Handleiding energiezorg lokale overheden

Transcriptie

1 Handleiding energiezorg lokale overheden in het kader van de Samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse overheid 12 juli 2002

2 Inhoudstafel Inhoudstafel INHOUDSTAFEL 2 1. INLEIDING 3 2. ENERGIEZORG WAT EN WAAROM? Energiezorgsysteem realiseren Energiezorg overheidsgebouwen realiseren Inventariseren gebouwen Energieboekhouding opstarten en opvolgen Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren Duurzaam bouwen en renoveren Energiezorg openbare verlichting realiseren Energiezorg hernieuwbare energie realiseren Energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren Energiezorg gemeenten/steden ondersteunen ENERGIEZORG HOE? 28 Taak 1: energiezorgsysteem realiseren 28 Taak 1.1: Milieujaarprogramma realiseren 29 Taak 1.2: beleidsverklaring ondertekenen 34 Taak 1.3: vastleggen verantwoordelijkheden 35 Taak 1.4: diensten en personeel betrekken 37 Taak 2: energiezorg overheidsgebouwen realiseren 38 Taak 2.1: inventariseren gebouwen 38 Taak 2.2: energieboekhouding opstarten en opvolgen 39 Taak 2.3: bestaande gebouwen energetisch optimaliseren 64 Taak 2.4: duurzaam bouwen en renoveren 71 Taak 3: energiezorg openbare verlichting realiseren 73 Taak 4: energiezorg hernieuwbare energie realiseren 74 Taak 5: energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren 75 Taak 6: energiezorg gemeenten/steden ondersteunen FORMELE VERPLICHTINGEN IN HET KADER VAN DE SAMENWERKINGSOVEREENKOMST TREFWOORDEN DOWNLOADS 122 Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 2

3 1. Inleiding 1. Inleiding Om te kunnen voldoen aan internationale akkoorden met betrekking tot de vermindering van broeikasgassen (Rio 1992 en Kyoto 1997), moet elke maatschappelijke schakel een bijdrage leveren. Het broeikasgas koolstofdioxide (CO2) levert de grootste bijdrage aan de totale uitstoot van broeikasgassen. Dit gas komt voornamelijk vrij bij het verbruik van energie. Om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan ontwerpt de Vlaamse overheid het Vlaams klimaatbeleidsplan. Ondermeer in dat kader werd de cluster energie opgenomen in de Samenwerkingsovereenkomst 1, een milieuconvenant tussen enerzijds de Vlaamse overheid en anderzijds de ondertekenende gemeenten/steden en provincies. Het voorliggende document is een praktische handleiding voor deze lokale overheden bij de uitvoering van deze cluster. Bij het tot stand komen van de nieuwe samenwerkingsovereenkomst en tijdens de evaluatie van optie 7 in het milieuconvenant is gebleken dat er bij de Vlaamse lokale overheden een duidelijke nood was aan ondersteuning vanuit het Vlaams gewest. De handleiding is geschreven voor lokale overheden, maar bevat ongetwijfeld ook waardevolle informatie voor energie- en milieucoördinatoren in de particuliere sector, met name wat betreft het opzetten van een algemeen energiezorgsysteem en het realiseren van energiezorg van een gebouwenpark. De handleiding werd gerealiseerd in opdracht van de afdeling AMINABEL, onderdeel van de Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL) van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Cenergie cvba was de uitvoerder van de opdracht. De realisatie van de handleiding werd opgevolgd door een stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (Administratie Milieu-, Natuur-, Landen Waterbeheer en Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie) en de adviesbureaus Cenergie en 3E. Het eindrapport werd op 9 juli 2002 door de stuurgroep goedgekeurd. De handleiding heeft als eerste doel het thema energiezorg uitvoerig toe te lichten. De term energiezorg staat namelijk centraal in de contracttekst horende bij de samenwerkingsovereenkomst. Eerst en vooral zal de handleiding de nodige technische achtergrondkennis leveren om de in de samenwerkingsovereenkomst gestelde principes en termen duidelijk te begrijpen. De handleiding zal vervolgens stap voor stap uitleggen hoe de taken uit de cluster energie zowel op organisatorisch niveau als op technisch niveau 1 De volgende conventies met betrekking tot onderlijnde woorden worden gehanteerd in de handleiding: De met stippellijn onderlijnde woorden in de tekst worden nader toegelicht in de trefwoordenlijst achteraan in de handleiding. vb. Samenwerkingsovereenkomst De vol onderlijnde woorden zijn verwijzingen naar websites. vb. De dubbel onderlijnde woorden hebben betrekking op downloads die worden opgelijst achteraan in de handleiding. vb. Inventaris gebouwen Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 3

4 1. Inleiding geïmplementeerd kunnen worden. Hierbij worden naast de concrete verplichtingen uit de cluster ook de Code van goede praktijk toegelicht. De handleiding gaat evenwel niet in op alle mogelijke aspecten van energiezorg. Er is voor gekozen om vooral het organisatorische aspect en de concrete technische toepassingen op vlak van rationeel energiegebruik binnen de gemeentelijke infrastructuur toe te lichten. Dit wil niet zeggen dat het Vlaams gewest de lokale overheden voor de andere elementen van energiezorg (bv. hernieuwbare energie) in de kou laat staan. De Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie voorziet een uitgebreide elektronische activiteitenbibliotheek ter ondersteuning van het energiebeleid van lokale overheden. De andere elementen van energiezorg worden in deze handleiding slechts zeer kort toegelicht maar worden wel binnen het kader van de Samenwerkingsovereenkomst weergegeven. Op die plaats wordt voor verdere informatie telkens naar de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden doorverwezen. Door deze onderdelen toch, zij het zeer summier, op te nemen in de handleiding krijgt de lezer een globaal overzicht van alle energiezorg activiteiten voor lokale overheden. Bovendien worden voor alle onderdelen zoals vermeld de verplichtingen gepresenteerd met betrekking tot de Samenwerkingsovereenkomst. In het eerste hoofdstuk Energiezorg wat en waarom? worden de onderdelen van energiezorg toegelicht. Voor elk onderdeel worden ook het belang en de voordelen gepresenteerd. Nadat u inzicht heeft verkregen in het wat en waarom van elk onderdeel kan u op een efficiënte manier overgaan tot handelen. In het hoofdstuk Energiezorg hoe? wordt, althans voor die onderdelen waarop de focus ligt van deze handleiding, in de vorm van taken gedetailleerd uitgelegd hoe u energiezorg op een efficiënte manier, en conform de richtlijnen van de Samenwerkingsovereenkomst, succesvol kan implementeren. Indien de instructies in de handleiding gevolgd worden, zal er automatisch voldaan zijn aan de verplichtingen van de cluster energie. Dit wil niet zeggen dat dit document in de plaats komt van de contracttekst bij de samenwerkingsovereenkomst. De handleiding vormt een instrument tot het succesvol implementeren van energiezorg op lokaal niveau. De handleiding wordt afgesloten met een aantal hoofdstukken waarin bijkomende achtergrondinformatie zit: de formele verplichtingen in het kader van de samenwerkingsovereenkomst met ondermeer een overzichtstabel; een trefwoordenlijst; een lijst met interessante bestanden ( downloads ) die ondermeer via het internet kunnen verkregen worden. Naast deze bijlagen wordt er bij deze handleiding ook een rekenblad toepassing geleverd. Deze toepassing zal voor vele lokale overheden een handig hulpmiddel zijn bij het realiseren van de technische aspecten van energiezorg. Wij hopen dat deze handleiding een grote steun zal zijn bij het realiseren van een duurzaam lokaal energiebeleid. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 4

5 1. Inleiding Indien u meer informatie wenst over voorliggende handleiding, dan kan u steeds contact opnemen met mevrouw Ann Collys (ANRE, verantwoordelijke cluster energie) of de heer Tomas Wyns (AMINABEL, voorzitter van de stuurgroep) op de volgende adressen: mevrouw Ann Collys Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie (ANRE) North Plaza B Koning Albert II-laan Brussel België t. 02 / f. 02 / ann.collys@ewbl.vlaanderen.be de heer Tomas Wyns AMINAL, afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, Sectie Lucht Koningsstraat Brussel t. 02 / f. 02 / tomas.wyns@lin.vlaanderen.be Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 5

6 2. Energiezorg wat en waarom? 2. Energiezorg wat en waarom? In de volgende paragrafen geven we een omschrijving van de verschillende energiezorg onderdelen samen met de kosten en de baten van elk onderdeel. We bespreken achtereenvolgens de volgende 6 onderdelen: Energiezorgsysteem realiseren Energiezorg overheidsgebouwen realiseren. Dit onderdeel wordt in de handleiding verder opgedeeld in inventariseren gebouwen, energieboekhouding opstarten en opvolgen, bestaande gebouwen energetisch optimaliseren en duurzaam bouwen en renoveren Energiezorg openbare verlichting realiseren 2 Energiezorg hernieuwbare energie realiseren 2 Energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren 2 Energiezorg gemeenten/steden ondersteunen 2 (enkel relevant voor provincies) Figuur 1: stroom diagram energiezorg Energiezorgsysteem realiseren Energiezorg overheidsgebouwen realiseren Energiezorg openbare verlichting realiseren Energiezorg hernieuwbare energie realiseren Energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren Energiezorg gemeenten ondersteunen 2 Dit onderdeel wordt, zoals reeds toegelicht in de inleiding, slechts zeer kort besproken. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 6

7 2. Energiezorg wat en waarom? 2.1. Energiezorgsysteem realiseren a) Wat? Op basis van successen en mislukkingen met betrekking tot energiebesparingsacties in de jaren zeventig en tachtig werd in Nederland de energiezorg methodiek ontwikkeld. Het realiseren van het energiezorgsysteem is een belangrijk onderdeel van het hele energiezorg gebeuren. Het energiezorgsysteem heeft betrekking op het management gedeelte van energiezorg, ondermeer het rapporteren en het vastleggen van verantwoordelijkheden. De andere energiezorg taken hebben betrekking op de uitvoering van concrete acties zoals het realiseren van energiezorg in overheidsgebouwen, openbare verlichting en bij gezinnen en ondernemingen. Volgens de officiële Nederlandse definitie is energiezorg het op structurele en economisch verantwoorde wijze uitvoeren van organisatorische, technische en gedragsmaatregelen om het gebruik van energie (incl. energie voor de productie en het gebruik van grond- en hulpstoffen) te minimaliseren. Energiezorg kent dus drie invalshoeken: De organisatie Energiezorg is ingebed in de bedrijfsvoering en de organisatiestructuur. Wezenlijke aspecten hiervan zijn planning, monitoring, informatievoorziening, management en het vastleggen van verantwoordelijkheden. De techniek Technische maatregelen zijn altijd onderdeel van energiezorg, zowel binnen de (productie)processen als bij de informatievoorziening. Het gedrag De aanpak van energiezorg houdt rekening met de sociale factoren van de bedrijfsvoering, zoals de stijl van leidinggeven, attitude en gedrag van werknemers en de organisatiecultuur. Energiezorg is in principe hetzelfde als energiemanagement of energiebeheer. Deze termen worden echter vaak gebruikt voor het beschrijven van deelaspecten van energiezorg, zoals energieboekhouding of het investeren in energiebesparende technieken. Energiezorg omvat nadrukkelijk ALLE aspecten van organisatie, techniek en gedrag. Deze Nederlandse energiezorg methodiek wordt, vertaald naar de Vlaamse lokale overheden, verder meer gedetailleerd beschreven in de voorliggende handleiding. Meer info op het internet: b) Waarom? Om in de periode aan de internationale engagementen bij het kaderverdrag inzake de klimaatsverandering (Rio, 1992) en het Protocol van Kyoto (Kyoto, 1997) te kunnen voldoen, moet Vlaanderen haar totale broeikasgasemissies in 2005 stabiliseren op het niveau van De emissies van broeikasgassen zijn in Vlaanderen tussen 1990 en 1999 met 10 procent gestegen. Deze trend moet dringend omgebogen worden. Het Protocol stelt immers dat België in de periode haar totale broeikasgasemissies Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 7

8 2. Energiezorg wat en waarom? gemiddeld met 7,5% moet verlagen ten opzichte van Het is duidelijk dat om dit te verwezenlijken elke schakel in de maatschappij een belangrijke rol dient te spelen. De realisatie van energie-efficiëntie en energiebesparing blijkt in praktijk echter minder gemakkelijk dan men denkt. In het verleden hebben heel wat goed bedoelde initiatieven weinig effecten gerealiseerd of verloren energiebesparende maatregelen na enige tijd hun effect. De hoge energieprijzen en de hieruit resulterende energiebesparingsactiviteiten in de eerste helft van de jaren tachtig leidde bij heel wat ondernemingen tot een daling van de energieverbruiksindex (=energieverbruik per eenheid product): zie Figuur 2. Ondermeer door de daling van de energieprijzen in de tweede helft van de jaren tachtig verminderde in heel wat ondernemingen de aandacht voor energiebesparing en verdween een groot gedeelte van de gerealiseerde besparingen. Via het opzetten van een energiezorgsysteem kan het besparingseffect behouden of zelfs verder vergroot worden. Figuur 2: energieverbruiksindex tussen 1979 en 1987 energieverbruikindex (1979=100) met energiezorg zonder energiezorg Het realiseren van energiezorg gaat niet vanzelf. In het algemeen moet er uiteraard zowel in mensen als in middelen geïnvesteerd worden. De realisatie van meer specifiek het energiezorgsysteem, het management gedeelte, onderstelt voornamelijk een investering van tijd door uw eigen personeel. De voordelen van energiezorg overtreffen in de meeste gevallen de ermee gepaard gaande kosten. In de volgende paragrafen gaan we wat dieper in op deze voordelen. De algemene voordelen van energiezorg zijn de volgende: Een substantiële besparing in uw energiekosten en het behoud van deze besparing over de tijd. De ervaring leert dat alleen al door een goed beheer van de bestaande installatie in praktijk 5 tot 15% energiebesparing gerealiseerd kan worden. Indien men bovendien de meer ingrijpende, financieel rendabele investeringsmaatregelen doorvoert, zijn besparingen tot 60% geen uitzondering. Ook dergelijke investeringen hebben een gunstig effect op de begroting aangezien de jaarlijkse bespaarde kosten hoger zijn dan de jaarlijkse afbetalingen. Het behouden van deze besparingen gedurende langere tijd zoals hiervoor reeds werd toegelicht. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 8

9 2. Energiezorg wat en waarom? Veel energiebesparingsmaatregelen creëren een hoger comfort en dus ook een hogere tevredenheid en efficiëntie bij het personeel. Bijvoorbeeld door het installeren van een ergonomische verlichting. Het realiseren van een duurzaam energiebeleid genereert een positieve maatschappelijke uitstraling van uw lokale overheid. Dankzij een beter inzicht in energiestromen en energieverbruik, krijgt men dikwijls ook een beter inzicht in de bedrijfsvoering en management en de mogelijkheden tot verbetering in dit domein. De realisatie van energiezorg heeft voor de lokale overheden nog bijkomende dimensies: Lokale overheden hebben een voorbeeldrol te vervullen voor burgers en bedrijven. Via hun beleid (vb. bouwvergunningen) kunnen zij invloed uitoefenen op de energie-efficiëntie van de gezinnen en ondernemingen op hun grondgebied. Elk onderdeel van energiezorg heeft specifieke voordelen. Wij zullen deze toelichten in de volgende paragrafen. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 9

10 2. Energiezorg wat en waarom? 2.2. Energiezorg overheidsgebouwen realiseren Inventariseren gebouwen a) Wat? Vooraleer er duidelijke beslissingen kunnen genomen worden over energiebesparende maatregelen is het essentieel om de verbruiksstromen binnen de gebouwen te kennen. Voor elk gebouw wordt basisinformatie zoals functie, adres, gebouwverantwoordelijke, oppervlakte, bouwjaar en aanwezigheid van koeling vastgelegd. Verder wordt telkens het totale verbruik (kwh en m³) en specifieke verbruik (kwh en l per m²) van elektriciteit, brandstof en water berekend en wordt het specifieke verbruik vergeleken met gemiddelde waarden in Vlaanderen. U kan een overzicht aanmaken van uw gebouwen door middel van het rekenblad Inventaris gebouwen dat voorzien is bij deze handleiding. Via de inventaris kan ook het totale verbruik van het gebouwenpark en de verdeling van het verbruik over de verschillende functies (administratie, cultuur,...) berekend worden. De concrete toepassing van het rekenblad wordt in het volgend hoofdstuk toegelicht. b) Waarom? De voordelen van een inventarisatie zijn ondermeer het verzamelen van strategische informatie voor het plannen en uitvoeren van energiezorg in de gebouwen. Via de inventaris kan bijvoorbeeld het totale verbruik van het gebouwenpark en de verdeling van het verbruik over de verschillende functies (administratie, cultuur,...) berekend worden (zie Figuur 3). Via ondermeer deze informatie weet men in welke sectoren in eerste instantie energiezorg acties moeten gepland worden. Figuur 3: voorbeeld van de verdeling van het brandstofverbruik in het gebouwenpark over de verschillende functies (totaal brandstofverbruik = kwh) kwh % % % 12% 7% 2% 1% 0 Administratie Andere Cultuur Gezondheid Onderhoud Onderwijs Sport Brandstof % 2% 12% 17% 1% 7% 54% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 10

11 2. Energiezorg wat en waarom? Ook de gebouwen waar specifieke energie acties wenselijk zijn, zoals gebouwen met een hoog totaal verbruik of een hoog kengetal, kunnen via deze inventaris eenvoudig opgespoord worden. Het inventariseren is een belangrijke eerste stap in het realiseren van energiezorg. Daarom is het belangrijk dat er mensen en middelen worden vrijgemaakt. Deze investering zal het verloop van het energiezorg proces verder bespoedigen. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 11

12 2. Energiezorg wat en waarom? Energieboekhouding opstarten en opvolgen a) Wat? Energieboekhouding is een controle-instrument voor energiezorg dat het energie- en waterverbruik van gebouwen in beeld brengt en analyseert. Energieboekhouding is gebaseerd op een regelmatige registratie, analyse en rapportage van het elektriciteits-, brandstof- en waterverbruik. Hierbij worden de opgemeten verbruiken vergeleken met referentiewaarden en verwachte verbruiken. Figuur 4: vergelijking in de energieboekhouding van het maandelijkse energieverbruik voor en na een REG-maatregel Elektriciteit (kwh) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec voor aanpassing na aanpassing De basisinformatie van de energieboekhouding wordt geleverd door het registreren van de energiemeterstanden op regelmatige, minimaal maandelijkse, tijdstippen. Dit kan handmatig gebeuren door het opschrijven van de meterstanden op vaste tijdstippen of automatisch via energiemeters aangesloten op een modem zoals bij telemetrie. De term telemetrie verwijst naar een methode waarbij meterstanden (of algemener: meetgegevens) vanop afstand uitgelezen worden via elektronische weg. Door het toepassen van telemetrie wordt het manueel uitlezen van meters overbodig, d.w.z. men hoeft zich dus niet meer ter plaatse bij de meter te begeven om de meterstand uit te lezen. De tijdsbesparing die het automatisch uitlezen van meters met zich meebrengt, betekent ook dat men desgewenst meetgegevens veel frequenter kan gaan ophalen waardoor men gedetailleerde verbruiksprofielen bekomt. Dergelijke verbruiksprofielen kunnen nuttig zijn voor ondermeer het volgende: het opsporen van lekken, vb. via telemetrie kan men vaststellen dat er ook gedurende de nacht een permanent waterverbruik is hetgeen kan wijzen op een waterlek; Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 12

13 2. Energiezorg wat en waarom? onderhandelingen met toekomstige leveranciers in de vrije energiemarkt; controle van het functioneren van de regeling van de klimatisatie vb. in een groot kantoor werd vastgesteld dat de regeling van de HVACinstallatie niet goed was afgesteld waardoor de ventilatoren ook tijdens feestdagen bleven functioneren (zie Figuur 5). Door een correcte afstelling van de regeling kon het erop volgende jaar EUR aan elektriciteit en brandstofkosten worden uitgespaard. Figuur 5: vergelijking van elektriciteitsverbruik voor verschillende dagen via energieboekhouding met telemetrie Ventilatie blijft aan op Goede Vrijdag en 2e Paasdag Het algemene werkingsprincipe telemetrie gaat als volgt (zie ook Figuur 6): 1. Meterstanden worden volgens een bepaalde frequentie bijv. elk kwartier, elk uur, etc. elektronisch overgedragen aan een datalogger. Het kan gaan om de klassieke elektriciteits-, gas- en watermeters maar ook om bijvoorbeeld een temperatuur buitenvoeler. De geregistreerde verbruiksgegevens worden in de datalogger gebufferd tot ze worden uitgelezen door het energieboekhoudsysteem.. 2. Permanent of alleszins op regelmatige tijdstippen (vb. om de 24 uur tijdens de nacht) worden de gebufferde verbruiksgegevens overgehaald naar de energieboekhoudingdatabank. Het toegepaste communicatie medium voor deze overdracht kan een gewone telefoonlijn zijn of een internet verbinding. 3. Nadat de verbruiksgegevens in de databank verwerkt zijn, zijn ze beschikbaar voor de normale analyse en rapportage doeleinden van een energieboekhoudsysteem. De raadpleging kan gebeuren via het energieboekhoudsysteem geïnstalleerd op een PC bij de gebruiker of via het internet. In dat laatste geval is het energieboekhoudsysteem geïnstalleerd op de server bij de leverancier van het energieboekhoudsysteem. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 13

14 2. Energiezorg wat en waarom? Figuur 6: principe schema energieboekhouding met telemetrie Energieboekhouding Databank Communicatiemedium (internet, lokaal netwerk,...) Datalogger Datalogger Datalogger E E E G G G W W W Q Q Q E: Elektriciteit B: Brandstof W: Water Q: Warmte T: Temperatuur P: Puls... T P b) Waarom? Voor het opstarten en opvolgen van een energieboekhouding moeten kosten gemaakt worden in de vorm van enerzijds de tijdsinvestering door het personeel van uw organisatie en anderzijds het aankopen van producten (vb. software en hardware zoals loggers bij telemetrie) en diensten (vb. dienstverlening door energie advies bureau). Energieboekhouding is echter een onmisbare schakel bij het realiseren van energiezorg: in de meeste gevallen zullen de baten de kosten ruim overtreffen. In de volgende paragrafen gaan we wat dieper in op de voordelen van energieboekhouding. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 14

15 2. Energiezorg wat en waarom? De voordelen van energieboekhouding zijn de volgende: Motivatie Internationale onderzoeken tonen steevast aan dat het zichtbaar maken van het energieverbruik op zichzelf al het energiebewustzijn verhoogt en besparingen teweegbrengt. In een recente studie werd een evaluatie gemaakt van 185 Limburgse overheidsgebouwen die in de periode werden opgevolgd via energieboekhouding. In 155 gebouwen werd een gemiddelde besparing gerealiseerd van 4,4 % op het elektriciteitsverbruik hoewel er geen technische maatregelen werden uitgevoerd. In 89 gebouwen werd een gemiddelde besparing gerealiseerd van 4,1 % op het gecorrigeerd aardgasverbruik hoewel er geen technische maatregelen werden uitgevoerd. In de gebouwen waarin wel technische maatregelen werden uitgevoerd was de besparing nog veel hoger. Abnormale afwijkingen in het energie- en waterverbruik opsporen Door de geregistreerde verbruiken te vergelijken met die uit vorige periodes en berekende verwachte verbruiken komen onregelmatigheden aan het licht. Hierdoor kunnen fouten tijdig worden gelokaliseerd. Omdat u direct kan ingrijpen worden verliezen tot een minimum beperkt. vb. Dankzij maandelijkse opvolging van het energie- en waterverbruik werd in een kantoor te Lubbeek een abnormale stijging van het waterverbruik vastgesteld (zie Figuur 7). De oorzaak bleek een defecte toiletspoeling te zijn. Het euvel werd snel hersteld en een zeer hoge waterfactuur werd vermeden. Figuur 7: abnormale stijging waterverbruik in een kantoor te Lubbeek Controle op de energiefacturen. Een energieboekhouding kan fouten in de facturen aanduiden. vb. In een gebouwencomplex in Oost-Vlaanderen werd bij de inventarisatie tijdens de opstart van de energieboekhouding, een aantal niet-gebruikte grote gastellers vastgesteld. De jaarlijkse besparing bedroeg EUR! Een energieboekhouding toont het besparingseffect van de genomen maatregelen duidelijk aan. Dat motiveert de verbruikers, overtuigt de Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 15

16 2. Energiezorg wat en waarom? financiers van het nut van de geleverde inspanningen en bevordert een gericht beleid. vb. In een kantoorgebouw te Boechout werd de stookplaats gerenoveerd. Het werkelijk verbruik bleek aanzienlijk lager te zijn dan het verwacht (streef) verbruik (zie Figuur 8). Dankzij de rapportering in de energieboekhouding kan dit op een goede manier gecommuniceerd worden naar de beslissingnemers. Figuur 8: energiebesparing door renovatie stookplaats in Boechout diverse andere voordelen: onafhankelijke evaluatie van de prestaties van onderhoudsfirma's; optimaliseren van tarieven en keuze van energieleverancier in vrije energiemarkt; budgetten kunnen opstellen. Een professioneel energieboekhoudsysteem heeft heel wat voordelen tegenover zelf ontworpen systemen in rekenbladen zoals Excel. De praktijk wijst uit dat heel wat tijd moet geïnvesteerd worden om een systeem te programmeren in Excel en dat de resultaten hiervan toch onbevredigend blijven. Bovendien blijken de meeste gebruikers na enige tijd toch over te schakelen naar een professioneel energieboekhoudsysteem. In de volgende paragrafen schetsen we de voordelen van een professioneel energieboekhoudsysteem. Bij manuele meteropname zal een professioneel energieboekhoudsysteem een correctie uitvoeren voor het feit dat de meteropnameperiode niet samenvalt met de rapporteringperiode (zie Figuur 9). Deze mogelijkheid tot corrigeren wordt nog belangrijker indien een meteropname een keer niet werd opgenomen. Een goed energieboekhoudsysteem zal bij deze correctie niet alleen rekening houden met de tijd maar ook met andere verklarende variabelen zoals graaddagen en bezetting van het gebouw. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 16

17 2. Energiezorg wat en waarom? Figuur 9: meteropname momenten vallen zelden samen met het begin en het einde van de rapporteringsperiode Een professioneel energieboekhoudsysteem laat ook een automatische en gebruiksvriendelijke rapportering toe, bijvoorbeeld: dezelfde verbruikgegevens in grafieken en tabellen voorstellen op kwartier 3, uur 3, week, maand of jaarbasis de mogelijkheid om maandverbruiken voor verschillende jaren of kwartuurverbruiken voor verschillende dagen langs elkaar in één grafiek te plaatsen. Dit is bijvoorbeeld interessant bij de analyse van maandelijkse elektriciteitsverbruiken (zie Figuur 10). Figuur 10: maandelijks elektriciteitsverbruik in een school te Linter Stijging elektriciteitsverbruik in 2000 t.o.v door plaatsen van containerklassen met elektrische verwarming Elektriciteit (kwh) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Alleen relevant voor telemetrie Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 17

18 2. Energiezorg wat en waarom? Diverse voordelen met betrekking tot de invoer van meterstanden: de aansluitbaarheid op gebouwbeheer- en telemeteringsystemen verbruiksgegevens kunnen veelal ingegeven worden via internet, intranet of . mogelijkheid van het systeem om meterkaarten af te drukken waarmee meterstanden kunnen opgenomen worden mogelijkheid voor gebruik van meterfactoren voor omrekenen van tellerstand naar verbruik. vb. één teller eenheid komt overeen met 40 kwh elektriciteit, dus meterfactor is 40 Diverse bewerkingen en berekeningen: kostopvolging: toewijzing kosten energie naar afdelingen en producten, vergelijking tarieven verschillende energieleveranciers,... berekening kengetallen (vb. verbruik per m² per persoon) en vergelijking van deze kengetallen berekening gemiddeld verbruik, minimum verbruik en maximum verbruik berekening van het verwacht verbruik berekening van het klimaat gecorrigeerd verbruik, dus verbruik in een normaal klimatologisch jaar Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 18

19 2. Energiezorg wat en waarom? Bestaande gebouwen energetisch optimaliseren a) Wat? In een energiezorgsysteem moet er aandacht zijn voor de organisatie, de techniek en het gedrag. Voor bestaande gebouwen betekent dit concreet: aandacht voor de organisatie: het gebouw en de aanwezige installaties moeten goed beheerd en goed onderhouden worden, de regelaars moeten juist worden ingesteld, defecten moeten hersteld worden aandacht voor de techniek: de energie-efficiëntie van het gebouw en de installaties kan verbeterd worden door het uitvoeren van energiebesparende maatregelen zoals het verbeteren van de isolatie, het installeren van een meer efficiënte ketel of verlichting aandacht voor het gedrag: aangezien de gebouwgebruikers een belangrijke invloed hebben op het energieverbruik moeten ze gesensibiliseerd worden en informatie krijgen over hoe zij kunnen bijdragen tot een rationeel energiegebruik. We denken aan het uitschakelen van computers en verlichting tijdens afwezigheid, het correct gebruik van thermostaatkranen De energieaudit is een doeltreffend middel om een gebouw door te lichten op energetisch vlak en om de mogelijke energiebesparende maatregelen voor de drie aandachtsvelden in kaart te brengen. Soorten energieaudits We onderscheiden drie types energieaudits voor gebouwen: de globale energieaudit, de snelle energieaudit en de één-thema-audit. Globale energieaudit: deze audit bestaat uit een complete inventarisatie van het gebouw en de installaties en een analyse van de energie- en waterhuishouding. De energie- en waterstromen, de energiebalansen en de mogelijke besparingsmaatregelen worden uitgebreid gerapporteerd. Alle significante energietoepassingen worden bestudeerd: gebouwenschil, verlichting, warmwatersystemen en HVAC-systemen. Snelle energieaudit: deze audit bestaat uit een korte inventarisatie en resulteert in een beknopte rapportage. De energiestromen worden slechts in beperkte mate geanalyseerd en er worden geen gedetailleerde energiebalansen opgesteld. De rapportage bestaat hoofdzakelijk uit een opsomming van mogelijke maatregelen met een indicatie van hun besparingspotentieel. Met deze audit kunnen besparingsmogelijkheden opgespoord worden die geen of geringe investeringen vergen. Ook kunnen maatregelen voorgesteld worden die een verdere analyse vergen. Een snelle energieaudit geeft een eerste beeld van de situatie en het besparingspotentieel, maar blijft natuurlijk beperkter in gegevensverzameling en inschatting van de mogelijkheden. Eén-thema-audit: hierbij wordt een grondige technische en financiële analyse gemaakt van een onderdeel van een gebouw of installatie. Een één-thema-audit kan zich bijvoorbeeld richten op de verlichting of op de verwarmingsinstallatie. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 19

20 2. Energiezorg wat en waarom? Metingen De diepgang en de kwaliteit van een energieaudit kan sterk worden verbeterd door het uitvoeren van metingen. Metingen kunnen bij elk type energieaudit worden uitgevoerd. We onderscheiden éénmalige metingen en schrijvende metingen. Eénmalige metingen: tijdens de rondgang kunnen diverse éénmalige metingen worden uitgevoerd. Het betreft momentane metingen van de buitentemperatuur, de binnentemperaturen, de relatieve vochtigheid, de CO2-concentratie, de luchtsnelheid, de verlichtingssterkte, het opgenomen vermogen van toestellen Figuur 11: enkele meetapparaten Schrijvende metingen: gedurende 1 à 3 weken worden ieder kwartier metingen uitgevoerd en opgeslagen in een datalogger. Op deze manier kunnen ondermeer energieverbruiken, vermogens, draaiuren van motoren, branduren van verlichting, temperaturen en vochtigheidsgraden permanent gemeten worden. Bij de analyse van de meetresultaten worden gebruikspatronen in kaart gebracht en knelpunten opgespoord. Schrijvende metingen zijn zeer interessant om de werking van de regeling van de klimaatinstallaties na te gaan (zie Figuur 12). Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 20

21 2. Energiezorg wat en waarom? Figuur 12: voorbeeld van een schrijvende meting in een kantoorgebouw Defecte regeling: de verwarming start elke werkdag om 1u en warmt lokalen op tot 26 à 28 C. Vanaf 7u: dagregime = 22 C jan 0:00 21 jan 0:00 22 jan 0:00 23 jan 0:00 Buitentemperatuur Kantoortemperatuur Bron: metingen Cenergie b) Waarom? De voordelen van energie-optimalisatie van bestaande gebouwen door bijvoorbeeld het uitvoeren van energieaudits en het uitvoeren van de maatregelen voorgesteld in deze audits, zijn in de meeste gevallen aanzienlijk: energiebesparing van 30 tot 60% via financieel rendabel maatregelen; verhoging van het comfort, bijvoorbeeld door een betere regeling van de HVAC-installatie of door nieuwe, energie efficiënte verlichtingstoestellen. De kosten voor de energetische optimalisatie van gebouwen worden veroorzaakt door de tijdsinvestering van uw eigen personeel, ondermeer voor de opvolging en begeleiding van het optimalisatieproces, de diensten aangeboden door externe energieaudit bureaus en de investeringen in besparingsmaatregelen. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 21

22 2. Energiezorg wat en waarom? Duurzaam bouwen en renoveren a) Wat? Het preventiebeginsel leert ons dat voorkomen beter is dan genezen. Duurzaam bouwen en renoveren heeft als doel een kwalitatief gebouw te realiseren waar in optimale comfortomstandigheden kan gewerkt, gewoond of geleefd worden en waarbij er op een rationele manier gebruik gemaakt wordt van energie, water en materialen. In de eerste plaats zal het ontwerp van een gebouw en zijn installaties van cruciaal belang zijn voor het levenslang verbruik van energie, water en grondstoffen. Daarom is het zeer belangrijk om aan de ontwerpfase voldoende aandacht te schenken. De kostprijs van energiebesparende maatregelen ligt immers gevoelig hoger voor een bestaand gebouw dan voor een nieuwbouw. Ook kunnen schijnbare meerkosten gecompenseerd worden door vermeden kosten. Zo zullen bijvoorbeeld de hogere kosten voor een betere isolatie geheel of gedeeltelijk gecompenseerd worden door een besparing op de verwarmingsinstallatie, vermits deze kleiner en bijgevolg goedkoper wordt. Duurzaam bouwen en renoveren vergt een integrale aanpak in de verschillende fasen van het ontwerpproces: In de fase van de opdrachtformulering moeten de behoeften, wensen, eisen en verwachtingen van de bouwheer, met name de gemeente/stad of provincie, duidelijk kenbaar gemaakt worden. De bundeling van alle behoeften, wensen, eisen en verwachtingen is het programma van eisen (PVE). Indien de bouwheer een energie-efficiënt gebouw wenst, dan moeten bepaalde eisen die betrekking hebben op het comfort en het energieverbruik in het PVE worden opgenomen. De gemeente/stad of provincie dient daarom een aantal basiscriteria te formuleren met betrekking tot rationeel energiegebruik die worden opgenomen in het PVE van ieder nieuwbouw- en renovatieproject. De ontwerpers kunnen vervolgens van in het begin rekening houden met deze basiscriteria. Belangrijk hierbij is dat er aandacht wordt besteed aan alle facetten die het energieverbruik van het gebouw beïnvloeden. Dit impliceert dat er naast aandacht voor de thermische isolatie van de gebouwenschil ook criteria moeten vastgelegd worden voor de installaties voor verwarming, ventilatie, verlichting, koeling In de fase van het voorontwerp van nieuwbouw- en renovatieprojecten kan een overleg georganiseerd worden met de ontwerpers, de bouwheer en een onafhankelijk duurzaam bouwen adviseur. Het doel van dit overleg is enerzijds na te gaan of aan de basiscriteria van het programma van eisen werd voldaan en anderzijds het algemeen bouwconcept onder de loep te nemen. Vervolgens kan de energieadviseur nog maatregelen voorstellen die voor dat specifieke project interessant zijn. In de fase van het definitief ontwerp dient er nog een controle te gebeuren op de plannen en lastenboeken om na te gaan of de basiseisen en de voorgestelde maatregelen in het definitieve ontwerp werden opgenomen. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 22

23 2. Energiezorg wat en waarom? b) Waarom? Door het volgen van deze integrale aanpak is duurzaam bouwen en renoveren mogelijk zonder meerkosten. De hogere ontwerpkosten ten gevolge van de extra diensten van een duurzaam bouwen adviseur worden meestal reeds terugverdiend door een lagere bouwkost. In ieder geval zal de totale kostprijs van het gebouw (afschrijving bouwkosten, energie- en waterkosten, onderhoudskosten ) gunstiger zijn dan bij een conventioneel gebouw. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 23

24 2. Energiezorg wat en waarom? 2.3. Energiezorg openbare verlichting realiseren Openbare verlichting is bij heel wat lokale overheden verantwoordelijk voor een groot deel van het elektriciteitsverbruik. Belangrijke besparingen zijn mogelijk ondermeer door het gebruik van energie-efficiënte lampen en armaturen en door een intelligente regeling van de verlichting. Voor meer informatie met betrekking tot deze energiezorg activiteiten verwijzen wij u door naar de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 24

25 2. Energiezorg wat en waarom? 2.4. Energiezorg hernieuwbare energie realiseren Hernieuwbare energiebronnen zoals zonne-energie, windenergie, biomassa en zelfs kleinschalige waterkracht zullen in de toekomst een belangrijkere rol spelen in onze energieproductie. Elke hernieuwbare energiebron onderstelt een specifieke aanpak, bijvoorbeeld: Bij windenergie zijn een goede ruimtelijke inplanting en de locatie in een windrijke omgeving cruciaal. Zowel de investeringskosten als de baten (elektriciteitsproductie) van een windmolenpark kunnen erg hoog zijn. Bij actieve thermische zonne-energie moet gezorgd worden voor zuidgerichte oriëntatie van de panelen. De investeringskost in een zonneboiler is relatief beperkt. Voor meer informatie over het beleid van lokale overheden met betrekking tot hernieuwbare energie verwijzen wij u door naar de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 25

26 2. Energiezorg wat en waarom? 2.5. Energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren Lokale overheden kunnen energiezorg bij de gezinnen en ondernemingen op hun grondgebied stimuleren door zelf het goede voorbeeld te geven, bijvoorbeeld door het realiseren van energiebesparing in hun eigen gebouwen. Ze kunnen echter ook energiebesparing bij gezinnen en ondernemingen rechtstreeks stimuleren door sensibiliseringsacties (vb. informatieavonden over energiezuinig bouwen) of door in stedenbouwkundige plannen richtlijnen op te nemen met betrekking tot energiezuinig bouwen (compact bouwen, zuidelijke oriëntatie,...). Voor meer informatie met betrekking tot deze energiezorg activiteiten verwijzen wij u door naar de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 26

27 2. Energiezorg wat en waarom? 2.6. Energiezorg gemeenten/steden ondersteunen Provincies kunnen de steden en gemeenten ondersteunen in hun energiezorgbeleid, bijvoorbeeld door het organiseren van provinciale informatieavonden met betrekking tot een specifiek energiezorg thema of door het opzetten van demonstratieprojecten waarin een nieuwe energiezorg methodiek wordt gedemonstreerd. Voor meer informatie met betrekking tot deze energiezorg activiteiten verwijzen wij u door naar de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 27

28 3. Energiezorg hoe? 3. Energiezorg hoe? In de volgende paragrafen geven we een omschrijving van de verschillende taken die moeten uitgevoerd worden om energiezorg te realiseren. De basistaak van energiezorg is het realiseren van het energiezorgsysteem. Via deze taak worden de andere specifieke taken gepland en gestuurd (zie Figuur 13). Tijdens het uitvoeren van de verschillende specifieke taken kan informatie worden teruggekoppeld naar het zorgsysteem op basis van dewelke ondermeer de algemene planning kan aangepast worden. Figuur 13: stroomdiagram taken energiezorg Taak 1: energiezorgsysteem realiseren Taak 2: energiezorg overheidsgebouwen realiseren Taak 3: energiezorg openbare verlichting realiseren Taak 4: energiezorg hernieuwbare energie realiseren Taak 5: energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren Taak 6: energiezorg gemeenten ondersteunen Taak 1: energiezorgsysteem realiseren Deze taak is mogelijk de belangrijkste taak in de hele energiezorg aanpak. In deze fase moeten immers de voorwaarden geschapen worden waardoor de concrete energie-acties ook effectief en succesvol gerealiseerd worden. Voor de lokale overheden bestaat deze taak uit een aantal deeltaken die in de volgende paragrafen verder zullen worden toegelicht: Milieujaarprogramma realiseren beleidsverklaring ondertekenen verantwoordelijkheden vastleggen diensten en personeel betrekken We merken op dat deze taak permanent doorloopt tijdens het hele energiezorg traject. Verder zullen een aantal taken die verder besproken worden (vb. opstellen van de inventaris van gebouwen) reeds gedeeltelijk moeten opgestart zijn om het energiezorgsysteem te kunnen realiseren (vb. realiseren van Milieujaarprogramma). Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 28

29 3. Energiezorg hoe? Taak 1.1: Milieujaarprogramma realiseren a) Algemeen Een eerste belangrijke taak binnen een energiezorgsysteem is het beschrijven van de werking van het systeem en de rapportage van de resultaten, d.w.z.: de organisatie dient doorgelicht te worden; de voorziene acties dienen op een gestructureerde manier vastgelegd te worden in een plan of programma; resultaten dienen gemeten en geregistreerd te worden; de werking van het systeem dient regelmatig geëvalueerd en bijgestuurd te worden. Bij de Samenwerkingsovereenkomst gebeurt dit concreet via het Milieujaarprogramma. Er zijn geen concrete verplichtingen over de vorm van het milieujaarprogramma. De inhoud daarentegen moet wel duidelijk maken dat de lokale overheid haar engagementen onder de samenwerkingsovereenkomst nakomt. Hieronder wordt als werkinstrument een Milieujaarprogramma met een welbepaalde structuur voorgesteld. Het bestaat uit een aantal onderdelen waarvan energie er één is. Met betrekking tot energie zijn vooral de volgende delen belangrijk: deel Energie : dit deel wordt nader toegelicht in de volgende paragrafen deel Duurzaamheidsprojecten : Indien de gemeente/stad of provincie niveau 3 ondertekend heeft moeten de aspecten duurzaam energiegebruik en energiebeleid op een creatieve manier in het globale projectvoorstel worden geïntegreerd. De duurzaamheidsprojecten en de bijbehorende actiefiches die hieruit resulteren worden in deel 5 beschreven. De (coördinatie van de) opstelling van dit dossier zal in praktijk veelal gebeuren door de duurzaamheidsambtenaar en/of milieuambtenaar. b) Structuur onderdeel Energie In de volgende paragrafen stellen wij een welbepaalde rapporteringsstructuur voor die de, overigens niet-bindende, richtlijnen van het Vlaamse Gewest over het MJP volgt (zie Rapporteringsrichtlijnen Milieujaarprogramma volgens Samenwerkingsovereenkomst). Onderdeel Energie bestaat uit de volgende onderdelen 4 : Voorblad, of tussenblad 5, met minimaal de volgende informatie: titel Milieujaarprogramma JJJJ 6 subtitel Energie 4 Gelieve in de rapportering in de mate van het mogelijke ook de vet gedrukte namen van de rapportonderdelen te gebruiken. 5 Indien het onderdeel ingebonden wordt met de andere onderdelen 6 Het jaar waarin het MJP wordt ingediend. Dus 2003 indien het MJP in dat jaar wordt ingediend. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 29

30 3. Energiezorg hoe? naam lokale overheid publicatiedatum Inhoudstafel Inleiding met minimaal de volgende informatie: situering van het rapport (verwijzen naar Samenwerkingsovereenkomst,...) kort opsommen van de verschillende onderdelen van het rapport naam en coördinaten van de energiecoördinator (indien verschillend van de eindredacteur) en van de eindredacteur Analyse bestaande situatie (zie verder) Planning. Deze hoofdbrok in het Milieujaarprogramma bestaat uit de planning van alle toekomstige acties en de evaluatie van de voorbije acties. Dit hoofdstuk bestaat uit de volgende onderdelen: Planning tijd (optioneel, zie verder) Planning financieel (optioneel, zie verder) Planning actiefiches 7 (zie verder) Bijlagen met details zoals: de afgedrukte Inventaris gebouwen de maandverbruiken van elk gebouw dat werd opgenomen in de energieboekhouding c) Analyse bestaande situatie Dit hoofdstuk bestaat uit een analyse van de bestaande situatie, meer bepaald de algemene informatie die niet kan gerapporteerd worden in de individuele actiefiches. Zo wordt een overzicht gegeven van belangrijke afgewerkte energiezorg activiteiten (vb. uitgevoerde energieaudits gebouwen,...) uit het verleden. Verder wordt de output tabellen en grafieken van de ingevulde Inventaris gebouwen gepresenteerd en geanalyseerd, meer bepaald: Inventaris van alle gebouwen in de gemeente/stad of provincie en hun jaarlijks verbruik (bijvoorbeeld van de laatste 3 jaren); Berekening kengetallen van alle gebouwen; Overzicht van andere belangrijke energieverbruikers in de gemeente/stad en provincie zoals openbare verlichting, voertuigen en hun jaarlijks verbruik (bijvoorbeeld van de laatste 3 jaren). 7 Deze titel valt weg indien de titels Planning tijd en Planning financieel niet aanwezig zijn. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 30

31 3. Energiezorg hoe? d) Planning: tijd Om het overzicht te bewaren kan het zinvol zijn om een algemene tijdsplanning op te stellen voor de verschillende acties. Dit gebeurt bij voorkeur in een rekenblad of, voor provincies en grote steden, eventueel via een projectplanning programma. Vermijd daarbij zoveel als mogelijk het bijhouden van de informatie op twee plaatsen. U kan de informatie m.b.t. de tijdsplanning en ook de financiële planning voor alle acties presenteren en bijhouden in één rekenblad of dergelijke waarbij u in de actiefiches consequent verwijst naar dit rekenblad. Dit rekenblad of dergelijke voegt u dan bij de Bijlage van het onderdeel Energie. e) Planning: financieel In de actiefiches moet ook het geplande budget voor het volgende jaar weergegeven worden. We wijzen erop dat het aanbevelenswaardig is om een algemeen investeringsbudget te voorzien voor energiebesparende maatregelen, ook al zijn de maatregelen of de gebouwen waar ze zullen toegepast worden nog niet bekend. Hierdoor wordt het mogelijk om de financieel rendabele maatregelen voorgesteld in bijvoorbeeld een energieaudit ook relatief snel na de audit uit te voeren en hoeft men niet eerst het budget te laten opnemen in de begroting van het volgende jaar. Door een goede financiële planning kan de tijdsspanne tussen de eerste stappen in een energiezorg actie (vb. offerte aanvraag versturen naar energieaudit bureaus) en de feitelijke implementatie van besparingsmaatregelen beperkt worden tot 1 à 2 jaar i.p.v. de gebruikelijke 3 à 4 jaar. Een goede vuistregel is het jaarlijks voorzien van een investeringsbudget voor energiebesparende investeringen ter waarde van 5% van de totale jaarlijkse energiekost. f) Planning: actiefiches In een actiefiche staat de planning van een actie van het jaar waarvoor het MJP wordt ingediend en de evaluatie van de acties van het voorgaande jaar. Wij herhalen hier dat het gebruik van de actiefiches volgens de Samenwerkingsovereenkomst niet verplichtend is maar, zeker voor de lokale overheden die nog geen planning opvolging hebben ontwikkeld, sterk aangewezen is 8. De actiefiches worden gegroepeerd worden naar de volgende hoofdtaken: Energiezorgsysteem realiseren Energiezorg gebouwen realiseren 8 Verder wijzen we erop dat u een of meerdere acties voorgesteld in een actiefiche kan voordragen als een referentieproject voor de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden door dit te vermelden in uw Milieujaarprogramma of door de Actiefiche te verzenden naar de Verantwoordelijke cluster energie. Indien uw actie in aanmerking komt, wordt u eventueel gecontacteerd door de Verantwoordelijke cluster energie voor het opvragen van eventueel ontbrekende informatie. Hierna wordt uw project opgenomen in de Activiteitenbibliotheek energiebeleid lokale overheden. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 31

32 3. Energiezorg hoe? Energiezorg openbare verlichting realiseren Energiezorg hernieuwbare energie realiseren Energiezorg gezinnen en ondernemingen realiseren Energiezorg gemeenten/steden ondersteunen 9 Voorbeelden van acties in overheidsgebouwen zijn: het opstarten en opvolgen van een gemeentelijke/stedelijke energieboekhouding het realiseren van een energieaudit in gebouw X het realiseren van energiebesparende investeringen in gebouw Y Bij het opstellen van de actiefiches is het uiteraard belangrijk dat u minimaal die acties opneemt die noodzakelijk zijn om de formele verplichtingen in het kader van de samenwerkingsovereenkomst te realiseren (zie pagina 77). Afhankelijk van de situatie kan de actie in een andere standaard fiche worden ingevuld. We onderscheiden drie situaties: Indien de gemeente/stad of provincie beschikt over een goedgekeurd milieubeleidsplan, dan komt een actie in principe in twee fiches voor: namelijk Actiefiche energie milieubeleidsplan en Actiefiche energie milieujaarprogramma mét MBP. De fiches zijn zodanig opgebouwd dat er minimale overlapping van informatie is. Indien deze gemeente/stad of provincie achteraf een nieuwe actie invoert, dan vult ze die actie in in de fiche Actiefiche energie milieujaarprogramma zonder MBP. Indien de gemeente/stad of provincie niet beschikt over een goedgekeurd milieubeleidsplan, dan komt een actie alleen voor in de Actiefiche energie milieujaarprogramma zonder MBP. De te rapporteren informatie is nauwelijks verschillend voor lokale overheden mét en zonder goedgekeurd milieubeleidsplan. In het eerste geval wordt informatie over twee documenten verspreid: een eerste met de informatie over het initiële plan en een tweede met de informatie van het desbetreffende jaar. In het tweede geval wordt gevraagd om de planning in het rapport te integreren. Het wordt sterk aanbevolen om de actiefiche te plakken in een tekstbestand en boven elke actiefiche de Titel gevolgd door het actienummer tussen haakjes te plaatsen. Vervolgens geeft men aan deze Titel en actienummer een Kop-stijl 10. Hierdoor krijgt de Titel en actienummer automatisch een paragraaf nummer en verschijnt ze in de inhoudstafel hetgeen uiteraard praktisch is voor de lezer. vb Energieaudit sporthal Atletico (262312) Het gebruik van de standaard actiefiches wordt niet verplicht door de Samenwerkingsovereenkomst. Indien u ze gebruikt is het bovendien toegelaten om rijen toe te voegen of te verwijderen. Omwille van de volgende redenen is 9 Alleen relevant voor provincies 10 vb. Stijl Kop 3 in een Nederlandstalige tekstverwerker of Heading 3 in een Engelstalige tekstverwerker. Handleiding energiezorg gemeenten en provincies 32