Behandelwijzer. Brachytherapie bij baarmoederkanker

Transcriptie

1 Behandelwijzer Brachytherapie bij baarmoederkanker Onze website: PI versie 1.0 /

2 Inhoudsopgave Baarmoederkanker... 3 Baarmoeder... 3 Ontstaan baarmoederkanker... 3 Stadium... 4 Behandeling... 4 Het intake gesprek... 6 Brachytherapie... 7 Voorbereiding... 7 Blaasvulling... 7 Eerste behandeling... 7 Het CT onderzoek... 9 Het bestralingsplan Volgende bestralingen Bijwerkingen Huidverzorging Eten en drinken Seksualiteit Belangrijke informatie Belangrijke contactgegevens PI versie 1.0 /

3 Baarmoederkanker In Nederland wordt per jaar bij circa vrouwen baarmoederkanker vastgesteld. Deze ziekte komt het meest voor bij vrouwen tussen de 55 en 80 jaar, zelden bij vrouwen jonger dan 40 jaar. Baarmoeder De baarmoeder heeft de vorm en omvang van een omgekeerde peer. Het brede deel, het baarmoeder-lichaam, vormt het grootste deel van de baarmoeder. Aan beide kanten hiervan liggen de eierstokken met de eileiders. De wand van het baarmoederlichaam is opgebouwd uit twee lagen: een binnenste slijmvlieslaag: het endometrium; een buitenste spierlaag: het myometrium. Ontstaan baarmoederkanker Baarmoederkanker ontstaat bijna altijd in de binnenste slijmvlieslaag van de baarmoeder. Daarom wordt baarmoederkanker ook wel endometriumcarcinoom genoemd. PI versie 1.0 /

4 Baarmoederkanker is een soort kanker die over het algemeen langzaam groeit. Vanuit het baarmoederslijmvlies kan een kwaadaardige tumor doorgroeien in de onderste spierlaag, naar de baarmoederhals of naar de eileiders. Op den duur kan uitbreiding plaatsvinden vanuit de baarmoederholte naar omringende weefsels en organen. Stadium Onder het stadium van de ziekte verstaat men de mate waarin de ziekte zich in het lichaam heeft uitgebreid. Het stadium hangt af van: de grootte van de tumor; de mate van doorgroei in het omringende weefsel; de aanwezigheid van uitzaaiingen in de lymfeklieren of elders in het lichaam. Behandeling De meest toegepaste behandelingen bij baarmoederkanker zijn: operatie (chirurgie); bestraling (radiotherapie); hormonale therapie; chemotherapie; dit is een behandeling met medicijnen die de celdeling remmen. Vaak krijgt de patiënt een combinatie van deze behandelmethoden. Welke behandeling het meest geschikt is, hangt onder andere af van: de plaats van de tumor; de mate waarin de tumor zich uitgebreid heeft; uw leeftijd en uw algehele conditie. Kort geleden bent u geopereerd in verband met baarmoederkanker. De zichtbare kanker is bij de operatie weggenomen. Het is bekend dat sommige patiënten een wat lager of juist iets verhoogd risico hebben op de kans dat de kanker op een later moment terug komt. Uit eerder onderzoek is bekend dat de kans op plaatselijke terugkeer wordt verminderd door radiotherapie (bestraling). PI versie 1.0 /

5 Uw gynaecoloog en radiotherapeut-oncoloog hebben met u besproken dat u in aanmerking komt voor brachytherapie, eventueel in combinatie met een andere behandelmethode. PI versie 1.0 /

6 Het intake gesprek Uw eerste bezoek is het intake gesprek met de radiotherapeutoncoloog. Dit is de medisch specialist die verantwoordelijk is voor uw bestralingsbehandeling. Hij of zij stelt u vragen over uw huidige gezondheid, doorgemaakte ziektes in het verleden, de klachten die u momenteel heeft en uw medicijngebruik. De radiotherapeut-oncoloog onderzoekt u, zowel uitwendig als inwendig, en bespreekt de bestralingsbehandeling met u. Tot slot worden de klachten, die door de bestraling veroorzaakt kunnen worden, besproken. Tijdens het intake gesprek, dat ongeveer een half uur duurt, mag u gerust uw partner of iemand anders meenemen. PI versie 1.0 /

7 Brachytherapie U komt in aanmerking voor inwendige bestraling (brachytherapie). Brachy betekent in het Grieks korte afstand. Deze behandeling wordt ook wel eens gegeven in combinatie met uitwendige bestraling. Bij brachytherapie vindt bestraling van binnenuit plaats. Hiervoor ligt u met een ontbloot onderlichaam op een speciale tafel. Uw hoofd en benen worden ondersteund, zodat u de behandeling zo comfortabel mogelijk kunt ondergaan. Voorbereiding Bij de bestraling wordt de vaginatop zo precies mogelijk bestraald. Om de blaas en darmen zoveel mogelijk te sparen, willen wij u verzoeken om onderstaand voorschrift voor de blaasvulling in acht te nemen. Blaasvulling Bij alle bestralingen is het belangrijk dat de blaas vol is. Plas 30 minuten voor de bestralingsafspraak uit en drink vervolgens twee glazen water. Pas na afloop van de behandeling mag u weer plassen. U kunt thuis een keer proberen of het u lukt om, volgens bovenstaande manier, een uur niet naar het toilet te gaan. Is dit voor u te lang, dan kunt u ook 15 minuten voor de bestralingsafspraak uitplassen en water drinken. Als u moet afwijken van bovenstaand voorschrift, bijvoorbeeld als u te laat bent of de afspraak uitloopt, overlegt u dit dan met een bestralingsdeskundige. Eerste behandeling Bij deze behandeling wordt de top van de vagina van dichtbij bestraald door middel van een pelotte (afbeelding 1), waarin zich een zeer dun, hol metalen buisje bevindt. De pelotte wordt ingebracht in de vagina. Het metalen buisje steekt uit de vagina naar buiten. Dit metalen buisje wordt door een dunne toevoerslang verbonden met het bestralingsapparaat. PI versie 1.0 /

8 Afbeelding 1: pelotte, te varieren in lengte en breedte Vanuit het bestralingsapparaat (afbeelding 2) wordt een kleine stralingsbron in de pelotte gebracht. De stralingsbron geeft in de pelotte de straling af, precies op de plek waar deze moet komen. Het bestralingsapparaat staat in een aparte kamer en wordt vanuit de ruimte ernaast bediend. Afbeelding 2: behandelruimte met bestralingsapparaat Vanwege de radioactieve straling verblijft u gedurende de bestraling alleen in deze kamer. Met behulp van een camera en intercom wordt u geobserveerd. Als de bestraling klaar is, gaat de stralingsbron terug in het bestralingsapparaat en wordt de pelotte verwijderd. U bent daarna vrij van straling. De behandeling duurt ongeveer een half uur, waarvan u ongeveer tien minuten wordt bestraald. Van de bestraling voelt u niets. De eerste keer wordt een CT-scan gemaakt en duurt de behandeling een uur. PI versie 1.0 /

9 Het CT onderzoek Bij u wordt de vaginatop bestraald. Om goed in beeld te brengen hoeveel dosis de gezonde organen (blaas / darmen) ontvangen, wordt bij de eerste bestraling een CT scan gemaakt. Het is voor dit onderzoek belangrijk dat u het voorschrift, dat genoemd wordt in het hoofdstuk blaasvulling van deze behandelwijzer, goed opvolgt. U wordt door de bestralingsdeskundigen op de speciale tafel naar de CT scan gereden. Hier wordt u door meerdere bestralingsdeskundigen overgetild naar de CT tafel. Het CT onderzoek duurt ongeveer 10 minuten. PI versie 1.0 /

10 Het bestralingsplan Na de eerste bestraling wordt een bestralingsplan gemaakt. De radiotherapeut-oncoloog geeft op de CT beelden, die tijdens het CT onderzoek zijn gemaakt, precies aan waar uw gezonde organen zich bevinden. Het bestralingsplan (afbeelding 3) wordt gemaakt door één van de bestralingsdeskundigen. Afbeelding 3: het maken van een bestralingsplan Volgende bestralingen Als u twee of meer inwendige bestralingen krijgt, wordt de bij u passende pelotte de volgende keren ingebracht en kan de bestraling vrijwel direct daarna starten. De maat van de pelotte, de bestralingstijd en hoeveel de gezonde organen ontvangen is namelijk al bekend. U bent dan ook korter in het ziekenhuis (een half uur) ten opzichte van de eerste bestraling (een uur). PI versie 1.0 /

11 Bijwerkingen Bestraling werkt alleen in het gebied dat door de bestraling wordt getroffen. Doorgaans heeft u weinig tot geen klachten na de inwendige bestraling. Soms is het plassen één tot enkele dagen wat gevoelig en kunt u vaker aandrang voor plassen of ontlasting hebben. U kunt het beste veel blijven drinken. Soms treedt er licht bloedverlies op gedurende één tot enkele dagen; dit gaat vanzelf over. Verder geven sommige vrouwen aan kortdurend last te hebben van lichte vermoeidheid. Mogelijke bijwerkingen op lange termijn: vaginale droogheid en stugheid van het bovenste (meest binnenin gelegen) deel van de schede; soms onstaat enige vernauwing en / of verkorting door verklevingen (2-3%). PI versie 1.0 /

12 Huidverzorging Komt u voor een combinatiebehandeling met uitwendige radiotherapie, dan is het volgende van toepassing op u. De adviezen met betrekking tot de huidverzorging in en rond het bestralingsgebied zijn: douche met (lauw) water, ga niet in bad, de sauna of het zwembad tot ongeveer vier weken na de bestraling (afhankelijk van huidreactie); gebruik milde zeep; dep uw huid droog, in de huidplooien is het soms aan te bevelen om de huid droog te föhnen, hiervoor moet wel een föhn met koude stand gebruikt worden; bij een intacte huid is elektrisch scheren toegestaan; gebruik geen crèmes tenzij voorgeschreven door de bestralingsdeskundigen of de radiotherapeut-oncoloog; plak geen pleisters; vermijd het dragen van knellende en schurende kledingstukken; krab niet als u jeuk heeft. PI versie 1.0 /

13 Eten en drinken Onze algemene regel is: alles eten en drinken wat u altijd gewend bent te doen. Dus zo normaal mogelijk eten en drinken. Mocht u last krijgen van dunnere ontlasting, meerdere keren per dag, dan kunt u zich aan de volgende richtlijnen houden: drink minimaal twee liter vocht per dag; gebruik koffie met mate. Vermijd koolzuurhoudende dranken zoveel mogelijk. Zure melkproducten (karnemelk en yoghurt) hebben de voorkeur boven zoete melkproducten (melk, vla); drink bouillon, dat kan het verlies van zouten aanvullen; eet regelmatig en rustig, kauw goed en gebruik vaker per dag kleine maaltijden; stoppende voedingsmiddelen bestaan niet. Dat geldt ook voor banaan, witbrood, beschuit en geraspte appel; vezels binden het overtollige vocht in de ontlasting enigszins, neem dus wel bruinbrood, fijn volkorenbrood, aardappelen en fruit. Overdrijf het gebruik van vezels niet; kies geen voedingsmiddelen met grove vezels zoals donker roggebrood, grof volkorenbrood, brood met zaden en pitten, muesli, rauwkost en vezelig fruit zoals citrusfruit, pruimen en ananas. Grove vezels prikkelen de darmen extra; neem om extra prikkelingen van uw darmen te vermijden ook geen grote, vetrijke maaltijden, gasvormende producten (zoals prei, kool, peulvruchten en ui) en scherpe kruiden. Bloemkool, kleingesneden zuurkool en Chinese kool kunnen wel. Blijven de klachten hinderlijk aanwezig, dan kunt u dit aan de radiotherapeut-oncoloog of aan één van de bestralingsdeskundigen doorgeven. Uw radiotherapeut-oncoloog kan u dan iets voorschrijven of verwijzen naar een diëtist(e). PI versie 1.0 /

14 Seksualiteit Seksualiteit wordt vaak geassocieerd met plezier en ontspanning, echter roept kanker het tegenovergestelde beeld op. Na verloop van tijd hoort seksualiteit er vaak wel weer bij. Het kan zijn dat u tijd nodig heeft voordat u weer toe bent aan seksueel contact. In verband met de wondgenezing wordt geadviseerd om te wachten met gemeenschap tot na de eerste poliklinische controle. Dat is ongeveer vier tot zes weken na de behandeling. In medisch opzicht zijn er geen bezwaren tegen seksuele opwinding, masturberen of het krijgen van een orgasme. Zoals we hierboven al aangeven, moet u zelf bepalen wanneer u aan vrijen toe bent en op welke wijze u dit wilt. De gevolgen van de behandeling verschillen van vrouw tot vrouw. Lichamelijke gevolgen: tekort aan geslachtshormonen; de zin in vrijen neemt af en kan het zijn dat de seksuele opwinding en het orgasme minder intens worden beleefd. Bespreek met uw arts of het mogelijk is hiervoor hormoonvervangende preparaten te gebruiken; droge vagina tijdens seksuele opwinding door de behandeling. De vaginawand kan dun en kwetsbaar worden. Daardoor kan geslachtsgemeenschap pijnlijk zijn. Meestal is een glijmiddel daarvoor een goede oplossing. Glijmiddelen zijn verkrijgbaar bij de apotheek of drogist; sommige vrouwen doen er langer over om seksueel opgewonden te raken; de prikkeling onder in de buik is afgenomen of verdwenen. Ook streling van de borsten leidt soms tot minder opwinding dan voorheen; het orgasme verandert bij veel vrouwen bij wie de baarmoeder is verwijderd; na (inwendige) bestraling is het mogelijk dat na enkele maanden het bovenste deel van de vagina stugger, droger en wat korter wordt. Dit kan pijnlijk zijn tijdens geslachtsgemeenschap. Bespreek de verschillende oplossingen om dit probleem tegen te gaan met uw arts. Enkele oplossingen zijn: - regelmatig geslachtsgemeenschap; - vaselinetampons gebruiken; - pelottes (kunstof staafjes) gebruiken; - vibrator gebruiken; - trainen bekkenbodemspieren (fysiotherapie). PI versie 1.0 /

15 Belangrijke informatie Meer informatie over baarmoederkanker vindt u: in de brochure Baarmoederkanker van de KWF Kankerbestrijding; op de website van de KWF Kankerbestrijding: stichting OLIJF Netwerk voor vrouwen met gynaecologische kanker Postbus BL Amsterdam telefoon (033) website: Belangrijke contactgegevens Radiotherapie, telefoon (053) , route F03. Bron: KWF Kankerbestrijding PI versie 1.0 /