat deze kade eerder dan volgens het 10-jarenophoogplan werd verwacht weer onder de leggermaat blijkt te zijn gezakt. Verwijderen Stolwijkersluis en herstel waterkering Dit bedrag is opgenomen voor het verwijderen van de sluis en het herstellen van de waterkering. Ten opzichte van de programmabegroting 2009 is deze investering getemporiseerd (van 2009 naar 2013). Reconstructie IJsseldijk (Ouderkerk) Jaarlijks wordt een gedeelte van circa 300 m van het buitenbeloop van de IJsseldijk in de Krimpenerwaard gereconstrueerd om het overstromingsrisico te verkleinen. Voorbelasting IJsseldijk Vooruitlopend op de reconstructiewerken aan de IJsseldijk wordt een voorbelasting aangebracht. Deklaag IJsseldijk (zettingen en kruin ophalen) Na de uitvoering van het reconstructiewerk aan de IJsseldijk wordt een jaar later de deklaag op de op te hogen kruin aangebracht. Grondverwerving Lekdijk Krimpen a/d IJssel Voor de uitvoering van de dijkverbetering wordt in 2009 grond verworven tot een bedrag van in totaal Activeren uren projectleiders Ten behoeve van de uitvoering van projecten worden jaarlijks de uren van projectleiders geactiveerd. Dit bedraagt gemiddeld 1,7 mln. per jaar waarvan circa 1 mln. voor aanleg van waterkeringen. Duurzaam veilig Nederlek en BAS Een jaarlijkse investering vanaf 2010 ter bevordering van de verkeersveiligheid op de Lekdijk in de gemeente Nederlek, Bergambacht en Schoonhoven. Onderhoud waterkeringen Deze investering is opgenomen in het waterbeheerplan Verantwoordelijkheid waterkeringen cat. C Deze investering is opgenomen in het waterbeheerplan Pagina 25

26 Beleidsproduct 5: Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding VJN Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 97 Toelichting op verschillen: In de exploitatie is het voorstel verwerkt voor herziening van het dijkleger: voor 2009, in 2010 en daarna per jaar. Tevens éénmalig voor één LAP (Leer-arbeidsplaats). Op 14 oktober 2008 besloot D&H dit deel uit te laten maken van de integrale afweging bij de voorjaarsnota. Pagina 26

27 Programma 3: Inrichting en onderhoud watersystemen HHSK draagt de zorg voor een goed bewoonbare leefomgeving, uitgedrukt in veiligheid (droge voeten), voorkomen van wateroverlast en schoon water (gezondheid). Dit uit zich in het optimaliseren van de loop (stroom) van het water en het beheersen van het waterpeil van zowel oppervlakte- als grondwater. Daarnaast is het waterschap actief in het beheersen van de samenstelling van het oppervlaktewater. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Beheersinstrumenten watersystemen o Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen o Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems o Beheer hoeveelheid water o Calamiteitenbestrijding watersystemen o Monitoring watersystemen In het beheergebied van HHSK bevindt zich 100 km boezemwater, 800 km hoofdwatergangen, en km overige watergangen. Daarvan heeft HHSK alle hoofdwatergangen, 50% van de boezemwatergangen en circa 2% van de overige watergangen in onderhoud. Daarnaast zijn er circa 5000 duikers aanwezig. HHSK heeft 96 gemalen (totale bemalingcapaciteit van 6500 m³ per minuut) en geautomatiseerde stuwen om ha gebied te bemalen. Het betreft 2 boezemgemalen, 68 poldergemalen, 5 aanvoer- en 21 gebiedsbemalingen. HHSK heeft per jaar gemiddeld 100 km watergangen of m³ te baggeren: hoofdwatergangen en enige overige watergangen - inclusief wegsloten. Beleidsproduct 6: Beheersinstrumenten watersystemen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Beheersinstrumenten watersystemen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 701 Pagina 27

28 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Opstellen peilbesluiten Opstellen legger watergangen Toelichting op geplande investeringen Opstellen peilbesluiten HHSK wil in de planperiode alle peilbesluiten herzien volgens het Waterbeheerplan. Opstellen legger watergangen De eisen aan de watergangen met de onderhoudsverplichtingen worden vastgelegd in de legger. Beleidsproduct 7: Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen Begroting 2009 na VJN Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: De verwachte kosten van het totale beleidsproduct vallen lager uit. Van één product (onderhoud waterlopen) zijn de kosten hoger door meer personeelslasten en indirecte kosten. Van de overige producten dalen de kosten in verband met en lagere rente- en afschrijvingskosten omdat een aantal projecten (projectleiding en ondersteuning peil) nog doorloopt terwijl in de begroting rekening was gehouden met het afsluiten van deze projecten. Het verschil in 2011 wordt voor het grootste deel veroorzaakt door het project waterberging Eendragtspolder omdat het project in 2011 wordt afgesloten. In de begroting werd nog rekening gehouden met afsluiten van het project in Pagina 28

29 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Wateropgave Wateropgave 2015 grondaankopen Aanleg natuurvriendelijke oevers Aanleg natuurvriendelijke oevers: bijdragen aan derde Opstellen zwemwaterprofielen Opstellen visstand beheersplan Ontwikkelen onderhoudsvisie Onderhoud watergangen / kunstwerken Kwaliteitssysteem waterbeheer Uitvoering maatregelen stedelijke waterplannen Veenweidepact KW; Uitvoering projecten HHSK Bijdrage FES veenweidepact Verbeteren recreatiewateren Kader richtlijnen water Indexeren investeringsplan Kunstwerken WSB Veenweidepact, D&H tekorten bij Achterbroek, KGZ Stedelijke Waterplannen wkl spoor Toetsing modellering Toelichting op geplande investeringen Wateropgave 2015 (incl. grondaankopen) Dit betreft het uitvoeren van plannen uit het WBP-2015 en het vertalen van waterkwaliteitsbeelden in concrete uitvoeringsprogramma s. De investeringsbedragen zijn naar beneden bijgesteld met Aanleg natuurvriendelijke oevers HHSK wil dat in alle nieuw te ontwikkelen watergangen natuurvriendelijke oevers met bijbehorende ruimte voor waterplanten worden aangelegd. is Daarnaast wil HHSK dat in 2010 in bestaande wateren circa 50 km natuurvriendelijke oevers is aangelegd. De budgetten zijn als gevolg van de maatregelen voor het WBP aanzienlijk verlaagd. Opstellen zwemwaterprofielen Dit betreft het initiatief om zwemwaterprofielen op te stellen zoals is afgesproken in het Plan van aanpak Zuid-Holland leeft met zwemwater. Opstellen visstand beheersplan In de periode 2015/2027 willen we komen tot een goede waterkwaliteit met een gezonde gevarieerde visstand. Om dit te bereiken willen we op basis van de kadernota visstandbeheer in de planperiode komen tot gebiedsgerichte (visstandbeheer)plannen voor de daarvoor in aanmerking komende deelgebieden. Ontwikkelen onderhoudsvisie Het onderhoudsmanagement zal de komende jaren verder worden ontwikkeld mede in samenhang met ander onderhoud. Voor dit onderhoud zal een onderhoudsvisie worden ontwikkeld, deze zal worden uitgewerkt in onderhoudsplannen voor kunstwerken. Pagina 29

30 Onderhoud watergangen / kunstwerken Deze kredieten zijn er voor groot onderhoud van de gemalen en/of kunstwerken die op grond van een onderhoudsplanning worden uitgevoerd. Naar aanleiding van een besluit is de investering voor de planperiode verhoogd met Kwaliteitssysteem waterbeheer Het voor 2010 geplande bedrag is naar voren gehaald. De totale investering zal daardoor bedragen en dit bedrag zal in zijn geheel in 2009 worden aangevraagd. Het bedrag wordt besteed aan meetnet kwaliteit, om daarmee de transparantie van het peilbeheer te verbeteren en een adequate verantwoording af te kunnen leggen. Veenweidepact KW; Uitvoering projecten HHSK/ Bijdrage FES veenweidepact HHSK is medeondertekenaar van het Veenweidepact Krimpenerwaard. Het doel is te komen tot een door de streek gedragen visie en op basis daarvan met het Rijk te onderhandelen over de inzet van rijksmiddelen. De belangrijkste elementen van het pact zijn de inpassing van ha natuur, de beperking van de bodemdaling, de herbegrenzing van functies, de aansturing van het gebiedsproces en het wijzigen van de oude landinrichtingsplannen. De bijdrage FES betreffen de rijksbijdragen Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) en Fonds Economische Structuurverbetering (FES). Kaderrichtlijn water De Europese Kaderrichtlijn Water heeft als hoofddoel de daartoe aangewezen grond- en oppervlaktewateren te beschermen tegen achteruitgang en waar mogelijk te verbeteren. Voor het Nederlandse deel van het stroomgebied van de grote rivieren moeten eind 2009 stroomgebiedbeheersplannen zijn vastgesteld. HHSK zal tot en met 2015 diverse maatregelen uitvoeren die voortvloeien uit het stroomgebiedbeheersplan Rijndelta. Beleidsproduct 8: Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Begroting 2009 na VJN Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Dit verschil wordt veroorzaakt door lagere rentekosten. Pagina 30

31 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering Baggeren Ringvaart Toelichting op geplande investeringen Baggeren Ringvaart Dit betreft baggerwerkzaamheden in de Ringvaart van de Zuidplaspolder. Hierbij zal aandacht geschonken worden aan baggerdiepte, hoeveelheden en kwaliteit van de baggerspecie. Beleidsproduct 9: Beheer van de hoeveelheid water Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Beheer hoeveelheid water Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door lagere rentelasten en afschrijvingen in 2009 omdat een aantal projecten (aflaatconstructie Rotte; groot onderhoud kunstwerken watersystemen, vervanging gemaal Anjerweg) nog doorloopt terwijl in de begroting rekening was gehouden met het afsluiten van deze projecten. Deze projecten worden nu in 2009 afgesloten. Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering Opstellen peilbesluiten Amoveren uitstroomhoofden Toelichting op geplande investeringen Opstellen peilbesluiten Deze kredieten zijn er om de komende jaren alle peilbesluiten te herzien. Bij het opstellen van peilbesluiten wordt gewerkt volgens de nota Uitwerking peilbeleid van de provincie. Amoveren uitstroomhoofden Door het buitenbedrijf stellen van een aantal gemalen verliezen de uitstroomhoofden hun functie. Deze uitstroomhoofden vormen een onveilig obstakel in de waterkering en zullen worden verwijderd. Pagina 31

32 Beleidsproduct 10: Calamiteitenbestrijding watersystemen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Calamiteitenbestrijding watersystemen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 134 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering Opstellen bestrijdingsplannen Toelichting investeringen: In 2009 zal een calamiteitenbestrijdingsplan watersystemen worden opgesteld. Beleidsproduct 11: Monitoring watersystemen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Monitoring watersystemen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 872 Toelichting op verschillen: Het exploitatiebudget monitoring waterkwaliteit wordt verlaagd ten gunste van verhoging van formatie bij Intern beleid, Projecten en voor een deel bij watersysteembeheer. Deze verhoging van de formatie is in de begroting 2009 goedgekeurd. Het budget monitoring waterkwaliteit was dus tijdelijk verhoogd en dat is nu aangepast en verwerkt in deze voorjaarsnota. Pagina 32

33 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Aanleg waterkwantiteitsmeetnet Gegevensinventarisatie/modellen Toelichting op geplande investeringen Aanleg waterkwantiteitsmeetnet Het meetnet moet zowel de vereiste kwantiteits- als kwaliteitsgegevens leveren. Gegevensinventarisatie/modellen Voor het gehele beheersgebied zijn de rekenmodellen voorzien van de actuele veldgegevens. Daarnaast zal HHSK capaciteit ontwikkelen om een deel van de modelberekeningen zelf uit te voeren. Pagina 33

34 Programma 4: Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken HHSK transporteert en zuivert rioolwater en verwerkt de hierbij vrijgekomen reststoffen om vervuiling tegen te gaan, de ecologische gezondheid van het oppervlakte water te waarborgen en te verbeteren en daarmee bij te dragen aan een goed en duurzaam milieu (gezondheid). De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Getransporteerd afvalwater o Gezuiverd afvalwater o Verwerkt slib o Afvalwaterbehandeling door derden HHSK beheert ruim 79 km persleiding en 23 rioolgemalen. Daarnaast beheert HHSK 9 afvalzuiveringsinstallaties (awzi) verspreid over het gehele beheersgebied. De totale capaciteit van de awzi s bedraagt inwoner equivalent (i.e.). Per jaar wordt circa m 3 afvalwater gezuiverd. HHSK verwerkt jaarlijks ton zuiveringsslib. Beleidsproduct 12: Getransporteerd afvalwater Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Getransporteerd afvalwater Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Het voordeel op het beleidsproduct getransporteerd afvalwater wordt voor het grootste deel veroorzaakt door de verkoop van 3 rioolgemalen aan de Stichting registergoederen Schieland. Dit leidt tot een boekwinst van ongeveer Hierdoor worden ook de doorbelaste kosten naar dit beleidsproduct aanzienlijk lager. Er is ook een besparing zichtbaar op rente- en afschrijvingskosten dit wordt onder andere veroorzaakt door toerekenen van bouwrente. Een deel van het leidingwerk van rioolgemaal Nesselande moet worden vervangen en er moet een voorziening aangebracht worden tegen leegloop, hiervoor zijn de eenmalige kosten geschat op Fouten in het ontwerp is mogelijk de oorzaak voor de benodigde herstelwerkzaamheden, dit moet nog nader onderzocht worden (uit dat onderzoek moet blijken of een deel van de kosten te verhalen is op gemeente Rotterdam, de verantwoordelijke voor het ontwerp). De gemeente Rotterdam heeft aangegeven dat de beheer- en onderhoudskosten voor de rioolgemalen in hun beheer structureel stijgen. Hiervoor is in de begroting een verhoging van het budget van per jaar opgenomen. Pagina 34

35 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Aanleg transportstelsels/ rioolgemalen* Bijdragen gemeentes ZB* Renovatieprojecten gemeentes* * voorheen samengevoegd onder de noemer 'vervanging en renovaties' Toelichting op geplande investeringen Vervanging en renovaties Deze investering betreft aanleg en vervanging of renovatie van de transportsystemen van afvalwater. Het gaat hierbij om de volgende projecten: Ombouw rioolgemaal Zevenhuizen- West, rioolgemaal Triangel, rioolgemaal Westergouwe, rioolgemaal Meerzicht, rioolgemaal Rokkeveen, rioolgemaal Middelwatering en de 2 e Zoetermeerleiding. - In het voorstel voor de voorjaarsnota 2009 is een correctie verwerkt van niet gevoteerde bedragen uit de jaarschijf Een bedrag van is abusievelijk in de begroting 2009 niet doorgeschoven van jaarschijf 2008 naar 2009, dit betreft bijdragen aan overheden voor renovatieprojecten welke in 2009 betaald moeten worden. - De bijdrage voor de investering voor rioolgemaal Middelwatering (gemeente Capelle aan den IJssel) is hoger dan geraamd. - De bijdrage voor de renovatie van rioolgemaal Rokkeveen in de gemeente Zoetermeer was bij HHSK nog niet bekend tijdens het opstellen van de programmabegroting De hoogte van de bijdrage is nu inmiddels bekend, in het investeringsplan is hiervoor een bedrag van gereserveerd. Beleidsproduct 13: Gezuiverd afvalwater Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Gezuiverd afvalwater Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Op onderhoud zijn de kosten in 2009 met ongeveer gestegen, deze kosten worden voornamelijk veroorzaakt door twee calamiteiten op zowel Kortenoord als Kralingse Veer en voor een ander deel door het noodzakelijk vervangen van onderdelen waarvan de levensduur korter bleek dan vooraf geschat. Door het gewijzigde afschrijvingsbeleid wordt de rente voor renovatie Grote Zaag niet jaarlijks als kosten opgenomen in de exploitatie, maar als bouwrente toegerekend aan het lopende krediet. Dit veroorzaakt een daling van rentekosten op bouw en verwerving zuiveringsinstallaties gedurende de looptijd van het project (tot en met 2013). De jaarlijkse kosten van de WVO-heffing effluent zijn structureel gestegen met ongeveer Pagina 35

36 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Vervaning en renovaties Onderzoek AWZI's Maatregelen energie-efficiëntie Capaciteitsuitbreidingen ZB, automatisering en voldoen aan Wvo vergunning Toelichting op geplande investeringen: Vervanging en renovaties Deze investeringen betreffen vervanging en renovatie van de awzi s. Het gaat hierbij om de volgende projecten: renoveren van awzi De Groote Zaag, diverse renovaties aan de awzi Kralingseveer, in gebruik nemen van de tweede straat awzi Kortenoord en diverse renovaties aan de awzi s in de Krimpenerwaard. - Met ingang van 2009 is het afschrijvingsbeleid gewijzigd, bij investeringen voor materiële vaste activa welke HHSK zelf laat vervaardigen en langer lopen dan 1 jaar wordt de bouwrente toegerekend aan de investering i.p.v. jaarlijks rentekosten in de exploitatie. Dit veroorzaakt een verhoging van de investering voor de Grote Zaag met ruim In het investeringsplan van de programmabegroting 2009 is een bedrag van niet opgenomen voor de renovatie van awzi Bergambacht, deze renovatie staat in 2011 gepland. Onderzoek AWZI s Het investeringsplan is een van de onderdelen van de te nemen maatregelen in het kader van de kaderrichtlijn water. Het betreft onderzoek welke maatregelen er genomen moeten worden op de awzi s om te voldoen aan de kaderrichtlijn water. Maatregelen energie-efficientie Energie-efficiency plannen worden opgesteld en uitgevoerd. Jaarlijks wordt op de zuiveringsinstallaties een verbetering van de energie-efficiency bereikt van 2%. Capaciteitsuitbreidingen ZB, automatisering en voldoen aan Wvo vergunning Deze investeringen betreffen de uitwerking van maatregelen uit het WBP om vanuit de eigen taak binnen de afvalwaterketen een bijdrage te leveren aan duurzaamheid en om te komen tot een efficiënte en effectieve afvalwaterketen. Er wordt in de planperiode voornamelijk aandacht gegeven aan basisverplichtingen en verplichte verbeteringen (Onderdeel hiervan is implementatie van een nieuw landelijk zuiveringsinformatiesysteem voor het zuiveringenbeheer van HHSK). Pagina 36

37 Beleidsproduct 14: Verwerkt slib Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Verwerkt slib Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: De verhoging van exploitatiekosten in de jaren 2011, 2012 en 2013 wordt voor het grootste deel veroorzaakt doordat het rentevoordeel van de bouwrente op investeringsplannen nu toegerekend wordt op de individuele investeringen. In de voorjaarsnota 2008 was het nog niet mogelijk om de bouwrente op de individuele investeringen zichtbaar te maken. Er is toen voor gekozen om dit op beleidsproduct 14 te verwerken, zodat het rentevoordeel wel zichtbaar zou zijn in de meerjarige exploitatie. De toerekening naar de individuele investeringen is nu onder andere zichtbaar als rentevoordeel in de exploitatie op product 12 en 13. Pagina 37

38 Beleidsproduct 15: Afvalwaterbehandeling door derden Financiën Vervuilings- Netto- Totaal eenheden vergoeding X Hoogheemraadschap van Delfland Zoetermeer , Bergschenhoek ,72 5 Bleiswijk ,72 48 Waterschap Hollandse Delta Rotterdam , Hoogheemraadschap van Rijnland Waddinxveen , Gouda , Waterschap Rivierenland Schoonhoven , Subtotaal Personeelskosten + indirecte kosten 438 Totaal Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Afvalwaterbehandeling door derden Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Dalende belastingeenheden betekenen ook een structurele kostenverlaging van het grensoverschrijdend afvalwater (GOA), omdat minder v.e. s door omliggende waterschappen gezuiverd hoeven te worden. Het aantal v.e. s daalt doordat de industriële productie daalt en de verwachte groei van het aantal woonruimten is naar beneden bijgesteld. Het structurele voordeel is ongeveer per jaar. Pagina 38

39 Programma 5: Aanleg en onderhoud wegen HHSK onderhoudt en verbetert de weginrichting en wegconstructie om de veiligheid en doorstroming van weggebruikers te bevorderen. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Beheersinstrumentarium wegen o Aanleg en onderhoud wegen o Wegenverkeersregeling en verkeersveiligheid HHSK beheert in de Krimpenerwaard 159 kilometer weg. Beleidsproduct 16: Beheersinstrumenten wegen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Beheersinstrumenten wegen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 19 Beleidsproduct 17: Aanleg en onderhoud van wegen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Aanleg en onderhoud wegen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: Conform het geldende beleid activering personeelslasten is een verschuiving verwerkt van uren van de exploitatie naar investeringskredieten. De effecten zullen zichtbaar zijn in de vorm van verlaging van de exploitatiekosten. Het voordeel in de exploitatie is tijdelijk, omdat in latere jaren de rente- en afschrijvingslasten het positieve effect weer zullen verlagen. Pagina 39

40 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Reconstructie polderwegen Vervanging wegbruggen Gebiedsprofiel Verkeer en Vervoer Krimpenerwaard Toelichting op geplande investeringen Reconstructie polderwegen Deze investering betreft de reconstructie van polderwegen in de Krimpenerwaard. Door de slechte bodemgesteldheid van de Krimpenerwaard wordt ieder jaar circa 4 km polderweg versterkt met gewapend asfalt en duurzaam veilig ingericht. Ten opzichte van de programmabegroting is het investeringsplan verhoogd met ( in 2009 en in 2010) voor de rotonde Capellelaan te Bergambacht. Vervanging wegbruggen De investering betreft het vervangen van een aantal wegbruggen door duikers of nieuwe bruggen in de Krimpenerwaard. Gebiedsprofiel Verkeer en Vervoer Krimpenerwaard Deze investering betreft de aanleg van een aantal overslagplaatsen in de Krimpenerwaard. Op deze overslagplaatsen kan zwaar verkeer, in de buurt van provinciale wegen, producten op lichtere voertuigen verladen en vervolgens het gebied in brengen. Beleidsproduct 18: Wegenverkeersregeling en -verkeersveiligheid Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Wegenverkeersregeling en -verkeersveiligheid Begroting 2009 na VJN Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 407 Pagina 40

41 Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Veiligheid: black spots, voorlichting Toelichting op geplande investeringen Veiligheid: black spots Deze investering is opgenomen in het waterbeheerplan Black spots zijn plaatsen waar in het verleden verkeersongelukken met dodelijke afloop hebben plaatsgevonden. HHSK gaat maatregelen nemen om de verkeersveiligheid op deze plaatsen te vergroten. Programma 6: Inrichting en onderhoud vaarwegen en havens Onder dit programma vallen de beleidsproducten 19 t/m 21 (beheerinstrumenten vaarwegen en havens, aanleg en onderhoud vaarwegen en havens en verkeersregeling en verkeersveiligheid vaarwegen en havens). In het Beleids en Beheerproces bij waterschappen (BBP) model van de Unie van Waterschappen is dit programma op deze plaats opgenomen. Het betreft echter geen taak die door HHSK wordt uitgevoerd. Op dit programma zijn dan ook kosten noch uren begroot. Voor de uniforme nummering van de programma s is het hier echter wel vermeld. Pagina 41

42 Programma 7: Vergunningverlening en handhaving keur Het doel van dit programma is het beschermen en goed en veilig te laten functioneren van de waterkeringen, watergangen en wegen middels regelgeving, vergunningverlening en handhaving daarvan. In de Keur van HHSK staan de gebods- en verbodsbepalingen en de mogelijkheid om hiervan af te wijken middels vergunningen. Daarnaast houdt HHSK toezicht op het naleven van deze regels en vergunningen. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Keur en keurvergunningen o Handhaving keur Beleidsproduct 22 en 23: Keur en keurvergunningen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Keur en keurvergunningen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Beleidsproduct 24: Handhaving keur Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Handhaving keur Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 852 Toelichting op verschillen: Voor de uitvoering van de schouw dagelijks onderhoud is een structurele verhoging van de exploitatiebegroting van verwerkt. De verhoging betreft het gebruik van een softwareproduct genaamd schouwkompas, welke het schouwproces voor het dagelijks onderhoud minder gevoelig maakt voor fouten in de uitvoering en op termijn (over 1 à 2 jaren) een structurele efficiëntiewinst op de ureninzet zal bewerkstelligen. Pagina 42

43 Programma 8: Beheersing van lozingen Om de waterkwaliteitsdoelstellingen te bereiken worden ongewenste en illegale lozingen op het oppervlaktewater tegengegaan. Dit gebeurt door het verlenen van WVO-vergunningen, toezicht houden door middel van controles en handhaving. Dit alles op basis van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO). De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o WVO-Vergunningen en meldingen o Handhaving WVO o Rioleringsplannen en subsidies lozingen o Aanpak diffuse emissies derden Beleidsproduct 25: WVO-Vergunningen en meldingen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN WVO-vergunningen en meldingen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 428 Beleidsproduct 26: Handhaving WVO Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Handhaving WVO Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 645 Pagina 43

44 Beleidsproduct 27: Rioleringsplannen en subsidies lozingen Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Rioleringsplannen en subsidies lozingen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 374 Toelichting op verschillen: De verschillen worden voornamelijk veroorzaakt door de investeringen vanuit het nieuwe WBP. Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Riolering algemeen / bijdrageregelingen Opstellen Afvalwaterplannen Maatregelen beleidsplan ZB / onderhoudsmanagement Optimalisatiestudies waterketen en samenwerken (BWK) Diffuse bronnen (m.n. glastuinbouw) Subsidieregeling afkoppelen verhard oppervlak Toelichting op geplande investeringen: Riolering algemeen / bijdrageregelingen Deze investering betreft met name bijdrageregelingen voor bv aansluiting op de riolering van het buitengebied, beheerkosten hoogwaardige IBA-systemen en aansluiting op het riool van de glastuinbouw. Tenslotte zijn hier investeringen opgenomen voor het een bijdrageregeling voor het afkoppelen van regenwater. Opstellen afvalwaterplannen Dit betreft de investeringen die worden gedaan om afvalwaterakkoorden af te sluiten met de gemeenten in de regio s met de grotere awzi s. Maatregelen beleidsplan ZB / onderhoudsmanagement Bij deze investeringen wordt geïnvesteerd in de technologie-ontwikkeling van het zuiveren. Hierbij moet worden gedacht aan nieuwe eisen waaraan moet worden voldaan (bv aanvullende eisen aan de lozing van het effluent), nieuwe technieken (bv de waterharmonica) en het hergebruik van spuiwater in de glastuinbouw. Optimalisatiestudies waterketen en samenwerken (BWK) Onderzoeken/studies voorafgaand aan het opstellen van afvalwaterplannen, de uitkomsten van deze onderzoeken worden in de afvalwaterplannen nader uitgewerkt. Afspraken met gemeenten over samenwerking op het gebied van investeringen in de afvalwaterketen zijn gemaakt op basis van Optimalisatie Afvalwatersysteem Studies (OAS) Pagina 44

45 per awzi-verzorgingsgebied. Verdere samenwerkingskansen op het gebied van beheer en onderhoud binnen de afvalwaterketen met gemeenten zijn bekend en eerste kansen zijn benut. Er is in 2015 een besparing van circa 10% in de afvalwaterketenkosten bij gelijke taakuitoefening gerealiseerd ten opzichte van de uitgaven in 2006 (in lijn met Bestuursakkoord Waterketen). Diffuse bronnen (m.n. glastuinbouw) Een onderzoeksproject samen met glastuinbouwbedrijven om diffuse emissies zo veel mogelijk te beperken. Dit door aanpak van lozing van gewasbeschermingsmiddelen door hergebruik van afvalwater of andere maatregelen. Subsidieregeling afkoppelen verhard oppervlak Deze investering betreft een bijdrage regeling aan gemeenten om bij bestaande bouwprojecten de hemelwaterafvoer af te koppelen van het rioolstelsel, zodat het schone hemelwater terechtkomt in een watergang. Beleidsproduct 28: Aanpak diffuse emissies derden Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Aanpak diffuse emissies derden Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 115 Pagina 45

46 Programma 9: Heffing en invordering Het waterschap genereert financiële middelen voor het uitvoeren van de taken door het heffen van belastingen. HHSK doet dit door middel van het opleggen van belastingaanslagen aan burgers en bedrijven. Hierbij hoort ook het heroverwegen van belastingaanslagen naar aanleiding van verzoeken en bezwaren. Tevens betreft het de betalingsverwerking, eventuele kwijtschelding en het ten uitvoer brengen van (dwang)invorderingsmaatregelen. Beleidsproduct 29: Belastingheffing Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland Begroting 2009 na VJN Belastingheffing Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen: In 2011 wordt een nieuw belastingsysteem in gebruik genomen dat door het Waterschapshuis wordt ontwikkeld. Een vervroegde afschrijving van het huidige belastingsysteem was in zijn geheel eind 2010 gepland. De restant boekwaarde wordt nu evenredig over 2009 en 2010 afgeschreven. Hierdoor verschuift een deel van de afschrijvingskosten van 2010 naar Beleidsproduct 30: Invordering Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Invordering Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: 525 Toelichting op verschillen: De jaarlijkse opbrengst dwanginvordering is verhoogd met , omdat structureel meer aanmaningen en dwangbevelen verstuurd worden naar belastingplichtigen. Deze mutatie is verwerkt naar aanleiding van de jaarrekening Pagina 46

47 Programma 10: Bestuur, Externe communicatie en Algemeen Het bestuur stuurt op hoofdlijnen de organisatie aan door het inrichten en uitvoeren van de planning en control cyclus. Deze planning en control cyclus omvat het opstellen en actualiseren van de strategie en organisatiebeleid, de vertaling daarvan in maatregelen, activiteiten en middeleninzet, het opstellen van jaarplannen (resultaten en prestaties), de besturing van de uitvoering van de processen, het meten van prestaties en resultaten, de (bij)sturing om gestelde doelen te bereiken, het tussentijds verantwoorden over resultaten en prestaties en het afleggen van verantwoording over het gevoerde beleid en beheer. Externe communicatie betreft het planmatig beheren en benutten van contacten die met (externe) relaties worden onderhouden. Dit omvat het actualiseren van het beleidsplan relatiebeheer, het opbouwen en onderhouden van relaties (waaronder samenwerkingsverbanden) en het coördineren van de afhandeling van meldingen. De beleidsproducten die onder dit programma vallen zijn: o Bestuur o Externe communicatie o Algemeen Beleidsproduct 31: Bestuur Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Bestuur Begroting 2009 na VJN Bestuur Bestuursondersteuning Beh.niet regl.z.:eigendommen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen Er is sprake van een structureel hogere opbrengst precariobelasting van door het toevoegen van nieuwe belastingplichtige objecten (zoals bruggen in de gemeente Capelle aan den IJssel; zie jaarrekening 2008). Verder wordt dit verschil verklaard door lagere personeelskosten omdat het aantal dagelijks bestuurders met één is afgenomen ten opzichte van de vorige begroting. Het overige verschil wordt veroorzaakt door lagere doorbelasting van ondersteunende producten op het beheerproduct eigendommen beheer. Pagina 47

48 Beleidsproduct 32: Externe communicatie Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Externe communicatie Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen De jaarlijkse exploitatiekosten van het beleidsproduct externe communicatie worden verhoogd met Deze verhoging is nodig, omdat uit de jaarrekening 2008 is gebleken dat het budget voor advertenties en het budget voor het callcentrum ISS (dat het team klanteninformatie ondersteunt tijdens piekperioden) te laag is begroot. Deze budgetten zijn daarom met respectievelijk en verhoogd in de voorjaarsnota Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investering Verkiezingen Toelichting op geplande investeringen Verkiezingen 2012 Deze investering is bestemd voor het organiseren van de vierjaarlijkse verkiezing van het algemeen bestuur van het waterschap. Beleidsproduct 33: Algemeen Inhoud: Het beleidsproduct Algemeen omvat een aantal financieel-technische begrotingszaken zoals interne renteopbrengst, dividenduitkeringen van de Waterschapsbank, onvoorziene lasten en contributies. Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Begroting 2009 na VJN Algemeen Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: -842 Toelichting op verschillen Pagina 48

49 Begin 2009 is een budget van overgeheveld van het budget onvoorzien en toegevoegd aan een budget voor managementassistenten die worden ingezet ter ondersteuning van het integraal management van HHSK. Programma 11: Dekkingsmiddelen en saldo Beleidsproduct 34: Belastingopbrengsten Begroting 2009 na VJN Belastingopbrengsten Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: De totale belastingopbrengst daalt met 1,35 miljoen in 2009 tot 2,6 miljoen in Uit de jaarrekeningen sinds 2005 blijkt dat het aantal vervuilingseenheden (v.e. s) voor bedrijven structureel te optimistisch werd begroot. In de jaarrekening 2008 was het verschil tussen begroting en realisatie (het totale tekort van 1,67 miljoen werd voor het overige deel veroorzaakt door nadelen over eerdere jaren). Daarnaast verwacht het Centraal Planbureau (CPB) voor 2009 een productiekrimp van 5,5%. Dit zijn aanleidingen om de belastingopbrengst van bedrijven fors naar beneden bij te stellen. In 2009 voor 1,35 miljoen aan lagere opbrengsten. In de jaren vanaf 2010 is bovendien de verwachte groei van het aantal woonruimten en de verwachte groei van het aantal v.e. s gehalveerd. Tevens wordt een lichte stijging van de bedragen voor kwijtschelding verwacht. Beleidsproduct 35: Exploitatiesaldo Exploitatiesaldo Begroting 2009 na VJN Tekort Overschot Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat (nadelig) jaarrekening 2008: 581 De voorjaarsnota 2009 laat ten opzichte van de jaarschijf 2009 uit de programmabegroting 2009 een voordeel zien van ongeveer 2 miljoen. Het geplande begrotingstekort in 2010 is ook lager (ongeveer 0,2 miljoen) dan het begrotingstekort in de programmabegroting. In de jaren daarna neemt het begrotingstekort toe, omdat vanaf 2011 de belastingopbrengsten harder dalen dan de totale lasten dalen. Over de gehele planperiode 2009 t/m 2013 dalen de totale lasten met 8,9 miljoen (waarvan 3,4 miljoen in 2009) en dalen de belastingopbrengsten met 9,8 miljoen. Per saldo neemt het totale tekort voor de periode dus met 0,9 miljoen toe. Pagina 49

50 Programma 12: Ondersteunende beheerproducten Onder bedrijfsvoering wordt verstaan het geheel van interne organisatie-onderdelen en processen die ondersteunend zijn ten behoeve van de primaire processen van de waterschappen. Hieronder vallen zaken zoals de algemene aansturing van de organisatie, personeel & organisatie, kwaliteits-, arbo- & milieuzorg, ondersteuning van de cyclus van beleidsvoorbereiding tot en met beleidsverantwoording, controlling, financieel beleid & beheer, informatisering, communicatietechnologie & automatisering, geografische informatievoorziening en facilitaire dienstverlening (waaronder huisvesting). Deze ondersteunende processen worden als essentieel gezien voor een goed verloop van de primaire processen. Daarnaast zijn de ondersteunende processen, en derhalve de bedrijfsvoering, essentieel ten behoeve van de waarborging van de rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid. Onder dit programma vallen: - Centraal Management en Personeelsbeleid en - beheer - Interne communicatie; interne advisering over communicatie-uitingen, ontwikkeling van communicatieplannen en het produceren van communicatiemiddelen. - Financiën en Control; ontwikkelen, uitvoeren en monitoren van financieel beleid, het voeren van een adequate financiële administratie, liquiditeitenbeheer en het verzorgen van rapportages en benchmarks. - Informatiebeleid en automatisering, waarbij relevante ontwikkeling zijn; het ontwikkelen en implementeren van nieuwe technologieën, het verbeteren van registratie van gegevens en standaardisatie van systemen - Facilitaire zaken, centrale huisvesting en materiaalbeheer - Bestuurlijke en juridische zaken; juridische advisering en control en juridische kwaliteit binnen de werkprocessen. Financiën Netto kosten in exploitatie voor dit beleidsproduct, inclusief rente- en afschrijvingslasten van investeringen, lopend en gepland: Beheerproducten Begroting 2009 na VJN Centraal management Personeelsbeleid en -beheer Interne communicatie Concerncontrol en financieel beleid Informatiebeleid en automatisering Centrale huisvesting Interne faciliteiten Materieelbeheer Bestuurlijke en juridische zaken Voorjaarsnota Programmabegroting Verschil Resultaat jaarrekening 2008: Toelichting op verschillen In vergelijking met de programmabegroting 2009 vertoont dit programma lagere kosten. Ten eerste zijn de rentelasten structureel gedaald. Dit is het geval op de beheerproducten concerncontrol en financieel beleid, informatiebeleid en automatisering, centrale Pagina 50

51 huisvesting en materieelbeheer en wordt veroorzaakt door de verlaging van het renteomslagpercentage (zie hoofdstuk 4 uitgangspunten en normen). Dit percentage wordt gebruikt om rentelasten toe te rekenen aan de lopende projecten (onderhanden werk). Ten tweede zijn de kosten van centraal management fors gedaald. Het verschil wordt vooral veroorzaakt doordat personele lasten van centraal management naar calamiteitenzorg zijn verschoven en door een afname van personele lasten op dit beleidsproduct (1 fte minder). Verder zijn de kosten van concerncontrol en financieel beleid gestegen doordat het budget voor onderhoud software is verhoogd met in 2009 en in de jaren daarna voor onderhoud aan het informatiesysteem GIDS. Verder wordt het budget voor functioneel beheer in 2009 eenmalig met verhoogd, omdat in 2009 extra ondersteuning van gebruikers noodzakelijk is voor wat betreft de inkoop- en projectenmodule van GIDS. Tenslotte zijn de kosten van informatiebeleid en automatisering licht gestegen door diverse verhogingen als gevolg van de aanvullende begroting van het Waterschapshuis en als gevolg van investeringen uit het nieuwe (nog niet vastgestelde) informatieplan. De verhoging bedraagt in 2009 en loopt op naar aan het eind van de planperiode. Geplande investeringen voor dit beleidsproduct: Investeringen Materieel HHSK Vervanging telefooncentrale Informatievoorziening Vervanging meubilair Toelichting op geplande investeringen Materieel HHSK Het betreft de investeringen in materieel dat wordt ingezet bij de beheerstaken van het waterschap. Het materieel omvat onder meer bedrijfsauto s, aanhangwagens, zoutstrooiwagens, tractoren, boten en pompen. Vervanging telefooncentrale Dit betreft de investering voor de vervanging van de telefooncentrale. Informatievoorziening Alle jaarschijven van het investeringsplan informatievoorziening zijn verhoogd. Dit komt door verplichtingen binnen het NUP (Nationaal uitvoeringsprogramma ten behoeve van andere overheid) en de implementatieplanning van het nieuwe belastingsysteem. Deze laatste is de belangrijkste veroorzaker van de stijging, die voor 2010 bijna bedraagt en in 2011 bijna De jaarschijven daarna zijn met jaarlijks 1 ton verhoogd. In 2009 wordt een nieuw informatieplan opgesteld. Op basis van dit plan zullen concrete investeringsvoorstellen gedaan worden die passen binnen bovenstaande meerjarenreeks. Vervanging meubilair Dit betreft het vervangen van de inrichting van de VV-zaal in 2009 en het vervangen van een deel van het meubilair in het gemeenlandhuis in Pagina 51

52 8. Incidentele baten en lasten In 2009 zal verkoop van eigendommen voor ongeveer aan baten opleveren. Het betreft drie percelen grond en één woning. De opbrengst is lager dan in de programmabegroting 2009, doordat de verkoop van een sluiswachterwoning bij het Zevenhuizense Verlaat minder heeft opgebracht dan eerder verwacht. In de voorjaarsnota 2009 is de totale incidentele opbrengst ad verwerkt. 9. Financiering De informatie in dit hoofdstuk werd tot voorheen alleen in de begroting verstrekt. Gelet op artikel 108 van de Waterschapswet en verordening beleids- en verantwoordingsfunctie HHSK (vastgesteld door de verenigde vergadering op 8 oktober 2008), geven wij nu ook in de voorjaarsnota ons beleid en visie op de financiering. Rente ontwikkeling Op basis van gegevens van onder meer het Centraal Bureau voor de statistiek (CBS), het Centraal Planbureau (CPB) en de Thesor groep zijn de rentepercentages voor kort geld en lang geld naar beneden bijgesteld. Zie ook hoofdstuk 4, waarin de uitgangspunten en normen worden beschreven. Vermogensbehoefte De benodigde middelen op lange termijn ter financiering van de investeringen worden ook wel kapitaalbehoefte genoemd en worden als volgt berekend: bedragen x Netto afname vaste activa (afschrijvingen) Toename vaste activa (investeringen) Aflossingen leningen Mutaties reserves en voorzieningen Financieringsbehoefte Om deze kapitaalbehoefte af te dekken dient in 2009 voor 15,6 miljoen aan langlopende leningen te worden aangetrokken. In bovenstaande tabel is ook de meerjaren prognose weergegeven. Kasgeldlimiet Gelet op het streven naar zo laag mogelijke financieringskosten wordt zo lang mogelijk (binnen de kasgeldlimiet) gebruik gemaakt van het rekening-courant krediet. Dus ook nieuwe investeringen worden (gedeeltelijk) gefinancierd met kort geld. Op enig moment vindt omzetting plaats naar een vaste financiering door het aantrekken van een geldlening. Op grond van de Wet Fido is bepaald hoeveel maximaal met kort geld gefinancierd mag worden. De norm voor waterschappen is vastgesteld op 23% van het totaal van de brutokosten van de begroting. Voor het begrotingsjaar 2009 is dit: 23% van 78,8 miljoen = 18,1 miljoen (afgerond). Renterisiconorm De renterisiconorm bindt de looptijd van leningen aan een minimum. De wet Fido heeft deze norm omschreven als maximale herfinanciering van bestaande leningen van 20% per jaar. Voor HHSK bedraagt de renterisiconorm 36,5 miljoen (20% van de bestaande leningen ten bedrage van 182,4 miljoen). Met de geplande herfinanciering van bestaande leningen ad 10,8 miljoen (aflossingen 2009, zie de tabel hierboven bij vermogensbehoefte) wordt ruim onder de renterisiconorm gebleven. Pagina 52

53 Liquiditeitsprognose Vorig jaar zijn wij begonnen met presenteren van een liquiditeitsprognose. Dit is de tweede proeve die zeker nog moet worden verfijnd. Deze liquiditeitsprognose voor het jaar 2009 geeft een grove indicatie van de liquide middelen per maand. Ten opzichte van de programmabegroting 2009 zijn de gerealiseerde inkomsten en uitgaven tot medio mei 2009 verwerkt. Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Saldo liquide middelen Belastingen Aan te trekken geldleningen Overige inkomsten Inkomsten Exploitatie Aflossingen Rente Investeringen Uitgaven Saldo liquide middelen Pagina 53

54 Gevoeligheidsanalyse Het effect van mutaties in rente lang geld, rente kort geld en inflatie op de meerjarenraming van HHSK wordt in onderstaande tabel zichtbaar gemaakt. Variabelen Verhoging Verhoging Mutatie van in % in begroting Rente kort geld 1% ,21% Rente lang geld 1% ,22% Inflatie 1% ,45% Uit deze tabel valt af te leiden dat een verhoging van de rente op kort geld of lang geld met 1% structureel circa kost en als de inflatie met 1% stijgt dat jaarlijks ongeveer kost. 10. Risicoparagraaf In de risicoparagraaf wordt een aantal zaken vermeld, waarover bij het samenstellen van deze voorjaarsnota nog (financiële) onzekerheid bestaat en waarvan de uitkomst van invloed kan zijn op toekomstige jaarresultaten. De onderwerpen die van toepassing zijn op de wat langere termijn en dus niet direct vanaf 2009 spelen, zijn separaat vermeld. Risico s voor het begrotingsjaar 2009: AWZI De Groote Zaag Voor het project Renovatie en uitbreiding awzi De Groote Zaag is in 2008 een startkrediet voor een deel van de voorbereidingswerkzaamheden verleend van Op dit moment is bekend dat de projectkosten voor HHSK inclusief bouwrente ruim bedragen. De betrokken gemeenten dragen naar verwachting in totaal circa bij. Er zijn nog geen afspraken gemaakt in welke jaren deze bedragen worden verrekend, evenals het vaststellen van de definitieve hoogte van de bedragen (afhankelijk van de totale projectkosten en dan geldende kostenverdeelsleutel); In de voorbereidingsfase wordt uitgezocht welke tijdelijke (nood)maatregelen en kosten zijn benodigd om gedurende de realisatie het zuiveringsproces ongestoord te continueren en te blijven voldoen aan de vergunningen; Het awzi terrein en uitbreidingsterrein naast de bestaande awzi is verontreinigd. In de voorbereidingswerkzaamheden wordt uitgezocht wat de saneringskosten zullen bedragen (in 1996 geschat op hfl 1, , afhankelijk van heel of gedeelte van het terrein). E.e.a is eind 2009 meer inzichtelijk. Herontwikkeling Zellingwijk Gouderak De Stichting herontwikkeling Zellingwijk is mede namen de projectgroep schoner en mooie Hollandse IJssel en vooral namens gemeente en provincie opdrachtgever voor de sanering en herontwikkeling van de wijk. Voor het saneren van de Zellingwijk is door HHSK begin 2006 vergunning verleend aan de aannemerscombinatie die de opdracht van de Stichting heeft verkregen volgens Design en Construct systematiek. Gedurende de sanering zijn door de aannemer verzoeken gedaan tot aanpassing van de vergunning. Die zijn onder voorwaarden gehonoreerd. Deze voorwaarden leiden volgens de aannemer tot meerkosten, deels omdat de werkelijke situatie niet volledig overeenkomt met wat op basis van de legger verwacht werd. Indien de Stichting de meerkosten accepteert kan de Stichting mogelijk een claim neerleggen bij HHSK. Tevens heeft de Stichting het plan voor herinrichting van de Zellingwijk aangepast mede op grond van het belang van de waterveiligheid. De meerkosten van dit aangepaste ontwerp claimt de Stichting (deels) bij HHSK. Compensatie wegen op regionale waterkeringen Op de waterkeringen (primair en regionaal) in beheer bij HHSK ligt vaak een weg. Deze wegen zijn niet altijd in beheer en onderhoud bij HHSK. De wegbeheerder (vaak de Pagina 54

55 gemeente) hanteert een afschrijvingstermijn voor de weg die af kan wijken van de termijn waarbinnen HHSK (opnieuw) de kade of dijk wil ophogen of reconstrueren. In die gevallen kan de wegbeheerder een schadeclaim indienen in verband met versnelde afschrijving. Wegbruggen In de wegenverkeerswet is het volgende opgenomen ten aanzien van onderhoudsverplichtingen bij derden (vastgelegd in de wegenlegger). Daarbij wordt onder wegen mede verstaan bruggen. Artikel De verplichting om een weg te onderhouden is te niet gegaan, wanneer gedurende twintig achtereenvolgende jaren daaraan door den verplichte in geenerlei opzicht is voldaan. De werking van deze bepaling wordt gestuit door een bevel van de bevoegde macht om aan de verplichting te voldoen, tenzij dat bevel wordt ingetrokken of ongegrond verklaard. 2. De verplichting om een weg of een duiker in een weg te onderhouden is te niet gegaan, wanneer gedurende tien achtereenvolgende jaren daaraan niet is voldaan en tevens gedurende dien tijd de weg of de duiker is onderhouden door het Rijk, eene provincie, eene gemeente of een waterschap. Gezien het beperkte onderhoud aan de wegbruggen in de Krimpenerwaard en het feit dat HHSK de afgelopen jaren wel eens klein onderhoud aan wegbruggen heeft uitgevoerd (schilderen van leuningen en dergelijke) is het risico aanwezig dat kosten voor onderhoud aan wegbruggen niet verhaald kunnen worden op de onderhoudsplichtigen (meestal eigenaren) zoals vastgelegd in de wegenleggers. Controle coupures regionale waterkeringen Het betreft de wettelijk noodzakelijke controle van alle coupures in de regionale waterkeringen op waterkering technisch aspecten (waaronder verlaten, uitstroomhoofden en inlaten). Deze controles werden nauwelijks uitgevoerd. Voor het dichtzetten van coupures is naast de inzet van eigen personeel ook de inzet van aannemers en dergelijke noodzakelijk. De kosten voor inzet aannemers, materiaal en materieel zijn niet begroot en een bedrag kan niet met enige zekerheid worden genoemd. Eind 2009 zal hierover meer duidelijk zijn. Voor de controles van de coupures in de primaire waterkeringen is dit, na de eerste controle in het najaar van 2008, ondertussen verwerkt in de begroting. Index prijzen GWW-sector De prijsindexering berekend door het CBS binnen de sector grond- weg- en waterbouw (GWW), bedroeg voor de jaren 2006, 2007 en 2008 significant meer dan waar in de (meerjaren)begroting rekening was gehouden. Na een periode van sterke productiegroei wordt binnen de GWW-sector ook na 2008, weliswaar afvlakkend, een groei verwacht. Vooralsnog wordt in de (meer)jaren begroting gerekend met een percentage van 1,75% voor goederen en diensten waarbij de kans aanwezig is, gezien de hier genoemde cijfers, dat dit niet dekkend zal zijn. Mogelijk is ook dat maatschappelijk ondernemen/duurzaam inkopen op korte termijn voor stijgende kosten zorgt. Juridische procedures Schieland en de Krimpenerwaard is momenteel betrokken in twee juridische procedures, die financiële consequenties kunnen hebben. Zo vordert een eigenaar van een woonboot, gelegen in de Ringvaart te Moordrecht, het herstel van het volledige sluizencomplex van de Snelle Sluis. Het herstel moet zodanig uitgevoerd worden, dat het woonschip via de Snelle Sluis de rivier De Hollandsche IJssel kan bereiken voor het uitvoeren van onderhoud aan het woonschip. Echter, het woonschip is groter dan de afmetingen van de sluis. Herstel van het volledige sluizencomplex beloopt een bedrag van circa 1,1 miljoen. De rechtbank heeft medio 2008 vonnis gewezen. Het HHSK is in het gelijk gesteld. De eigenaar van de woonboot is echter in hoger beroep gegaan. Naar verwachting wijst het Hof in de loop van 2009 arrest. Pagina 55

56 Daarnaast vordert de eigenaar van gronden naast het gemaal Tweede Bloksweg in Waddinxveen het eigendom van dit gemaal. Door de rechtbank zijn we in het gelijk gesteld. Door de wederpartij is hoger beroep aangespannen. Het arrest van het hof kan nog twee jaar op zich laten wachten. In het geval dat HHSK in het ongelijk wordt gesteld zullen we de grond alsnog moeten kopen van de eigenaar. De kosten daarvan zijn nog niet bekend. Precariobelasting De precariobelasting op kabels & leidingen voor nutsbedrijven wordt naar verwachting afgeschaft vanaf 2010 om hiermee een lastenverlichting voor de burgers te bereiken (nutsbedrijven rekenen de kosten door aan de burger). In eerste instantie was het de bedoeling dat de waterschappen hiervoor gecompenseerd zouden worden. Dit lijkt nu niet meer het geval te zijn. Dit zou een structureel inkomstenverlies van jaarlijks ,- voor HHSK kunnen betekenen. Nieuwe waterwet Medio 2009, met een uitloop tot maximaal december 2009, wordt de inwerkingtreding verwacht van de Waterwet. Deze wet integreert acht bestaande waterbeheerwetten. Op basis van de Waterwet wordt een aantal taken door de Provincie overgedragen aan de waterschappen. Overdracht van de betreffende taken en de financiering daarvan is op dit moment nog niet op alle punten even duidelijk. Genoemd kunnen worden: Overdracht vaarwegbeheer Het vaarwegbeheer komt bij de waterschappen. De provincie zal in haar verordening de betreffende vaarwegen aanwijzen. Over een financiële bijdrage is (nog) niet gesproken. Problemen worden verwacht als er meer geëist gaat worden dan de waterkwantiteitsdiepte van de vaarwegen. Dat zal leiden tot een forse toename van de kosten. Overdracht muskusrattenbestrijding Met de komst van de nieuwe waterwet wordt de muskusrattenbestrijding een taak van de waterschappen. Deze taak wordt uiterlijk per 1 januari 2011 overgedragen. Belangrijk aspect bij de overdracht is de financiering. Met de overdracht komt namelijk ook de financiële verantwoordelijkheid bij de waterschappen te liggen, inclusief de verantwoordelijkheid om deze financiën op te brengen. Op dit moment wordt de financiering (totaal 30 miljoen per jaar) opgebracht door Rijk 1/3, Provincie 1/3 en Waterschappen 1/3. HHSK betaalt op dit moment jaarlijks circa 8 ton. In de toekomst zou dit bedrag dus kunnen verdrievoudigen. De vraag is wanneer dit zal plaatsvinden. De onderhandelingen over een afkoopsom zijn in volle gang. Het is onduidelijk of ook de huidige verdeling van de kosten over alle waterschappen, namelijk per hectare, gehandhaafd blijft. Overdracht grondwater Het grondwaterbeheer wordt met de komst van de Waterwet een taak van de waterschappen. De taak betreft met name de vergunningverlening en handhaving op de ondiepe grondwateronttrekkingen. De provincie blijft bevoegd gezag voor de drinkwateronttrekkingen, warmte- en koudeopslag en de grote (gebiedsoverschrijdende) onttrekkingen. Pagina 56

57 Ontwikkeling WOZ-waarde gebouwde onroerende zaken Bij de begroting 2009 werd voor de WOZ waarde voor 2010 en volgende jaren nog een jaarlijkse stijging van 2% geprognosticeerd. Gelet op de huidige economische recessie en de situatie op de woningmarkt wordt thans voor 2010 en volgende jaren uitgegaan van een 0% scenario. Tevens is de verwachte groei van het aantal woonruimten vanaf 2010 met 50% neerwaarts bijgesteld. Renovatie rioolgemaal Meerzicht De eenmalige bijdrage aan het hoogheemraadschap van Rijnland voor renovatie van rioolgemaal Meerzicht in Zoetermeer kan hoger uitvallen dan begroot. Er is discussie over de verdeelsleutel tussen het hoogheemraadschap van Rijnland, het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en de gemeente Zoetermeer. Het risico voor HHSK wordt ingeschat op 1,2 miljoen bovenop het reeds begrote bedrag van De ambtelijke organisatie heeft een advies opgesteld om de verdeelsleutel niet te wijzigen, dit is behandeld door D&H en hierover zal in de juni vv een besluit genomen worden. Risico geraamde belastingeenheden De opbrengst zuiveringsheffing bedrijven staat onder druk, als gevolg van de huidige economische recessie. Recente cijfers van het Centraal Planbureau (Kerngegevens) geven aan dat de productie in 2009 met 5,5% zal afnemen en in 2010 met 0,75%. Aan de hand van deze gegevens is het aantal vervuilingseenheden voor bedrijven voor beide jaren dienovereenkomstig neerwaarts bijgesteld. Voor de jaren 2011 en daarna zijn door het Centraal Planbureau (nog) geen cijfers verstrekt. Daardoor en gelet op alle onzekerheden van dit moment is voor de jaren 2011 en daarna uitgegaan van een 0% scenario. Tot slot is het percentage oninbare bedragen voor bedrijfsaanslagen bijgesteld van 2,5% naar 5%, gezien de substantiële toename van het aantal faillissementen in de afgelopen periode. De prognoses van het Centraal Planbureau, zoals hiervoor weergegeven, zullen kritisch worden gevolgd en indien nodig tussentijds tot een bijstelling van de geraamde belastingeenheden leiden. Vacatures Er is een naar het zich laat aanzien blijvende krapte op de arbeidsmarkt. Een aantal vacatures blijkt moeilijk te vervullen, bijvoorbeeld op het vlak van civiel-technisch gespecialiseerd personeel. De kans is aanwezig dat inhuur van relatief dure externen in dezelfde mate als afgelopen jaar noodzakelijk blijft of dat projecten uitgesteld moeten worden. Veenweidepact De ramingen in de begroting zijn gebaseerd op de notitie Naar een nieuw watersysteem in de Krimpenerwaard. Deze notitie is een verkenning en geeft richting aan de nieuwe waterstaatkundige inrichting van de Krimpenerwaard. Hierin zijn de belangrijkste gevolgen voor het watersysteem aangegeven en vertaald in een eerste grove raming. Bij de uitwerking in het watergebiedsplan en uiteindelijk in het Integrale Inrichtingsplan voor de Krimpenerwaard zal de totale opgave worden uitgewerkt. Naar verwachting worden deze plannen in de loop van 2009 vastgesteld. De kosten die hieruit voortvloeien worden, op grond van bestaande afspraken in het kader van de herinrichting Krimpenerwaard, fifty/fifty verdeeld tussen hoogheemraadschap en provincie. Op grond van de nieuwe plannen zullen mogelijk de afspraken over kostenverdelingen ook herzien moeten worden met dienovereenkomstige gevolgen voor de begroting. Inmiddels wordt ook gewerkt aan de uitwerking van zogenaamde geen-spijt maatregelen die zijn opgenomen in de vastgestelde modulen 3 en 4 van de herinrichting. Hierin zijn onder andere drie redelijk omvangrijke investeringswerken voor het watersysteem opgenomen, te weten het derde hoofdgemaal (Verdoold), knelpunt Achterbroek, en gemaal Kromme, Geer en Zijde. Bij de voorbereiding van deze werken is gebleken dat voor het knelpunt Achterbroek meer werken en dus ook meer middelen (indicatief 2 tot 3 miljoen, waarvan 50% bijdrage door de provincie) nodig zijn dan waarmee in de module is rekening gehouden. Momenteel wordt Pagina 57

58 nog onderzocht of en zo ja, welke andere maatregelen getroffen kunnen worden die substantieel bijdragen aan het verminderen van het knelpunt zonder deze dan geheel op te lossen tegen lagere kosten. Tevens wordt, op grond van de meest recente ramingen voor het gemaal Verdoold, voorzien dat de begroting wordt overschreden met 1,1 miljoen. Wet dwangsom bij niet tijdig beslissen Met ingang van uiterlijk 1 januari 2010 zal de Wet dwangsom bij niet tijdig beslissen (hierna: de wet) in werking treden. Het doel van deze wet is de burger een effectiever rechtsmiddel te geven tegen trage besluitvorming door de overheid. De wet is van toepassing op beslissingen op bezwaar en op beschikkingen op aanvraag (vergunningen). De inwerkingtreding van deze wet betekent dat als het bestuursorgaan niet tijdig beslist, dat wil zeggen dat de daarvoor in de wet gestelde termijnen zijn verlopen, de burger het bestuursorgaan in gebreke kan stellen. Na de ingebrekestelling door de burger heeft het bestuursorgaan nog een beslistermijn van twee weken, waarna het bestuursorgaan een dwangsom verschuldigd is aan de burger. Voordat de wet in werking zal treden zullen de in de Algemene wet bestuursrecht staande termijnen om te beslissen op bezwaarschriften worden aangepast, om het in ieder geval mogelijk te maken binnen die termijnen een beslissing te nemen. Ook andere wetten zullen worden doorgelicht op de noodzaak voor het aanpassen van wettelijke termijnen. In 2008 is voor het eerst de doelstelling gesteld 70% van de beslissingen op bezwaar binnen de huidige gestelde termijnen af te handelen. Voor vergunningen geldt, dat nagenoeg alle vergunningen binnen de wettelijke termijnen worden verleend, en dat er uitsluitend afgeweken wordt in samenspraak met de aanvrager. In dat geval is er geen dwangsom verschuldigd. Indien de wettelijke termijnen worden aangepast, lees verruimd, zullen er hoogstwaarschijnlijk geen te late beslissingen op bezwaar worden genomen. De te verwachten financiële risico s als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet dwangsom bij niet tijdig beslissen zijn in geringe mate aanwezig. Rioolgemaal Nesselande In de exploitatie voor 2009 is een bedrag van opgenomen voor noodzakelijk verwachte reparatie aan gemaal en leidingen Nesselande. Overleg met gemeentewerken Rotterdam moet ter zijne tijd uitwijzen of een en ander het gevolg is van ontwerpfouten, wat als gevolg heeft dat de gemeente Rotterdam deze kosten uiteindelijk voor haar rekening moet nemen. Risico s vanaf 2010 en verder: Overeenkomsten zuiveringen overheden In het verleden is HHSK overeenkomsten aangegaan met gemeenten en andere waterschappen, waarin HHSK zich verplicht bijdragen te leveren aan de bouw of renovatie van rioolgemalen en persleidingen. Voor de gemeenten Capelle ad IJssel en Rotterdam en het Hoogheemraadschap Rijnland is niet voor alle overeengekomen objecten duidelijk wanneer en voor welk bedrag zij gerenoveerd zullen worden. Dit betekent een financiële onzekerheid in de komende jaren. De afdeling Zuiveringenbeheer onderzoekt op dit moment wanneer de bijdragen door de genoemde gemeenten en hoogheemraadschap gevraagd zullen worden. In samenwerking met bovengenoemde overheden zou dit totaalbeeld in 2009/2010 gerealiseerd moeten worden. Ingebruikname 2 e straat awzi Kortenoord De ingebruikname 2 e straat awzi Kortenoord is ten behoeve van de ontwikkeling nieuwbouw Zuidplaspolder. Oorspronkelijk was voorzien ingebruikname in Dit lijkt inmiddels 2011 te worden, maar blijft afhankelijk van de werkelijke woningbouw. Ontwikkeling nieuw informatiesysteem Zuiveringenbeheer Het thans opgenomen bedrag voor het nieuwe informatiesysteem ZB, Z-info wordt landelijk met de overige waterschappen ontwikkeld. De kosten zijn nog niet bekend, maar globaal afgeleid van de ontwikkeling, implementatie en gebruik van het huidige systeem (Zuis). Pagina 58

59 Zowel het totale bedrag als de verdeling in uitgaven over de komende jaren kan daarmee wijzigen. Waterbeheerplan en de afvalwaterketen Voor de zuiveringstaak wordt bezuinigd op het realiseren van noodstroomvoorzieningen voor enkele awzi s en de belangrijkste rioolgemalen als uitvloeisel van het calamiteitenbestrijdingsplan voor het zuiveringenbeheer, plannen voor het handhaven en zinvol vergroten van de robuustheid van het afvalwatertransportsysteem en awzi's en het daarvoor nemen van urgente maatregelen. Hierbij wordt bewust een risico genomen dat er in de nabije toekomst vaker een calamiteit zou kunnen optreden waarbij het oppervlaktewater wordt verontreinigd met negatieve gevolgen voor vis en mens. Dit risico zal vanaf 2010 en verder actueel worden. Aan de hand van verbeterde inzichten in risico s van het afvalwatertransportsysteem in de komende jaren is het te overwegen om de mogelijkheid open te houden om noodzakelijke urgente maatregelen voor te bereiden en uit te voeren in de tweede helft van de planperiode. Hiervoor is nog geen geld gereserveerd. Voorkomen dient te worden dat het bestrijden van calamiteiten meer geld kost dan het nemen van voorzorgsmaatregelen. Fusie van DRSH Zuiveringsslib NV met HVC In september 2009 vindt bestuurlijke besluitvorming plaats over een mogelijke fusie tussen DRSH zuiveringsslib NV en de Huisvuilcentrale te Alkmaar (reeds actief in Noord- en Zuid- Holland, Flevoland en Friesland. Een eventuele fusie tussen DRSH en HVC leidt mogelijk tot verhoging van het tarief voor de afzet van zuiveringsslib met circa 5 euro per ton (huidig tarief is 87 euro per ton). BTW-verhoging Eind augustus 2008 besloot de regering om de eerder aangekondigde verhoging van het BTW-percentage (van 19% naar 20%) vooralsnog niet door te laten gaan. Aangezien niet duidelijk is of en wanneer de verhoging alsnog wordt doorgevoerd, is momenteel geen rekening gehouden met een eventuele verhoging in latere jaren. Commissie Vellinga De verandering van het klimaat, de omslag in denken van overstromingskansen naar overstromingsrisico (de transformatie van waterkeren naar waterveiligheid ), vraagt om een nieuwe visie op de taken en verantwoordelijkheden van de waterschappen in het algemeen en de rol van waterkeringbeheerder in het bijzonder. De Unie van Waterschappen (UvW) heeft een visie neergelegd in de discussienota Het waterschap als waterkeringbeheerder in de toekomst waarover in 2009 besluitvorming zal plaatsvinden in de vorm van een advies in het kader van waterveiligheid 21 e eeuw (WV21). Hierbij worden ook nadrukkelijk de resultaten van het onderzoek van de Commissie Vellinga naar de toekomstige financiering van de versterking van primaire waterkeringen betrokken. De commissie Vellinga heeft berekend dat jaarlijks circa 1 miljard nodig is om de primaire waterkeringen in voldoende veilige toestand te brengen. Een van de voorstellen van de commissie is om, in plaats van het Rijk, de waterschappen in de toekomst de kosten van alle versterkingen van de primaire waterkering op zich te laten nemen. Met eventuele financiële gevolgen van deze discussienota is nog geen rekening gehouden. Met de uitkomsten en de financiële gevolgen van het onderzoek van de Delta commissie (de commissie Veerman ) is nog geen rekening gehouden. Index personeelslasten De huidig geldende CAO loopt af in Meerjarig is 1,75% als stijging voor de totale personeelslasten opgenomen. Hiervoor is 1% bedoeld voor stijging door periodieken en blijft dus 0,75% over voor stijgingen door de CAO. Pagina 59

60 Pagina 60

61 Pagina 61

62 Pagina 62

63 11. Meerjarenraming Financiële ontwikkelingen Begrotingstekort Begrotingstekort, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil Bovenstaande tabel geeft de verschillen in het begrotingstekort ten opzichte van de programmabegroting 2009 weer voor de jaren 2009 t/m In 2009 daalt het begrotingstekort fors. In de periode 2010 t/m 2013 ontwikkelt het geplande begrotingstekort zich negatiever dan in de programmabegroting. Over de gehele planperiode (2009 t/m 2013) gezien neemt het begrotingstekort met 0,9 miljoen toe. Dit wordt veroorzaakt door diverse mutaties die hieronder worden toegelicht. Belastingopbrengsten Belastingopbrengsten, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil De inkomsten van HHSK, in de vorm van opgelegde belastingen, stijgen in de komende jaren fors, maar laten ten opzichte van de programmabegroting 2009 wel een daling zien. Dit wordt met name veroorzaakt door een structurele afname van het aantal vervuilingseenheden bedrijven met en een halvering van de verwachte groei van het aantal vervuilingseenheden en woonruimten in 2010 t/m 2013 (zie het onderdeel geraamde belastingeenheden in hoofdstuk 4). Kosten Kosten, verschil x Programmabegroting Voorjaarsnota Verschil Het meerjarenperspectief van de integrale kostenbudgetten wordt gekenmerkt door structureel lagere kosten ten opzichte van de programmabegroting Over de gehele planperiode 2009 t/m 2013 dalen de totale lasten met 8,9 miljoen waarvan 5,5 miljoen in 2010 t/m Dit wordt veroorzaakt door de dezelfde financiële ontwikkelingen die beschreven zijn in hoofdstuk 6.1, te weten de economische recessie, de beleidskeuzes die zijn gemaakt in het oude en nieuwe waterbeheerplan, bouwrente en extra activeren van uren. Pagina 63

64 11.2 Begroting in meerjarenperspectief Bedragen x Voorjaars nota Begroting Begroting Begroting Begroting Planvorming Eigen plannen Plannen van derden Aanleg en onderhoud waterkeringen Beheersinstrumenten waterkeringen Aanleg en onderhoud waterkeringen Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding Inrichting en onderhoud watersystemen Beheersinstrumenten watersystemen Aanleg en verwerving waterlopen Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Bouw en verwerving kunstwerken actieve waterbeheersing Calamiteitenbestrijding watersystemen Monitoring watersystemen Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken Getransporteerd afvalwater Gezuiverd afvalwater Verwerkt slib Afvalwaterbehandeling door derden Aanleg en onderhoud wegen Beheersinstrumenten wegen Aanleg en onderhoud wegen Wegenverkeersregeling en-verkeersveiligheid Vergunning en handhaving keur Vergunningen en keurontheffingen Handhaving keur Beheersing van lozingen WVO-vergunningen en meldingen Handhaving WVO Rioleringsplannen en subsidies lozingen Aanpak diffuse emissies derden Heffing en invordering Belastingheffing Invordering Algemeen (incl. Bestuur en Communicatie) Totale kosten BELASTINGOPBRENGSTEN Systeemheffing Zuiveringsheffing Wegenbeheer Totaal belastingopbrengsten Begrotingstekort Begrotingsoverschot Pagina 64

65 12. Meerjarenperspectief van de waterschapstaken 12.1 Toelichting op het meerjarenperspectief Het beleid is erop gericht om aan het eind van de periode van de meerjarenraming een kostendekkend tarief te bereiken en de reserves te hebben afgebouwd tot nihil. Bij alle taken ontwikkelt de trend van lasten en opbrengsten zich tot een kostendekkend tarief aan het eind van de meerjarenperiode (zie grafieken lasten versus opbrengsten). Op totaalniveau dalen de totale lasten en opbrengsten (zie hiervoor paragraaf 11.1). De reserves watersysteemheffing en wegenbeheer bouwen met een dusdanig positief saldo af, dat de procentuele jaarlijkse stijgingen van beide belastingopbrengsten wellicht naar beneden bijgesteld kunnen worden tijdens het opstellen van de programmabegroting De tariefegalisatiereserve zuiveringsheffing ontwikkelt zich negatief. Echter, het waterbeheerplan laat aan het eind van de planperiode een structurele kostendaling zien van 1,5 miljoen per jaar. Dit zorgt ervoor dat de reserve zuiveringsheffing na de meerjarenperiode weer het juiste niveau bereikt. Eventueel kan bij het opstellen van de programmabegroting 2010 de tariefstijging zuiveringsheffing worden verhoogd, zodat de reserve sneller op het juiste niveau kan komen. De bodemreserves dienen als weerstandvermogen om de negatieve stand van een tariefegalisatiereserve en eventueel toekomstige tegenvallers op te kunnen vangen. De omvang van de gezamenlijke bodemreserves is 5,0 miljoen. Pagina 65

66 12.2 Meerjarenperspectief watersysteemheffing Totaaloverzicht watersysteemheffing Voorjaarsnota bedragen x Kosten vs opbrengsten Totale kosten Totale belastingopbrengst Begroot exploitatieresultaat Tariefegalisatiereserve Stand per 1 januari Toevoeging Onttrekking Stand per 31 december Specificatie van de belastingopbrengsten: Omslagtarief Ingezetenen Belastingopbrengst x Tarieven ,44 69,94 73,60 77,05 80,69 Omslagtarief Gebouwd Belastingopbrengst x Tarieven ,0195% 0,0206% 0,0217% 0,0228% 0,0240% Deze tarieven zijn gebaseerd op een WOZ-waarde van De WOZ-waarde wordt na 2009 niet jaarlijks verhoogd. Omslagtarief Ongebouwd Belastingopbrengst x Tarieven ,03 91,82 96,87 101,71 106,80 Deze tarieven zijn gebaseerd op hectaren. Natuurterreinen Belastingopbrengst x Tarieven ,64 2,78 2,94 3,08 3,24 Deze tarieven zijn gebaseerd op hectaren. Wijzigingspercentages Totale kosten 11,8% 7,0% 5,9% 3,8% Belastingopbrengsten 5,5% 5,5% 5,0% 5,0% De bodemreserve watersysteemheffing bedraagt 2,5 mln. Pagina 66

67 Watersysteemheffing Lasten versus opbrengsten 42,0 40,0 x 1 miljoen 38,0 36,0 34,0 32,0 30,0 28, lasten opbrengsten Watersysteemheffing Stand tariefegalisatiereserve per x 1 miljoen 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0, Prog.begr. 09 VJN 09 Pagina 67

68 11.3 Meerjarenperspectief wegenbeheer Totaaloverzicht wegenbeheer Voorjaarsnota bedragen x Kosten vs opbrengsten Totale kosten Totale belastingopbrengst Begroot exploitatieresultaat bedragen x Tariefegalisatiereserve Stand per 1 januari Toevoeging Onttrekking Stand per 31 december Specificatie van de belastingopbrengsten: Omslagtarief Ingezetenen Belastingopbrengst x Tarieven ,36 40,41 41,49 42,60 43,74 Deze tarieven zijn gebaseerd op woonruimten, het aantal woonruimten wordt jaarlijks verhoogd met 1%. Omslagtarief Gebouwd Belastingopbrengst x Tarieven ,0233% 0,0235% 0,0237% 0,0240% 0,0242% Deze tarieven zijn gebaseerd op een WOZ-waarde van De WOZ-waarde wordt na 2009 niet jaarlijks verhoogd. Omslagtarief Ongebouwd Belastingopbrengst x Tarieven ,96 31,89 32,85 33,83 34,85 Deze tarieven zijn gebaseerd op hectaren. Natuurterreinen Belastingopbrengst x ,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Tarieven ,5500 1,59 1,64 1,69 1,74 Deze tarieven zijn gebaseerd op 249 hectaren. Mutaties in procenten: Wijzigingspercentages Totale kosten -7,2% 11,7% 9,2% 2,6% 1,9% Belastingopbrengsten 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% De bodemreserve wegenbeheer bedraagt 0,5 miljoen Pagina 68

69 Wegenbeheer Lasten versus opbrengsten 4,8 4,6 x 1 miljoen 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3, lasten opbrengsten Wegenbeheer Stand tariefegalisatiereserve per x 1 miljoen 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0, Prog.begr. 09 VJN 09 Pagina 69

70 11.4 Meerjarenperspectief zuiveringsheffing Totaaloverzicht zuiveringsheffing Voorjaarsnota bedragen x Kosten vs opbrengsten Totale kosten Totale belastingopbrengsten Begroot exploitatieresultaat bedragen x Tariefegalisatiereserve Stand per 1 januari Toevoeging Onttrekking Stand per 31 december Belastingeenheden Aantal opgelegde vervuilingseenheden Kwijtschelding en oninbaar Aantal vervuilingseenheden bedragen x Kostprijs versus tarief Kostprijs per v.e. 54,05 55,90 57,17 57,98 58,50 Tarieven ,75 53,30 54,90 56,27 57,68 Verschil 2,30-2,60-2,27-1,71-0,82- Mutaties in procenten: Wijzigingspercentages Totale kosten 3,9% 2,9% 2,0% 1,2% Belastingopbrengsten 3,5% 3,6% 3,1% 2,8% Tarief zuiveringsheffing 3,0% 3,0% 2,5% 2,5% De bodemreserve zuiveringsheffing bedraagt 2 miljoen Pagina 70

71 Zuiveringsheffing Lasten versus opbrengsten 42,0 41,0 40,0 x 1 miljoen 39,0 38,0 37,0 36,0 35,0 34, lasten opbrengsten Zuiveringsheffing Stand tariefegalisatiereserve per x 1 miljoen 1,8 1,4 1,0 0,6 0,2-0,2-0,6-1,0-1,4-1,8-2,2-2,6-3,0-3, Prog.begr. 09 VJN 09 Pagina 71

72 13. Investeringsplannen Investeringsprogramma algemeen bedragen x omschrijving cat. investeringen afschr. Uitgavenpatroon Jaarlasten Totaal termijn Aanleg en onderhoud waterkeringen 1 Waterkeringenbeheersplan 1.1 Reconstructie waterkeringen A Onderzoek bestaande bomen boezemkaden B Reconstructie regionale waterkeringen A Tweejaarlijkse inventarisatie waterkeringen A Verwijderen Stolwijkersluis en herstel waterkering B Reconstructie IJsseldijk (Ouderkerk) A Voorbelasting IJsseldijk A Deklaag IJsseldijk (zettingen en kruin ophalen) A % subsidiabele werken - 6 Verbeteringswerken waterkeringen Nederlek + BAS a Additionele kredieten waterkering Nederlek ivm prijsstijgingen Nieuwe Maasdijk Krimpen a/d IJssel a Nieuwe Maasdijk Krimpen a/d Lek prio Lekdijk Krimpen a/d lek prio Grondverwerving dijkwerken (geen afschrijving, wel rente) - 9 Grondverwerving Lekdijk Krimpen a/d IJssel nvt Duurzaam veilig Nederlek Duurzaam veilig BAS Activeren uren projectleiders Inrichting en onderhoud watersystemen Amoveren uitstroomhoofden B Aanleg en onderhoud wegen in de Krimpenerwaard Reconstructie polderwegen A Vervanging wegbruggen B Gebiedsprofiel Verkeer en Vervoer Krimpenerwaard B Bestuur en externe communicatie Verkiezingen Algemene en ondersteunende producten Materieel HHSK B Vervanging telefooncentrale B Informatievoorziening B Vervanging meubilair B totaal (exclusief 100% subsidiabele werken) Drie categorieën investeringen A. Investeringen waaraan een beleidsdocument ten grondslag ligt dat is vastgesteld door een verenigde vergadering én waarvan de werkzaamheden in tijd en geld 'hard' zijn gedefinieerd. Bijvoorbeeld de maatregelen uit het waterkeringenbeheersplan of de reco B. Overige investeringen waarvan de regie bij het waterschap ligt, zoals kosten van planvorming en onderzoek, kleine projecten, diverse kwaliteitsmaatregelen en modellering. C. Investeringen waarvoor het waterschap afhankelijk is van een extern verzoek of waarvan de regie in handen is van derden. De gebruikte vertragingsfactor van 10% is in de jaarlasten verdisconteerd en dus niet apart benoemd in het investeringsprogramma. Pagina 72

73 Investeringsprogramma Waterbeheersplan 1: bedragen x Te voteren investeringsbedragen Uitgavenpatroon Jaarlasten (rente en afschrijving) omschrijving na Totaal Wateropgave Implementatie KRW Opstellen peilbesluiten realisatie peilbesluiten Aanleg natuurvriendelijke oevers Opstellen zwemwaterprofielen Opstellen vissstand beheersplan Grondwateroverlast / grondwaterbeheer Onderhoud 8 Ontwikkelen onderhoudsvisie Onderhoud watergangen / kunstwerken Opstellen legger watergangen Procesautomatisering WSB Onderzoek baggeren 13 Kwaliteitssysteem waterbeheer Calamiteiten 14 Opstellen bestrijdingsplannen Waterketen 15 Riolering algemeen / bijdrageregelingen a subsidieregeling afkoppelen verhard oppervlak Opstellen afvalwaterplannen Maatregelen beleidsplan ZB/ onderhoudsmanagement Vervanging en renovaties Gebieden 19 Opstellen/uitvoering stedelijk waterplannen Uitvoeren maatregelen stedelijk waterplannen Veenweidepact KW; Uitvoering projecten HHSK Bijdrage FES veenweidepact Schoon water in de Krimpenerwaard 23 RZG Zuidplaspolder 24 Waterparels 25 Verbeteren recreatiewateren Monitoring 26 Aanleg waterkwantiteitsmeetnet Gegevensinventarisatie/modellen totaal waterbeheersplan De gebruikte vertragingsfactor van 10% is in de jaarlasten verdisconteerd en dus niet apart benoemd in het investeringsprogramma. Te voteren investeringsbedragen worden jaarlijks separaat aangevraagd in een verenigde vergadering middels een kredietvoorstel. Het uitgavenpatroon laat zien in welk jaar / welke jaren de budgethouder verwacht het gevoteerde krediet te gaan uitgegeven. Het uitgavepatroon is gebaseerd op het huidige openstaande krediet en kan om die reden óók bedragen uit 2008 bevatten, daarom kan het voorkomen dat uitgaven hoger zijn dan nog te voteren bedragen in de overeenkomende jaarschijf De jaarlasten (rente en afschrijving) worden berekend over het uitgavenpatroon. Pagina 73

74 Investeringsprogramma Waterbeheersplan 2: Omschijving Te voteren investeringsbedragen Uitgavepatroon Jaarlasten (rente en afschrijving) Totaal ev Zuiveringstaak Capaciteitsuitbreidingen ZB, automatisering en voldoen aan 1 Wvo vergunning Optimalisatiestudies waterketen en samenwerken (BWK) Maatregelen energie-efficiëntie Diffuse bronnen (m.n. glastuinbouw) Waterkeringen 5 Onderhoud waterkeringen Nieuwe ronde wettelijke toetsing primaire en 6 boezemwaterkeringen Nemen eigen verantwoordelijkheid: aanpak 2 km Cat C 7 keringen Nemen eigen verantwoordelijkheid: aanpak 2 km Cat C 7a keringen/bijdragen Oppervlakte water 8 Toetsing modellering Indexeren investeringsplan Kunstwerken WSB Veenweidepact, D&H tekorten bij Achterbroek, KGZ Stedelijke Waterplannen wkl spoor Baggeren Ringvaart Wegentaak 13 Veiligheid: black spots, voorlichting Totaal waterbeheerspaln II Te voteren investeringsbedragen worden jaarlijks separaat aangevraagd in een verenigde vergadering middels een kredietvoorstel. Het uitgavenpatroon laat zien in welk jaar / welke jaren de budgethouder verwacht het gevoteerde krediet te gaan uitgegeven. Het uitgavepatroon is gebaseerd op het huidige openstaande krediet en kan om die reden óók bedragen uit 2008 bevatten, daarom kan het voorkomen dat uitgaven hoger zijn dan nog te voteren bedragen in de overeenkomende jaarschijf De jaarlasten (rente en afschrijving) worden berekend over het uitgavenpatroon. Pagina 74

75 Pagina 75