woensdag Kamermuziekzaal Inleiding door Jan Christiaens Storioni Trio Hommages à la russe

Transcriptie

1 woensdag Kamermuziekzaal Inleiding door Jan Christiaens Storioni Trio Hommages à la russe

2 Biografie Uitvoerders en programma Het Storioni Trio (NL) voert al meer dan 20 jaar werken uit voor pianotrio, variërend van klassiek tot hedendaags, van Haydn tot Henze. Daarnaast zijn ze een vooraanstaand expert in het triple concerto-repertoire (Beethoven, Casella, Juon, Martinu, Moor, Voříšek). Ze gaven hiervoor opdrachten aan componisten zoals Kevin Volans, Peter-Jan Wagemans, Nico Muhly en Willem Jeths. Het Storioni Trio is artistiek directeur van het jaarlijkse, tiendaagse Storioni Festival in Eindhoven. Internationale topmusici, aanstormend talent en het Storioni Trio delen dan het podium met elkaar. Recente edities verwelkomden gasten zoals Gidon Kremer, Vadim Repin, Jean-Yves Thibaudet, Nelly Miriciou, Natalia Gutman, Mischa Maisky, Sol Gabetta, Jörg Widmann, Baiba en Lauma Skride. Daarnaast geeft het Storioni Festival jaarlijks opdracht voor een nieuw werk voor pianotrio (of triple concerto) dat tijdens het festival in première gaat. Het Storioni Trio treedt regelmatig op in de Wigmore Hall, Carnegie Hall, het Concertgebouw Amsterdam en op festivals als Kuhmo, Mecklenburg Vorpommern Festival, Osnabrück Kammermusiktage en Trio Festival in de Philharmonie Moskou. Verschillende tours leidde het trio naar India, het Midden- Oosten, Australië, Taiwan, Japan en de Verenigde Staten. Bart van de Roer: piano Wouter Vossen: viool, Laurentius Storioni, Cremona 1794 Marc Vossen: cello, Giovanni Grancino, Milaan 1700 Pyotr Il yich Tchaikovsky ( ) Pianotrio in a, opus 50 ( ) - Pezzo elegiaco (Moderato assai Allegro giusto) - Tema con variazioni: Andante con moto Variazione Finale e coda pauze Sergey Rachmaninov ( ) Trio élégiaque nr. 1 in g (1892) Dmitry Shostakovich ( ) Pianotrio nr. 2 in e, opus 67 (1944) - Andante - Allegro con brio - Largo - Allegretto Kom op zaterdag 29 oktober naar het gratis feest van de klassieke muziek in Brugge! Alle info op FOCUS SHOSTAKOVICH FOCUS TCHAIKOVSKY KAMER MUZIEK Uw applaus krijgt kleur dankzij de bloemen van Bloemblad.

3 Elegische pianotrio s Er is een spreekwoord dat zegt: Als een Rus bedroefd is, dan is hij zeer bedroefd. En als een Rus zeer bedroefd is, dan is hij op zijn best. In dat opzicht wekt het programma van deze avond drie elegische pianotrio s hoge verwachtingen. Pyotr Il yich Tchaikovsky componeerde zijn Pianotrio, opus 50 à la mémoire d un grand artiste. Het opschrift in de partituur slaat op de pianist Nikolai Rubinstein, medestichter van het conservatorium van Moskou (1866), die op 23 maart 1881 overleed op de leeftijd van 45 jaar. De relatie tussen Rubinstein en Tchaikovsky was enige tijd verzuurd, door Rubinsteins aanvankelijke afkeuring van Tchaikovsky s Eerste pianoconcerto. Later herzag hij zijn mening, en werd hij als uitvoerder een vurig pleitbezorger van het concerto. Tchaikovsky s pianotrio telt strikt gesproken maar twee bewegingen. In de eerste beweging laten de strijkers een aangrijpende treurzang horen, boven een discreet kabbelende pianobegeleiding. Met het neventhema slaat de elegische sfeer helemaal om. Krachtige, compacte akkoorden in de piano voeren een heldhaftig karakter ten tonele en effenen het pad voor briljante, virtuoze loopjes. Deze twee thema s vergelijk ze gerust met de protagonisten in een toneelstuk zijn de bouwstenen voor de uitgebreide eerste beweging. Tchaikovsky laat het elegische en het heldhaftige thema met elkaar interageren, ontwikkelt ze verder, of verknipt ze juist om ze daarna op een nieuwe manier te assembleren. En dat alles terwijl hij de thema s door steeds wisselende toonaarden en emotionele sferen voert. De tweede beweging bestaat uit een thema met variaties, waarvan de laatste echter zo uitgebreid is dat ze als zelfstandige Een Rus is op zijn best als hij zeer bedroefd is derde beweging kan gelden. Sommigen beweren dat de elf variaties karaktertrekken of episodes uit het leven van Rubinstein schetsen. Je vindt er een sprankelend virtuoze gigue voor piano, met pittige pizzicati in de strijkers (var. 3), delicaat kantwerk in de hoogste octaven van het pianoklavier (var. 5) en een aanstekelijke Weense wals (var. 6). De driestemmige fuga (var. 8) verwijst ongetwijfeld naar de academische achtergrond van Rubinstein, terwijl de mazurka (var. 10) de geest van Chopin oproept. In de laatste variatie, die op zich de derde beweging van dit trio uitmaakt, verschijnt een nieuw, heroïsch thema en krijgt de muziek een grote intensiteit. Het laatste woord is echter voor het elegische thema waarmee het trio aanving. Tchaikovsky vertrouwt het toe aan de viool en cello, die in unisono spelen, begeleid door de bijna obese akkoorden in de piano. Naar het einde toe vervluchtigt deze coda in een dodenmars, waarin de cello en de viool al weeklagend (piangendo) het thema een laatste keer voor de geest halen. Hoe gelijkend klinkt het openingsthema van Sergey Rachmaninovs Trio élégiaque nr. 1 met dat van Tchaikovsky! Het eendelige trio staat dan ook nog met één voet in de Russische romantiek. Rachmaninov componeerde het op enkele dagen tijd in januari 1892 en speelde zelf de pianopartij op de première op 30 januari. Ook al is het trio een vroeg werk, toch getuigt de manier waarop Rachmaninov uit één basiscel steeds nieuwe melodieën laat voortspruiten al van groot meesterschap. Die cel bestaat uit een opgaande lijn van drie tonen, gevolgd door een stijgende grote terts (sol la si b re). Dat nagenoeg alles wat klinkt uiteindelijk is terug te voeren op deze bouwsteen, is misschien niet op het eerste gehoor te horen. Maar onbewust voelt de luisteraar toch aan dat geen toon willekeurig is, en dat alles op een dieper niveau samenhangt. Dmitry Shostakovich componeerde zijn Pianotrio nr. 2, opus 67 tussen februari en augustus 1944, toen zijn land door de oorlog in een toestand van uitputting verkeerde. In het beleg van Leningrad, waaraan in januari 1944 een einde gekomen was, waren meer dan een miljoen mensen gestorven. Intussen kwam ook de verschikkelijke waarheid omtrent het lot van de Russische joden aan het licht. Juist in die omstandigheden verliest Shostakovich zijn beste vriend Ivan Sollertinsky, een taalkundige en muziekcriticus, die vijf dagen voor zijn dood nog een concertinleiding had gegeven bij Shostakovich Achtste symfonie. De componist besloot prompt het pianotrio waaraan hij werkte op te dragen aan Sollertinsky. Reeds vanaf de eerste maten klinkt er een hartverscheurende treurzang. De cello zet namelijk in met ijle flageolettonen dit is een speeltechniek waarbij de snaar slechts lichtjes ingedrukt wordt, zodat niet de gebruikelijke volle cellotoon, maar een zeer hoge, schrale toon klinkt. Deze melodie wordt doorgegeven aan de viool, die in het middenregister speelt, en vervolgens aan de piano, die ze in het diepe basregister speelt. Zo ontstaat een desolaat klanklandschap van een ijselijke rust, die slechts af en toe doorbroken wordt door plotselinge climaxen. De sfeer kantelt helemaal in de tweede beweging, die aanvangt als een uitgelaten scherzo, met vinnige accenten en in een stevig tempo. Gaandeweg wordt echter duidelijk dat Shostakovich iets anders dan een blije dans voor ogen heeft. De vervaarlijke loopjes in de pianopartij, de agressieve speelstijl van de strijkers en de obsessieve draaikolk van klank waaraan niet te ontsnappen valt: ze hebben veeleer het karakter van een grimmige danse macabre. Hoe fel contrasteert deze sinistere dodendans met het begin van de derde beweging! Die opent met een reeks van acht granieten akkoorden door de piano, in een traag en statig tempo, als was het een koraal. Deze gitzwarte akkoordenreeks wordt nadien nog zes keer hernomen, terwijl de viool en de cello daarboven melodische lijnen ontwikkelen. De viool is eerst aan zet, nadien komt ook de cello erbij, met een melodie die in haar scherpte recht naar het hart gaat. Als verdriet klank kon worden, dan zou het wellicht zo klinken. De laatste beweging lijkt het karakter van alle voorgaande in zich te verzamelen: de ijzige kilte van het begin, de bittere ironie van het scherzo, en de snijdende elegie van de derde beweging. De finale begint echter als een vrolijke volksdans, waarbij Shostakovich de feestelijke sfeer van de Joodse klezmer-muziek oproept. Gaandeweg wordt deze vreugdedans op een groteske manier vervormd tot een striemende kritiek op het oorlogsgeweld. Er klinken steeds meer dissonanten, de sfeer wordt bijtender, en de drie instrumenten lijken elk hun eigen weg te gaan. Helemaal op het einde ontzenuwt Shostakovich deze nachtelijke dodendans door het koraalthema uit de derde beweging te hernemen. Met de ijle flageolettonen van de strijkers veegt hij het klanklandschap weer helemaal schoon en laat hij de luisteraar enigszins ontredderd achter. Een Rus is inderdaad op zijn best als hij zeer bedroefd is. Jan Christiaens

4 Nikolai Rubinstein Het was Nikolai Rubinstein, de broer van de Russische pianist, componist, dirigent en pedagoog Anton Rubinstein, die Tchaikovsky aanstelde als leraar harmonie aan het conservatorium van Moskou. Nikolai Rubinstein stichtte het conservatorium op 13 september 1866 en was er tot aan zijn dood in 1881 de eerste directeur van. Nikolai werd geboren op 14 juni 1835 in Moskou en bleek al even begaafd als zijn zes jaar oudere broer Anton. Tijdens het verblijf van de familie in Berlijn ( ) studeerde hij piano bij Theodor Kullak en harmonie en contrapunt bij Siegfried Dehn, de leraar van onder meer Mikhail Glinka. In Berlijn ontmoetten beide broers regelmatig Mendelssohn en Meyerbeer. Hun vader overleed in 1846 en de familie keerde naar Moskou terug. Daar studeerde hij (zoals voordien ook Anton) bij de beroemde pianopedagoog Alexander Villoing, een gewezen leerling van John Field. Om aan zijn legerdienst te ontsnappen, studeerde hij ook rechten aan de universiteit van Moskou en behaalde in 1855 zijn graad. Als pianovirtuoos en bon vivant werd hij al vlug een graag geziene gast in aristocratische kringen. In 1860 stichtte hij de Moskouse afdeling van de in 1859 door zijn broer en Elena Pavlovna in Sint-Petersburg gestichte Russische Muziekvereniging die concerten organiseerde en vanaf 1864, na de verhuis naar een groter pand, ook muzieklessen. Door het succes en de steun van de tsaar en de aristocratie werd dit initiatief in 1866 het officiële conservatorium van Moskou. Nikolai ontpopte zich als een gedreven dirigent en geraakte bevriend met Tchaikovsky die een tijdlang bij hem in het conservatorium inwoonde. Tchaikovsky hield het hectische komen en gaan van vele vrienden echter niet zo lang vol en in 1871 betrok hij een eigen woning. In 1870 dirigeerde Nikolai de creatie van Tchaikovsky s ouverture Romeo en Julia en in 1873 de creatie van zijn aan hem opgedragen Tweede symfonie. De vriendschap bekoelde echter nadat Tchaikovsky in 1874 zijn Eerste pianoconcerto, dat hij aan Nikolai wou opdragen, in beperkte kring had voorgespeeld. Nikolai, die altijd zijn mening ongezouten te kennen gaf, vond het onsamenhangend, vulgair, gewoon slecht, onspeelbaar, zoals Tchaikovsky in een brief aan Nadezhda von Meck schreef. Later herzag Nikolai zijn mening en werd een grote verdediger van dit concerto dat hij tijdens de Parijse wereldtentoonstelling van 1878 zelfs tweemaal uitvoerde. Het was ook Nikolai die het aartsmoeilijke pianowerk Islamey van Balakirev creëerde en die als dirigent een lans brak voor de nieuwe Russische muziek. Zijn broer Anton was weliswaar als pianist en componist bekender, maar de pedagogische kwaliteiten van Nikolai onder meer Sergey Taneyev, Alexander Siloti en Emil von Sauer studeerden bij hem waren ongetwijfeld superieur. Nikolai Rubinstein overleed op 23 maart 1881 in een Parijs hotel. Typisch voor hem: op zijn doodsbed at hij nog een dozijn oesters Nikolai Rubinstein Johan Huys DE KUNST VAN HET VALLEN Gaea Schoeters Een ideeënroman in de geest van Milan Kundera, en dan speelser. **** De Volkskrant! BOEKENTIP Schrijfster Gaea Schoeters zat al een tijdlang met een liefdesverhaal in haar hoofd en zag in Tchaikovsky s Pianotrio in a de perfecte leidraad. Het verhaal werd De kunst van het vallen. Ik componeerde de roman op de structuur van het trio: elk personage kreeg een instrument toegewezen, waarna ik probeerde zoveel mogelijk de thema s en tempi van de partituur aan te houden in het boek. Maar de muziek sloop ook op andere manieren het boek binnen: als vanzelf vervlochten de levensverhalen van niet alleen Tchaikovsky, maar ook Rachmaninov (zijn eeuwige heimwee) en Shostakovich (zijn dubbelzinnige verhouding tot de partij) zich met het verhaal. Zo werd De kunst van het vallen niet alleen een boek over het onvermogen onbevangen lief te hebben, en de weigering daaraan toe te geven, maar ook een liefdesverklaring aan de Russische muziek. Het boek kreeg zelfs een playlist mee: wat wil je, met twee pianisten als hoofdpersonage? MEER WETEN OVER RUSLAND? za vr Pluis de geschiedenis van Rusland en de Russische muziek uit tot in detail in de tentoonstelling Van Glinka tot Gubaidulina, twee eeuwen van politieke en culturele omwentelingen in Rusland. Deze tentoonstelling van Johan Huys is een seizoen lang te bezichtigen op de Foyer parterre.

5 In de kijker Spectra Ensemble Patrice Van Laethem za / / Concertzaal Spectra Ensemble / Louis Andriessens minimalisme Spectra plaatst het immens populaire Amerikaanse minimalisme van Steve Reich tegenover Andriessens persoonlijke interpretatie ervan. Zo introduceerde hij met Hoketus een eigen minimalisme dat ver verwijderd is van de afstandelijke, ontspannen aard van veel Amerikaanse minimal music. Zijn latere werk is een combinatie van laatromantische Europese muziek en de hippe Amerikaanse repetitieve muziek. Grigory Sokolov David Samyn vr / / Concertzaal Grigory Sokolov / Ruslands meesterpianist Grigory Sokolov, voor velen de belangrijkste pianist van onze tijd, keert terug naar Brugge. Een recital van Sokolov gunt ons een blik op een verloren tijdperk van Russische pianokunst, schreef The Guardian. Wie Sokolov ooit aan het werk zag, herinnert zich bovenal het naturel van zijn interpretaties. Wat hij ook speelt, Sokolov slaagt er steeds weer in u de adem te benemen met zijn overdonderende pianospel. ELENA CHERNYSHOVA za zo In het Concertgebouwcafé, de Inkomhal & het Atrium kan u Rusland ook in beelden ontdekken. De Russische fotografe Elena Chernyshova legde in de fotodocumentaire Days of Nights Nights of Day het dagelijkse leven in de Siberische mijnstad Norilsk vast. BESTEL UW TICKETS NU OP Praat na de voorstelling gezellig na in het Concertgebouwcafé of vertel ons wat u ervan vond op Facebook of Twitter (@concertgebouwbr). Gezellig tafelen voor of na een voor stelling met een verrassing op vertoon van het concertticket. Coverbeeld: Storioni Trio Merlijn Doomernik / V.U. Katrien Van Eeckhoutte, t Zand 34, 8000 Brugge