Ambities voor een landschap van wereldklasse De Nieuwe Hollandse Waterlinie

Transcriptie

1 Ambities voor een landschap van wereldklasse De Nieuwe Hollandse Waterlinie

2 We hebben de ambitie om de linie nieuwe bestemmingen te geven en de toegankelijkheid te vergroten.

3 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Vooral samen De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een stelsel van forten waarbij het samenspel van water en land het bijzondere waterlinielandschap vormt; uniek in de wereld! Staatsbosbeheer heeft 15 forten en beheert bijna 2000 ha terreinen en wateren in het waterlinielandschap. Voor stedelingen die in hun vrije tijd op zoek zijn naar rust, ruimte en cultuur, is waterlinie een favoriete bestemming. Het is dicht bij huis en heeft een rijke geschiedenis. Ook de combinatie van natuur en cultuur spreekt de bezoekers aan. De Nieuwe Hollandse Waterlinie draagt zo bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat en heeft het in zich om een recreatief topproduct te worden. De status van Werelderfgoed, in aansluiting op de UNESCO-status van de Stelling van Amsterdam, wordt aangevraagd. Staatsbosbeheer wil in samenwerking met anderen de hele linie beschermen en beleefbaar maken voor publiek. Met nieuw ondernemerschap willen we de forten beter benutten. Dat wil zeggen dat we forten nieuwe bestemmingen geven, de toegankelijkheid vergroten én de natuurwaarden blijven beschermen. Met dit boekje nodigt Staatsbosbeheer u uit om samen te werken aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie. ir. Sylvo Thijsen BNT Directeur Staatsbosbeheer 3

4 Overzichtskaart Hollandse Waterlinie Tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie behoort ook Fort Pannerden, Gemeente Lingewaard. Forten en vestingsteden Onder water te zetten gebied 4

5 De Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is voor het grootste deel in de negentiende eeuw aangelegd en omvat zo n vijftig forten en militaire werken. De linie moest West-Nederland tegen vijandelijke legers uit het oosten beschermen. Water werd gebruikt als wapen: grote delen van het gebied konden onder een laag water van ongeveer veertig centimeter gezet worden (geïnundeerd). Dat was voor de vijand te ondiep om te bevaren en te gevaarlijk om te voet of te paard doorheen te trekken. Op plekken waar inundatie niet werkte, bijvoorbeeld bij rivieren of hoger gelegen wegen, werden forten gebouwd om met geschut de verdediging ter hand te nemen. Hoewel de linie bij oorlogsdreiging wel in stelling is gebracht, is er uiteindelijk nooit gevochten. De uitvinding van extreem krachtige granaten en later het vliegtuig maakten de waterlinie overbodig en niet bestand tegen een mogelijke aanval. Tientallen jaren lang raakte de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de vergetelheid. Sommige forten bleven verboden terrein en in bezit van het ministerie van Defensie. Andere forten werden vooral natuurgebied. In de jaren negentig van de vorige eeuw ontstond het idee om de hele linie met al haar monumentale gebouwen, unieke natuur, inundatie- en schootsvelden weer zichtbaar te maken voor publiek. Zo beginnen de forten aan een tweede leven.

6 Staatsbosbeheer in cijfers Staatsbosbeheer is opgericht in 1899 en beheert hectare natuur- en landschapsgebieden in Nederland. Dat is een groot deel van de natuur in Nederland. Het merendeel van onze terreinen (92%) is opengesteld voor publiek en trekt 150 miljoen bezoeken per jaar. Om dit te faciliteren beheren we een groot aantal recreatieve voorzieningen; bijvoorbeeld duizenden kilometer paden en routes, kampeerterreinen, vakantiewoningen en speelgebieden. We beheren een grote variatie aan landschappen en circa monumenten waarvan ruim 200 archeologische waarde hebben. We werken daarin samen met vele vrijwilligers, ondernemers, overheden en talloze maatschappelijke organisaties.

7 De Nieuwe Hollandse Waterlinie De ambitie van Staatsbosbeheer Als eigenaar van bijna 2000 hectare natuur- en recreatiegebied levert Staatsbosbeheer een belangrijke bijdrage aan de bescherming en beleving van het linielandschap. We maken gebieden toegankelijk, organiseren unieke activiteiten en leggen verschillende soorten routes aan. Door restauratie, herbestemming en ingebruikgeving aan ondernemers zorgen we er ook voor dat de gebouwen van de waterlinie weer een functie hebben. Ze worden benut en dat is de beste garantie voor hun bescherming. Maar er is meer nodig wanneer je de hele Nieuwe Hollandse Waterlinie tussen de oren en in het hart wilt krijgen van een nationaal en internationaal publiek. Het gebied heeft een enorme potentie en kan recreatief minstens zo succesvol zijn als andere beroemde linten, zoals de kastelen van de Loire, Hadrian s Wall, de Romantische Strasse of dichter bij huis de Utrechtse Vecht. We staan nog maar aan het begin van de echte branding van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en hebben de kans om te leren van anderen. Het vergt inzet van de regisserende overheden, beheerders en ondernemers en ondersteuning door de Stichting Liniebreed Ondernemen. 7

8 Kapitaal - 15 Forten/werken, ca 2000 hectare in linielandschap - Medewerkers - Vrijwilligers/maatschappelijke groepen - Bezoekers, klanten, contacten, zakenpartners. - Kernwaarden: natuur, recreatie, ruimtelijke kwaliteit en samenhang forten en omgeving. + Strategie - Duurzaam beheer forten en recreatieve routes en promoten van NHW als (inter)nationaal toeristisch erfgoedproduct met breed publieksbereik. Natuur en cultuur zijn met elkaar verbonden. - Bijdragen aan partnerprogramma onder regie van de provincies; samenwerking voor vervolgfase duidelijk organiseren. - Faciliteren verdergaand ondernemerschap en daar de condities voor scheppen door planvoorbereiding, ondersteuning van restauratie en inzet op ruimtelijke procedures / vergunningen. Grondbeleid dat gericht is op ontwikkelen van robuuste duurzame gebieden. - NHW bundelen met maatschappelijk opgaven: educatie en (zorg)participatie, waterberging, vergroening buitengebied, recreatieve beleving. - Verzakelijken en verder professionaliseren van beheer voor de hele linie en binnen de terreinen van Staatsbosbeheer. - Verwerven van financiële middelen voor professioneel beheer en consolidatie wat noodzakelijk is voor de UNESCO-status. = Resultaat - Beter beschermen: duurzaam transparant cultuur- en natuurbeheer op een niveau dat past bij UNESCO werelderfgoedstatus. - Meer beleven: toeristische trekpleister op internationaal niveau en met betekenis voor regionaal niveau. NHW wordt herkend en beleefd als linielandschap. - Meer benutten: inzet van ondernemers en maatschappelijk participatie is gemaximaliseerd. Voor onderdelen waar dit niet mogelijk is, is beheer en restauratie via fondsconstructies of andere financieringsvormen geregeld. - Excellente samenwerking: overheid, eigenaren, ondernemers en maatschappelijke organisaties werken samen vanuit hun eigen kracht en vanuit hun rol.

9 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Hoe maken we het waar? Hoe maken we het waar? Staatsbosbeheer wil het ondernemerschap in de linie versterken. Dat betekent dat forten en andere gebouwen bruikbaar en toegankelijk moeten zijn. We gaan dus door met herstel en herbestemming van forten binnen de mogelijkheden van beschermde natuurwaarden en binnen de financiële mogelijkheden. We creëren kansen voor ondernemerschap door plannen voor te bereiden, restauraties te ondersteunen en in te zetten op ruimtelijke procedures/vergunningen. het voortouw nemen. Staatsbosbeheer stelt voor om een partnerprogramma te ontwikkelen, waarin gedeelde doelen en ieders rol en inzet benoemd zijn. We roepen de provincies op om de regierol voor het partnerprogramma op zich te nemen en om vanuit die functie ook beheer mogelijk te maken dat bij de UNESCO-status hoort. Overheden vragen we om te investeren in het opknappen van het casco van verschillende forten die nog niet aangepakt zijn. Ook herstellen we het landschap en leggen we verschillende soorten routes aan zodat bezoekers de linie optimaal kunnen beleven. Daarnaast zijn we gastheer op onze forten voor de meest uiteenlopende initiatieven, van kinderactiviteiten tot hoogwaardige culturele producties. De fantastische verbinding van natuur en cultuur die de waterlinie is, verdient een brede promotie. De aanvraag voor de status van werelderfgoed bij de Unesco past daar uitstekend bij. Het is dan ook een goede zaak dat de provincies hierbij

10

11 De Nieuwe Hollandse Waterlinie

12 We zijn gastheer voor bijzondere evenementen. King Arthur

13 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Fort Vechten Bouw museum Fort Vechten Hierdoor wordt het voor ondernemers rendabel om te investeren in hergebruik. Tot slot vinden we het belangrijk om de kwaliteit te bewaken. Dus als er gewerkt wordt aan het realiseren van een gedeelde ambitie, moet ook het beheerniveau bepaald en gehandhaafd worden. Dat geldt niet alleen voor de natuur en de monumenten maar ook voor de voorzieningen (van routes tot sanitair). De deuren van de schatkamer staan nu op een kier, maar ze kunnen wagenwijd open. Op de volgende pagina s vindt u wat Staatsbosbeheer biedt en nog van plan is. 3

14 Maatregelen in het erfgoedlandschap: Gebied Gagelbos Relevante maatschappelijke aspecten in dit erfgoedlandschap Door stedelijke omgeving grote behoefte aan recreatie- en speelmogelijkheden. Strategie Behoud en ontwikkeling van recreatieve aantrekkingskracht van het recreatiegroen voor de regio. Naar duurzame financiële exploitatie door inzet op groen en gezondheid op het Fort aan de Ruigenhoeksedijk dat midden in een recreatiegebied ligt. Speelbos met elementen die aansluiten op de geschiedenis van de NHW, zichtlijnen. Amelisweerd/ Rijnauwen Stedelijke ontwikkeling. Aangrenzend landgoederencluster: Utrecht Science Park Oost als internationaal vestigingsklimaat. Behoud en ontwikkeling Fort bij Rijnauwen in aansluiting op landgoederen Amelisweerd/ Rijnauwen. Het fort wordt benut voor bijzondere (culturele) bijeenkomsten, ontmoetingen en excursies. Zonering en exclusief gebruik binnen de randvoorwaarden van het natuurfort en het aanbieden van arrangementen. Eiland van Schalkwijk Diefdijk-de Geeren Landelijke uitstraling nabij stedelijk gebied met grote behoefte aan recreatie. Natura 2000, waterveiligheidsopgave, eisen vanuit Europese Kaderrichtlijn Water. Samenhangend recreatief aantrekkelijk aanbod van fiets- en wandelpaden, kanoroutes en opgeknapt Werk aan de Groene Weg met 45 kazematten. Inzet op tijdelijke evenementen en herbestemming Werk aan de Waalse Wetering in relatie tot recreatieve ontwikkelingen. Vlonderroute gerealiseerd en inundatielandschap beleefbaar maken. Natuurontwikkeling en versterken beleving vanaf de dijk en door wandelpaden over de kaden. Afwisselend landschap en natuurwaarden als kwelmoeras, dotterbloemhooiland en 4

15 De Nieuwe Hollandse Waterlinie broekbossen. Doorzicht naar weids kommen- en inundatielandschap. De vele groepsschuilplaatsen hebben of krijgen hier een vleermuisfunctie. Nieuwe Zuiderlingedijk (hoge dichtheid groep schuilplaatsen en batterijopstellingen) Groepsschuilplaatsen Nieuwe Zuiderlingedijk in/naast Lingebos Munnikenland (Boezem van Brakel) Dijkversterking, wateropgaven, natuurontwikkeling, Natura 2000, recreatiebehoefte in vorm van medegebruik. Natura Natura 2000, ruimte voor de rivier (project Munnikenland), diverse wateropgaven. Ruimte geven aan nieuwe functies en letterlijk zicht bieden op het verleden. Veel groepsschuilplaatsen hebben of krijgen een vleermuisfunctie. De groepsschuilplaatsen zijn hier het enige zichtbare relict van de verdedigingslijn. Die wil Staatsbosbeheer beter ontsluiten en behouden. Behoud van kleinschalig en oorspronkelijk karakter in een kommengebied dat volledig op de schop is gegaan en blijft veranderen. Voor de biodiversiteit is het nodig om de hoge waarde als rietmoeras met lage dynamiek te behouden. Beleving vanaf de dijk naar een relatief gaaf open kommenen inundatielandschap, op termijn ontsloten via een wandelpad over de kaden. Fort Pannerden

16

17 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Staatsbosbeheer geeft de forten een tweede leven. 7

18 Forten in eigendom van Staatsbosbeheer: deels beheerd door Staatsbosbeheer, deels door anderen Forten (nagenoeg) gereed en in overeenstemming met actuele doelen van Staatsbosbeheer Fort + beheerder Relevante maatschappelijke aspecten Strategie Fort bij Tienhoven: Natuurfort. Beheer: Staatsbosbeheer Natura 2000 Oostelijke Vechtplassen. Ruïne handhaven, niet toegankelijk vanaf land, wel beleefbaar vanaf het water en door middel van excursies. Werk aan de Korte Uitweg: Recreatief rustpunt, buitenschoolse opvang horeca, zorgfunctie, kamperen. Beheer: door erfpachter: (Stichting Korte Uitweg). Fort Asperen: Kunstfort met horeca. Beheer: door huurder (Stichting Kunstfort Asperen); erfpachtcontract in voorbereiding. Recreatieve ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk. Omliggend gebied Natura 2000 Lingeoevers. Fort bij de Nieuwe Steeg Versterking economische (Geofort): Educatie, vitaliteit van het Lingekwartier. geo-informatie, recreatie, verhuur zakelijke markt, spel. Beheer: door erfpachter (Stichting Geofort). Staatsbosbeheer huurt informatieruimte en beheert natuurspeurtuin. Dagbesteding, buitenschoolse opvang, horeca, recreatief rustpunt, kamperen. Opgave voor onderhoud en restauratie ligt bij de erfpachter. Het fort is gerestaureerd en verbouwd om nieuwe functies mogelijk te maken. Het benutten en versterken van cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten van het Lingekwartier. Restauratie door stichting. Het buitenfort is toegankelijk als de horeca is geopend. Het fort is deels ontoegankelijk omdat de fortwachterswoning bewoond is. Het Torenfort is met toegangsbewijs toegankelijk als er exposities zijn (afgesloten van oktober tot april i.v.m. vleermuisfunctie). Rustpunt en horeca, zalencentrum voor zakelijke markt. Educatieve functie op vlak van geo-informatie. Restauratie valt onder de verantwoordelijkheid van de erfpachter en deels Staatsbosbeheer. Het fort is deels vrij toegankelijk (horeca + natuurspeurtuin) en deels betaald toegankelijk.

19 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Fort Vuren: Horeca en erfgoedlogies. Beheer: erfpachter (Stichting Wandel- en Fietsforten). Werk aan de Groene Weg Beheer: Staatsbosbeheer in samenwerking met vrijwilligers. Fort bij t Hemeltje: Kantoor en recreatief medegebruik. Beheer: Staatsbosbeheer en huurder. Belangrijk recreatiepunt. Recreatieve ontwikkeling Eiland van Schalkwijk. De voorgenomen verbreding van de A27 (vlak langs het fort). Het fort is gerestaureerd onder de verantwoordelijkheid van de erfpachter. Recreatiefort voor wandelen en fietsen, met horeca en logies. Staatsbosbeheer en stichting streven naar de herbouw van de fortwachterwoning en het horecapunt. Het fort is toegankelijk als de horeca geopend is. Het eiland is deels ontoegankelijk. Momenteel wordt samen met provincie Gelderland gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en de recreatieve infrastructuur van de directe omgeving van het fort. Herstel cultuurhistorisch landschappen, het vergroten van de recreatieve beleving door een aanlegplaats voor de Liniepont. Beschikbaar stellen voor buitenevenementen. Vrij toegankelijk. Samenwerken met vrijwilligers, maatschappelijk organisaties en ondernemers. Het hoofdgebouw is gerestaureerd en wordt verhuurd als kantoorfort. Daarnaast is het fort recreatief beleefbaar met een beperkte toegankelijkheid. Fort bij Vechten: Museumfort. Beheer: provincie Utrecht (erfpachter) en Nieuwland BV. Op termijn Staatsbosbeheer in samenwerking met Nieuwland BV. Recreatief uitloopgebied oostelijk deel van Utrecht en naastgelegen Castellumterrein als Limes-trekpleister en onderdeel van het Romeinse verhaal en museumaanbod Fort bij Vechten. De grote restauratie met hergebruik is bijna afgerond. Het Nationaal Waterliniemuseum heeft een functie voor de hele linie. Er wordt samengewerkt met museum Slot Loevestein en het Vestingmuseum in Naarden. Staatsbosbeheer maakt een informatiepunt over natuur op forten. Het buitenterrein is openbaar toegankelijk en betaald toegankelijk voor activiteiten in het museum (opening september 2015). Ontwikkelen van arrangementen in relatie tot Fort bij Rijnauwen en de directe omgeving.

20 Door toevoegingen aan de bestaande bebouwing worden de mogelijkheden voor ondernemerschap vergroot. Entree Fort Nieuwe Steeg

21 De Nieuwe Hollandse Waterlinie

22 Forten in eigendom van Staatsbosbeheer: deels beheerd BESCHERMEN door Staatsbosbeheer, deels door anderen Fort + beheerder Forten met ontwikkelkans en/of deels in ontwikkeling Relevante maatschappelijke aspecten Strategie Fort aan de Ruigenhoeksedijk: Recreatie, sport, kunst en cultuur fort. Beheer: Staatsbosbeheer. Fort bij Rijnauwen: Natuurfort, (culturele) ontmoetingen en evenementen, vergaderen en BELEVEN begeleide excursies. Beheer: Staatsbosbeheer. Werk aan de Waalse Wetering: Uitzichtpunt, verhuur ruimte zakelijke markt, sport. Beheer: Staatsbosbeheer. BENUTTEN Werk aan het Spoor bij de Diefdijk: Bewoond fort: oriëntatie op hergebruik. Beheer: Staatsbosbeheer. Onderdeel van het recreatiegebied Noorderpark. Ligging in druk bezochte stadsrand van Utrecht; grenst aan Universiteitscentrum Uithof (Utrecht Science Park Oost). Recreatieve ontwikkeling. Eiland van Schalkwijk. Versterken van cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten van het Lingekwartier. Bijdrage leveren aan de versterking van de economische vitaliteit van het gebied. Toegankelijk maken voor publiek. Minimaal kostendekkend beheer. Het in stand houden van de natuur- en cultuurhistorische waarden in relatie tot het recent ontwikkelde recreatiegebied Noorderpark. De exploitatie samen met marktpartijen vergroten en mogelijk in erfpacht / verhuur uitgeven van het fort. Toegankelijk bij open dagen en evenementen. Rondleidingen op verzoek. Rustpunt in de rand van de stad als exclusiviteit benutten. Exploitatiemogelijkheden vergroten binnen de randvoorwaarden die gelden voor (hoge) natuurwaarden. De wijze waarop hangt af van de mate waarin de restauratie van het casco gefinancierd kan worden. Op dit moment wordt het fort in enige mate benut voor evenementen en excursies. Recreatief uitzichtpunt, inkomsten vergroten. Verkenning vergroten opbrengsten, bijv. kleinschalige evenementen, verhuren binnenruimten. Restauratie en herbestemming. Inzetten op herbestemming, te beginnen met een marktverkenning waarbij diverse scenario s op haalbaarheid worden getoetst. De reeds onderzochte mogelijkheid voor een jeugdfort wordt hier in meegenomen. 1

23 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Batterij onder Poederoijen: natuur, horeca, zorgfunctie. Beheer: Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard. Erfpachtcontract in voorbereiding. Batterij Brakel: natuurfort Beheer: Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard Erfpachtcontract in voorbereiding. Boezem van Brakel is Natura 2000 (moerasontwikkeling met rietvegetatie); in delen natuurontwikkeling, dijkteruglegging in kader van gebiedsontwikkeling Munnikenland (Ruimte voor rivierproject). Dagbesteding en horeca, recreatief rustpunt, zorgfunctie. Het streven is om buiten volledige openstelling te realiseren. Ambitie: nieuw te bouwen fortwachterswoning en de loods voor herbestemming met o.a. een theeschenkerij en een streekwinkel; inclusief consolideren van het fort en restaureren van de brug. Natuurfort met belangrijke vleermuisfunctie. Ambitie: Cascorestauratie door toekomstig erfpachter. Nadat project Munnikenland gerealiseerd is, wordt bekeken of de batterij een uitvalsbasis kan vormen voor Staatsbosbeheerexcursies richting Munnikenland en Boezem van Brakel. Fort Pannerden: horeca, museum, informatieruimte. Beheer: erfpachter (gemeente Lingewaard). Ligt midden in Klompenwaard, Natura Het fort is grotendeels gerestaureerd en het museum wordt ingericht. Toegankelijkheid: entreeheffing. Het deel met de informatieruimte van Staatsbosbeheer is vrij toegankelijk. 3

24 4

25 De Nieuwe Hollandse Waterlinie Tot slot Er gebeurt al veel in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Zo komt er een oogstrelend Waterliniemuseum op Fort Vechten en worden andere forten gerestaureerd en klaargemaakt voor exploitatie. Spreken de acties en de voornemens van Staatsbosbeheer u aan en ziet u meer mogelijkheden? Laat het ons dan weten. We zoeken samenwerking met bedrijven en maatschappelijke organisaties die in staat zijn om de kansen die er liggen goed tot uitvoering te brengen. Onze uitnodiging staat.

26

27 Staatsbosbeheer april 2015 Fotografie: Staatsbosbeheer, Marcel Köppen, Lode Greven, Luc Jonker

28 Staatsbosbeheer Princenhof Park NG Driebergen T

29 Ambities voor een landschap van wereldklasse De Nieuwe Hollandse Waterlinie

30