KKBA Nieuwe Hollandse Waterlinie

Transcriptie

1 KKBA Nieuwe Hollandse Waterlinie Deelprojecten Rijnauwen-Vechten, Linieland en Lingekwartier/Diefdijk In opdracht van Ministerie van VROM Freddie Rosenberg Edgar Wever René Schulenberg Martin Damen maart 2008 Rapportnummer: RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade AC Amsterdam telefoon telefax

2

3 Inhoudsopgave SAMENVATTING I 1 INLEIDING ACHTERGROND LEESWIJZER 2 2 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN INLEIDING BETEKENIS NHW OP NATIONAAL NIVEAU POSITIE VAN DRIE GESELECTEERDE DEELGEBIEDEN 7 3 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN INLEIDING EN DOEL MKBA NUL- EN PROJECTALTERNATIEF 11 4 RECREATIEBATEN EN BESTAANS- EN VERERVINGSWAARDE INLEIDING RECREATIEBATEN BESTAANS- EN VERERVINGSWAARDE 42 5 KKBA RIJNAUWEN-VECHTEN KOSTEN BATEN UITKOMSTEN KBA RIJNAUWEN-VECHTEN 49 6 KKBA LINIELAND KOSTEN BATEN UITKOMSTEN KBA LINIELAND 62

4 7 KKBA LINGEKWARTIER / DIEFDIJK KOSTEN BATEN UITKOMSTEN KBA LINGEKWARTIER/DIEFDIJK 73 BIJLAGE 1 TOELICHTING OP BEPALING BESTAANS- EN VERERVINGSWAARDE BIJLAGE 2 SPECIFICATIE KOSTEN EN MAATREGELEN RIJNAUWEN-VECHTEN BIJLAGE 3 VERMEDEN HERSTELKOSTEN FORTEN BIJLAGE 4 SPECIFICATIE KOSTEN EN MAATREGELEN LINIELAND BIJLAGE 5 SPECIFICATIE KOSTEN EN MAATREGELEN LINGEKWARTIER-DIEFDIJK BIJLAGE 6 KOSTEN BEHOUD DIJKPROFIEL DIEFDIJK EN NHW-ELEMENTEN

5 SAMENVATTING I Samenvatting Achtergrond Het Ministerie van VROM voert de regie voor het opstellen van kengetallen kosten-batenanalyses (KKBA) van de integrale gebiedsontwikkeling: Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW), welke bestaat uit drie deelprojecten: Rijnauwen Vechten, Linieland en Lingekwartier/Diefdijk. Het project NHW is door het kabinet geselecteerd voor het Nota Ruimtebudget. Voor elk van de drie deelprojecten is een aparte KKBA uitgevoerd. De uitkomsten van deze drie KKBA s zijn gebundeld in het voorliggende rapport. De NHW is een Nationaal Landschap en onderdeel van de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur. Er wordt sinds 1999 intensief samengewerkt tussen het rijk, de provincies, de gemeenten, waterschappen en grote publieke eigenaren via de Belvedèrestrategie Behoud door Ontwikkeling om tot een maatschappelijk gewenst en duurzaam behoud en exploitatie van de NHW te komen. Dit heeft geresulteerd in een Linieperspectief, een bestuursovereenkomst en een Uitvoeringsprogramma. In het Uitvoeringsprogramma is een investeringsopgave bepaald, passend bij de ambities, van 550 miljoen euro. Hiervan is 300 miljoen euro nodig in de komende zeven jaar (tot en met 2013). Dit geld is voor een (beperkt) deel al in reguliere budgetten geprogrammeerd. Dankzij de samenwerking tussen de verschillende partijen zijn inmiddels al tal van (veelal kleinere) projecten gerealiseerd en is bovendien sprake van een toename van het kleinschalig particulier initiatief. Grotere, meer integrale en beeldbepalende projecten voor de NHW als geheel en met een betekenis op gebiedsniveau komen echter niet tot stand zonder een extra bemoeienis en investering van het rijk. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een project met veel publieke en slechts beperkte private baten. Er is sprake van een complexe publieke opgave en er is sprake van marktfalen. Oorzaken voor marktfalen in relatie tot de NHW zijn: Kosten van renovatie van forten en waterwerken (of eigenlijk achterstallig onderhoud door de overheid) zijn niet terug te verdienen in de exploitatie van de forten. Het is niet (tot nauwelijks) mogelijk om de kosten voor recreatie te innen bij de recreanten. Denkbaar is om het gebied af te sluiten en entree te vragen, maar dit doet afbreuk aan andere functies in het gebied. Voor concrete goed af te bakenen recreatievoorzieningen is het in bepaalde gevallen wel mogelijk. Infrastructurele ingrepen zijn een taak van de overheid. Commerciële partijen hebben hiervoor nauwelijks de mogelijkheid om de investeringen terug te verdienen (bijvoorbeeld via tol).

6 II SAMENVATTING De kosten van het weer op peil brengen van de waterveiligheid zijn niet terug te halen voor commerciële partijen. Veiligheid is namelijk een nietuitsluitbaar goed. In het project speelt de bestaans- en verervingswaarde en dus het bewaren van de NHW voor toekomstige generaties een grote rol. Door middel van gebiedsontwikkeling en het gericht wegnemen van de onrendabele investeringstop ontstaan er kansen voor een duurzaam economisch gebruik. Drie deelgebieden De NHW omvat een gebied van ongeveer 85 km lang en 3 tot 5 km breed tussen Pampus bij Amsterdam tot aan de Biesbosch. De ruggengraat van het project wordt gevormd door de waterhuishoudkundige werken, forten, kazematten, (groep)schuilplaatsen en vestingsteden die in de NHW zijn gelegen. Het grondgebied van de NHW is gelegen binnen vijf provincies: Noord- en Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant. Hierbinnen is de NHW opgedeeld in 7 deelgebieden: Vechtstreek-Noord, Vechtstreek-Zuid, Kraag van Utrecht, Rijnauwen-Vechten, Linieland, Diefdijk en Loevestein. Het rijk is de bestuurslaag die nodig is om het geheel te borgen en om een deel van de benodigde investeringen in het NHW-gebied te dragen. Daarbij gaat het met name om bijdragen die nodig zijn om het klimaat voor investeringen van andere partijen voor een duurzame en economisch gezonde ontwikkeling van het gebied een verdere impuls te geven. Dat geldt in principe voor de gehele Linie. In overleg tussen rijk, provincies en gemeenten is de keuze gemaakt om nu een drietal NHW-deelgebieden met prioriteit voor te dragen als Nota Ruimte-projecten. De volgende deelgebieden met de respectievelijke projecten zijn voorgedragen: Gebied Vechten/Rijnauwen; met speerpunt de ontwikkeling en ontsluiting van het Nationaal Liniecentrum op het fort bij Vechten. Gebied Linieland; met speerpunten de restauratie/ontwikkeling van de forten Honswijk en Everdingen, recreatieve ontsluiting/fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal (na)bij de Plofsluis. Gebied Lingekwartier/ Diefdijk; gebiedsontwikkeling met landschapspark rondom Asperen, restauratie van de forten Asperen en Nieuwe Steeg en inclusief ontsluiting/herinrichting Diefdijklinie en fort Vuren. De drie deelgebieden sluiten nauw op elkaar aan. Met de aanpak van de deelgebieden zal een flink deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als geheel kunnen worden hersteld.. Rijnauwen-Vechten In de volgende tabel staan de maatregelen in het project- en nulalternatief voor het deelgebied Rijnauwen-Vechten beschreven.

7 SAMENVATTING III Projectalternatief Renovatie en recreatieve ontwikkeling van de forten Vechten / t Hemeltje / Lunetten Realisatie van Nationaal liniecentrum Nulalternatief Latere restauratie en geen recreatieve ontwikkeling van de forten Vechten / t Hemeltje / Lunetten Behoud BarakZ: huidige liniecentrum Recreatieve ontsluiting van het gebied - Parkeerplaatsen Fort Vechten & Amelisweerd - Ecologisch netwerk Rijnauwen-Vechten Ecologisch netwerk Rijnauwen-Vechten Overige natuurontwikkeling - Kwaliteitsverbetering stadsrand - Versterken verbindingen tussen de stad richting Amelisweerd en Nieuw Wulven - Landschapsbouw fort Vechten / t Hemeltje - Gebiedsontsluiting Rijnauwen-Vechten - De maatregelen in het projectalternatief bestaan samengevat uit de renovatie en recreatieve ontwikkeling van de forten (inclusief de realisatie van een Nationaal Liniecentrum bij fort Vechten), de recreatieve ontsluiting van het gebied en de realisatie van een ecologisch netwerk Rijnauwen-Vechten. Deze laatste maatregel wordt ook in het nulalternatief uitgevoerd vanwege de landelijke afspraken voor dit gebied vanuit de Ecologische Hoofdstructuur. Omdat de forten allemaal rijksmonumenten zijn zullen ook in het nulalternatief de forten op termijn worden gerestaureerd. Uitgangspunt hierbij is dat deze restauratie plaatsvindt voordat onomkeerbare schade optreedt. Linieland Projectalternatief Restauratie en herbestemming forten Everdingen en Honswijk Nulalternatief Latere restauratie en geen herbestemming forten Everdingen en Honswijk Restauratie overige objecten - Aanleg brug bij Plofsluis /geen brug over A27 - Recreatieve ontsluiting - Inrichting EHS Inrichting EHS Ecologische verbindingszone - Natte natuurontwikkeling (300 ha) Geen natte natuurontwikkeling, alleen 2,25 ha extra open water Recreatieve inrichting - Woningbouw; 500 woningen passend in aangepaste landschap Woningbouw; 500 in bestaande landschap

8 IV SAMENVATTING De maatregelen in het projectalternatief bestaan samengevat uit de renovatie en recreatieve ontwikkeling van de forten, de recreatieve ontsluiting van het gebied, de inrichting van de Ecologische Hoofdstructuur, 300 ha natte natuurontwikkeling en de bouw van 500 woningen in het verfraaide landschap. In het nulalternatief worden de forten vanwege hun status als rijksmonumenten wederom later gerestaureerd en wordt ook voldaan aan de landelijke afspraken voor dit gebied vanuit de Ecologische Hoofdstructuur. In het nulalternatief dient verder ruim 2 ha extra open water te worden gerealiseerd om te voldoen aan de wateropgave voor dit gebied. Voor de woningbouw tenslotte is het uitgangspunt dat deze op dezelfde locaties wordt gerealiseerd, maar dat het landschap en de omgeving niet is verfraaid. Lingekwartier/Diefdijk Projectalternatief Cluster 1: Cultuurhistorische variant voor aanpassen van de Diefdijk waarbij behoud van cultuurhistorisch dijkprofiel en opknappen van NHW-elementen in het landschap Cluster 2: Ontwikkeling Lingekwartier met daarin: fort Asperen tot Kunsteiland en fort Nieuwe Steeg tot Geofort aanleg recreatie infrastructuur lokale verkeersontsluiting en parkeren inrichting landschap tussen de forten Cluster 3: Inrichting landschap/open velden voor waterberging in beheersbaar scenario wateroverlast: verwerving en inrichting EHS 250 ha inrichting waterberging vergroten hydraulische afvoercapaciteit (kunstwerken, gemalen en profilering watergangen) Cluster 4: Restauratie Fort Vuren tot pleisterplaats Nulalternatief Alleen economische variant voor het aanpassen van de Diefdijk Ontwikkeling Lingekwartier: latere restauratie en geen herbestemmingforten Asperen en Nieuwe Steeg Inrichting landschap: verwerving en inrichting EHS - - Latere restauratie en geen herbestemming Fort Vuren In het gebied Lingekwartier/Diefdijk worden 4 clusters van maatregelen onderscheiden. Om te beginnen zal de Diefdijk dienen te worden versterkt om de waterveiligheid in de toekomst te waarborgen (cluster 1). In het nulalternatief wordt gekozen voor een goedkopere economische variant. In het projectalternatief betreft het een duurdere cultuurhistorische variant waarbij het cultuurhistorisch dijkprofiel behouden blijft. Daarbovenop worden in het projectalternatief ook de NHW-elementen in het landschap opgeknapt.

9 SAMENVATTING V Cluster 2 bestaat uit het opknappen van de forten Asperen en Nieuwe Steeg, de recreatieve ontsluiting van het gebied en de inrichting van het landschap. In het nulalternatief worden alleen de forten te zijner tijd gerestaureerd. Cluster 3 bestaat uit de verwerving en inrichting van de EHS, 250 ha inrichting waterberging en het vergroten van de hydraulische afvoercapaciteit. In het nulalternatief wordt alleen de EHS-maatregel uitgevoerd. Cluster 4 tenslotte bestaat uit de renovatie van fort Vuren, op korte termijn in het projectalternatief, op lange termijn in het nulalternatief. Resultaten KKBA s Rijnauwen-Vechten In onderstaande tabel zijn de uitkomsten van de KKBA Rijnauwen-Vechten samengevat. De KBA Rijnauwen-Vechten leidt dus tot een positief saldo van 24,6 miljoen, exclusief de PM-posten belevingsbaten voor bestaande bezoekers en voor het vestigingsklimaat. De totale kosten komen uit op 48,6 miljoen en de totale baten op 73,2 miljoen. Meer dan de helft van de baten wordt bepaald door de recreatiebaten, waarbij de belevingsbaten verreweg het grootste deel van de totale recreatiebaten uitmaken. De vermeden herstelkosten van de forten zijn goed voor 26% van de baten en de bestaans- en verervingswaarde maken 23% van de totale baten uit. Voor de investeringskosten, vermeden herstelkosten en verervingsbaten geldt dat deze redelijk zeker zijn vastgesteld en dat er in ieder geval geen aannames zijn gedaan waar grote onzekerheid over bestaat. Voor Rijnauwen-Vechten zitten de onzekerheden vooral in de recreatiebaten en dan gaat het vooral om de belevingsbaten. Voor het bepalen van de belevingsbaten is de reiskostenmethode gebruikt op basis van herkomst- en bestemmingsrelaties van (nieuwe) bezoekers aan de NHW. Deze zijn in kaart gebracht middels een enquête. Bij het bepalen van de belevingsbaten is uitgegaan van een conservatieve aanname, namelijk dat de recreanten in het nulalternatief ook een redelijk grote afstand zouden afleggen

10 VI SAMENVATTING om te gaan recreëren, namelijk ¾ van de afstand die ze in het projectalternatief afleggen om te recreëren in de NHW. Indien recreanten in het nulalternatief precies dezelfde afstand zouden afleggen naar een alternatief recreatiegebied, dan zouden de belevingsbaten voor een groot deel komen te vervallen. Het saldo van de KBA zou dan zelfs licht negatief uitkomen op - 3,3 miljoen Indien de recreanten in het nulalternatief slechts de helft van de afstand zouden afleggen naar een alternatief recreatiegebied, dan zouden de belevingsbaten sterk stijgen. Het saldo van de KBA zou dan uitkomen op 52,4 miljoen Dit laat zien dat, gegeven de grote aantallen, kleine prijsverschillen al een behoorlijk effect hebben op de uitkomsten. Onderstaande tabel geeft een verdeling van de kosten en baten over de stakeholders weer voor Rijnauwen-Vechten. Stakeholder Kosten in mln. (%) Baten in mln. (%) Toelichting Overheid 48,6 (100%) 18,9 (25,8%) Baten: vermeden herstelkosten forten Recreanten 36,2 (49,5%) Belevingsbaten Exploitanten 1,3 (1,7%) Uitgaven verblijfsen dagrecreatie Huidige en toekomstige burgers 16,8 (23,0) Bestaans- en verervingsbaten Totaal 48,6 (100%) 73,2 (100%) Alle kosten komen dus bij de overheid uit. De baten komen voor bijna de helft uit bij de recreanten en voor nog eens bijna een kwart bij huidige en toekomstige burgers. Linieland In de volgende tabel zijn de uitkomsten van de KKBA Linieland samengevat.

11 SAMENVATTING VII De KBA Linieland leidt dus tot een positief saldo van 21,8 miljoen, exclusief de positieve PM-post voor de belevingsbaten bestaande bezoekers, natuur, vermeden verrommeling landschap en het vestigingsklimaat. De totale kosten komen uit op 57,6 miljoen en bestaan voor 81% uit de investeringskosten en voor 19% uit de kosten als gevolg van verminderde landbouwproductie. De totale baten komen uit op 79,4 miljoen. Deze zijn als volgt opgebouwd (in volgorde van belang): Recreatiebaten: 36% (hoofdzakelijk belevingsbaten) Bestaans- en verervingsbaten: 21% Vermeden herstelkosten forten: 18% Reistijdbaten: 16% Woongenot: 8% Vermeden kosten wateropgave: 0% (afgerond) Net als voor de KBA Rijnauwen-Vechten zijn de uitkomsten het meest gevoelig voor de onzekerheden ten aanzien van de belevingsbaten. Voor de belevingsbaten is in de reiskostenmethode er weer van uitgegaan dat de recreanten in het nulalternatief ¾ van de kosten zouden maken om te recreëren. Indien recreanten in het nulalternatief precies dezelfde afstand zouden af leggen naar een alternatief recreatiegebied dan zouden de belevingsbaten voor een groot deel komen te vervallen. Het saldo van de KBA zou dan uitkomen op een licht positief saldo van 0,9 miljoen. Indien de recreanten in het nulalternatief slechts de helft van de afstand zouden af leggen naar een alternatief recreatiegebied dan zouden de belevingsbaten sterk stijgen. Het saldo van de KBA zou dan uitkomen op 42,7 miljoen.

12 VIII SAMENVATTING De volgende tabel geeft een verdeling van de kosten en baten over deze stakeholders weer. Stakeholder Kosten in mln. (%) Baten in mln. (%) Toelichting Overheid 57,6 (100%) 14,8 (18,6%) Kosten: investeringskosten en uitkopen boeren Baten: vermeden herstelkosten forten en waterbeheer Recreanten 27,2 (34,3%) Belevingsbaten Exploitanten 1,1 (1,4%) Uitgaven verblijfsen dagrecreatie Huidige en toekomstige burgers 16,8 (21,2%) Bestaans- en verervingsbaten Huiseigenaren 6,6 (8,3%) Waardestijging woningen Woon-werk forenzen 12,9 (16,2%) Totaal 57,6 (100%) 79,4 (100%) Alle kosten komen dus bij de overheid uit. De baten zijn duidelijk verdeeld over de verschillende stakeholders. De recreanten profiteren het meest, daarna volgen de huidige en toekomstige burgers. Voor Linieland geldt dat ook de lokale bevolking voordelen geniet van de maatregelen die worden genomen. Het gaat dan om de huiseigenaren en de fietsende woon-werkforenzen. Lingekwartier/Diefdijk In de volgende tabel zijn de uitkomsten van de KKBA Lingekwartier/Diefdijk samengevat.

13 SAMENVATTING IX De KBA Lingekwartier/Diefdijk leidt dus tot een positief saldo van 3,9 miljoen, exclusief de positieve PM-posten belevingsbaten bestaande bezoekers, de recreatie- en ververvingsbaten voor het behoud van het cultuurhistorisch profiel van de Diefdijk, het vestigingsklimaat en de veiligheidsbaten waterbeheer. De totale kosten komen uit op 87,1 en de baten op 91,0 miljoen. De baten zijn als volgt opgebouwd (in volgorde van omvang): Vermeden kosten Diefdijklinie: 33% Recreatiebaten: 31% (hoofdzakelijk belevingsbaten) Bestaans- en verervingsbaten: 18% Vermeden herstelkosten forten: 14% Woongenot: 4% Ook nu weer zit de grootste gevoeligheid in de belevingsbaten op basis van de reiskostenmethode: o o Indien recreanten in het nulalternatief precies dezelfde afstand zouden af leggen naar een alternatief recreatiegebied dan zouden de belevingsbaten voor een groot deel komen te vervallen. Het saldo van de KBA zou dan uitkomen op een negatief saldo van 17,0 miljoen. Indien de recreanten in het nulalternatief slechts de helft van de afstand zouden af leggen naar een alternatief recreatiegebied dan zouden de belevingsbaten sterk stijgen. Het saldo van de KBA zou dan uitkomen op 24,8 miljoen. De volgende tabel geeft een verdeling van de kosten en baten over deze stakeholders weer.

14 X SAMENVATTING Stakeholder Kosten in mln. (%) Baten in mln. (%) Toelichting Overheid 87,1 (100%) 42,6 (46,8%) Kosten: investeringskosten Baten: vermeden herstelkosten forten en Diefdijklinie Recreanten 27,2 (29,9%) Belevingsbaten Exploitanten 1,2 (1,3%) Uitgaven verblijfsen dagrecreatie Huidige en toekomstige burgers 16,8 (18,5%) Bestaans- en verervingsbaten Huiseigenaren 3,2 (3,5%) Waardestijging woningen Totaal 87,1 (100%) 91,0 (100%) Alle kosten komen dus bij de overheid uit. De baten zijn duidelijk verdeeld over de verschillende stakeholders. De overheid profiteert het meest, al dient vermeld te worden dat dit komt door de kosten die ook in het nulalternatief dienen te worden gemaakt. Daarna volgen de recreanten en de huidige en toekomstige burgers.

15 INLEIDING 1 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Het Ministerie van VROM voert de regie voor het opstellen van kengetallen kostenbatenanalyses (KKBA) van de integrale gebiedsontwikkeling: Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) welke bestaat uit drie deelprojecten: Rijnauwen Vechten, Linieland en Lingekwartier/Diefdijk. Het project NHW is door het kabinet geselecteerd voor het Nota Ruimtebudget. 1 Voor elk van de drie deelprojecten dient een aparte KKBA uitgevoerd te worden. Opdrachtgever van de kengetallen kosten-batenanalyses is het projectteam Nota Ruimtebudget. De KKBA s moeten op 1 april 2008 beschikbaar zijn voor beoordeling door de planbureaus. De planbureaus CPB, RPB en MNP zullen het project gezamenlijk beoordelen. Mede op basis van die beoordeling zal een overleg van directeuren van zes ministeries (BiZa, EZ, Fin., LNV, V&W en VROM) beslissen of het project verder kan worden uitgewerkt of dat een financiële bijdrage uit het Nota Ruimtebudget niet in de rede ligt. Vooraf is het goed te vermelden dat de definities van de project- en nulalternatieven samen met het projectbureau NHW en de betreffende provincies en gemeenten tot stand zijn gekomen. In opdracht van het projectbureau NHW heeft verder Ecorys mee gedacht en geadviseerd over de toe te passen methodieken en resultaten. Zoals vermeld wordt voor drie deelprojecten van de NHW een aparte KKBA opgesteld. Deze 3 KKBA s zijn gebundeld in dit voorliggende rapport. De kengetallen kosten-batenanalyses moeten voldoen aan de voorschriften van de Leidraad OEI en de daarbij behorende aanvullingen. De KKBA moet bovendien voldoen aan de eisen van de planbureaus, die behalve de efficiëntie ook de legitimiteit en de effectiviteit van de projecten beoordelen. Om een goede beoordeling van de legitimiteit van projecten mogelijk te maken, dient de KKBA een overzicht te bevatvoetnoot 1 Inzet Budget Uitvoering Nota Ruimte, kenmerk

16 2 INLEIDING ten van de verdeling van de baten van projecten over maatschappelijke partijen. Daarnaast zal in de KKBA moeten worden aangegeven of en in hoeverre deze baten inbaar zijn c.q. kunnen worden geïnternaliseerd. Het opstellen van KKBA s is uitbesteed aan een extern bureau. RIGO Research en Advies BV is gevraagd de KKBA uit te voeren en op te stellen. In dit rapport wordt de KKBA gepresenteerd. 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt eerst ingegaan op algemene achtergrondinformatie over de NHW en de drie deelprojecten. In hoofdstuk 3 worden de drie afzonderlijke deelprojecten nader omschreven. Het nulalternatief en het projectalternatief worden voor elk van de projecten gedefinieerd. Voordat in hoofdstukken 5, 6 en 7 de KBA s voor de drie deelprojecten worden gepresenteerd komen in hoofdstuk 4 eerst twee batenposten aan bod die voor de drie deelgebieden tezamen zijn bepaald. Het gaat hierbij om de recreatiebaten en om de baten van de bestaanswaarde/verervingswaarde van de NHW. In hoofdstuk 5 worden de uitkomsten van de KBA Rijnauwen-Vechten beschreven. Hoofdstuk 6 gaat in op de KBA Linieland. In hoofdstuk 7 tenslotte worden de uitkomsten van de KBA Lingekwartier/Diefdijk gepresenteerd.

17 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN 3 2 Betekenis van de NHW en de drie deelprojecten 2.1 Inleiding De NHW is een Nationaal Landschap en onderdeel van de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur. Er wordt sinds 1999 intensief samengewerkt tussen het rijk, de provincies, de gemeenten, waterschappen en grote publieke eigenaren via de Belvedèrestrategie Behoud door Ontwikkeling om tot een maatschappelijk gewenst en duurzaam behoud en exploitatie van de NHW te komen. Dit heeft geresulteerd in een Linieperspectief Panorama Krayenhof (lange termijnvisie), een bestuursovereenkomst (taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden partijen) en een Uitvoeringsprogramma en sinds kort het Pact van Rijnauwen (uitsnede uit Uitvoeringsprogramma voor de periode ). Centraal staan de thema s eenheid in de Linie en samen sterk. Aansluitend op de kernkwaliteiten voor het Nationaal Landschap (Nota Ruimte) gelden er Liniebreed drie uitvoeringsambities: een herkenbaar Waterlinieprofiel (versterken van de ruimtelijke ontwikkeling en vormgeving); de Waterlinie in de hoofden en harten (ontwikkelen en profileren van de Waterlinie als een liefhebberslandschap); het duurzaam gebruik van de Waterlinie door het realiseren van maatschappelijk en economisch duurzame bestemmingen. Alleen in de samenhang van deze ambities komen de kwaliteiten van de Waterlinie nu en in de toekomst tot hun recht. In het Uitvoeringsprogramma is een investeringsopgave bepaald, passend bij de ambities, van 550 miljoen euro. Hiervan is circa 300 miljoen euro nodig in de komende zeven jaar (tot en met 2013). Dit geld is voor een zeer beperkt deel al in reguliere budgetten, zoals het ILG, geprogrammeerd. Dankzij de samenwerking tussen de verschillende partijen zijn inmiddels al tal van (veelal kleinere) projecten gerealiseerd en is bovendien sprake van een toename van het kleinschalig particulier initiatief. Grotere, meer integrale en beeldbepalen-

18 4 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN de projecten voor de NHW als geheel en met een betekenis op gebiedsniveau komen echter niet tot stand zonder een extra bemoeienis en investering van het rijk. Er is sprake van een complexe publieke opgave en er is sprake van marktfalen. Oorzaken voor marktfalen in relatie tot de NHW zijn: Kosten renovatie (of eigenlijk achterstallig onderhoud door de overheid) zijn niet terug te verdienen in de exploitatie van de forten. Het is niet (tot nauwelijks) mogelijk om de kosten voor recreatie te innen bij de recreanten. Denkbaar is om het gebied af te sluiten en entree te vragen, maar dit doet afbreuk aan andere functies in het gebied. Voor concrete goed af te bakenen recreatievoorzieningen is het in bepaalde gevallen wel mogelijk. Infrastructurele ingrepen zijn een taak van de overheid. Commerciële partijen hebben nauwelijks de mogelijkheid om de investeringen terug te verdienen (bijvoorbeeld via tol). De kosten van waterveiligheid zijn niet terug te halen voor commerciële partijen. Veiligheid is namelijk een niet-uitsluitbaar goed. In het project speelt de bestaans- en verervingswaarde en dus het bewaren van de NHW voor toekomstige generaties een grote rol. Door middel van gebiedsontwikkeling en het gericht wegnemen van de onrendabele investeringstop ontstaan er kansen voor een duurzaam economisch gebruik (en de bereidheid van marktpartijen om te investeren en te exploiteren). 2.2 Betekenis NHW op nationaal niveau NHW militair-historisch fenomeen van internationale betekenis De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een militair-historisch fenomeen van internationale betekenis en heeft ook artefacten die op dezelfde schaal meedoen in de zich ontwikkelende metropool. Aanwezigheid van een dergelijk structurerend gegeven onderscheidt de Randstad nu al van andere stedelijke agglomeraties, ook internationaal gezien. Behoud en versterking ervan zullen rond 2050 van beslissende betekenis blijken voor recreatie, toerisme en het internationale vestigingsmilieu. De Randstad en Nederland moeten zich, met dit soort eigen landschappelijke middelen, onderscheiden van concurrenten als Kopenhagen, Stockholm en München. Het eigene komt voort uit het feit dat de Waterlinie treffende aanknopingspunten biedt voor de verbinding van burgers met onze gemeenschappelijke cultuur, geschiedenis en identiteit. De eeuwige strijd tegen het water is in de Linie omgezet in het gebruik van het water als bondgenoot tegen andere vijanden. Het is een uiting van de Nederlandse waterstaatkunde en nu weer van toenemend belang in verband met de klimaatproblematiek. De Linie vertelt een verhaal over de verdediging van ons land en onze cultuur van inrichten van het land naar onze maatschappelijke behoeften. Het rijk heeft dit vanaf 1999 onderkend en sindsdien een traject in gang gezet met de rijksnota s Belvedère en de Architectuurnota en het heeft de NHW opgenomen in de Nota Ruimte als onderdeel van de ruimtelijke hoofdstructuur en als Nationaal

19 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN 5 Landschap. Vanaf de start is er een intensieve samenwerking ontstaan met provincies en gemeenten. Deze samenwerking op nationaal niveau ligt vast in een bestuursovereenkomst (2005) en is bestuurlijk geborgd met een Liniecommissie bestaande uit vijf gedeputeerden van de vijf Waterlinie provincies en vijf directeuren van de betrokken departementen (LNV, VROM, OC&W, V&W en Defensie). De uitvoering in de regio wordt door de provincies gestuurd door de inzet van zeven regionale zogenaamde enveloppencommissies met daarin de gemeenten (26 in totaal), waterschappen en institutionele eigenaren (zoals SBB en RWS). Dit traject mondt uit in inmiddels gestaag toenemende activiteit in de uitvoering. Zo hebben de vijf linieprovincies afgelopen jaren reeds voor circa 22 miljoen aan uitvoeringsprojecten gerealiseerd en is er gezamenlijk voor mln euro aan regionale middelen geprogrammeerd voor investeringen in de NHW. Het gaat om veelal kleinere projecten die op zich echter onvoldoende zijn om de unieke kwaliteiten van de NHW op termijn veilig te stellen. Zonder rijksinterventie komen grotere, integrale en beeldbepalende projecten niet tot stand Grotere, meer integrale en beeldbepalende projecten met een betekenis op gebiedsniveau komen echter niet tot stand zonder een extra bemoeienis en investering van het rijk. Zonder ingrijpen van het rijk zal het proces van verval van de linie en van de ruimtelijke kwaliteit zoals dat zijn gang ging in de periode vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw tot 1999, zich voortzetten. Lagere overheden hebben de laatste drie jaar op verzoek en in navolging van het rijk hun schouders onder het project gezet. Zij kunnen dit project echter zonder rijksinzet niet voor hun rekening nemen vanwege het schaalniveau, en zij zullen dat daarom ook niet proberen zonder het rijk. De meeste forten zullen in dat geval op den duur vervallen tot ruïnes. Daarbij is het van belang om op te merken dat de kosten voor instandhouding van de forten op een niveau dat een nieuwe bestemming mogelijk blijft in de tijd veel meer dan lineair oplopen. Voor de NHW kenmerkende sluizen, dijken en kanalen die niet langer noodzakelijk zijn in het actuele waterbeheer zullen verdwijnen en de kenmerkende openheid (schoots- en inundatievelden) gaat voor een groot deel teloor door aanleg van infrastructuur, bedrijventerreinen en woningbouw, vooral dichtbij reeds stedelijk verdicht gebied. De herkenbaarheid van de samenhangende ruimtelijke structuur verdwijnt. Daarmee ontstaat een verrommeld gebied aan de oostflank van de Randstad, in zekere zin een niemandsland zonder identiteit en structuur in plaats van een aantrekkelijk toeristisch, woon- en vestigingsmilieu met een typisch Hollandse eigenheid aan cultuurhistorie en schoonheid. Gericht overheidsingrijpen zorgt voor behoud unieke kwaliteiten: De ambitie van de gezamenlijke overheden (incl. het rijk) is om de Liniestructuur te gebruiken om ruimtelijke ontwikkelingen te geleiden en ruimtelijke ontwikkelingen te gebruiken om de structuur beter in het landschap herkenbaar te maken.

20 6 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN De forten dienen een nieuwe exploitatie te krijgen en zoveel mogelijk toegankelijk te zijn voor publiek. In de praktijk blijkt dat sommige forten particulier initiatief aan kunnen trekken uit de hogere marktsegmenten. Een kostendekkende exploitatie blijkt in de praktijk uitsluitend mogelijk wanneer de onrendabele financieringstop publiek gefinancierd wordt. Voorbeelden van particuliere initiatieven zijn: internationale kunst op fort Asperen, Congrescentrum op Voordorp (deze is overigens zonder subsidie tot stand gekomen door een rijke ondernemer), innovatief instituut op 't Hemeltje, nationaal GIS informatiecentrum op Nieuwe Steeg. Ook kunnen de forten een geschikte pleisterplaats voor de recreërende stedeling bieden (fort a/d Klop, fort Vuren, fort Spion) of een educatieve functie vervullen (Vechten, De Bilt, Lunet I). Het tussenliggende groene gebied moet worden doorontwikkeld, zodat de belangrijke ecologische functie blijft behouden en het gebied de recreatieve en (internationaal) toeristische potentie kan waarmaken. Sluizen, dijken en kanalen moeten behouden blijven als onderdeel van het systeem en krijgen (naast een rol in de waterberging) deels nieuwe functies in het recreatief en toeristisch aanbod. Kern van de aanpak is dat ieder onderdeel of deelgebied van de NHW zijn bijzondere waarde en aantrekkingskracht (ook economisch) ontleent aan het grotere geheel van de waterlinie. Het is het grote geheel dat zorgt voor de internationaal gezien unieke waarde. En het is alleen het grote geheel dat van belang is voor de Randstad als aantrekkelijk milieu voor wonen, bedrijfsvestiging, recreatie en toerisme. Samenvattend: NHW is een Nationaal Landschap, maakt deel uit het de nationale ruimtelijke hoofdstructuur en is daarbij structurerend voor de oostgrens van de Randstad. De cultuurhistorische,landschappelijke en ecologische kenmerken van de NHW zijn mede bepalend voor de omgevingskwaliteiten en aantrekkelijkheid van de nabijgelegen stedelijke agglomeraties. De NHW is geen sectorale cultuurhistorische opgave maar een integrale ruimtelijke ordeningsopgave die door middel van (complexe en integrale) gebiedsontwikkeling tot waardecreatie leidt. Het behoud van het kenmerkende Waterlinieprofiel, de objecten en de recreatief-toeristische ontsluiting en ontwikkeling (herkenbaar, beleefbaar en toegankelijk) van de NHW voorzien in een grote behoefte. De unieke kwaliteiten worden door rijk en andere overheden erkend, maar zonder rijksinterventie komen grotere, integrale en beeldbepalende projecten niet tot stand. Het unieke karakter van de NHW wordt daardoor verder aangetast en gaat op termijn verloren.

21 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN Positie van drie geselecteerde deelgebieden De NHW omvat een gebied van ongeveer 85 km lang en 3 tot 5 km breed tussen Pampus bij Amsterdam tot aan de Biesbosch (zie kaart). De ruggengraat van het project wordt gevormd door de waterhuishoudkundige werken, forten, kazematten, (groep)schuilplaatsen en vestingsteden die in de NHW zijn gelegen. Het grondgebied van de NHW is gelegen binnen vijf provincies: Noord- en Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord- Brabant. Hierbinnen is de NHW opgedeeld in 7 deelgebieden: Vechtstreek-Noord, Vechtstreek- Zuid, Kraag van Utrecht, Rijnauwen-Vechten, Linieland, Diefdijk en Loevestein. Het rijk is de bestuurslaag die nodig is om het geheel te borgen en om een deel van de benodigde investeringen in het NHW-gebied te dragen. Daarbij gaat het met name om bijdragen die nodig zijn om het klimaat voor investeringen van andere partijen voor een duurzame en economisch gezonde ontwikkeling van het gebied een verdere impuls te geven. Dat geldt in principe voor de

22 8 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN gehele Linie. In het uitvoeringsprogramma uit 2006 is mede op aandringen van het rijk de keuze gemaakt om een drietal kansrijke gebiedsontwikkelingen met voorrang uit te voeren. Deze drie gebiedsontwikkelingen zijn in 2007 door het kabinet geselecteerd voor het Nota Ruimtebudget. Het gaat om de volgende deelgebieden met respectievelijke projecten: Gebied Vechten/Rijnauwen; met speerpunt de ontwikkeling en ontsluiting van het Nationaal Liniecentrum op het fort bij Vechten. Gebied Linieland; met speerpunten de restauratie/ontwikkeling van de forten Honswijk en Everdingen, recreatieve ontsluiting/fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal (na)bij de Plofsluis. Gebied Lingekwartier/Diefdijk; gebiedsontwikkeling met landschapspark rondom Asperen, restauratie van de forten Asperen en Nieuwe Steeg en inclusief ontsluiting/herinrichting Diefdijklinie en fort Vuren. De prioriteitstelling van deze drie deelgebieden is recentelijk herbevestigd in het Pact van Rijnauwen. Als onderdeel van dat pact hebben rijk, provincies en gemeenten zich verbonden om financiële dekking te zoeken voor de projecten in de deelgebieden en zo mogelijk tussen 2008 en 2011 te starten met de uitvoering. De clusters van projecten binnen de deelgebieden hebben een sterke relatie/raakvlakken met andere projecten in omliggende gebieden. De ontwikkelingen in de drie deelgebieden staan daarom niet op zichzelf, maar maken onderdeel uit van de aanpak van de Linie als geheel. In andere deelgebieden van de Nieuwe Hollandse Waterlinie speelt in principe dezelfde problematiek, maar geldt voorlopig een andere aanpak. In een aantal gevallen kan vooralsnog met regulier sectoraal instrumentarium worden volstaan en in andere gevallen is de voorbereiding nog niet zo ver dat al duidelijkheid bestaat over projecten en de wijze van uitvoering daarvan. Gebieden waar een beroep kan worden gedaan op andere financieringsbronnen zijn de Vechtstreek Noord en het gebied Munnikenland. In de Vechtstreek Noord is al in een rijksbijdrage van circa 10 miljoen euro voorzien in het kader van de Groene Uitweg, samenhangend met de Lijn Almere-Schiphol. In het gebied Munnikenland (rond Slot Loevestein) worden rijksmiddelen voor Ruimte voor de Rivier mede ingezet voor de NHW. Gebieden waar nog onvoldoende duidelijkheid bestaat over de uit te voeren projecten zijn het land van Heusden-Altena en de noordelijke stadsrand van Utrecht. De voorziene sectorale rijksinvesteringen (resp. Ruimte voor de Rivier en A27 bij Gorinchem, infra-draaischijf Utrecht, inclusief kenniscentrum De Uithof) zijn thans nog onvoldoende uitgekristalliseerd om de extra ruimtelijke kwaliteit voldoende operationeel te formuleren. Voorlopig wordt in deze gebieden volstaan met sectoraal en provinciaal instrumentarium dat wordt ingezet in de NHW. In de drie deelgebieden die het kabinet heeft geselecteerd voor inzet van het Nota Ruimtebudget is de verstedelijkingsdruk hoog, is er grote recreatieve potentie in de stedelijke invloedsfeer (Rijnauwen-Vechten en Linieland) en is sprake van meekoppelingskansen met éénmalige sectorale investeringen (Diefdijkversterking). Bovendien bestaan in deze gebieden mogelijkheden om de dreigende verrommeling een

23 BETEKENIS VAN DE NHW EN DE DRIE DEELPROJECTEN 9 halt toe te roepen, de regionale economie een impuls te geven en de woningbouw voor de eigen woningbehoefte op een goede manier in te passen in het landschap. De drie deelgebieden zijn samen beeldbepalend voor de NHW en sluiten geografisch op elkaar aan. Uitvoering van de drie gebiedsontwikkelingen is daarmee een belangrijke stap op weg naar behoud en ontwikkeling van de NHW als geheel.

24

25 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN 11 3 Opzet MKBA en projectomschrijvingen deelprojecten 3.1 Inleiding en doel MKBA In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de opzet van een MKBA en specifiek het project en nulalternatief. Een MKBA brengt alle door een project veroorzaakte effecten in kaart. Voor zover mogelijk wordt aan deze effecten een prijskaartje gehangen. Dit bevordert de vergelijkbaarheid met de kosten van het project, met andere effecten en met andere projecten. Het prijskaartje dient een reflectie te zijn van de waarde die de maatschappij aan deze effecten toekent. De kosten, de effecten en de waarderingen daarvan bepalen uiteindelijk het saldo van maatschappelijke kosten en baten van een project. Op basis hiervan kan een uitspraak worden gedaan over het maatschappelijk nut van een project. 3.2 Nul- en projectalternatief Het alternatief waarin een project wordt uitgevoerd heet het projectalternatief. Dit wordt in een MKBA vergeleken met het alternatief zonder project: het nulalternatief. Vanwege deze vergelijking is het voor de hoogte van kosten en baten van belang hoe dit nulalternatief wordt opgesteld. Het nulalternatief dient zo realistisch mogelijk te beschrijven wat er gebeurt indien het project niet wordt uitgevoerd. Hieronder worden daarom het nulalternatief en het projectalternatief van de drie deelprojecten beschreven. Allereerst worden daarbij steeds een algemene gebiedsbeschrijving en probleemanalyse gepresenteerd Rijnauwen-Vechten Gebiedsbeschrijving en probleemanalyse Rijnauwen - Vechten Het projectgebied betreft het open gebied ten oosten van de stad Utrecht, ten noorden van Houten, ten zuiden van De Uithof en ten westen van Bunnik (zie kaart). Het gebied wordt doorsneden door twee snelwegen namelijk in oost-west

26 12 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN richting de A-12 en in noord-zuid richting de A-27. Verder gaat de spoorlijn Utrecht - 's Hertogenbosch en Utrecht Arnhem door het gebied. Het gebied Rijnauwen Vechten is een belangrijk onderdeel van de groene wig. Deze groene wig strekt zich uit vanuit het centrum van de stad Utrecht via de landgoederen naar het oostelijk open gebied. Het is een gebied met veel recreatieve mogelijkheden. Het gebied ten westen van de A27 ligt onder sterke invloed van de stad en is een echte stadsrand. De vier Lunetten maken ook deel uit van deze stadrand en zijn ook een onderdeel van de groene wig. In dit gebied tussen de Waterlinieweg en de A-27 is veel dynamiek (aanleg HOV, spoorverdubbeling) en het heeft op dit moment nauwelijks tot geen recreatieve waarde. Ten oosten van de A27 is er een duidelijke overgang naar het landelijk gebied richting de forten Vechten en t Hemeltje. Dit gebied is een groene gordel tussen de verstedelijkte gebieden van De Uithof, Bunnik, Houten en de stad Utrecht en wordt in de regio wel aangeduid als de tuin van Utrecht vanwege het relatief kleinschalige afwisselende karakter en de vele fruitboomgaarden, alle onder de directe rook van de stad. Ten noorden van de A12 liggen de landgoederen Oud en Nieuw Amelisweerd en Rijnauwen. Deze landgoederen zijn een zeer intensief recreatiegebied. In dit gebied ligt ook het fort Rijnauwen. Dit fort is in eigendom bij SBB en reeds in goede staat gebracht voor de beoogde natuurdoelstelling en het vormt een hotspot voor het voorkomen van vleermuizen (hoogste aantal overwinteraars voor Midden Nederland) Ten zuiden van de A12 liggen de forten Vechten en t Hemeltje. Fort Vechten hoort met Rijnauwen tot de twee grootste forten van de NHW. Op fort Vechten is sinds drie jaar een tijdelijk bezoekerscentrum voor de NHW geopend. Fort Vechten wordt beheerd door Stichting Werk aan de Linie en heeft met beperkte openstelling en

27 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN 13 activiteiten nu reeds een bezoekersaantal van circa per jaar. Fort t Hemeltje is enige jaren geleden door Defensie overdragen aan Staatsbosbeheer en heeft op dit moment geen permanente functie, de voormalige artillerieloods wordt als werkplaats gebruikt. In het zuiden van het projectgebied ligt het deels recent aangelegde en deels nog geplande recreatiebos Nieuw Wulven. Geomorfologisch is het gebied een overgang van de uitlopers van de Utrechtse Heuvelrug in het noorden en de Kromme Rijn in het midden en zuiden. Door de oeverwallen van de Kromme Rijn was dit gebied in de tijd van de Waterlinie moeilijk onder water te zetten hetgeen heeft geresulteerd in een grote dichtheid van forten en werken. In dit gebied is het landinrichtingsproject Groenraven Oost in uitvoering. Deze landinrichting richt zich op realisatie van de door de overheid geplande natuur (Ecologische Hoofdstructuur) een betere verkaveling voor de agrariërs en een aantal fiets- en wandelverbindingen. Door de lage grondmobiliteit en verwachtingswaarde van de grond in het verleden (onder directe invloed van de stad en in het verleden een optionele bouwlocatie in het vorige streekplan (4e kern Bunnik) komt de beoogde landinrichting slechts langzaam tot realisatie. Met name de realisatie van de EHS-hectaren is een probleem. Probleemanalyse Er is schaarste aan groen recreatiegebied in de oostelijke stadsrand van Utrecht. Daarbij is de recreatiedruk in het noordelijk deel van het gebied, Amelisweerd, erg hoog en er vindt nauwelijks tot geen spreiding plaats door ontbreken van een goede infrastructuur. De ontsluiting van het gebied voor recreanten is slecht, zowel van noord naar zuid als van oost naar west. Dit wordt naast het ontbreken van paden vooral ook veroorzaakt door grote barrières zoals de A12, A27 en spoorlijn. De rijksmonumenten fort Vechten, t Hemeltje en de vier Lunetten zijn vervallen en hebben groot achterstallig onderhoud. Hierdoor is de beoogde maatschappelijk en economisch duurzame exploitatie niet mogelijk. De oorspronkelijk open schootsvelden en inundatiekommen zijn op sommige plaatsen nog wel en op andere niet of nauwelijks meer herkenbaar waardoor het cultuurhistorisch waardevolle landschapspatroon is aangetast. Het open houden van deze gebieden staat onder druk. Er is een permanente (verstedelijkings)druk op het gebied waardoor het gebied verder dichtslibt, zijn waarden verliest en de potenties voor recreatie en toerisme afnemen. De forten zijn in het algemeen slecht toegankelijk en beleefbaar. Projectalternatief In het projectalternatief wordt op basis van de kwaliteiten van het Nationaal Landschap en de recreatieve potentie gekozen voor de NHW als ruimtelijk perspectief met benutting van de (inter)nationale recreatieve en toeristische potenties en effect op Utrecht als geliefd vestigingsklimaat op basis van deze omgevingskwaliteiten. Doel daarbij is om de recreatieve kwaliteit van het gebied te versterken waardoor de recreatieve druk beter over het gebied kan worden verspreid; de druk

28 14 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN op de bestaande landgoederen kan daardoor worden verlicht. Het verhogen van de kwaliteit van de huidige stadsranden en die van nieuwe verstedelijkingslocaties is daarbij van belang. De verbinding Stad - Land staat hier centraal met de daarbij behorende verbindingen, groenrealisatie en verblijfsmogelijkheden. De belangrijkste maatregel betreft het ondernemersrijp maken van twee forten Vechten en t Hemeltje en vier Lunetten. De prioriteitsvolgorde hierbij is: Fort Vechten ontwikkelen als Nationaal Liniecentrum Fort t Hemeltje ontwikkelen als Nationaal Centrum voor Innovatie en Duurzaamheid Vier Utrechtse Lunetten ontwikkelen met : o o o o Lunet I als Centrum voor Vrede en Educatie ( tot bezoekers per jaar) Lunet II waarvoor exacte invulling nog voor moet worden bepaald Lunet III als fort dat ruimte geeft aan horeca, kleinschalig theater en andere initiatieven Lunet IV als scouting / verenigingslocatie voor wijk Lunetten Realiseren infrastructuur voor het toegankelijk en beleefbaar maken (recreatieve ontsluiting) van het gebied: Opheffen barrières in A27 en A12 Verminderen barrières spoor Lokale ontsluiting en parkeren fort Vechten en t Hemeltje Recreatief padennetwerk tussen forten Verbeteren verbindingen tussen Stad en buiten gebied (Amelisweerd en Nieuw Wulven) om een betere spreiding van recreanten over het gebied te krijgen Tot slot speelt natuurontwikkeling een belangrijke rol in het gebied. Zo liggen er claims op het gebied vanuit de Ecologische Hoofdstructuur, maar daarnaast zal er ook nog additionele natuur worden ontwikkeld om het gebied recreatief aantrekkelijker te maken. Resumerend staan de maatregelen in grote lijnen weergegeven in de onderstaande tabel. Specifieke informatie is te vinden in bijlage 2. Projectalternatief Renovatie en recreatieve ontwikkeling van de forten Vechten / t Hemeltje / Lunetten Nationaal liniecentrum Recreatieve ontsluiting Parkeerplaatsen Fort Vechten & Amelisweerd Ecologisch netwerk Rijnauwen-Vechten

29 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN 15 Projectalternatief Overige natuurontwikkeling bovenop EHS Kwaliteitsverbetering stadsrand Versterken verbindingen tussen de stad richting Amelisweerd en Nieuw Wulven Landschapsbouw fort Vechten / t Hemeltje Gebiedsontsluiting Rijnauwen-Vechten In onderstaand kaartje zijn de maatregelen in het projectalternatief nog eens weergegeven. Nulalternatief Het alternatief geeft de beschrijving van de ontwikkelingen in het gebied die naar verwachting zullen optreden wanneer het project NHW geen doorgang zal vinden. De huidige recreatieve druk op de landgoederen is met circa 1,5 miljoen bezoekers per jaar groot. Bovendien is deze recreatie eenzijdig op dit gebied gericht. Het nulalternatief betekent dat nieuwe verbindingen en routes niet worden gerealiseerd, de gebieden niet verder worden ontwikkeld en de kwaliteit van de stadsranden niet zal verbeteren. De recreatieve druk kan dus niet worden verspreid over het gebied. In het nulalternatief wordt op dit moment geen geld uitgetrokken voor de restauratie van de forten Vechten en t Hemeltje en voor de Lunetten. Dit betekent dat de betreffende forten langzaamaan zullen vervallen. Pas op het moment dat het ver-

30 16 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN val dusdanig ver is dat er onomkeerbare schade op gaat treden (en de forten na dit moment niet meer gerestaureerd kunnen worden) zal er geld voor de restauratie worden uitgetrokken. Uitgangspunt bij deze redenering is dat het gaat om rijksmonumenten welke niet onherstelbaar beschadigd mogen worden. Ook in het nulalternatief ligt er een natuuropgave in het gebied vanuit de Ecologische Hoofdstructuur. Het gaat hier om landelijke afspraken / opgaven waar in het gebied aan moet worden voldaan. Het is op dit moment niet in te schatten of er voor de overige problemen (extra natuurontwikkeling bovenop EHS, recreatiebehoefte, investeringen in erfgoed en landschap) in het gebied ook maatregelen worden genomen. Voor de overige elementen van het projectalternatief liggen geen concrete opgaven, zijn geen concrete afspraken gemaakt en bestaat ook niet de verplichting voor de overheden om de problemen op te lossen. Vanwege deze reden is ervan uitgegaan dat op dit terrein geen maatregelen worden genomen. Zonder een kwaliteitsverbetering van de stadsranden zal het lastig zijn om een goede groene verbinding vanuit de stad het gebied in te realiseren en zal naar verwachting verdere verrommeling optreden. In de volgende tabel zijn de ontwikkelingen in het nulalternatief samenvattend weergegeven. Nulalternatief Latere restauratie en exploitatie van Forten Vechten / t Hemeltje / Lunetten Barak Z: huidige liniecentrum Geen recreatieve ontsluiting buiten Amelisweerd Geen parkeerplaatsen Fort Vechten & Amelisweerd Ecologisch netwerk Rijnauwen-Vechten Geen overige natuurontwikkeling Geen kwaliteitsverbetering van de stadsranden Geen groene verbinding tussen stad en Amelisweerd en Nieuw Wulven Geen landschapsbouw fort Vechten / t Hemeltje Geen gebiedsontsluiting Rijnauwen-Vechten Linieland Gebiedsbeschrijving en probleemanalyse Linieland Het projectgebied omvat het zogenaamde Eiland van Schalkwijk en ligt ten oosten van het Merwedekanaal, ten zuiden van het Amsterdam-Rijnkanaal, te noorden van de Lek en te oosten van de spoorlijn Utrecht s Hertogenbosch. Projectonderdelen die net buiten deze grens vallen maar onderdeel uitmaken van dit project zijn de Plofsluis in de gemeente Nieuwegein (vanwege de gewenste fietsbrug) en fort

31 OPZET MKBA EN PROJECTOMSCHRIJVINGEN DEELPROJECTEN 17 Everdingen aan de zuidkant van de Lek (gemeenten Culemborg en Vianen, tevens noordpunt van de Diefdijk) vanwege de eenheid met fort Honswijk. Bron: Gebiedsvisie Linieland (november 2006) Het gebied is in de huidige hoedanigheid aantrekkelijk; openheid, rivierenlandschap, zichtbare ontginningsgeschiedenis uit de 13e eeuw met lintdorpen en smalle verkaveling. Een gaaf deel van de NHW (o.a. het ensemble Honswijk e.o.) ligt op het Eiland van Schalkwijk. Verder valt op de waterrijkheid van het gebied en de (nog) goed functionerende agrarische bedrijvigheid. Een stedelijk gebied is gebaat bij zgn. groene longen of onthaastingsgebieden. Het Eiland van Schalkwijk ligt op korte afstand van het stedelijk gebied van Utrecht. Deze waarden van het gebied zijn uitgangspunt voor de integrale gebiedsontwikkeling. De uitdaging is om het gebied verder ruimtelijk en functioneel zo te ontwikkelen dat het een meer publieke functie krijgt (stedelijke recreatie) en onaantastbaar wordt voor andere claims. De NHW speelt hierin als structurerend element een cruciale rol. Ook is het denkbaar dat er woningbouw komt in het gebied (organische groei) bestemd voor de autonome bevolkingsgroei van de kleine kernen op het Eiland en passend binnen het zogenaamde laadvermogen van het landschap. Hierover dient overigens nog bestuurlijke overeenstemming te worden bereikt. Bij de uitwerking van de business case zal hierover meer duidelijkheid zijn. Het Eiland van Schalkwijk is in de ruimtelijke ordening geen onomstreden gebied. Lange tijd is gedacht dat hier mogelijk een stedelijke uitbreiding (behoefte na 2015) gepland zou worden. Dit is steeds minder waarschijnlijk. Vanuit het Nationaal Landschap NHW is deze ontwikkeling zeer ongewenst. De enveloppecommissie Linieland en de gemeente Houten kiezen voor een groene gebiedsontwikkeling