De behandelwijzer: Slokdarmkanker Onze website:

Transcriptie

1 De behandelwijzer: Slokdarmkanker Onze website: PI versie 0.1 /

2 Inhoudsopgave Slokdarmkanker 3 Slokdarm 3 Typen 4 Uitzaaiingen 5 Stadium 5 Het intake gesprek 7 Het CT-onderzoek 8 Het bestralingsplan 11 De bestralingen 13 Bijwerkingen 17 Huidverzorging 19 Eten en drinken 20 PI versie 0.1 /

3 Slokdarmkanker In Nederland wordt per jaar bij ongeveer mensen slokdarmkanker vastgesteld. Slokdarmkanker komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen, maar de laatste jaren lijkt slokdarmkanker bij vrouwen toe te nemen. Slokdarm De slokdarm is een onderdeel van het spijsverteringskanaal. Het grootste deel van de slokdarm ligt in de borstholte. De slokdarm loopt ongeveer midden door de borstholte van de keelholte naar de maag. Vlakbij de slokdarm bevindt zich een groot aantal organen, namelijk de luchtpijp, het hart, de grote lichaamsader en -slagader en de longen. Langs de slokdarm lopen ook bloed- en lymfevaten. De slokdarm is een buisvormig orgaan, ongeveer 20 cm lang en bestaat uit drie delen: het halsdeel. Dit is het bovenste deel van de slokdarm dat direct onder de keelholte begint. Het eerste stukje van dit deel is de slokdarmmond. Spieren in deze mond kunnen de slokdarm afsluiten; het borstdeel. Dit is het middengedeelte van de slokdarm dat in de borstholte ligt; het buikdeel. Dit is het laatste deel onder de borstholte waar de slokdarm overgaat in de maag. Het onderste deel bevat spieren waarmee de slokdarm kan worden afgesloten van de maag. PI versie 0.1 /

4 De wand van de slokdarm bestaat uit een aantal lagen. Van binnen naar buiten zijn dat een slijmvlieslaag, spierlaag en ondersteunende bindweefsellaag. In de wand lopen ook zenuwen en lymfe- en bloedvaten. Typen Er bestaan verschillende typen slokdarmkanker. Deze zijn te herkennen aan het soort cellen waaruit de kwaadaardige tumor is opgebouwd. De meest voorkomende soorten slokdarmkanker zijn: plaveiselcelcarcinoom; adenocarcinoom; Deze indeling is gebaseerd op het soort cellen waaruit de tumor bestaat. PI versie 0.1 /

5 Uitzaaiingen Kankercellen kunnen loslaten van de tumor en vervolgens meegevoerd worden door lymfevocht of het bloed. We onderscheiden uitzaaiingen in klieren van uitzaaiingen naar andere organen, omdat dat voor de soort behandeling veel kan uitmaken. Als kankercellen in een lymfevat terechtkomen, kunnen zij in de lymfeklieren uitgroeien tot klieruitzaaiingen. Kankercellen kunnen zich ook via het bloed verspreiden en bijvoorbeeld in de botten uitgroeien tot tumoren. In dat geval is er sprake van uitzaaiingen van slokdarmkanker in de botten. Bij slokdarmkanker kunnen eveneens uitzaaiingen ontstaan in de organen, zoals in de hersenen, longen en de lever. Stadium Naast het vaststellen van het type slokdarmkanker, is het stadium van belang. Onder het stadium verstaan we de mate waarin de ziekte zich uitgebreid heeft. Bij slokdarmkanker wordt het stadium vastgesteld aan de hand van: de grootte van de tumor en de eventuele ingroei in de weefsels die om de slokdarm liggen; in hoeverre er uitzaaiingen zijn naar de lymfeklieren in de borstkas en bovenbuik; in hoeverre de tumor zich uitgezaaid heeft naar andere organen, bijvoorbeeld de longen, botten, lever of de hersenen. PI versie 0.1 /

6 Meer informatie over slokdarmkanker vindt u: in de brochure Slokdarmkanker van de KWF Kankerbestrijding; op de website van de KWF Kankerbestrijding bij de Stichting Doorgang p / a Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) Postbus RD Utrecht telefoon (030) doorgang@nfkpv.nl website: Bron: KWF Kankerbestrijding PI versie 0.1 /

7 Het intake gesprek Uw eerste bezoek is het intake gesprek met de radiotherapeut-oncoloog. Dit is de medisch specialist die verantwoordelijk is voor uw bestralingsbehandeling. Hij (of zij) stelt u vragen over uw huidige gezondheid, doorgemaakte ziektes in het verleden, de klachten die u momenteel heeft en uw medicijngebruik. De radiotherapeut-oncoloog onderzoekt u en bespreekt de bestralingsbehandeling met u. Tot slot worden de klachten, die door de bestraling veroorzaakt kunnen worden, besproken. Tijdens het intake gesprek, dat ongeveer een half uur tot drie kwartier duurt, mag u gerust uw partner of iemand anders meenemen. PI versie 0.1 /

8 Het CT-onderzoek U hebt het eerste gesprek met de radiotherapeut-oncoloog gehad. Hij heeft u uitgebreid geïnformeerd over de behandeling en de mogelijke bijwerkingen. Bij u wordt de slokdarm bestraald. Dit doen we met verschillende bestralingsvelden die de tumor moeten treffen, maar tegelijkertijd de nabij gelegen gezonde weefsels zoveel mogelijk moeten sparen. Het is daarom noodzakelijk om het te bestralen gebied en uw houding precies vast te leggen. Om dit goed uit te meten gaat u naar de CT-simulator. Speciaal hulpmiddel: de longplank De CT-simulator Op de CT-simulator ligt u met ontbloot bovenlichaam op een speciaal hulpmiddel (de longplank) op een behandeltafel. Uw armen, hoofd en knieën worden ondersteund, zodat u zo prettig mogelijk kunt liggen. Het onderzoek duurt ongeveer een minuten. U moet zo ontspannen en stil mogelijk blijven liggen. PI versie 0.1 /

9 De ligging tijdens het CT-onderzoek Het CT-onderzoek is bedoeld om: de juiste ligging te bepalen, die nodig is om u iedere dag weer in dezelfde houding te kunnen bestralen; foto s te maken, die nodig zijn om een bestralingsplan te vervaardigen; het plaatsen van de referentiepunten op uw borst, in dit geval 4 kleine tatoeagepuntjes. Het plaatsen van de instelpunten Nadat het onderzoek is afgerond, kunt u naar huis. De radiotherapeut-oncoloog en de bestralingsdeskundigen maken een bestralingsplan. Dit duurt ongeveer één à twee weken. Als dit behandelplan klaar is, kunnen de bestralingen beginnen. PI versie 0.1 /

10 Meer informatie over het plaatsen van de instelpunten, het maken van een behandelplan, de bestraling en onze afdeling kunt u vinden op onze website: PI versie 0.1 /

11 Het bestralingsplan Alvorens met de bestraling kan worden begonnen, moet er eerst een bestralingsplan gemaakt worden. Het maken van het bestralingsplan bestaat uit twee gedeeltes namelijk: 1) Het intekenen De radiotherapeut-oncoloog geeft op de foto s die tijdens het CT-onderzoek zijn gemaakt precies aan wat er bestraald dient te worden. 2) Het maken van het bestralingsplan Het bestralingsplan wordt gemaakt door één van de bestralingsdeskundigen. Het bestralingsplan wordt zodanig gemaakt dat de tumor en de eventuele kliergebieden zoveel mogelijk en het gezonde weefsel zo weinig mogelijk straling krijgen. Door de vele controles PI versie 0.1 /

12 en metingen die moeten worden gedaan kan het één tot twee weken duren alvorens met de bestraling kan worden begonnen. De bestralingsdeskundige maakt het bestralingsplan Bestralingsplan van de slokdarm Hierboven ziet u een voorbeeld van een bestralingsplan. Het gebied dat oranjebruin gekleurd is geeft aan dat er veel straling komt. De gebieden die groen en blauw gekleurd zijn geven aan dat er weinig straling komt. PI versie 0.1 /

13 De bestralingen Over het algemeen bestralen wij u niet in één keer, maar in een aantal kleine stukjes: één keer per dag, vijf keer per week, een aantal weken achter elkaar. De behandeling duurt elke dag ongeveer 15 minuten (dit is inclusief het uit- en aankleden). Wij vragen u met ontbloot bovenlichaam op de bestralingstafel te gaan liggen, precies in de houding zoals die eerder op de CT-simulator bepaald is. Vervolgens schuiven we de bestralingstafel op de goede plek onder het bestralingstoestel en stellen het toestel in. PI versie 0.1 /

14 De controlefoto van voren De controlefoto van de zijkant Voorafgaand aan de bestraling worden er iedere dag eerst twee controlefoto s gemaakt om uw ligging te controleren. De bestralingsdeskundigen op het toestel vergelijken deze foto s met de foto s die op de CT-scan zijn gemaakt. De foto s worden met behulp van een computer over elkaar gelegd. Indien nodig wordt er een correctie uitgevoerd in de hoogte, de lengte en de breedte. Deze correctie wordt via de computer doorgestuurd naar de behandeltafel waarop u ligt. U zult de behandeltafel dan in de drie bovengenoemde richtingen voelen bewegen. Het maken en bekijken van deze foto s en het uitvoeren van de eventuele correctie neemt iedere dag ongeveer vijf minuten in beslag. De kanker zelf is overigens op deze foto s meestal niet of slecht te zien. Dan wordt het eerste bestralingsveld gegeven. Vervolgens draaien we het bestralingstoestel om u heen en worden de volgende bestralingsvelden gegeven. Eén bestralingsveld duurt minder dan een halve minuut. U blijft steeds in dezelfde houding liggen. PI versie 0.1 /

15 De bestraling van boven De bestraling van onderen De bestraling van links De bestraling van rechts Hierboven ziet u een voorbeeld hoe de bestraling kan worden uitgevoerd. U wordt vanuit verschillende kanten met meerdere bestralingsvelden bestraald. Tijdens de bestralingen mogen er geen andere mensen in de ruimte aanwezig zijn. Door middel van een intercom en camera s wordt u in de bedieningsruimte met behulp van monitoren goed in de gaten gehouden. Als de bestraling klaar is, helpen wij u van de tafel. U kunt zich dan weer aankleden en naar huis. PI versie 0.1 /

16 De bestralingsdeskundige observeert Na de laatste bestraling komt u na een aantal weken terug voor controle bij de radiotherapeut-oncoloog. Dit kan per patiënt verschillen. De afspraak hiervoor hebt u bij de eerste bestraling gekregen. U bezoekt de eerste tijd om en om de radiotherapeut-oncoloog en uw verwijzend specialist (de internist). PI versie 0.1 /

17 Bijwerkingen Bestraling werkt alleen in het gebied dat door de straling getroffen wordt. U wordt bestraald op uw slokdarm, dus daar is dan ook de werking en alleen daar kunnen bijwerkingen ontstaan. De hieronder beschreven bijwerkingen ontstaan niet direct maar pas na ongeveer anderhalf à twee weken. Tijdens en kort na de bestralingsserie kan: de bestraalde huid rood worden en een beetje jeuken; het slikken pijnlijk worden, doordat de slokdarm in het bestralingsgebied ligt; een droge hoest optreden; misselijkheid optreden, dit is met name het geval als de tumor laag in de slokdarm bij het middenrif ligt. veel mensen klagen over vermoeidheid. Adviezen met betrekking tot de bijwerkingen: meer informatie over huidverzorging vindt u op pagina 19, huidverzorging ; slikklachten kunt u het best bespreken met de radiotherapeut-oncoloog. U kunt dan via hem medicijnen krijgen. Ook uw voeding kan aangepast worden, eventueel met hulp van een diëtist(e); hoestklachten kunt u het best bespreken met de radiotherapeut-oncoloog. Een bestralingsbehandeling is een vermoeiende behandeling. Ten eerste reist u regelmatig naar het ziekenhuis en wordt uw dag als het ware ingepland rondom de bestralingsafspraak. Verder vergt de bestraling ook energie van u. Tot slot kost de eventuele chemotherapie ook nog energie. De klachten nemen één PI versie 0.1 /

18 tot twee weken na het einde van de bestraling af. Na één tot anderhalve maand bent u weer grotendeels hersteld. Buiten de bovengenoemde bijwerkingen, hebben stralen ook bijwerkingen die pas maanden tot jaren later duidelijk worden. Deze hebben veel minder de neiging om over te gaan. De huid kan wat donkerder van kleur worden en het vetweefsel kan wat vaster aanvoelen. Tijdens de bestralingsserie ziet u de radiotherapeutoncoloog of de assistent enkele keren terug. Hij informeert hoe het met u gaat en of er klachten zijn op dat moment. Indien nodig kan hij medicijnen voorschrijven. Natuurlijk kunt u iedere dag vragen stellen of advies vragen aan de bestralingsdeskundigen bij het bestralingstoestel. PI versie 0.1 /

19 Huidverzorging Adviezen met betrekking tot de huidverzorging: douche met (lauw) water, ga niet lang in bad, de sauna of het zwembad tot ongeveer vier weken na de bestraling (afhankelijk van huidreactie); gebruik milde zeep; dep uw huid droog, in de huidplooien is het soms aan te bevelen om de huid droog te föhnen, hiervoor moet wel een föhn met koude stand gebruikt worden; bij bestraling in hoofd-halsgebied wordt droog (elektrisch) scheren geadviseerd; bij een intacte huid onder de oksel is elektrisch scheren toegestaan; gebruik een milde deodorant (zonder alcohol) in het bestralingsgebied; gebruik geen crèmes tenzij voorgeschreven door de bestralingsdeskundigen of de radiotherapeut-oncoloog; plak geen pleisters in het bestralingsgebied; houd uw huid zoveel mogelijk uit de zon (ook zonnebank) tijdens (en het eerste halve jaar erna) de bestraling. Probeer het daarna voorzichtig (insmeren met minimaal factor 20). Bescherm uzelf tegen weersinvloeden als kou en wind tijdens de bestralingsperiode. Ook daarna blijft de huid nog een tijd gevoelig; vermijd het dragen van knellende en schurende kledingstukken; krab niet als u jeuk heeft; gebruik geen parfums in het bestraalde gebied. PI versie 0.1 /

20 Eten en drinken Onze algemene regel is: zo normaal mogelijk alles eten en drinken. Mocht u last krijgen van uw keel of slokdarm, dan kunt u zich aan de volgende regels houden. Adviezen bij een pijnlijke keel: vermijd scherpe kruiden en specerijen, zoals peper, mosterd, sambal en knoflook. Groene kruiden (dille, peterselie, kervel, tijm en waterkers) zijn meestal niet hinderlijk; bij een pijnlijke mond kan het prettig zijn om met een dik, kortgeknipt rietje te drinken en met een kleine lepel te eten; laat warme dranken en de warme maaltijd afkoelen tot kamertemperatuur; soms zijn ijs en koude dranken prettig te gebruiken; vermijd koolzuurhoudende dranken en (sterk) alcoholische dranken; vermijd erg harde, zure en / of zoute producten. Adviezen bij slikproblemen: snijd voedsel heel fijn; gebruik brood met veel boter / margarine zonder korst met smeerbaar beleg, zoals smeerkaas, roerei, paté, leverpastei, vlees- of vissalade, fijngemaakt fruit, jam, honing of kies voor zachtere broodsoorten of voor croissants, cake, kleuterbiscuits of donuts; vervang brood door pap, vla, yoghurt of drinkontbijt; kies voor pastagerechten (macaroni / spaghetti) met een saus; PI versie 0.1 /

21 kies voor zacht vlees of zachte vis. Denk ook eens aan ragout, een maaltijdsoep, een gerecht van eieren, een kroket. Kibbeling of visfilet gaat vaak beter dan vlees. neem bij het eten voortdurend kleine slokjes water of een andere drank, zodat vast voedsel bij het kauwen vochtig wordt en u het eten makkelijker kunt weg krijgen; neem bij de warme maaltijd veel jus, saus of bouillon. eventueel kan via de diëtiste drinkvoeding geregeld worden. PI versie 0.1 /