De behandelwijzer: borstsparend links de borst en eventueel de oksel- en sleutelbeenklieren

Transcriptie

1 De behandelwijzer: borstsparend links de borst en eventueel de oksel- en sleutelbeenklieren Onze website: PI versie 0.1 /

2 Inhoudsopgave Borstkanker 3 Groeiwijze 3 Uitzaaiingen 3 Het intake gesprek 6 Het CT-onderzoek 7 DIBH 8 Het bestralingsplan 10 De bestralingen 13 Bijwerkingen 19 Huidverzorging 21 PI versie 0.1 /

3 Borstkanker In Nederland wordt per jaar bij circa vrouwen borstkanker vastgesteld. Het is de meest voorkomende soort kanker bij vrouwen. In ons land heeft een vrouw een kans van één op zeven om gedurende haar leven borstkanker te krijgen. Vóór het dertigste levensjaar is borstkanker een zeldzame ziekte. Na die leeftijd neemt het aantal vrouwen dat borstkanker krijgt toe. Circa 70% van de vrouwen bij wie borstkanker ontdekt wordt, is ouder dan 50 jaar. Groeiwijze Bij borstkanker gaat het meestal om een zogenoemd ductaalcarcinoom. Een ductaalcarcinoom is een kankergezwel dat ontstaat in de melkgangen van de borst (zie illustratie pagina 3) en vormt meestal één tumor (gezwel). Soms is er sprake van een lobulair carcinoom. Een lobulair carcinoom begint in de melkkliertjes en groeit meer verspreid door de borst. Door deze groeiwijze wordt een lobulair carcinoom vaak pas in een later stadium ontdekt dan een ductaalcarcinoom. Soms ontdekt men een tumor in de borst vroeg, bijvoorbeeld bij het bevolkingsonderzoek. Dan gaat het meestal om een voorstadium van borstkanker: een Ductaal Carcinoma In Situ (DCIS). Uitzaaiingen Kankercellen kunnen loslaten van de tumor en vervolgens uitzaaien via de lymfeklieren en / of het bloed. Als kankercellen in een lymfevat terechtkomen, kunnen zij in de lymfeklieren uitgroeien tot een uitzaaiing. PI versie 0.1 /

4 De eerste uitzaaiing ontstaat meestal in de schildwachtof poortwachterklier (een lymfeklier) in de oksel. Kankercellen kunnen zich ook via het bloed verspreiden en bijvoorbeeld in de botten uitgroeien tot tumoren. In dat geval is er sprake van uitzaaiingen van borstkanker in de botten. Bij borstkanker kunnen eveneens uitzaaiingen ontstaan in de organen, zoals in de longen, de hersenen en de lever. PI versie 0.1 /

5 Meer informatie over borstkanker vindt u: in de brochure Borstkanker van de KWF Kankerbestrijding; op de website van de KWF Kankerbestrijding: op de website van de KWF Kankerbestrijding, Leven met kanker en de IKNL: bij de Borstkankervereniging Nederland (BVN), Postbus 8065, 3503 RB Utrecht, telefoon (030) , info@borstkankervereniging.nl, website: Ook kunt u bij hen terecht voor lotgenotencontact. Bron: KWF Kankerbestrijding PI versie 0.1 /

6 Het intake gesprek Uw eerste bezoek is het intakegesprek met de radiotherapeut-oncoloog. Dit is de medisch specialist die verantwoordelijk is voor uw bestralingsbehandeling. Hij of zij stelt u vragen over uw huidige gezondheid, doorgemaakte ziektes in het verleden, de klachten die u momenteel heeft en uw medicijngebruik. De radiotherapeut-oncoloog onderzoekt u en bespreekt de bestralingsbehandeling met u. Tot slot worden de klachten, die door de bestraling veroorzaakt kunnen worden, besproken. Tijdens het intakegesprek, dat ongeveer een half uur tot drie kwartier duurt, mag u gerust uw partner of iemand anders meenemen. PI versie 0.1 /

7 Het CT-onderzoek U heeft het eerste gesprek met de radiotherapeutoncoloog gehad. Hij / zij heeft u uitgebreid geïnformeerd over de behandeling en de mogelijke bijwerkingen. Bij u wordt de linker borst bestraald. Dit doen we met vier tot negen bestralingsvelden die het borstweefsel en eventueel de klieren in de oksel en rondom het sleutelbeen moeten treffen, maar het hart moeten sparen. Het is daarom noodzakelijk om het te bestralen gebied en uw houding precies vast te leggen. Om dit goed uit te meten, gaat u eerst naar de CT-simulator. De borst- of mammaplank De ligging tijdens het CT-onderzoek Op de CT-simulator ligt u met ontbloot bovenlichaam op een speciaal hulpmiddel (zie foto boven) op een behandeltafel. Uw armen, hoofd en knieën worden ondersteund, zodat u zo prettig mogelijk kunt liggen. Het onderzoek duurt ongeveer een minuten. U moet zo ontspannen en stil mogelijk blijven liggen met de armen boven uw hoofd. Heeft u hier moeite mee, dan kunt u dit thuis alvast oefenen. Forceert u echter niets! PI versie 0.1 /

8 DIBH: Deep Inspiration Breath Hold De bril De infrarood camera Registratie ademhaling Het blokje Hierboven ziet u enkele foto s van de hulpmiddelen die nodig zijn om de DIBH bestralingstechniek uit te voeren. Dit is een methode waarbij u tijdens de bestraling moet inademen en de adem vasthouden. Tijdens het CTonderzoek wordt er met u geoefend en indien mogelijk wordt u op deze wijze bestraald. Het voordeel van deze methode is dat, doordat de longen zich vullen met lucht, er meer ruimte wordt gecreëerd tussen borst en hart. Dit zorgt voor een betere bescherming van het hart, waardoor er minder kans is op hartklachten door de bestraling op lange termijn. PI versie 0.1 /

9 Het CT-onderzoek is bedoeld om: de juiste ligging te bepalen, die nodig is om u iedere dag weer in dezelfde houding te kunnen bestralen; het oefenen van de ademhaling; foto s te maken, die nodig zijn om de bestralingsdosis te berekenen en een bestralingsplan te vervaardigen; het plaatsen van de instelpunten op uw borst, in uw geval vier of vijf kleine tatoeagepuntjes. Het plaatsen van de tatoeagepuntjes Nadat het onderzoek afgerond is, kunt u weer naar huis. De radiotherapeut-oncoloog en de bestralingsdeskundigen maken een bestralingsplan. Dit duurt ongeveer een week. Als dit behandelplan klaar is, kan de bestraling beginnen. Meer informatie over het plaatsen van de instelpunten, het maken van een behandelplan, de bestraling en onze afdeling kunt u vinden op onze website: PI versie 0.1 /

10 Het bestralingsplan Alvorens met de bestraling kan worden begonnen moet er eerst een bestralingsplan gemaakt worden. Het maken van het bestralingsplan bestaat uit twee gedeeltes namelijk: 1) Het intekenen De radiotherapeut-oncoloog geeft op de foto s die tijdens het CT-onderzoek zijn gemaakt precies aan wat er bestraald dient te worden en wat niet bestraald mag worden. 2) Het maken van het bestralingsplan Het bestralingsplan wordt gemaakt door één van de bestralingsdeskundigen. Het bestralingsplan wordt zodanig gemaakt dat de borst en de eventuele kliergebieden zoveel mogelijk en het gezonde weefsel zo weinig mogelijk straling krijgen. Door de vele controles en metingen die moeten worden gedaan kan het één tot twee weken duren alvorens met de bestraling kan worden begonnen. PI versie 0.1 /

11 De bestralingsdeskundige bezig met het maken van het bestralingsplan Bestralingsplan van de booster voor de linker borst Bestralingsplan voor de linker (hele) borst Het bestralingsplan van de oksel- en sleutelbeen klieren Hierboven ziet u voorbeelden van drie bestralingsplannen. PI versie 0.1 /

12 Voor alle foto s geldt: Het gebied dat oranjebruin gekleurd is geeft aan dat er veel straling komt. De gebieden die groen en blauw gekleurd zijn geven aan dat er weinig straling komt. PI versie 0.1 /

13 De bestralingen (door middel van DIBH) Het bestralingsapparaat Over het algemeen bestralen wij u niet in één keer, maar in een aantal kleine stukjes: één keer per dag, vijf keer per week, een aantal weken achter elkaar. De totale behandeling duurt elke dag ongeveer minuten. Wij vragen u met ontbloot bovenlichaam op de borstplank op de bestralingstafel te gaan liggen, in precies dezelfde houding zoals die eerder op de CTsimulator bepaald is. Vervolgens schuiven we de bestralingstafel op de goede plek onder het bestralingstoestel en stellen het toestel in. PI versie 0.1 /

14 Het rechtleggen op de tattooage puntjes Daarna wordt de bril, die de ademhaling controleert, weer opgezet. Bij de eerste bestraling wordt, via de intercom, de ademhaling eerst weer met u geoefend. De speciale bril PI versie 0.1 /

15 Het bestralings- en fototoestel (foto s voorafgaand aan de bestraling) De controlefoto van de voorkant De controlefoto van de zijkant Voorafgaand aan de bestraling worden er iedere dag eerst twee controlefoto s gemaakt om uw ligging te controleren. De bestralingsdeskundigen op het toestel vergelijken deze foto s met de foto s die op de CT-scan zijn gemaakt. De foto s worden met behulp van een computer over elkaar gelegd. Indien nodig wordt een correctie uitgevoerd in de hoogte, de lengte en de breedte. Deze correctie wordt via de computer doorgestuurd naar de behandeltafel waarop u ligt. U voelt de behandeltafel dan in de drie bovengenoemde PI versie 0.1 /

16 richtingen bewegen. Het maken en bekijken van deze foto s en het uitvoeren van de eventuele correctie neemt iedere dag ongeveer vijf minuten in beslag. Dan wordt er met de bestraling begonnen. Vervolgens draaien we het bestralingstoestel diverse keren om u heen. Eén bestralingsveld duurt minder dan een halve minuut. U blijft steeds in dezelfde houding liggen. De bestraling van de linker borst van schuin boven De bestraling van de linker borst van schuin onder De bestraling van de klieren van voren De bestraling van de klieren van onderen Tijdens de bestraling worden er regelmatig foto s gemaakt om de ligging te blijven controleren. PI versie 0.1 /

17 Het fototoestel om tijdens de bestraling foto s te maken De controlefoto s tijdens de bestraling van de linker borst van schuin boven en schuin onder De controlefoto s tijdens de bestraling van de oksel- en sleutelbeen klieren Tijdens de bestralingen mogen er geen andere mensen in de ruimte aanwezig zijn. Door middel van een intercom en camera s wordt u in de bedieningsruimte met behulp van monitoren goed in de gaten gehouden. Als de PI versie 0.1 /

18 bestraling klaar is, helpen wij u van de tafel, kunt u zich weer aankleden en naar huis gaan. Regelmatig spreekt u een dokter of physician assistant om de bijwerkingen te bespreken. De bestralingsdeskundigen oberveren en controleren Een aantal weken na de laatste bestraling komt u terug voor controle bij de radiotherapeut-oncoloog. Dit kan per patiënt verschillen. De afspraak hiervoor hebt u bij de eerste bestraling gekregen. Tijdens de controlebezoeken wordt het effect van de behandeling bekeken. De radiotherapeut-oncoloog bespreekt de bevindingen met u en informeert tevens uw verwijzend specialist en huisarts hierover. Controlebezoeken blijven vaak lang na de behandeling noodzakelijk. U bezoekt de eerste tijd om en om de radiotherapeut-oncoloog en uw verwijzend specialist (de chirurg of internist). PI versie 0.1 /

19 Bijwerkingen In het algemene gedeelte van deze behandelwijzer heeft u informatie gekregen over de bijwerkingen van radiotherapie. Bestraling werkt alleen in het gebied dat door de straling getroffen wordt. U wordt bestraald op de borst, dus daar is dan ook de werking en alleen daar kunnen bijwerkingen ontstaan. De hieronder beschreven bijwerkingen ontstaan niet direct maar pas na ongeveer anderhalf à twee weken. Tijdens en kort na de bestraling kan: de huid rood worden en een beetje jeuken; droge schilfering van de huid optreden; een stekend gevoel in de borst optreden door irritatie van het weefsel binnenin de borst; de borst gespannen en / of zwaar aanvoelen; de huid in de plooien erg kwetsbaar worden, daar kunnen soms blaren ontstaan; prikkelhoest ontstaan indien de oksel- en sleutelbeenklieren mee bestraald worden. Een bestralingsbehandeling is een vermoeiende behandeling. Ten eerste komt u regelmatig naar het ziekenhuis en wordt uw dag als het ware ingepland rondom de bestralingsafspraak. Verder vergt de bestraling zelf ook energie van u. De klachten nemen één tot twee weken na het einde van de bestraling af. Na één tot anderhalve maand bent u weer grotendeels hersteld. Eventuele spanning in de borst of vermoeidheid kan langer aanhouden. PI versie 0.1 /

20 Na enkele maanden tot jaren kan de huid van de bestraalde borst donkerder of juist lichter van kleur worden en het vetweefsel vaster blijven aanvoelen. Deze bijwerkingen kunnen zeer lang merkbaar blijven. Tijdens de bestralingsserie ziet u de radiotherapeutoncoloog of de assistent enkele keren terug. Hij / zij informeert hoe het met u gaat en of er klachten zijn op dat moment. Indien nodig kan hij eventueel medicijnen voorschrijven. Natuurlijk kunt u iedere dag vragen stellen of advies vragen aan de bestralingsdeskundigen bij het bestralingstoestel. PI versie 0.1 /

21 Huidverzorging Adviezen met betrekking tot de huidverzorging: douche met (lauw) water, ga niet in bad, de sauna of het zwembad tot ongeveer vier weken na de bestraling (afhankelijk van huidreactie); gebruik milde zeep; dep uw huid droog, in de huidplooien is het soms aan te bevelen om de huid droog te föhnen, hiervoor moet wel een föhn met koude stand gebruikt worden; bij een intacte huid onder de oksel is elektrisch scheren toegestaan; gebruik een milde deodorant (zonder alcohol) in het bestralingsgebied; gebruik geen crèmes tenzij voorgeschreven door de bestralingsdeskundigen of de radiotherapeut-oncoloog; plak geen pleisters in het bestralingsgebied; houd uw huid zoveel mogelijk uit de zon (ook zonnebank) tijdens (en het eerste halve jaar na) de bestraling. Probeer het daarna voorzichtig (insmeren met minimaal factor 20). Bescherm uzelf tegen weersinvloeden als koude en wind tijdens de bestralingsperiode. Ook daarna blijft de huid nog een tijd gevoelig; vermijd het dragen van knellende en schurende kledingstukken; krab niet als u jeuk heeft; gebruik geen parfums in het bestraalde gebied. PI versie 0.1 /