Rapportage in opdracht van Provincie Limburg. Februari ZKA Consultants Biesbosweg 16c 5145 PZ Waalwijk Tel

Transcriptie

1 Toeristische Trendrapportage Rapportage in opdracht van Provincie Februari 2017 ZKA Consultants Biesbosweg 16c 5145 PZ Waalwijk Tel

2 Voorwoord koploper Het inkomend toerisme is een belangrijke groeisector binnen de Nederlandse economie. Ook in herkennen we deze trend. We zijn al jaren een toeristische topprovincie. Maar hoe houden we deze positie vast? Daarvoor moeten we een aantal zaken weten. Dit rapport beschrijft de ontwikkeling van het toerisme in de periode Waar komen de Nederlandse en buitenlandse gasten vandaan en waar verblijven ze dan en hoe lang? Welke soort activiteiten onderneemt men en hoeveel wordt gespendeerd? Veel informatie is terug te vinden in deze trendrapportage, die periodiek in opdracht van de Provincie wordt opgesteld. De resultaten worden gebruikt als basis voor uitwerking van beleid en verdere ontwikkeling van de toeristische branche. Vasthouden en vergroten kwaliteit Waarom zijn deze cijfers zo belangrijk? Als we onze koppositie willen vasthouden, zullen we daar keihard aan moeten werken. Ik ben blij met dit rapport omdat we zo de benodigde informatie hebben om met ons investeringsprogramma de juiste keuzes te kunnen maken. Ik zet me in voor een toekomstvaste sector, waarbij het vasthouden én vergroten van de kwaliteit van onze verblijfsmogelijkheden een aandachtspunt is. We staan de komende jaren voor een aantal mooie uitdagingen. Ik hoop dat alle ondernemers in de sector beseffen wat het gebied waarin we wonen, leven en werken te bieden heeft en wat we moeten doen om de positie van koploper te behouden. Dat kan alleen als we gezamenlijk de schouders eronder zetten. Niet voor niets heeft (Zuid-) in 2016 de notering in de Top 100 van Green Destinations gekregen, onder andere vanwege de continue investering van alle samenwerkende partijen voor de kracht en instandhouding van ons landschap, de aandacht voor het behoud en gebruik van monumenten en voor de focus op wat ons uniek maakt als toeristische bestemming. Daarnaast wordt de regio geprezen voor de blik op de toekomst, voor wat betreft verduurzaming. Bij nieuwe bedrijven en investeringen in de provincie wordt dan ook steeds scherp gekeken naar toekomstvastheid. Blijven investeren Er is veel werkgelegenheid in de sector en ook daarom is het van belang te blijven investeren. Als gedeputeerde zet ik me ook in voor een zo optimaal mogelijke bereikbaarheid, bijvoorbeeld in de vorm van recreatieve fietsroutes die ook over de grens heen gaan. En ik vraag aandacht voor scholing en goede aansluiting tussen opleidingen en ondernemers, zodat we in de toekomst de juiste arbeidskrachten hebben. Goed opgeleide (potentiele) arbeidskrachten zijn goud waard voor de sector. Alleen samen kunnen we ervoor zorgen dat ons imago in deze sector wordt behouden! Eric Geurts, gedeputeerde Toerisme, Mobiliteit en Stedelijke Ontwikkeling Provincie 1

3 INHOUDSOPGAVE MANAGEMENTSAMENVATTING 2 1. INLEIDING Aanleiding Doelstelling Methodiek 7 2. BESTEDINGEN EN WERKGELEGENHEID Inleiding Totale bestedingen Bestedingen verblijfstoerisme Bestedingen dagtoerisme Marktaandelen Werkgelegenheid en aantal vestigingen VERBLIJFSTOERISME IN LIMBURG Inleiding Binnenlands verblijfstoerisme in Buitenlands verblijfstoerisme in Zakelijk toerisme in Ontwikkeling bezettingsgraden naar logiesvorm Bestedingen verblijfstoerisme DAGTOERISME IN LIMBURG Inleiding Aantal uitstapjes in Instroom en uitstroom voor binnenlandse uitstapjes Buitenlands dagtoerisme Totale bestedingen dagtoerisme REGIONALE TRENDS IN LIMBURG Inleiding Noord Midden Zuid- 39 CONCLUSIES 41 Bijlage 1 Legenda 46 Bijlage 2 Ontwikkeling verblijfsduur en besteding 47 Bijlage 3 Binnenlandse gast en binnenlandse vakanties 48 Bijlage 4 Afbakening werkgelegenheid 54 1

4 MANAGEMENTSAMENVATTING Toeristisch zit in de kopgroep van Nederland is al decennialang een toeristische topprovincie. Elk jaar bezoeken meer dan 26 miljoen dagbezoekers vanuit Nederland en Duitsland de provincie. De provincie is met 13,6 miljoen overnachtingen de derde provincie in aantal toeristische overnachtingen. In binnenlandse vakanties staat op nummer twee (9 miljoen overnachtingen). En met ruim 7 miljoen bungalowovernachtingen is de grootste in de sector van vakantieparken. is derde provincie op het gebied van hotelovernachtingen (3 miljoen per jaar) en hoeft wat betreft het aantal hotelgasten alleen de provincie Noord-Holland (met Amsterdam en Schiphol) en Zuid-Holland voor te laten gaan. Als Maastricht en Valkenburg samen worden geteld als stad, heeft alleen Amsterdam nog meer overnachtingen. Dit vertaalt zich in economische groei, vooral door het aantal bezoekers uit buurlanden België en Duitsland. De toeristische bestedingen in bedroegen in 2015 circa 4,3 miljard. Een groei van 4% van de bestedingen tussen , ondanks een stevige recessie 1. Grootste groei zit in de toegenomen bestedingen van buitenlandse en zakelijke verblijfsgasten en de groei van het Duits dagtoerisme. 3,9 miljard (2015) buitenlands verblijfstoerisme +40% buitenlands dagtoerisme +33% NR.2 NR.1 Noord- Holland NR.3 Gelderland 3,7 miljard (2008) bungalowsector +22% NR.2 Noord- Brabant NR.1 NR.3 Gelderland Sterke bijdrage aan groei (% groei per segment) Toppositie in verblijfstoerisme 13,6 miljoen overnachtingen, marktaandeel 10% NR.2 Zuid- Holland NR.1 Noord- Holland NR.3 Toeristische economie belangrijk voor Het toerisme is belangrijk voor de se economie. In totaal is 7,5% van de werkgelegenheid in toe te schrijven aan het toerisme (circa banen, 2015). Dat is hoger dan het landelijk gemiddelde (6,5%). 1 Bij deze berekening is geen rekening gehouden met Vlaams dagbezoek (voor het Vlaams dagbezoek ontbreken trendmatige cijfers). Zonder Vlaams dagbezoek bedragen de bestedingen 3,9 miljard. 2

5 Vrijetijdsdashboard : bestedingssegmenten Het vrijetijdsdashboard zoomt nader in op de 6 belangrijkste bestedingssegmenten met de bestedingsfeiten en -ontwikkelingen per segment. De barometers interpreteren de bestedingsontwikkeling in combinatie met de toekomstverwachting per segment. Kijkend naar elk segment is dit de groeiverwachting van ZKA, ceteris paribus (als er verder niets aan de omstandigheden verandert). Segment Verblijfstoerisme Binnenlands toeristisch incl vast 2 Buitenlands toeristisch Bestedingen 2015 Ontwikkeling bestedingen ( ) Ontwikkeling bestedingen Nederland ( ) 400 miljoen -/-3% 10% 238 miljoen 60% 106% Binnenlands zakelijk 159 miljoen 29% 43% Buitenlands zakelijk 106 miljoen 9% 46% Totaal 903 miljoen 16% 48% verblijfstoerisme Dagtoerisme Binnenlands dagtoerisme 1,8 miljard -/-13% 10% Duits dagtoerisme 1,2 miljard 33% 26% Vlaams dagtoerisme 436 miljoen * * Totaal dagtoerisme 3,4 miljard 1% 12% Totale bestedingen Groei excl. Vlaams dagbezoek 4,3 miljard 3,9 miljard 4% 19% De totale bestedingen tijdens vakanties van Nederlanders en buitenlandse gasten in hebben zich de afgelopen 7 jaar positief ontwikkeld. Bijna in alle sectoren is gegroeid behalve in het binnenlands dagtoerisme, met name groei van bestedingen van buitenlandse toeristen. Landelijke ontwikkelingen laten meer bestedingsgroei zien in dezelfde periode. Verblijfstoerisme 2 Exclusief de vaste standplaatsvakanties blijven de bestedingen van binnenlands toeristisch in tussen nagenoeg ongewijzigd. Landelijk was de groei exclusief vaste standplaatsvakanties 13%. 3

6 Dagtoerisme Binnenlandse verblijfsmarkt stabiliseert blijft met 1,9 miljoen binnenlandse vakanties de tweede provincie in dit segment. Het aantal toeristische overnachtingen in dit segment (9,0 miljoen) is licht gedaald. Door een stijging van het bestedingsniveau bleven de bestedingen van de binnenlands toeristische sector stabiel in de periode Zakelijk bleef de groei van bestedingen (29%) wat achter op de landelijke groei (43%). Totalen en het buitenlands verblijfsbezoek groeit De bestedingen van buitenlandse verblijfstoeristen namen sterk toe: de buitenlands toeristische markt groeide met 60% (tot 238 miljoen) en de buitenlands zakelijke markt met 9% (tot 105 miljoen). Landelijk was er sprake van een sterkere groei; iets meer dan een verdubbeling (106% groei, tot 3,9 miljard) voor de buitenlands toeristische markt en een groei van 46% voor de buitenlands zakelijke markt voor verblijfstoerisme (tot 3,0 miljard). Binnenlandse dagbezoek is sterk afhankelijk van eigen inwoners Het binnenlands dagtoerisme is sterk afhankelijk van de eigen inwoners: 87% van de activiteiten vindt door eigen inwoners plaats. De bestedingen namen de afgelopen jaren af (-13% tussen 2008 en 2015, tot 1,8 miljard), mogelijk verklaard door onder andere krimp en vergrijzing van de eigen bevolking. Met name de daling van de bestedingen aan culturele activiteiten en uitgaan, tegen de landelijke trend in, zorgt voor een forse daling van de totale bestedingen aan binnenlands dagtoerisme. 4

7 het Duitse dagbezoek zorgt voor forse impuls De sterkste groei in vond plaats in het internationaal bezoek. Het Duitse dagbezoek steeg in fors (met 33% tot 14,4 miljoen dagbezoeken), wat een stevige bijdrage leverde aan de groei van het toerisme in (een groei van circa 300 miljoen). Het aandeel van Duits dagtoerisme in het totale dagtoerisme nam hierdoor toe van 31% naar 41% 3. De Duitse dagbezoeker waardeert de se gastvrijheid: het aantal ondernomen etentjes in se restaurants steeg met 80% % 41% Belang Duitse toerist in dagtoerisme groter 2015 Ook het Vlaams dagbezoek zorgt met 436 miljoen bestedingen voor een forse impuls voor de toeristische economie van. Andere provincies komen dichterbij Andere provincies zijn hard op weg om ook een positie in de toeristische top te veroveren of te verstevigen. In de top-6 van toeristische provincies groeien de se overnachtingen het minst, met in totaal 9% 4. Noord-Holland groeit met name door internationale bezoekers sterk, maar ook het aantal gasten in de provincies als Gelderland en Zeeland zijn de afgelopen jaren fors toegenomen. Zeeland groeide na 2012 met in totaal 2,0 miljoen overnachtingen (20% groei in 3 jaar), met name door veel nieuw bungalowaanbod dat ook goed bezet werd. De provincie Gelderland heeft in 2015 ingehaald qua aantal overnachtingen (door een minder sterke daling van de bungalowbezetting in Gelderland en door een sterkere positie en groei van de kampeermarkt in Gelderland) en de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant realiseren nog maar enkele procenten minder toeristische overnachtingen dan. De wet van de remmende voorsprong lijkt hier op te gaan en beperkt de acceleratie van. Top-6 provincies Volume overnachtingen in mln. (2015) Groei ( ) 1 Noord-Holland 25,6 37% 2 Gelderland 11,3 15% 3 10,9 9% 4 Noord-Brabant 10,6 18% 5 Zuid-Holland 10,4 21% 6 Zeeland 9,9 32% Wel is er sprake van intensief ruimtegebruik door toeristen in. 3 Als onderdeel van het totaal van Duitse en Nederlandse dagtoeristen. 4 Geheel conform de definitie van het CBS. Deze definitie wijkt wat betreft binnenlands toeristisch verblijfsbezoek wat af van de door ons gehanteerde R & T standaard en wijkt daarmee ook (licht) af van de genoemde totale aantallen overnachtingen. 5

8 In (met name in Zuid-) is het ruimtegebruik qua dagbezoek bijna drie keer zo sterk als in Gelderland. Maastricht wordt qua hotels vijf keer zo druk bezocht als de stad Utrecht en de intensiteit van hotelbezoek in Maastricht is de helft van die in Amsterdam (gemeten in dagbezoeken resp. overnachtingen per 100 inwoners per dag, ). Drie kansen voor Deze trendrapportage signaleert drie grote kansen voor. De kansen zijn gericht op nieuwe, beter bestedende doelgroepen (zie bijlage 3), die minder prijsgevoelig zijn en waar een duurzaam concurrentievoordeel heeft ten opzichte van andere provincies: 1. = buitenlandgevoel Zet verder in op dagbezoek uit de grenslanden. is buitenland en dat heeft aantrekkingskracht. Benut de langgerekte grensligging nog verder door Belgisch en Duits dag- en verblijfstoerisme (short-break) te bevorderen. Blijf investeren in voldoende krachtige en onderscheidende motieven voor beter bestedende inwoners uit buurlanden om te bezoeken. Dit is dé kans voor dagtoerisme in. Zet in op beter bestedende Nederlanders. Benut het krachtige imago van bourgondisch buitenlandgevoel onder Nederlanders door in te zetten op nieuwe en meer bestedende doelgroepen met nieuwe verblijfsmotieven. Dit betekent een beleidsmatige focus op de meer bestedende verblijfssectoren bungalows en hotels. En focus op hoog bestedende dagrecreatieve segmenten zoals: recreatief winkelen, cultureel aanbod, attracties, evenementen en uitgaansfaciliteiten. Dit aanbod moet in alle gevallen onderscheidend zijn om gasten van buiten de provincie te trekken. 2. Demarreren in de regio Verandering gebeurt in de regio. Dichtbij gasten, ondernemers, inwoners en met de lokale overheid. We adviseren in te zetten op de uitvoering van ondernemersgedreven ontwikkelagenda s van de vrijetijdseconomie in de regio s. Een ontwikkelagenda is een actielijst met projecten die ondernemers helpen samenwerken en innoveren. Samenwerking tussen regionale overheid en ondernemers is hierbij essentieel. De agenda s moeten opgesteld worden vanuit het regionale DNA en inspelen op kansrijke doelgroepen, motieven en trends. In verschillende deelgebieden wordt hier al stevig aan gewerkt (bijvoorbeeld in Noord-).. Stel (aangescherpte) economische groeidoelstellingen vast met elkaar en stuur op de voortgang via het provinciale vrijetijdsdashboard. Sommige regio s moeten vernieuwen, andere moeten inzetten op kwaliteit, innovatie en/of cross-overs; Stimuleer de regio s om tot uitvoering van ambitieuze ontwikkelagenda s te komen. Voorzie in uitvoeringskracht. 3. Ontwikkel gastvrije zakenclusters Ontwikkel de zakelijke clusters in (zoals de Brightlands campussen) door en verbindt de gastvrijheidseconomie daar op een slimme en expliciete manier aan. Daarmee wordt zakelijk onderscheidend: in is het gastvrij zakendoen in een bourgondische ambiance. Werken is onderdeel van het leven; de kwaliteit van leven en werken in is uitzonderlijk hoog. Om deze propositie te verzilveren is het nodig om: doelen te stellen die kwantitatief meetbaar zijn, zoals groeidoelstellingen (en deze te monitoren/op te volgen); een zakelijke gastvrijheidsstrategie uit te stippelen; kansrijke cross-overs te benutten (bijvoorbeeld tussen voedselinnovatie en gastvrijheid); langjarige structuurversterkende investeringen te doen in bijvoorbeeld (inter)nationale bereikbaarheid, congressen, evenementen en ondersteunend aanbod. 5 Bron: Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2016 (CBS, NRIT, e.a.) 6

9 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding De Provincie stelt jaarlijks een Toeristische Trendrapportage op. Het rapport bevat een actueel en samenhangend overzicht van de belangrijkste toeristische cijfers in. De provincie heeft ZKA Consultants verzocht de Toeristische Trendrapportage samen te stellen. De rapportage wordt onder andere als input gebruikt voor het Investeringsprogramma Toerisme en Recreatie De rapportage dient dan ook aan te sluiten op de onderwerpen die in dit programma aan de orde komen. De provincie heeft behoefte aan een rapportage die inzicht geeft in de trends. Daarom is meer dan in eerdere uitgaven gekozen om langjarige trends te vergelijken ( ) en de tekst te verduidelijken met relatief veel tabellen, grafieken en infographics Doelstelling De toeristische trendrapportage heeft als doelstelling de ontwikkeling van zowel vraag als aanbod in de toeristische sector in vast te stellen in de periode Deze wordt uitgedrukt in volumes (bezoekers/overnachtingen) en bestedingen (in euro s). Daarnaast wordt de ontwikkeling van de werkgelegenheid in kaart gebracht. We gaan daarbij in op zowel dag- als verblijfstoerisme en onderscheiden de volgende segmenten: Verblijfstoerisme Binnenlands toeristisch, gesplitst naar vaste en toeristische vakanties; Binnenlands zakelijk; Buitenlands toeristisch; Buitenlands zakelijk; Dagtoerisme Binnenlands dagtoerisme; Buitenlands dagtoerisme (Vlaams en Duits). De economische betekenis van de toeristische sector in en Nederland is daarbij voor zowel 2008 als 2015 berekend. Voor enkele hoofdsegmenten zijn ook de resultaten voor de tussenliggende jaren berekend. Daarnaast heeft de rapportage tot doel de ontwikkeling in drie regio s te schetsen: Noord-, Midden- en Zuid Methodiek De economische betekenis is berekend volgens de Landelijke R & T Standaard, zoals deze door het IPO is vastgesteld. Hierdoor is de vergelijking met eerdere trendrapportages mogelijk. Deze richtlijn wordt door meerdere provincies aangehouden en is ook in de eerdere trendrapportages gebruikt. Deze standaard houdt in dat bestaande onderzoeken worden gebruikt om op provincie- en deels op regioniveau de economische betekenis van de toeristische sector te berekenen. Daarbij worden zowel dag- als verblijfsbezoeken tot de definitie gerekend. Voor dagbezoek houdt de standaard een minimum bezoekduur van twee uur aan. 7

10 De trends zijn vastgesteld door de groei in bestedingen tussen 2008 en 2015 te berekenen voor, de drie se regio s en deze met elkaar te vergelijken. De twee schema s, afkomstig uit de richtlijnen voor deze standaard, geeft aan welke bronnen zijn gebruikt. De volgende bronnen worden in het schema genoemd en zijn door ons gebruikt: CVO: ContinuVakantieOnderzoek van NBTC NIPO Research (2008 en 2015). CVTO: ContinuVrijeTijdsOnderzoek van NBTC NIPO Research (versies , , en 2015); SLA: Statistiek Logiesaccommodaties (2008 en 2015) van het CBS; SIT: Statistiek Buitenlands Toerisme: versies 2005 en Dit onderzoekt verschijnt niet jaarlijks. Kerncijfers zakenreismarkt van NBTC NIPO Research. Het CBS kende een trendbreuk m.b.t. de cijfers voor buitenlandse overnachtingen, zakelijke overnachtingen en bezettingsgraden): de ondergrens voor verblijfsrecreatieve accommodaties is in 2012 verlaagd van 20 slaapplaatsen naar 5 slaapplaatsen. De trendbreuk had zowel betrekking op de landelijke als de provinciale cijfers. 8

11 Deze (landelijke) bredere definitie had een kleine groei van het aantal overnachtingen op campings, groepsaccommodaties en bungalowparken in de cijfers tot gevolg. Hierdoor groeide het aantal overnachtingen in voor campings en bungalowparken licht (5%-10%). Voor hotels bleef de ondergrens ongewijzigd op 5 slaapplaatsen en had de trendbreuk geen gevolgen. Met deze trendbreuk is in dit rapport geen rekening gehouden en zijn hiervoor geen correcties gemaakt. Hiervoor zou een maatwerkonderzoek door het CBS voor nodig zijn. Duits dagbezoek Daarnaast is er inzicht verkregen in het buitenlands Duits dagbezoek door gebruik te maken van onderzoeken van NBTC NIPO Research (uit 2012 en 2015). De gegevens uit 2012 voor Duits dagbezoek zijn in overleg met de provincie tot 2008 gerekend. Vlaams dagbezoek Gegevens over Vlaams dagbezoek zijn afkomstig van Smart Agent, uit de rapportage Dagtoerisme in de regio (2015), in opdracht van meerdere se organisaties opgesteld. Van het Vlaams dagbezoek kan echter geen ontwikkeling/groei worden geschetst, omdat alleen actuele cijfers beschikbaar zijn. De overzichten in deze rapportage geven dan ook alleen de groei van de se bestedingen weer exclusief het Vlaams dagbezoek. De trendrapportage biedt geen inzicht in: Vaste standplaatsvakanties van buitenlandse gasten; Buitenlands bezoek in jachthavens 6 ; Zakelijk dagbezoek (MICE-bezoek voor zakelijke bijeenkomsten en individueel zakelijk dagbezoek). Voor deze segmenten zijn geen cijfers beschikbaar. De trendrapportage is als volgt opgezet: Hoofdstuk 2 behandelt de bestedingen en werkgelegenheid van het toerisme in naar hoofdsegment, inclusief de ontwikkelingen tussen ; Hoofdstuk 3 gaat in op het verblijfstoerisme en de ontwikkeling daarin. Het profiel van de binnenlandse gast en binnenlandse vakantie komt aan de orde in bijlage 2; Hoofdstuk 4 beschrijft de bestedingen en ontwikkelingen en in het dagtoerisme; Hoofdstuk 5 geeft inzicht in de belangrijkste regionale trends. Overzicht bijlagen Bijlage 1 bevat de legenda, met name van de symbolen in de infographics; Bijlage 2 bevat een tabel waarin meer gedetailleerd inzicht wordt gegeven in de ontwikkeling van het toerisme per segment (in volumes en prijzen). Bijlage 3 beschrijft het profiel van de binnenlandse gast en de binnenlandse vakantie. Bijlage 4 geeft inzicht in de afbakening van de toeristische werkgelegenheid volgens de Landelijke R & T Standaard. 6 In het CBS ontbreekt de sector jachthavens geheel in de toeristische statistiek, dus is er geen inzicht in bestedingen van buitenlandse gasten in jachthavens. Voor bestedingen van Nederlandse gasten heeft het CVO wel cijfers beschikbaar. Binnenlandse bestedingen in jachthavens zijn daarom wel in het totaal meegenomen, maar niet apart beschreven, omdat de steekproef binnen het CVO voor dit segment vrij beperkt is om representatieve uitspraken te doen. 9

12 2. BESTEDINGEN EN WERKGELEGENHEID 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk komt de ontwikkeling van de bestedingen en werkgelegenheid van toerisme en recreatie in in de periode aan de orde. Daarbij wordt voor enkele hoofdsegmenten de ontwikkeling niet alleen tussen deze twee jaren vergeleken, maar komen ook de tussenliggende jaren aan de orde ( ). Op deze wijze wordt inzichtelijk of de trend structureel is (dalend of stijgend) of dat sprake is van een jaarlijkse beperkte fluctuatie. Daarnaast vergelijken we de ontwikkelingen in de bestedingen en werkgelegenheid in het toerisme in met de ontwikkelingen in Nederland. Zoals in hoofdstuk 1 is aangegeven, zijn de bestedingen berekend conform de Landelijke R & T Standaard. We gaan achtereenvolgens in op de ontwikkeling van de: Totale bestedingen (2.2.); Bestedingen verblijfstoerisme (2.3); Bestedingen dagtoerisme (2.4.); Marktaandelen bestedingen in Nederland (2.5.); Werkgelegenheid en aantal vestigingen (2.6.) Totale bestedingen In deze paragraaf, waar op de langjarige trends wordt ingegaan, zijn de bestedingen berekend conform de Landelijke R & T Standaard. De tussenliggende jaren zijn eveneens volgens deze standaard berekend. Daarbij is gebruik gemaakt van eerdere trendrapportages. De bestedingen zijn apart berekend voor de tussenliggende jaren op enkele hoofdsegmenten, te weten (bronnen tussen haakjes): Verblijfstoerisme Binnenlands toeristisch, gesplitst naar vaste en toeristische vakanties (CVO); Binnenlands zakelijk (CBS, NBTC); Buitenlands toeristisch (CBS, SIT); Buitenlands zakelijk (CBS, SIT). Dagtoerisme Binnenlands dagtoerisme (CVTO); Buitenlands dagtoerisme (NBTC). De bestedingsniveaus van de zakelijke bezoekers en internationale bezoekers zijn voor de periode tussen de twee meetjaren ( ) geraamd. Totale bestedingen De totale bestedingen zijn niet voor elk jaar te ramen, omdat het CVTO niet jaarlijks verschijnt. Ook het onderzoek naar buitenlands dagtoerisme verschijnt niet frequent, gegevens over jaren voor 2012 zijn niet beschikbaar. Cijfers van het buitenlands dagtoerisme van 2012 zijn voor 2008 gebruikt, zoals in Hoofdstuk 1 aangegeven. Daarom zijn alleen voor enkele tussenliggende jaren de totalen berekend. De totale bestedingen van toerisme in zijn tussen 2008 en 2015 gegroeid met 4% van circa 3,73 miljard naar circa 3,90 miljard (groei van 166 miljoen, exclusief Vlaams dagbezoek. Inclusief Vlaams dagbezoek bedragen de toeristische bestedingen in in ,3 miljard. In diezelfde periode groeide het dagtoerisme in Nederland met 19%, van 35,6 miljard naar 42,5 miljard (exclusief Vlaams dagbezoek). 10

13 Tabel 2.1 Ontwikkelingen toeristische bestedingen Regio Bestedingen 2008 Bestedingen 2015 Groei 3,7 miljard 3,9 miljard 7 4% Nederland 35,6 miljard 42,5 miljard 19% Figuur 2.1 3,0 Totale economische betekenis toerisme (excl. buitenlands dagtoerisme) Voor de jaren 2008, 2011, 2013 en 2015 zijn ook de tussenliggende totale bestedingen berekend (zie Figuur 2.1). Omdat jaarlijkse cijfers over buitenlands dagtoerisme ontbreken, zijn deze hierin niet opgenomen. Ook cijfers over het binnenlands dagbezoek verschijnen niet jaarlijks, zodat ervoor is gekozen alleen de jaren te vermelden waarin cijfers over binnenlands dagbezoek beschikbaar zijn (2011 en 2013). De totalen in de figuur en onderstaande tekst wijken dus af van bovenstaande tabel. Miljarden euro's 2,5 2,82 2,70 2,59 2,68 2, Uit de figuur en tabel 2.1 blijkt het volgende: De bestedingen in het toerisme in exclusief het buitenlands dagtoerisme fluctueerde jaarlijks, maar daalde sinds 2008 per saldo met circa 5%. Landelijk groeide dit bedrag met 17%, en is een structureel stijgende trend te zien. Tussen 2013 en 2015 was in overigens wel een stijging te zien; Door de sterke groei van het buitenlands dagtoerisme is er in totaal wel sprake van groei van de toeristische bestedingen in (4%); 7 Exclusief Vlaams dagbezoek. 11

14 Het buitenlands dagbezoek is dus essentieel voor de groei van het toerisme in. Zonder deze groei was er sprake van krimp in het toerisme in (van 5%). Overigens groeien de diverse deelsectoren wel (zie de volgende paragraaf); In de meeste andere provincies is het Duits dagbezoek van minder belang. De landelijke groei zonder de Duitse dagbezoeker is berekend op 17% en met Duitse dagbezoekers 19%, slechts een klein verschil; De totale binnenlandse bestedingen in zijn met 9% gedaald, terwijl landelijk sprake was van groei. De groei van buitenlandse bestedingen (excl. Vlaams) in was wel fors, maar met 35% wat lager dan landelijk. 53% Totale bestedingen naar dag- en verblijfstoerisme Tabel 2.2. geeft inzicht in de verdeling van de bestedingen naar dagen verblijfstoerisme. Tabel 2.2 Segment/regio Ontwikkelingen toeristische bestedingen naar sector Bestedingen 2008 Bestedingen 2015 Groei Verblijfstoerisme 0,78 miljard 0,9 miljard 16% Nederland 7,6 miljard 11,3 miljard 48% Dagtoerisme 2,6 miljard 3,0 miljard 1% Nederland 28,0 miljard 31,2 miljard 12% 11% NL 35% L NL Uit de tabel blijkt een forse groei van het verblijfstoerisme in Nederland, waarbij in een periode van 7 jaar de bestedingen met bijna 50% zijn toegenomen. In is sprake van een bescheidener groei van 16%. Deze verschillen in groei kunnen verklaard worden door de ontwikkelingen per segment (zie paragraaf 2.3). Voor het dagtoerisme is landelijk sprake van een bescheidener groei dan in het verblijfstoerisme (12%), in is sprake van een beperkte groei van 1%. L 9% Krimp in binnenlandse bestedingen, internationale groei lager Deze groei verschilt in sterk tussen het binnenlands dagtoerisme en buitenlands dagtoerisme: het buitenlands dagtoerisme groeide sterk (33% meer bestedingen), terwijl de bestedingen vanuit het binnenlands dagtoerisme in juist daalden (met 13%). 8 Exclusief Vlaams dagbezoek. 12

15 2.3 Inzoomen op de zes belangrijkste bestedingssegmenten Bestedingen verblijfstoerisme Om de groeiontwikkelingen nader te duiden, zijn de ontwikkelingen van de bestedingen per segment geanalyseerd (in deze paragraaf voor verblijfstoerisme). Hierbij zijn ook de gegevens van alle tussenliggende jaren voor de sector verblijfstoerisme berekend. In de periode waren er wel fluctuaties, maar van een duidelijke trend is geen sprake. Het aantal binnenlandse overnachtingen nam overigens minimaal af (met 1%), de stabilisatie wordt veroorzaakt door een lichte stijging van de bestedingen per nacht. Er was met name sprake van een groei in de bungalowmarkt, terwijl het aantal hotelovernachtingen van Nederlandse gasten afnam. Het sterkste verschil met het landelijk beeld is te vinden in de hotelsector, waarvan de bestedingen landelijk sterk toenamen. Binnenlands toeristisch De binnenlandse toeristische markt (verblijfstoerisme) bleef qua bestedingen in stabiel op 387 miljoen. Figuur 2.3 Indexcijfer economische betekenis binnenlands toeristisch Figuur 2.2 Economische betekenis binnenlands toeristisch () Miljoenen euro's Indexcijfer (2008=100) Nederland Uit figuur 2.3 blijkt dat landelijk de bestedingen langzaam, maar structureel stijgen, terwijl in sprake is van een jaarlijks fluctuerende trend. 13

16 Het totaal aantal binnenlandse overnachtingen en de bestedingen per nacht bleven vrijwel stabiel. Landelijk was er sprake van een groei van circa 13%, met name door een iets hoger bestedingsniveau per overnachting (+15%). Verder blijkt dat: Het aantal hotelovernachtingen in is gedaald, tegen de landelijke trend in (door een sterkere toename van het aanbod dan de vraag). Het aantal bungalowovernachtingen stabiliseerde in. Het aanbod in bungalows groeide forser dan het aandeel hotels, o.a. door inzet van de provincie op vitaliteit van verblijfsrecreatie). Het aantal campingovernachtingen steeg in elke regio; verloor per saldo marktaandeel in dit segment in Nederland in termen van bestedingen (van 15,2% naar 13,5%), terwijl de bestedingen in zelf vrijwel gelijk bleven. Dat wordt grotendeels veroorzaakt door de samenstelling van het aanbod. De gemiddelde hotelgast besteedt meer dan de bungalowen campinggast. Omdat landelijk gezien het aandeel hotelovernachtingen in de binnenlandse markt groeide terwijl in het aandeel (van de beter bestedende hotelgast) afnam, nam de gemiddelde besteding per overnachting in minder sterk toe dan landelijk; Het type hotelaanbod kan de ontwikkelingen ook meer kwalitatief verklaren. Het hotelaanbod in is gefocust op Zuid- en kent in veel relatief kleinschalige (familie)hotels (het gemiddelde se hotel kent 23 kamers, landelijk is dat 36). Ondanks de vaak goede locaties ontbreekt het in de hotelsector soms aan marketingkracht en schaalniveau om effectief in te spelen op veranderingen in de (hotel)markt; Kwaliteit van het aanbod in de bungalowmarkt: een deel van het aanbod is bedrijfsmatig niet-vitaal, zo blijkt uit het vitaliteitsonderzoek verblijfsrecreatie (2014). Tegelijk heeft er een forse aanbodtoename plaatsgevonden. Tabel 2.3 laat de toe- en afname van binnenlands verblijfstoerisme per segment zien. Tabel 2.3 Ontwikkelingen bestedingen binnenlands verblijfstoerisme naar sector Logiesvorm Bestedingen Bestedingen Groei Hotels 129,3 miljoen 111,5 miljoen -/-14% Bungalowparken 204,3 miljoen 222,5 miljoen +9% Campings 51,8 miljoen 49,5 miljoen -/-4% Overig 3,1 miljoen 3,6 miljoen +16% Totaal 388,4 miljoen 387,0 miljoen 0% Buitenlands toeristisch De buitenlands toeristische markt (verblijfstoerisme) is zowel in Nederland als in een snel groeiende markt. De bestedingen namen landelijk toe van circa 1,9 miljard naar circa 3,9 miljard, iets meer dan een verdubbeling. In namen de bestedingen met 60% toe, van 149 miljoen naar 239 miljoen. 14

17 Figuur 2.4 Miljoenen euro's Economische betekenis buitenlands toeristisch () De groei in volgde globaal het landelijke beeld. De landelijke groei was vooral na 2010 sterker dan in. Hoofdpunten: de hotelmarkt die qua volume sterk stijgt (37%), maar landelijk meer toeneemt (67%). Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een forse groei in de provincies Noord- en Zuid-Holland, waarbij Amsterdam verantwoordelijk is voor 70% van de absolute groei van het landelijk aantal buitenlandse overnachtingen in de hotelsector (bron: CBS). Dit heeft uiteraard te maken met de internationale positie van Amsterdam; de bungalowmarkt. Voor het aantal buitenlandse bungalowovernachtingen geldt hetzelfde ( +39%, landelijk 63%). Met name het aantal overnachtingen in de provincie Zeeland nam in dit segment zeer sterk toe (iets meer dan een verdubbeling, een groei van 1,3 miljoen overnachtingen tussen 2008 en 2015); de campingsector. Voor de campingsector was de groei in juist sterker dan landelijk (groei 78%, landelijk 38%); de verhouding in het aanbod. De totale groei van het buitenlands verblijfstoerisme met een toeristisch motief was landelijk sterker dan in. Net als in de binnenlands toeristische markt, overheerst het aandeel bungalow-overnachtingen in (69% van de buitenlandse overnachtingen, landelijk is dat 39%). Landelijk is het hotel juist dominant. Zo n 45% van de buitenlandse toeristische gasten brengt in Nederland het verblijf in een hotel door. De hotelgast besteedt per overnachting meer (zowel in de logiesaccommodatie als daarbuiten) dan een bungalow- of campinggast. In is het aandeel hotelgasten veel lager (22%). Het bestedingsprofiel van de buitenlandse gast (per overnachting) is hierdoor in lager dan landelijk gemiddeld; de herkomst van de gasten: zo n 88% van de buitenlandse gasten in komt uit Europa (landelijk 75%). De beter bestedende gast (bijvoorbeeld uit Amerika/Azië) weet iets minder snel te vinden. Zo n 6% van de buitenlandse gasten in dit segment komt uit Noord- of Zuid-Amerika, landelijk is dat 13%. Ook realiseert jaarlijks zo n overnachtingen van Aziatische toeristische gasten (aandeel 4%); landelijk is dit aandeel hoger (8%). Tabel 2.4 Ontwikkelingen bestedingen buitenlands verblijfstoerisme naar sector Logiesvorm Bestedingen Bestedingen Groei Hotels 78,0 miljoen 123,4 miljoen +58% Bungalowparken 65,0 miljoen 105,5 miljoen +62% Campings 5,5 miljoen 9,5 miljoen +71% Overig 0,5 miljoen 0,5 miljoen +9% Totaal 149,0 miljoen 238,8 miljoen +60% 15

18 Figuur 2.5 Indexcijfer buitenlands toeristische bestedingen (2008=100) Figuur 2.6 Economische betekenis binnenlands zakelijk Indexcijfer (2008=100) Nederland Binnenlands zakelijke markt De bestedingen in de binnenlands zakelijke markt in groeiden in de periode fors met circa 29% tot circa 159 miljoen (landelijk +42%). Het aantal overnachtingen daalde met 15%, landelijk daalde dit met 6%. Per saldo was er sprake van een behoorlijke groei van de bestedingen. Dat kwam door een forse bestedingsgroei per persoon per nacht. Specifiek in Maastricht was een groei van het aantal zakelijke hotelovernachtingen te zien vanaf 2012 (voor de periode voorafgaand aan 2012 zijn geen cijfers voor Maastricht beschikbaar). Miljoenen euro's Landelijk groeiden de bestedingen met 42% in deze periode (tot 1,6 miljard). Uit figuur 2.7 blijkt dat de landelijke groeiende trend grotendeels volgt, maar de groei is wel lager. Na een daling in groeit in sneller dan landelijk gemiddeld

19 Figuur 2.7 Indexcijfer binnenlands zakelijke bestedingen (2008=100) 150 de oorzaak kan niet eenvoudig worden gezocht in bijvoorbeeld de kwaliteit van de horeca of de gastvrijheid in, die met vele (sterren)restaurants een belangrijke pijler vormt voor het toerisme en doorgaans juist bijdraagt aan de groei van het toerisme. Wel is er voor bijvoorbeeld de congresmarkt sterke concurrentie met steden als Amsterdam, de regio Arnhem-Nijmegen en Düsseldorf. Indexcijfer (2008=100) Buitenlands zakelijk De bestedingen van de buitenlandse zakelijke gasten stegen in relatief minder dan de binnenlandse zakelijke bestedingen, namelijk met 9% tot circa 106 miljoen. Figuur Economische betekenis buitenlands zakelijk () Nederland Hoofdpunten: Mogelijke verklaringen voor de lagere groei in binnenlands zakelijke bestedingen in zijn een lagere groei in de zakelijke dienstverlening (deze markt levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van het aantal binnenlands zakelijke hotelovernachtingen), een lagere groei van het aantal bedrijven (landelijk groeide het aantal bedrijven tussen 2008 en 2015 sterk in, met 20%, maar landelijk met 45%). Ook spelen de krimp van de bevolking in de regio en de stabilisatie van de beroepsbevolking (terwijl deze landelijk 3% in aantal is toegenomen tussen , bron: CBS) een rol. Wellicht spelen daarnaast andere oorzaken een rol; Miljoenen euro's Landelijk groeiden de bestedingen sterker, met bijna 50%. Het aantal overnachtingen in dit segment daalde in (-/-2%), terwijl het aantal landelijk groeide met 21%

20 Figuur 2.9 Indexcijfer buitenlands zakelijke bestedingen (2008=100) Indexcijfer (2008=100) In andere Nederlandse steden nam het aantal internationale deelnemers ook toe (in Amsterdam groeide het aantal deelnemers met 37% naar ruim , in Rotterdam groeide het aantal bezoekers met 28% naar ruim , Den Haag groeide met 13% naar circa in deze periode). Maastricht heeft hiermee een even grote positie in de markt als Den Haag. Buitenlandse congressen zijn een belangrijke markt voor de buitenlands zakelijke markt Bestedingen dagtoerisme De cijfers van het binnenlands dagtoerisme worden per twee jaar weergegeven omdat tussenliggende jaren niet beschikbaar zijn. Figuur 2.10 () Economische betekenis binnenlands dagtoerisme Nederland Uit grafiek 2.9 blijkt dat vanaf 2009 de buitenlandse zakelijke bestedingen in minder snel groeide dan landelijk. Hoofdpunten: voor het landelijk beeld geldt dat zowel bij het buitenlands toeristisch als bij het buitenlands zakelijk een groot deel van de groei is toe te schrijven aan Amsterdam. Niet in alle provincies nam het aantal overnachtingen in dit segment zo sterk toe als in Amsterdam. Dit relativeert de minder sterke groei enigszins; het aantal buitenlandse congressen (conform ICCA-definitie) nam in Maastricht af (van 19 in 2008 naar 15 in 2015, bron: ICCA). Echter, het aantal deelnemers in Maastricht groeide wel sterk (met circa 23% tot circa deelnemers, bron: ICCA 2016). Miljoenen euro's

21 Tabel 2.5 Ontwikkelingen binnenlands dagtoerisme Segment Bestedingen 2015 (in miljoenen euro s) Groei Groei NL Buitenrecreatie 209,6 -/-30% -/-13% Waterrecreatie en sport 24,3 119% -/-17% Bezoek sportwedstrijden 17,3 -/- 1% 1% Wellness 42,0 7% 106% Bezoek attracties 113,0 -/- 4% 5% Bezoek evenementen 114,6 -/-41% 17% Winkelen voor plezier 694,2 -/- 1% -/-1% Bezoek culturele activiteiten 72,1 -/-21% 32% Uitgaan 492,0 -/-13% 25% Totaal dagtoerisme 1.779,2 -/-13% 10% Uit de tabel blijkt: landelijk is een sterke stijging te zien in de sectoren cultuur en uitgaan, zowel qua volume als bestedingen. Dit zorgt in absolute bedragen voor een sterke stijging van de landelijke bestedingen, terwijl in het aantal bezoeken aan de horeca en de gemiddelde uitgaven per bezoek tegen de landelijke trend in daalden. Het aantal cultuurbezoeken steeg wel, maar minder dan landelijk. De bestedingen aan cultuur per activiteit daalden in fors. Omdat een relatief groot deel van de bestedingen in in dit segment door ers zelf wordt gedaan, ligt een deel van de verklaring hier. De vervoerskosten bij veel bezoek door eigen inwoners zijn bijvoorbeeld lager dan bij een provincie met veel bezoekers uit andere provincies. Ook is er meer vergrijzing en een wat lagere koopkracht (4% lager dan landelijk, bron: CBS, jaartal). Relatief dure vormen van vrijetijdbesteding als horeca nemen dan doorgaans af; In tegenstelling tot de landelijke trend nam het aantal bezoeken en de bestedingen aan waterrecreatie wel sterk toe (meer dan landelijk). Zie ook Tabel 2.5. Een voorbeeld is de doorontwikkeling van het Nautisch Programma van Eisen voor de Maasplassen met het actieplan Waterrecreatie Midden en Noord-. Hiervoor wordt 3,3 miljoen euro uitgetrokken; De volumeontwikkelingen van het dagtoerisme in komen globaal overeen met het landelijk beeld, maar het valt op dat het gemiddelde bestedingsniveau van enkele activiteiten daalt (evenementen, uitgaan en buitenrecreatie). Het gemiddelde bestedingsniveau per activiteit was al wat lager in. Met name dit lagere bestedingsniveau, dat ook nog wat kromp (landelijk nam het bestedingsniveau licht toe), zorgt voor een daling van de totale bestedingen van binnenlandse dagtoeristen. Dat is vooral te zien bij evenementen, waarvan het volume met 6% toeneemt, maar de bestedingen per evenement ongeveer halveren. Daardoor dalen de bestedingen aan evenementen in totaal fors (met 41%) Marktaandelen Hierna komen de marktaandelen van de verschillende segmenten aan bod (als percentage van de se bestedingen in de landelijke bestedingen) en de ontwikkeling daarvan tussen 2008 en Tabel 2.6 Ontwikkelingen marktaandelen per segment ( ) Segment Marktaandeel 2008 Marktaandeel 2015 Binnenlands toeristisch 15,2% 13,5% Buitenlands toeristisch 8,0% 6,2% Binnenlands zakelijk 11,3% 10,2% Buitenlands zakelijk 4,8% 3,6% Binnenlands dagtoerisme 8,2% 6,5% Duits dagtoerisme 29,1% 30,8% Totaal 10,5% 9,2% 19

22 Uit de tabel blijkt dat opvallend hoge marktaandelen heeft in de segmenten binnenlands toeristisch, binnenlands zakelijk en vooral het marktaandeel in het Duits dagbezoek is enorm hoog. Verder valt op dat de meeste marktaandelen zijn gedaald, behalve voor buitenlands dagtoeristisch, waar het aandeel is gestegen. Weliswaar zijn de marktaandelen voor binnenlands toerisme gedaald, ze zijn met 13,5% nog steeds opvallend hoog Werkgelegenheid en aantal vestigingen Tabel 2.7 geeft inzicht in de werkgelegenheidsontwikkeling in en Nederland in de Recreatie & Toerisme sector, gedefinieerd conform de Landelijke R & T Standaard (logies, horeca, deel van detailhandelssector, cultuur & recreatiesector, deel sportsector). Het gemelde aantal banen heeft betrekking op het totaal aantal fulltimers, parttimers en uitzendkrachten. De cijfers voor werkgelegenheid zijn voor afkomstig van het provinciaal Vestigingsregister en de landelijke cijfers van de Stichting LISA. Voor 2008 zijn geen cijfers vrij beschikbaar, daarom is 2011 als uitgangspunt genomen. Tabel 2.7 Ontwikkelingen werkgelegenheid toeristische sector Regio Aantal banen Aantal banen Groei Noord /-8% Midden /-5% Zuid /-6% /-6% Nederland % Bron: Vestigingsregister / Stichting LISA, Uit de tabel blijkt dat de toeristisch-recreatieve werkgelegenheid in licht gedaald is ten opzichte van 2011, met circa 6%. Er waren niet veel verschillen tussen de regio s te zien. Deze lichte daling in komt overeen met de algehele trend van daling in werkgelegenheid in. Daar staat tegenover dat landelijk de werkgelegenheid in de R&T sector licht is toegenomen, met circa 2%. De R&T sector blijft belangrijk in. Landelijk haalt de sector een aandeel van 6,5% in de totale werkgelegenheid, terwijl een aandeel heeft van 7,5% (net als in 2011). Alleen de provincies Zeeland en Noord-Holland kennen een iets groter aandeel van de R&T sector in de provinciale werkgelegenheid. Er dient ook opgemerkt te worden dat de R&T sector voor extra afgeleide werkgelegenheid zorgt in andere sectoren, die niet geheel in deze cijfers worden meegenomen. Ook speelt de trend van outsourcing een rol, waarbij ondernemers steeds meer werkzaamheden uitbesteden die niet tot hun core-business behoren. Terwijl de werkgelegenheid in de toeristische sector licht daalde, blijkt uit tabel 2.8 dat het aantal vestigingen licht steeg (met 6%, ongeveer de helft van de landelijke groei). Dat betekent dat het gemiddelde toeristische bedrijf iets groter is geworden qua aantal personeelsleden. Tabel 2.8 Aantal vestigingen toeristische sector Regio Aantal vestigingen Aantal vestigingen Groei Noord % Midden % Zuid % % Nederland % Bron: Vestigingsregister / Stichting LISA,

23 3. VERBLIJFSTOERISME IN LIMBURG 3.1. Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de ontwikkeling van het verblijfstoerisme in over de periode Er wordt ingegaan op de verandering in volumes (aantal overnachtingen) en de bestedingen. Dit wordt in perspectief geplaatst door de cijfers van met landelijke ontwikkelingen te vergelijken. We gaan achtereenvolgens in op de ontwikkeling van: het binnenlands verblijfstoerisme in, exclusief zakelijk toerisme (3.2.); het buitenlands verblijfstoerisme in, exclusief zakelijk toerisme (3.3); de zakelijke verblijfstoeristische markt in (3.4.); de bezettingsgraden van verblijfstoeristische accommodaties in (3.5.). Vakanties op vaste plaatsen (bijvoorbeeld eigen boot of vaste jaarplaats) zijn in dit hoofdstuk niet in detail toegelicht, maar worden wel meegeteld in de bestedingen in de laatste paragraaf Binnenlands verblijfstoerisme in Deze paragraaf gaat in op binnenlandse vakanties waarbij voor minimaal één overnachting gekozen is conform de definitie van het CVO. Het CVO maakt onderscheid in circa 15 accommodatievormen, waarbij wij ingaan op: Hotels; Vakantiewoningen (inclusief appartement); Kamperen toeristisch. Bestedingen van overige vormen (bootovernachtingen, groepsaccommodaties, vakantiewoning in de tuin) worden samengevoegd tot de categorie overig, maar worden qua aantal overnachtingen doorgaans niet uitgesplitst vanwege het beperkte belang. Aantal overnachtingen In 2015 was er sprake van circa 9,0 miljoen binnenlands toeristische overnachtingen in. De figuur laat de verschillen tussen 2008 en 2015 voor zien. De daling van 1% komt overeen met de landelijke trend, waar het aantal overnachtingen in dit segment daalde met circa 2%. Figuur 3.1 Miljoenen overnachtingen 10 7,5 5 2,5 0 Aantal binnenlandse toeristische overnachtingen in, per logiesvorm 9,2 9,0 1,5 1,3 Totaal toeristisch Hotels Vakantiewoningen Kamperen toeristisch ,6 5,6 2 2,1 21

24 Met name het aantal overnachtingen in hotels viel daarbij terug, met 15%. De markt voor toeristisch kamperen trok echter aan, met een stijging van 6,6% naar ruim 2,1 miljoen overnachtingen. Landelijk nam het aantal overnachtingen in vakantiewoningen af, en het aantal kampeerovernachtingen toe. Marktaandeel in Nederland Op basis van de voorgaande gegevens is het marktaandeel van het aantal overnachtingen van in Nederland vastgesteld. Met een marktaandeel van bijna 14% blijft, na Gelderland de meest populaire provincie om een binnenlandse vakantie in te ondernemen. De provincie blijft daarmee Noord-Holland en Noord-Brabant voor. Het marktaandeel is gelijk gebleven. Figuur 3.2 Marktaandeel provincies, 2008 Figuur 3.3 Marktaandeel provincies, % 10% 16% 12% 14% Gelderland Noord-Holland Noord-Brabant Overige provincies Gelderland 18% Tabel 3.1 Marktaandeel in binnenlandse toeristische overnachtingen, naar logiesvorm 48% 10% 14% 11% Noord-Holland Noord-Brabant Overige provincies Logiesvorm Marktaandeel 2008 Marktaandeel 2015 Hotels 17.0% 12.9% Vakantiewoningen 15.4% 15.9% Kamperen toeristisch 10.3% 10.6% Totaal toeristisch 13.5% 13.5% De se hotelmarkt kende een behoorlijke terugval in marktaandeel. Het marktaandeel van de hotels (12,9%) betekende een daling van ongeveer vier procent ten opzichte van Het se marktaandeel van toeristisch kamperen nam toe. 22

25 Tabel 3.2 Marktaandeel provincies in binnenlandse toeristische overnachtingen, naar logiesvorm Provincie Hotels Vakantiewoningen Campings 13% 16% 11% Groningen 3% 1% 2% Friesland 9% 6% 6% Drenthe 8% 12% 7% Overijssel 8% 8% 12% Flevoland 1% 3% 3% Gelderland 18% 17% 19% Utrecht 5% 2% 5% Noord-Holland 13% 12% 8% Zuid-Holland 10% 5% 6% Zeeland 4% 8% 11% Noord-Brabant 7% 10% 11% Gemiddelde verblijfsduur voor binnenlandse vakanties De gemiddelde verblijfsduur bij een binnenlandse vakantie lag in in 2008 nog onder het Nederlands gemiddelde, ook als naar afzonderlijke logiesvormen gekeken werd. Alleen toeristische kampeervakanties hadden een gemiddeld langere duur in dan in Nederland. Tabel 3.3 Gemiddelde verblijfsduur en Nederland, naar logiesvorm Nederland Logiesvorm Gemiddelde Verandering Gemiddelde Verandering Hotels - -/- 0,1 2,4 -/-0,3 Vakantiewoningen 5,0 0,0 5,2-0,4 Kamperen 8,5 +1,0 9,8 +2,2 toeristisch Totaal toeristisch 4,8 +0,2 4,8 -/-0,2 Uit de cijfers van 2015 blijkt dat op bepaalde terreinen de achterstand op het landelijk gemiddelde bijna heeft overbrugd, of in sommige gevallen zelfs beter presteert. Zo daalt de gemiddelde verblijfsduur tijdens binnenlandse vakanties over geheel Nederland van 5 naar 4,8 dagen, terwijl dit gemiddelde in in de afgelopen jaren toe is genomen (van 4,6 naar 4,8 dagen). De toegenomen verblijfsduur in is vooral te danken aan het langere verblijf tijdens toeristische kampeervakanties Buitenlands verblijfstoerisme in Deze paragraaf geeft inzicht in het aantal overnachtingen van buitenlandse toeristen in in 2015, exclusief de zakelijke markt. Aantal buitenlandse overnachtingen in en Nederland staat op de kaart bij buitenlandse toeristen. Het aantal overnachtingen dat door buitenlandse toeristen in geboekt werd, is in 2015 flink hoger dan in Daar waar buitenlandse toeristen in 2008 ruim 1,7 miljoen overnachtingen boekten in, kwam het aantal overnachtingen in 2015 uit op ruim 2,4 miljoen. Dat houdt een stijging van 38% in. De landelijke groei is met 58% naar 28,5 miljoen overnachtingen sterker. Hierdoor neemt het marktaandeel van in aantal buitenlandse toeristische overnachtingen in Nederland licht af, van 9,8% naar 8,6%. Tabel 3.4 Aantal buitenlandse toeristische overnachtingen in, per logiesvorm (x1.000) Logiesvorm Groei Groei Nederland Hotels % 67% Vakantiewoningen % 63% Kamperen % 38% toeristisch Overig /-70% -/-22% Totaal toeristisch % 58% 23

26 Zowel op de hotelmarkt als op de markt voor vakantiewoningen ontwikkelt zich goed. Het aantal kampeerovernachtingen in vanuit het buitenland is ten opzichte van 2008 zelfs met 76% gegroeid, al blijft het aandeel in het totaal bescheiden. Het se marktaandeel in de categorie toeristisch kamperen nam in 2015 toe naar 5%. De hotel- en vakantiewoningenmarkt verloren iets van hun marktaandeel in Nederland, maar met name se vakantiewoningen blijven populair bij buitenlandse toeristen. Het marktaandeel van se vakantiewoningen is in %. Gemiddelde verblijfsduur buitenlandse toeristen De gemiddelde verblijfsduur van buitenlandse toeristen ligt normaliter onder die van Nederlandse toeristen, en dat blijkt ook uit de gegevens van het CBS. Terwijl Nederlandse toeristen voor gemiddeld 5 overnachtingen kiezen, blijven buitenlandse toeristen gemiddeld 2,5 dag in ons land. presteert iets beter dan het landelijk gemiddelde, met een gemiddelde van 2,8. Herkomstland buitenlandse verblijfstoeristen Een aanzienlijk deel van het aantal buitenlandse toeristische overnachtingen in in 2015 is geboekt door Duitse en Belgische toeristen. Samen zijn zij goed voor ruim 77% van het aantal buitenlandse overnachtingen in. De top-5 van herkomstlanden bestaat verder uit Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië. De bovenstaande infographic laat zien dat het aandeel van Duitse en Belgische gasten in aanmerkelijk hoger ligt dan in de overige provincies van Nederland. Deels valt dit te verklaren door de grensligging, deels zal het te maken hebben met onbekendheid met bij toeristen onder andere nationaliteiten. De se verhouding tussen Duitse en Belgische toeristen is wel aan het veranderen. In 2008 was het aandeel van Duitse toeristen nog twee keer groter dan dat van Belgische toeristen. Tegenwoordig is het verschil in overnachtingen tussen beide groepen kleiner. Het aandeel van Belgische toeristen is in %, terwijl het in % was. Frankrijk Italië UK L Duitsland 46% België 31% Frankrijk Italië UK NL Duitsland 41% België 13% 3.4. Zakelijk toerisme in Deze paragraaf geeft inzicht in de ontwikkelingen van het aantal overnachtingen van zakelijke gasten in hotels in. Aantal zakelijke hotelovernachtingen De zakelijke markt is lucratief vanwege het hoge gemiddelde bestedingsniveau. Tussen 2008 en 2015 is het aantal bezoekers teruggelopen, zowel in Nederland als in. Het aantal zakelijke overnachtingen in komt in 2015 uit op 1,14 miljoen, terwijl het aantal zakelijke hotelovernachtingen in Nederland 16,8 miljoen bedraagt. Daarmee behaalt een marktaandeel van bijna 7% in Nederland. Dat is nagenoeg hetzelfde marktaandeel als in Duitsland en België belangrijkste herkomstlanden voor verblijfstoerisme 24