QUICKSCAN NAAR DE VRAAG NAAR JEUGDZORG IN DE PROVINCIE ZEELAND

Transcriptie

1 QUICKSCAN NAAR DE VRAAG NAAR JEUGDZORG IN DE PROVINCIE ZEELAND

2 QUICKSCAN NAAR DE VRAAG NAAR JEUGDZORG IN DE PROVINCIE ZEELAND Adviesbureau Van Montfoort Woerden, oktober 2007 Mr. dr. A.J. van Montfoort Drs. R.T. van Vianen Drs. A.D. Gerritsen

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING ACHTERGROND VERANTWOORDING UITKOMSTEN CONCLUSIE AANBEVELINGEN GERAADPLEEGDE BRONNEN Adviesbureau Van Montfoort

4 SAMENVATTING De provincie Zeeland wordt geconfronteerd met een stijgende vraag naar de jeugdzorg. De provincie Zeeland heeft Adviesbureau Van Montfoort gevraagd een onderzoek te verrichten naar de oorzaken van deze stijgende vraag en wil de volgende vragen beantwoord zien: 1. Welke oorzaken liggen ten grondslag aan de sterke stijging van de vraag naar jeugdzorg in Zeeland? 2. Wijken deze af van het landelijk beeld? Zo ja, zijn deze specifiek voor Zeeland? 3. Welke (haalbare) maatregelen kunnen worden genomen om deze oorzaken weg te nemen? De opdracht is in twee stappen uitgevoerd. Allereerst is op basis van beschikbare documenten en het beschikbare cijfermateriaal van Bureau Jeugdzorg, de zorgaanbieder en de landelijke Benchmark Jeugdzorg de stijging van de vraag geanalyseerd. Kwartalen van de jaren 2005, 2006 en de eerste twee kwartalen 2007 zijn vergeleken. Vervolgens is bekeken of de gegevens van de provincie Zeeland afwijken van het landelijk beeld door de provincie Zeeland te vergelijken met het landelijke gemiddelde en qua omvang met twee meer vergelijkbare provincies: Drenthe en Flevoland 1. De tweede stap bestond uit houden van interviews met vijftien vertegenwoordigers van de (jeugd)zorg instellingen. Er is gesproken met vertegenwoordigers van MEE, de GGD, Allévo, Zorgstroom, AMW Walcheren, SMWO, Bureau Jeugdzorg Zeeland, Raad voor de Kinderbescherming, AZZ, Emergis (Ithaka), Stichting VraagKracht en CO ACT Consult. De interviews zijn gehouden in de tweede en derde week van oktober. De opdracht had een doorlooptijd van zes weken. Op twee november zijn de uitkomsten besproken met de commissie Welzijn van de provincie Zeeland. Conclusie De stijging van de vraag in de provincie Zeeland is zichtbaar op verschillende onderdelen in de jeugdzorgketen. De toename is berekend over het eerste halve jaar van 2007 en vergeleken met het eerste halve jaar van Dan valt op: Het aantal meldingen bij het AMK is gestegen met 31 procent, de stijging is landelijk gezien het hoogst van alle AMK s. 1 Drenthe had van oudsher (net als Zeeland) een sterke samenwerking met de voorliggende voorzieningen. In Flevoland is net als in Zeeland Intensieve Pedagogische Thuishulp geïntroduceerd. Adviesbureau Van Montfoort 4

5 Het eerste halve jaar van 2007 stijgt het aantal aanmeldingen bij de Toegang van Bureau Jeugdzorg Zeeland met 28 procent in vergelijking met het eerste halve jaar van Het aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen stijgt in het eerste halve jaar van 2007 ten opzichte van het eerste halve jaar van 2006 met 39 procent. Er worden honderd indicatiebesluiten meer genomen in 2006 in vergelijking met 2005, maar of het per saldo daarmee gaat om méér cliënten (en dus méér vragen voor geïndiceerde zorg) is onduidelijk. Dit heeft te maken met de toenemende hoogte van de wachttijden. De verzilveringstermijn verstrijkt na dertien weken en dan wordt het indicatiebesluit opnieuw vastgelegd. Deze tellen mee in het aantal genomen indicatiebesluiten. Bij de zorgaanspraken over de eerste helft van 2007 is er vooral een toename zichtbaar van de vraag naar intensief pedagogische thuishulp, aantal zorgaanspraken op ondersteunende en activerende gespecialiseerde begeleiding (persoonsgebonden budgetten) en aanspraken op de behandeling door de geestelijke gezondheidszorg. Een afname is zichtbaar in aanspraken op verblijf bij de zorgaanbieder en pleegzorg. Kortom, een behoorlijke stijging van de vraag naar jeugdzorg in Zeeland. De procentuele stijging is dan wel hoger dan in andere provincies, maar dit dient beoordeeld te worden tegen de achtergrond van het aantal jeugdigen (per honderdduizend gewogen jeugdigen) dat een beroep doet op de jeugdzorg. Dan valt op: Het aantal jeugdigen dat gemeld wordt bij het AMK of aangemeld wordt bij de Toegang van Bureau Jeugdzorg Zeeland per honderdduizend (gewogen) jeugdigen ligt lager dan op grond van het landelijke gemiddelde verwacht kan worden. De qua omvang vergelijkbare provincies Flevoland en Drenthe hebben achtereenvolgens 1369 en 1557 aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg per honderdduizend (gewogen) jeugdigen. De provincie Zeeland scoort met 1164 aanmeldingen per honderdduizend jeugdigen aanmerkelijk lager. Dit betekent dat - op dit moment - er nog minder jeugdigen een beroep doen op Bureau Jeugdzorg in Zeeland dan op grond van landelijke cijfers en vergelijkbare provincies verwacht zou worden. De huidige toename is dan ook meer te zien als een inhaalslag. Verder, zowel de beschikbare cijfers als de antwoorden van de respondenten duiden erop dat een verdere toename van de vraag naar jeugdzorg in de provincie Zeeland te verwachten is. Hoe komt het dat de vraag naar jeugdzorg stijgt? De respondenten geven daarvoor verschillende verklaringen. Maatschappelijke factoren die een rol spelen zijn de toenemende aandacht voor de veiligheid van het kind in het gezin, betere diagnostiek en de toenemende professionalisering van de medewerkers in de (jeugd)zorg. Meer specifiek voor de provincie Zeeland valt op dat zowel op preventief als op curatief vlak onvoldoende capaciteit is in het lokale veld, waardoor lichte problematiek niet goed in beeld komt. Daarnaast, datgene wat in beeld komt, kan niet goed opgelost worden. Hierdoor mondt lichte en enkelvoudige Adviesbureau Van Montfoort 5

6 problematiek uit in zware en meervoudige problematiek, wat de vraag naar geïndiceerde jeugdzorg doet toenemen. Ook wordt er weinig terugverwezen van geïndiceerde jeugdzorg naar lokale voorzieningen, omdat het aan aanbod ontbreekt. De stijging van het aantal meldingen bij het AMK wordt veroorzaakt door het overhevelen van het AMK van Rotterdam naar Zeeland. Hierdoor is het AMK meer herkenbaar voor de instellingen in Zeeland. De samenwerking met de politie is verbeterd en de politie meldt beduidend vaker. De stijging van het aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen heeft direct te maken met het starten van het Project Stroomlijnen. In dit project werken het AMK, Bureau Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming en AZZ aan het verkorten van de doorlooptijden van jeugdigen waarbij er sprake is van kindermishandeling. Er wordt eerder ingegrepen en sneller geschakeld in de keten van jeugdzorg. Eerder waren er in de Zeeuwse media berichten over onterechte verwijzingen of indicatiestellingen in de jeugdzorg. Alle respondenten geven aan dat er geen onterechte vragen naar jeugdzorg bij Bureau Jeugdzorg Zeeland binnenkomen. De respondenten geven aan dat de vraag naar jeugdzorg minder zou kunnen worden mits de lokale voorzieningen qua capaciteit en erkende interventieprogramma s voldoende toegerust zijn. Dat is nu niet het geval. Alle vragen over opvoeden en opgroeien van jeugdigen en ouders kenmerken zich door ernstige en meervoudige problemen. Er zijn in de jeugdzorg in de provincie Zeeland veel veranderingen gelijktijdig in gang gezet. Zo werkt Bureau Jeugdzorg Zeeland aan interne verbetering van de kwaliteit door onder andere het project Stroomlijnen, het verbeteren van het indicatiebesluit en het invoeren van de deltamethode in de gezinsvoogdij. De zorgaanbieders werken aan invoeren van nieuwe methoden (Intensieve Pedagogische Thuishulp), het verkorten van de doorlooptijden, nieuwe en betere behandelingen (Amares) en het sneller laten uitstromen van jeugdigen (Foyer du Jeunesse). Tot slot komen er drie pilots voor de Centra voor Jeugd en Gezin. Dit zijn complexe veranderingsprocessen op verschillende niveaus. Het is van belang dat verbetertrajecten de tijd krijgen zich te bewijzen. Aanbevelingen De provincie Zeeland vraagt welke (haalbare) maatregelen mogelijk zijn om de vraag naar jeugdzorg in de (nabije) toekomst te doen verminderen. De meeste maatregelen hebben enige jaren nodig voordat zij voldoende zijn uitgekristalliseerd en bijdragen aan het verminderen van de vraag naar jeugdzorg. Adviesbureau Van Montfoort 6

7 1. Investeer in preventie en bundel de inkoopkracht van gemeenten en provincie Alle respondenten van zowel de lokale voorzieningen als de jeugdzorg vinden dat gemeenten meer moeten investeren in preventieve programma s voor lichte, enkelvoudige problemen van jeugdige en ouders. Deze zijn bij voorkeur evidence based (bijvoorbeeld Stevig Ouderschap, Tripple P). De provincie zou de samenhang tussen jeugdzorg en het lokale jeugdbeleid moeten regisseren zodat er een zekere mate van eenduidigheid ontstaat (Taskforce Jeugd). De gemeenten hebben nog moeite met het inkopen van programma s van lokale aanbieders. Er zijn wel programma s voorhanden (er is aanbod). Er is vraag en er is (tenminste een beetje) geld. De aanbieders zijn verdeeld. Bij een inkoopmodel hoort echter geen volledige bundeling van aanbieders, maar een sterke regie van de financier. Het inkopen van programma s van jeugdbeleid en jeugdzorg is moeilijk. Een mogelijke verbetering kan zijn het bundelen van kennis en capaciteit voor de inkoop in de vorm van een groep die inkoopadvies geeft aan de gemeenten en de provincie. De besluitvorming over de inkoop blijft hierbij uiteraard bij de afzonderlijke gemeenten en provincie. 2. Maak keuzes Het kan in de jeugdzorg nog doelmatiger door scherpere keuzes te maken. Daarbij is samenwerking nodig tussen de provincie, gemeenten, Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieder. Scherpere keuzes kunnen zijn: Maak meer en creatief gebruik van elkaars mogelijkheden. Hoewel de instellingen aangeven goed met elkaar samen te werken, geeft elk voor zich aan dat de jeugdzorg niet optimaal gebruik maakt van de aangeboden diensten. Vaak ligt hier ook een verschil in visie of werkwijze aan ten grondslag. Het Algemeen Maatschappelijk Werk geeft bijvoorbeeld aan dat zij vaker gelijktijdig aan hulpverlening door de jeugdzorg of bij uitstroom uit de jeugdzorg ingeschakeld kunnen worden. Bekort de doorlooptijd van jongeren die in voorzieningen voor daghulp en residentiële verblijven. Hier is AZZ al mee aan de slag. Laat jongeren eerder uit de residentiële instellingen stromen. De initiatieven van AZZ zijn op dit punt goed, maar de indruk ontstaat dat het vooral nog een verantwoordelijkheid is van AZZ. Voor zover die indruk juist is, moet de verantwoordelijkheid worden verbreed. De provincie kan gemeenten, woningcorporaties en bij voorbeeld werkgevers aanspreken op hun verantwoordelijkheden voor zorg voor jong volwassenen, huisvesting en arbeidstoeleiding. Overweeg om een ander model van casemanagement in te voeren. Bureau Jeugdzorg Zeeland voert in alle gevallen casemanagement uit. De wet hecht eraan, dat de cliënt de hulp krijgt waar hij recht op heeft. Maar niet elke casus is dat het geval zonder dat casemanagement van Bureau Jeugdzorg. Daarom maken sommige Bureaus Jeugdzorg (bijvoorbeeld Friesland) onderscheid tussen administratief casemanagement (geen Adviesbureau Van Montfoort 7

8 uitvoering, tenzij cliënt of zorgaanbieder erom vraagt) en inhoudelijk casemanagement (complexe zaak, verschillende hulpvragen, et cetera). Bureau Jeugdzorg Zeeland zou hier intern een discussie over kunnen voeren. Er is tijd nodig om een ander model voor casemanagement in te voeren ook al omdat recent Bureau Jeugdzorg Zeeland hier een visiediscussie over heeft afgerond. Stoppen met herindicaties. De herindicaties na drie maanden wachten zijn een bureaucratische artefact. Deze bepaling in de wet op de jeugdzorg was bedoeld om wachttijden te voorkómen, niet om extra papierwerk in te voeren. Ons advies: stoppen met deze herindicaties of ongezien stempelen, tenzij er bericht komt dat de situatie is veranderd, maar dat hangt niet aan drie maandstermijn. Voer een discussie over de netwerkplaatsingen binnen pleegzorg. Provinciale werving als aanvulling op de landelijke campagnes is nodig. Daarnaast kan de discussie gevoerd worden of netwerkplaatsingen altijd formele pleegzorg moeten worden. Als criterium kan gebruikt worden de vraag of de pleegouders, het kind en de eigen ouders een hulpvraag hebben danwel begeleiding nodig hebben. Zo niet, dan kan het buiten de jeugdzorg om. Doen zich later alsnog vragen voor, dan kunnen ze gewoon aanmelden bij Bureau Jeugdzorg. 3. Investeer in (intensief) pedagogische thuishulp Het invoeren van Intensieve Pedagogische Thuishulp in de provincie Zeeland doet direct de vraag naar deze hulpvorm toenemen. AZZ werkt nog aan het verhogen van de capaciteit van Intensieve Pedagogische Thuishulp door bijvoorbeeld ombouw van de ambulante ouderbegeleiding. Een wachttijd van negen maanden tot een jaar voor deze vorm van hulp is onwenselijk. De problemen van de jeugdigen en hun ouders nemen door de wachttijd toe waardoor uiteindelijk weer zwaardere vormen van jeugdzorg nodig zijn. De extra financiële middelen die beschikbaar komen voor het wegwerken van wachtlijsten zouden besteed moeten worden aan extra capaciteit voor Intensieve Pedagogische Thuishulp. 4. Voer een discussie in de provincie over goed genoeg ouderschap In een beperkt aantal casus kiest Bureau Jeugdzorg voor het verlengen van de indicatiestelling terwijl de doelen in het oorspronkelijke behandelplan behaald zijn ( goed is goed genoeg ). Daarbij speelt een rol dat Bureau Jeugdzorg minder risico s neemt waar het gaat om de veiligheid van het kind. Het Savanna-effect is een belangrijke stap vooruit als ernstig mishandelde kinderen sneller beschermd worden. Als een neveneffect is dat in een groot aantal gezinnen wordt ingegrepen met een maatregel en intensieve hulp, waar wel problemen zijn, maar het kind niet in gevaar is, is dat effect ongewenst. We moeten niet alleen leren meer te signaleren, maar vooral leren beter onderscheid te maken tussen kinderen met een hulpvraag die niet in gevaar zijn en kinderen die in gevaar zijn. Van hieruit kan in veel breder verband de discussie worden gevoerd over goed genoeg ouderschap. Niet alle vragen en problemen met Adviesbureau Van Montfoort 8

9 opvoeden en opgroeien moeten in het systeem van jeugdzorg komen. Een deel van de problemen gaat vanzelf over. Meer problemen kunnen worden opgelost door de informele steun rond een gezin en door de maatschappelijke verbanden (zoals de buurt, familie, vrienden, verenigingen, kerk). De kunst is zo goed mogelijk onderscheid te maken tussen deze problemen en de problemen die intensieve professionele zorg nodig hebben. Andere verbeterpunten zijn: het invoeren van een integrale indicatiestelling, het invoeren van gestructureerd beslissen in het project Stroomlijnen en het invoeren van familieontmoetingen. Dit zijn de belangrijkste mogelijkheden om op korte en langere termijn de vraag naar jeugdzorg in de provincie Zeeland te doen afnemen. Adviesbureau Van Montfoort 9

10 1 ACHTERGROND De provincie Zeeland wordt geconfronteerd met een stijgende vraag naar de jeugdzorg. Dit ondanks extra financiële middelen die beschikbaar zijn gekomen voor de jeugdzorg in Zeeland. Het eerste kwartaal van 2007 bedroeg de groei van de vraag naar de geïndiceerde jeugdzorg meer dan twintig procent. Er zijn circa tweehonderd jeugdigen die langer moeten wachten dan negen weken op de start van geïndiceerde vormen van jeugdzorg. De stijging van de vraag naar jeugdzorg geldt niet alleen voor de provincie Zeeland. Landelijk is er sprake van een toename van de vraag naar jeugdzorg. De vraag is wel in hoeverre de stijging van de vraag van de provincie Zeeland zich verhoudt tot de landelijke stijging of vergelijkbare provincies. Door de toenemende vraag naar jeugdzorg doen de aanbieders van jeugdzorg en Bureau Jeugdzorg een beroep op extra financiële middelen. De vraag is of extra financiële middelen het middel zijn om de steeds maar weer toenemende vraag het hoofd te bieden. Of moeten er andere structurele oplossingen in de keten van jeugdzorg gezocht worden? De provincie Zeeland heeft recentelijk samen met Bureau Jeugdzorg Zeeland en AZZ afspraken gemaakt om de druk op de wachtlijsten te verminderen. Een zorgvuldige afweging door Bureau Jeugdzorg Zeeland of jeugdigen naar een lokale voorziening doorverwezen kunnen worden, maakt daar onderdeel van uit. De provincie Zeeland heeft Adviesbureau Van Montfoort gevraagd een onderzoek te verrichten naar de oorzaken van de gestegen vraag naar jeugdzorg in Zeeland. De provincie wil de volgende vragen beantwoord zien: 1. Is er sprake van een stijgende vraag? Wijkt de toename af van het landelijk beeld? Of is deze specifiek voor Zeeland? 2. Welke oorzaken liggen ten grondslag aan de sterke stijging van de vraag naar jeugdzorg in Zeeland? 3. Welke (haalbare) maatregelen kunnen worden genomen om de vraag naar jeugdzorg te verminderen? Daarbij wil bij de provincie Zeeland bij de vraag naar de oorzaken de vraag meenemen of er sprake is van onterechte vraag naar jeugdzorg. Uit een onderzoek door CO ACT (2007) lijkt er bij hulpverleners een tendens tot over -indicering (vals positieven) aanwezig 2. De instellingen in de jeugdzorg zouden volgens de provincie een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben. 2 Bureau jeugdzorg heeft tot taak te beoordelen of jeugdigen recht hebben op jeugdzorg. Dit doen zij door te screenen, opstellen diagnostisch beeld en opstellen van de indicatie. Een multidisciplinair overleg (indicatieorgaan) waaraan in ieder geval een gedragswetenschapper verbonden is, toetst de indicatiestelling en geeft een indicatiebesluit af. Adviesbureau Van Montfoort 10

11 Dat laatste duidt op het feit dat er meer kinderen in behandeling genomen worden dan strikt genomen valt onder de verantwoordelijkheid van de Wet op de jeugdzorg 3. Ook lijken de aanbieders van jeugd-ggz en jeugd-lvg zich meer terug te trekken van hun kerntaken. Door het ontbreken van hulpverlening bij voorliggende voorzieningen (jeugdgezondheidszorg, Algemeen Maatschappelijk Werk) is Bureau Jeugdzorg eerder geneigd verzoeken van ouders en jeugdigen te honoreren. 3 Persbericht van de provincie Zeeland van 21 augustus 2007 Adviesbureau Van Montfoort 11

12 2 VERANTWOORDING Adviesbureau Van Montfoort heeft de opdracht in twee stappen uitgevoerd. Allereerst hebben wij op basis van beschikbare documenten en het beschikbare cijfermateriaal de stijging van de vraag geanalyseerd. De tweede stap was de gesprekken met vertegenwoordigers van de (jeugd)zorg instellingen in Zeeland die wij hebben gevoerd. De opdracht is verleend half september De gesprekken hebben plaatsgevonden in de tweede en derde week van oktober. Het eindrapport is twee november besproken met de commissie Welzijn. De doorlooptijd van aanvaarden van de opdracht tot de eindrapportage bedroeg zes weken. In dit hoofdstuk wordt de uitvoering van deze twee stappen nader beschreven. 2.1 Stap 1: de analyse van de vraag De stijging van de vraag hebben we geanalyseerd op basis van de beschikbare gegevens van Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieders (AZZ, Ithaka), aangeleverd aan de provincie. Voor het analyseren van de trend hebben wij kwartalen vergeleken van de jaren 2005, 2006 en de eerste twee kwartalen Daarbij hebben we bekeken wij of er specifieke vormen van jeugdzorg zijn waar de vraag sterker is toegenomen in vergelijking met andere hulpvarianten. Vervolgens hebben we bekeken of de gegevens van de provincie Zeeland afwijken van het landelijk beeld. We hebben beschikbare gegevens over de landelijke Benchmark Jeugdzorg geanalyseerd. Wij hebben de provincie Zeeland vergeleken met het landelijke gemiddelde en met twee meer vergelijkbare provincies qua omvang: Drenthe en Flevoland 4. Wij hebben een aantal kerngegevens van de provincies op een rij gezet: Aantal jongeren van 0-18 jaar per provincie (voor de drie provincies) Aantal aanmeldingen 2006 per provincie / aantal per honderdduizend jongeren Aantal indicatiestellingen per provincie / aantal per honderdduizend jongeren Hierdoor hebben we een vergelijking tussen de drie provincies gemaakt, zodat inzichtelijk wordt of de provincie Zeeland afwijkt qua financiering en vraag naar jeugdzorg. 4 Drenthe had van oudsher (net als Zeeland) een sterke samenwerking met de voorliggende voorzieningen. In Flevoland is net als in Zeeland Intensieve Pedagogische Thuishulp geïntroduceerd. Adviesbureau Van Montfoort 12

13 Stap 2: interviews met (veld) deskundigen In totaal hebben we vijftien interviews afgenomen. De provincie heeft gezorgd voor het plannen van de interviews. De interviews waren semigestructureerd. Om de structuur in de interviews aan te brengen, is er een topiclijst gemaakt. Er waren vier hoofdvragen die met elke gesprekspartner besproken werden. De vier hoofdonderwerpen waren: Wat zijn verklaringen voor de stijgende vraag naar jeugdzorg? Wat kunnen andere ketenpartners beter of anders doen? Wat kan de eigen organisatie beter of anders doen? Wat is de rol van de provincie en de gemeente daarin? Daarnaast werden ook opvallende uitkomsten van de vraaganalyse voorgelegd aan de deskundigen in het veld. Daarbij werden zowel de voor- als de achterkant van de jeugdzorgketen in ogenschouw genomen (zie voor een schema bijlage 1). Vragen die hierbij gesteld werden, hadden betrekking op de capaciteit van voorliggende voorzieningen om snel hulp te verlenen en of deze capaciteit voldoende benut wordt, daarnaast op de vraag of jongeren goed en snel kunnen doorstromen en tot slot op de selectiviteit van organisaties: hoe selectief zijn de organisaties bij het verwijzen of indiceren van de jeugdigen? De (veld) deskundigen vertegenwoordigen de gehele Zeeuwse jeugdzorg. Er is gesproken met de volgende instanties: Jeugdgezondheidszorg; Algemeen Maatschappelijk Werk; Stichting VraagKracht; Bureau Jeugdzorg Zeeland; Raad voor de Kinderbescherming; AZZ; Ithaka; MEE. De geïnterviewden hebben een korte schriftelijke weergave van het interviews op hoofdpunten gekregen ter aanvulling of correctie. Deze gecorrigeerde verslagen zijn gebruikt voor het eindverslag Adviesbureau Van Montfoort 13

14 3 UITKOMSTEN In dit hoofdstuk komen de resultaten van het onderzoek aan de orde. 3.1 Analyse van de vraag Algemene kengetallen De provincie Zeeland telt inwoners. Daarvan zijn er jeugdigen. Jeugdigen kunnen onderverdeeld worden in ongewogen en gewogen jeugdigen. Onder gewogen jeugdigen wordt het aantal jeugdigen van 0-18 jaar verstaan, waarbij jeugdigen uit eenoudergezinnen en jeugdigen van allochtone afkomst zwaarder worden meegewogen. In de onderstaande tabel zijn zowel het aantal ongewogen als het aantal gewogen 5 jeugdigen uiteengezet. Provincie Ongewogen aantal jeugdigen 2007 Gewogen aantal jeugdigen 2007 Zeeland Drenthe Flevoland Totaal (bron: CapGemini, provincie Zeeland) Om een betrouwbare analyse te kunnen doen naar een daadwerkelijke stijging van de vraag naar de jeugdzorg in Zeeland, vergelijken wij in ieder geval twee provincies met Zeeland. De provincies Drenthe en Flevoland komen daarvoor het meest in aanmerking. Drenthe had van oudsher - net als Zeeland - een sterke samenwerking met de voorliggende voorzieningen. In Flevoland is - net als in Zeeland - Intensieve Pedagogische Thuishulp geïntroduceerd. Deze provincies zijn qua grootte (aantal inwoners en aantal jeugdigen) redelijk vergelijkbaar. Uit de tabel blijkt dat Zeeland het minst aantal ongewogen en gewogen jeugdigen heeft. Drenthe heeft het meest ongewogen jeugdigen, maar Flevoland heeft meer gewogen jeugdigen dan zowel Zeeland als Drenthe, terwijl Flevoland minder ongewogen jeugdigen heeft dan Drenthe. 5 Wegingindicatoren: éénouder gezinnen 1,69 % allochtone jeugd 0,395 % Adviesbureau Van Montfoort 14

15 3.1.2 Aantal onderzoeken kindermishandeling bij AMK Het aantal onderzoeken kindermishandeling bij het AMK is de afgelopen jaren gestegen, zoals blijkt uit onderstaande tabel. Totaal aantal aanmeldingen AMK Onderzoek Advies Consult Totaal (bron: provincie Zeeland) Voor het eerste half jaar van 2007 zijn er 402 meldingen gedaan bij het AMK. In de eerste helft van 2006 waren er 306 meldingen. Dit is een toename van 31 procent. Binnen het totale aantal meldingen bij het AMK te Zeeland stijgt vooral het aantal onderzoeken. Begin 2006 is het AMK vanuit de regio Rotterdam overgeheveld naar Bureau Jeugdzorg Zeeland. Voor de instroom naar AMK te Zeeland valt op dat aantal meldingen (per honderdduizend gewogen jongere) lager ligt dan het landelijke gemiddelde. Dat betekent dat in vergelijking met de andere provincies minder vaak het AMK gevraagd wordt om een advies of consult. Deze stijging zorgt niet voor een hogere doorlooptijd bij het AMK in de provincie Zeeland. Uit de cijfers (Benchmark Jeugdzorg, 2007) blijkt dat het AMK: - Meer onderzoeken afrondt dan voorafgaande perioden. - Percentage onderzoeken dat langer dan vijf werkdagen wacht op start van het onderzoek ligt fors lager dan het landelijk gemiddelde. - De doorlooptijd afneemt (zij komen daarmee onder het landelijk gemiddelde en dat houdt in dat het AMK beter presteert dan de andere regio s waaronder Flevoland en Drenthe). Wanneer het aantal meldingen wordt afgezet tegen het aantal gewogen jeugdigen en vergeleken wordt met de provincie Drenthe en Flevoland, dan valt op het Zeeland minder aanmeldingen heeft dan in de vergelijkvare provincies per honderdduizend jeugdigen. Adviesbureau Van Montfoort 15

16 (bron: Capgemini) Er is sprake van een forse toename (+31 procent) van het aantal meldingen bij het AMK. De landelijke cijfers en gegevens van vergelijkbare provincies als Flevoland en Drenthe laten zien dat het aantal meldingen per honderdduizend jeugdigen onder het landelijk gemiddelde ligt en onder de twee vergelijkbare provincies. Er lijkt dus eerder sprake van een inhaalslag waarbij aantal meldingen per honderdduizend jeugdigen zich gaat verhouden tot de landelijke gegevens Instroom bij de Toegang van Bureau Jeugdzorg Zeeland Om inzicht te krijgen in een stijgende instroom bij de Toegang van Bureau Jeugdzorg Zeeland zijn in de onderstaande grafiek de aanmeldingen voor de Toegang per de eerste halve jaar van de jaren 2005, 2006 en 2007 vergeleken. Daarbij is het jaar 2005 als uitgangswaarde gesteld (op honderd procent). De daling of stijging van het aantal aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg is dan daaruit af te leiden. Adviesbureau Van Montfoort 16

17 In het eerste half jaar van 2007 waren er 715 aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg Zeeland. Het eerste half jaar was dit aantal 558. De stijging is dan 28 procent. Wel waren er in het eerste half jaar van 2006 minder aanmeldingen dan in Hoe presteert Bureau Jeugdzorg Zeeland in vergelijking met de andere provincies? Het uitgangspunt daarbij is het aantal gewogen jeugdigen per provincie. Het aantal aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg ligt (iets) lager dan het landelijke gemiddelde. De provincies Utrecht, Rotterdam, Noord-Brabant en Noord-Holland scoren onder het landelijke gemiddelde. Zij hebben dus minder aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg per honderdduizend gewogen jeugdigen dan de andere provincies. Vergelijkbare provincies als Drenthe en Flevoland liggen met het aantal aanmeldingen iets boven het aantal aanmeldingen in Zeeland. Aantal aanmeldingen / gewogen jeugdigen Zeeland Flevoland Drenthe Het aantal aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg Zeeland ligt nog lager dan op grond van het landelijke gemiddelde en de vergelijkbare provincies (Flevoland en Drenthe) verwacht kan worden. De eerdere stijgingen van het aantal aanmeldingen zorgt ervoor dat de jeugdzorg in Zeeland zich beweegt richting het gemiddelde aantal aanmeldingen. 6 Overigens is de daling van de eerste helft van 2006 weer bij getrokken en ligt het totale aantal aanmeldingen over 2006 nauwelijks lager dan het aantal aanmeldingen over Adviesbureau Van Montfoort 17

18 Bij de instroom van aantal aanmeldingen valt op: Het AMW verwijst slechts in vijf procent van alle jeugdigen naar Bureau Jeugdzorg, voor alle AMW s gezamenlijk gaat het om maximaal zestig jeugdigen per jaar; Bijna één derde van alle jeugdigen (en / of ouders) neemt zelf contact op met Bureau Jeugdzorg Aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen Onderstaande grafiek illustreert de stijging van het aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen. Vanaf het tweede kwartaal van 2006 is er een sterke stijging zichtbaar in de cijfers. Deze trend zet zich voort in het derde en vierde kwartaal van 2006 en het eerste kwartaal van De stijging van het aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen heeft vermoedelijk te maken met het starten van het project stroomlijnen. In dit project werken het AMK, Bureau Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming en AZZ aan het verkorten van de doorlooptijden van jeugdigen waarbij er sprake is van kindermishandeling. Het eerste half jaar van 2007 waren er 128 nieuwe (voorlopige) ondertoezichtstellingen. In 2006 waren dit er 92. Dit is een stijging van 39 procent over eenzelfde periode. Wanneer de cijfers vergeleken worden met de landelijke Benchmark Jeugdzorg (2007), dan valt op dat het aantal nieuwe (voorlopige) ondertoezichtstellingen net boven het landelijk gemiddelde ligt. In vergelijking met de provincies Flevoland en Drenthe is het aantal nieuwe Adviesbureau Van Montfoort 18

19 (voorlopige) ondertoezichtstellingen lager per honderdduizend (gewogen) jongeren dan in Zeeland Aantal indicatiebesluiten In 2006 zijn er door Bureau Jeugdzorg Zeeland in totaal 1990 indicaties afgegeven. Dit zijn honderd indicatiebesluiten meer dan in Dit is exclusief indicaties voor AWBZ en de GGZ. Een indicatiebesluit wordt afgegeven aan één cliënt en kan meer dan één zorgaanspraak omvatten. Het lastige is dat aantal indicatiebesluiten niet direct te relateren is aan de instroom van nieuwe cliënten (in 2006): - Dat heeft te maken met de doorlooptijd; het duurt gemiddeld drie maanden voordat een indicatiebesluit wordt afgegeven (Rapportage wachtlijsten jeugdzorg Zeeland, 2007). Dat betekent dat instroom in het laatste kwartaal van 2006 in het voorjaar van 2007 een indicatiebesluit kan krijgen. - Wanneer de geldigheidstermijn van het indicatiebesluit verstreken is (na dertien weken), wordt opnieuw een indicatiebesluit afgegeven. In 2006 was dit bij van de 1990 indicatiebesluiten het geval. - Er is sprake van zijinstroom (in de praktijk worden dit de herindicaties genoemd). Cliënten die gebruik maken van jeugdzorg maar nog niet uitbehandeld zijn, krijgen opnieuw een indicatie. Hun recht op jeugdzorg wordt dus feitelijk verlengd. - Voor cliënten in het niet-vrijwillige kader (jeugdbescherming en jeugdreclassering) kan een indicatiebesluit worden afgegeven. Het blijkt niet uit de cijfers welk aandeel deze indicatiebesluiten hebben op het totale aantal. Om te beoordelen of de vraag naar jeugdzorg toeneemt, zou het beter zijn de eerste indicatiebesluiten per periode te vergelijken. Nu wordt een indicatiebesluit na het verstrijken van de verzilveringtermijn opnieuw afgegeven en telt deze opnieuw mee. Uit de beschikbare cijfers wordt het niet duidelijk wat het aantal eerste indicatiebesluiten in 2005 en 2006 is 8. Er worden honderd indicatiebesluiten meer genomen, maar of het per saldo daarmee gaat om méér cliënten (en dus méér vragen voor geïndiceerde zorg) is onduidelijk. De provincies gaan verschillend om met het verstrijken van (verzilverings)termijn voor de aanspraak. Een onderlinge vergelijking tussen provincies is weinig betrouwbaar verstreken van geldigheidstermijn van de aanspraak nadat de in het besluit voorziene zorg is aangevangen (artikel 6, lid 1c, Wjz) plus 142 verstrijken termijn waarbinnen de aanspraak tot gelding moet zijn gebracht (artikel 6, lid 1d, Wjz). 8 Daarover wordt wel gerapporteerd (Rapportage wachtlijsten jeugdzorg Zeeland) maar dit omvat alleen de eerste indicatiebesluiten in het vrijwillige kader. Dit zijn er 691 in Dat is dan ongeveer 70% van de instroom in 2006 zonder daarbij rekening te houden van een gemiddelde doorlooptijd van drie maanden. Dat wil zeggen dat het niet hoeft te gaan om cliënten die ook in 2006 zich aangemeld hebben, zij kunnen in 2005 zich aangemeld hebben en vervolgens in 2006 een indicatiebesluit krijgen. Adviesbureau Van Montfoort 19

20 3.1.6 Aantal en aard van de zorgaanspraken Het aantal zorgaanspraken per honderdduizend gewogen jeugdigen ligt in Zeeland op Dit ligt op het landelijke gemiddelde maar ligt lager dan de provincies Drenthe en Flevoland. Vooral Flevoland, dat ook intensieve pedagogische thuishulp heeft geïntroduceerd, valt op met 3598 aanspraken per honderdduizend jeugdigen. 1. Aantal aanmeldingen / gewogen jeugdigen 2. Aantal zorgaanspraken / gewogen jeugdigen 3. Verhouding zorgaanspraak / aanmelding Zeeland Flevoland Drenthe ,18 2,62 1,67 De aard van de vraag (zorgaanspraken) verschuift: - Het aantal indicaties voor jeugdhulp thuis (Intensieve Pedagogische Thuishulp) neemt toe. Daarentegen neemt de vraag naar jeugdhulp op de locatie van de zorgaanbieder sterkt af. - In 2007 zijn er in het eerste half jaar meer zorgaanspraken ondersteunende en activerende begeleiding geregeld via de zogenaamde persoonsgebonden budgetten. - Het aantal aanspraken op behandeling door de jeugd geestelijke gezondheidszorg is toegenomen. - Het aantal aanspraken op verblijf bij de zorgaanbieder of bij pleegzorg neemt af. Niet alle jongeren worden in de jeugdzorg in de provincie Zeeland geplaatst. Ongeveer 60 tot 70 jongeren zijn in instellingen buiten de provincie Zeeland geplaatst. Het gaat dan vooral om voorzieningen (besloten en gesloten jeugdzorg 9 ) of landelijke erkende instellingen 10. Aanbod dat niet voorhanden is in de provincie Zeeland. Elke provincie kan maximaal tien procent van het aanbod beschikbaar stellen voor de zogenaamde buitenregionale plaatsen. 3.2 Gesprekken met de (veld)deskundigen Op basis van de analyse van de cijfers zijn er interviews gehouden met vijftien (veld)deskundigen van de jeugdzorg in Zeeland. De (veld)deskundigen waren afkomstig van organisaties in het voorveld (de jeugdgezondheidszorg, algemeen maatschappelijk werk, MEE), de Raad voor de Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg en de aanbieders van jeugdzorg in de provincie Zeeland (AZZ en Ithaka). Daarnaast is gesproken met CO ACT en Stichting 9 Waaronder de justitiële jeugdinrichtingen 10 Onder andere de Glenn MiIls School van de Hoenderloo Groep Adviesbureau Van Montfoort 20

21 VraagKracht. Deze interviews hadden tot doel inzicht te verschaffen of er inderdaad een stijgende vraag naar jeugdzorg is en zo ja, welke oorzaken hier ter grondslag liggen Meer vraag naar jeugdzorg in de provincie Zeeland De analyse van de cijfers laten een stijging zien van de vraag naar jeugdzorg in de provincie Zeeland. De stijging is vooral zichtbaar door: meer meldingen van kindermishandeling (Adviesen Meldpunt Kindermishandeling), meer (voorlopige) ondertoezichtstellingen en meer aanmeldingen bij de Toegang van Bureau Jeugdzorg. Uit de interviews komt naar voren dat er algemene verklaringen zijn voor het stijgen van de vraag naar jeugdzorg. Daarnaast noemen de respondenten enkele specifieke verklaringen voor de provincie Zeeland. De respondenten noemen de volgende algemene verklaringen: 1. Er heeft een verandering plaatsgevonden in de sociale structuren. De sociale structuur binnen gezinnen, families of gemeenschappen waarin men zich met elkaar en diens opvoeding bemoeid, is grotendeels verdwenen. Lichte opvoedingsproblematiek verergert doordat er onvoldoende steun is vanuit de omgeving. Men ziet de opvoeding veel meer als eigen verantwoordelijkheid en spreekt elkaar hier niet meer op aan. Er vindt er minder stut en steunwerk plaats door familie, buren of vrienden. 2. Professionals zijn steeds beter opgeleid en toegerust om probleemsituaties vroeg te onderkennen; hierdoor signaleren professionals meer en beter. Door deze professionalisering neemt het aantal verwijzingen toe. Er zijn ook meer en betere instrumenten beschikbaar. Daardoor worden problemen niet alleen eerder, maar ook vaker gesignaleerd. 3. De huidige communicatiemiddelen (internet) en de aandacht voor opvoedprogramma s op televisie doen ouders eerder beseffen dat zij problemen hebben met het opvoeden van hun kind of dat hun kind afwijkend gedrag vertoont. Ouders stellen dit eerder aan de orde en willen dan ook onderzoek naar het gedrag van hun kind. De betere diagnostiek zorgt er dan weer voor dat eerder een stempeltje geplakt kan worden op het gedrag van het kind. 4. Door uitgebreid media-aandacht voor incidenten in de jeugdzorg, zoals Savannah of het Maasmeisje, proberen professionals risico s te vermijden en handelen zij eerder en sneller. Een ander effect is dat de samenleving minder tolerant is ten opzichte van opvoedingsproblemen. De sector jeugdzorg heeft ook meer aandacht voor de veiligheid van het kind. Was tien jaar geleden nog het adagium zo licht mogelijk en werd bij twijfel ouders en jeugdige een tweede of derde kans geboden in het vrijwillige kader, nu wordt sneller en eerder gegrepen naar maatregelen in het gedwongen kader. Deze maatschappelijke factoren bepalen volgens de respondenten het huidige tijdsbeeld en zorgen ervoor dat er in algemene zin sprake is van een toenemende vraag naar jeugdzorg en niet alleen geïndiceerde jeugdzorg. Adviesbureau Van Montfoort 21

22 In de provincie Zeeland speelde de veronderstelling naar aanleiding van het rapport Analyse instroom Bureau Jeugdzorg Zeeland door CO ACT. Uit het rapport zou af te leiden zijn dat er sprake is van onterechte instroom bij Bureau Jeugdzorg Zeeland. Dit is bij elk interview onderwerp van gesprek geweest of dit een specifieke verklaring was voor de toename van de vraag in Zeeland. In de gesprekken met CO ACT en Stichting VraagKracht bleek al direct dat de uitkomsten gezien moeten worden in het licht van een tekort aan preventief aanbod. De twintig procent instroom waarin in het rapport over gesproken wordt, is terechte instroom bij Bureau Jeugdzorg Zeeland op dit moment. De twintig procent had misschien niet ingestroomd bij Bureau Jeugdzorg Zeeland als in het voorveld eerder en met specifieke programma s was ingegrepen bij de gezinnen. Dit is niet gebeurd en jeugdigen worden dan verwezen met ernstige, meervoudige problemen naar Bureau Jeugdzorg. Deze veronderstelling is in de interviews bevestigd door de lokale voorzieningen, Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieders. Er zijn door de respondenten specifieke oorzaken voor de provincie Zeeland te noemen: 1. Het tekort aan preventief aanbod. Alle respondenten wijzen erop dat er onvoldoende preventief aanbod is. Er is de afgelopen jaren flink bezuinigd op het jeugd- en jongerenwerk in de gemeenten. Instellingen actief in het lokale veld (algemeen maatschappelijk werk, jeugdgezondheidszorg) voeren hun kerntaken uit, maar hebben weinig tot geen capaciteit om bijvoorbeeld licht pedagogische hulp te verlenen. De respondenten geven aan dat er te weinig financiële mogelijkheden zijn om aan preventie te doen. Interventieprogramma s die binnen de instellingen in het voorveld voorhanden zijn, worden niet ingekocht door gemeenten. Lichte interventies om lichte problematiek aan te pakken - waardoor de vraag naar zwaardere geïndiceerde jeugdzorg vermeden kan worden - kunnen niet ingezet worden door het ontbreken van dit aanbod. Instanties blijven hierdoor steken in signaleren en doorverwijzen, omdat voor de kortdurende preventieve begeleiding (maximaal vijf contacten) onvoldoende financiële ruimte is. De instellingen in het lokale veld geven daarbij aan dat de gemeenten beschikken over opvoedmiddelen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (motie Verhagen) maar dat daar tot nu toe nog geen bestemming aan is gegeven. De gemeenten wachten af. Daarbij speelt ook een rol dat de (lokale) instellingen elk vanuit hun eigenbelang zich profileren bij de gemeente met hun eigen aanbod. Dit terwijl onderlinge samenwerking zou zorgen voor een breder pakket aan opvoedingsondersteuning dat beter zal aansluiten bij de vraag van de cliënt. Het tekort aan preventief aanbod leidt ertoe dat bij minder jeugdigen en gezinnen er preventief hulp verleend wordt. De problemen verergeren en worden te ernstig en meervoudig voor het Adviesbureau Van Montfoort 22

23 voorveld, waardoor de jeugdigen en/of ouders verwezen worden naar de geïndiceerde jeugdzorg. De respondenten constateren dat voor de vijf gemeentelijke taken uit de Wet op de jeugdzorg 11 en het prestatieveld preventie en opvoedingsondersteuning van jongeren nauwelijks tot geen aandacht is binnen de gemeenten. De respondenten vermoeden dat het ontbreken van investering in preventie en het aanbod van het voorveld, te maken heeft met het niet zichtbare effect van preventie. Het rendement van preventie is op korte termijn niet meteen uit te drukken in cijfers. Daarmee blijft het resultaat in eerste instantie onzichtbaar, maar de respondenten geven aan dat goede preventie zich op de lange termijn zal zich terugbetalen in minder vraag naar geïndiceerde jeugdzorg. 2. Het vestigen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling te Zeeland De provincie Zeeland heeft op 1 januari 2006 een eigen vestiging van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling gekregen. Voorheen deed Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Rotterdam de zaken voor Zeeland. Door de verhuizing van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling van Rotterdam naar Zeeland, weten professionals het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling sneller te vinden. De drempel om te melden is lager geworden. Verder levert het ook een betere samenwerking op met andere instanties. Zo is bijvoorbeeld de samenwerking met de politie nadrukkelijk verbeterd. Ook krijgt het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling meer meldingen vanuit het ziekenhuis of de school. Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling schat in dat de vraag naar het aantal onderzoeken blijft stijgen. De landelijke verwachting is ongeveer tien procent per jaar voor de komende jaren. Dit wordt geweten aan de hierboven besproken oorzaken, maar ook aan de samenwerking met het meldpunt huiselijk geweld. Er komt steeds meer aandacht voor dit thema. De gedachte vanuit het ministerie voor Jeugd en Gezin is dat er dwingend hulp moet komen voor kinderen die getuige zijn geweest van (kinder)mishandeling en het zien van huiselijk geweld (kindspoor). De verwachting is dat hiermee een toename zal komen van het aantal meldingen. Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling te Zeeland geeft hier nog geen uitvoering aan. 3. Het bekorten van de doorlooptijden In de provincie Zeeland werken de Raad voor de Kinderbescherming, het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling, Bureau Jeugdzorg (Toegang) en de zorgaanbieder (AZZ) samen in het project stroomlijnen. Dit vindt plaats onder de landelijke pilot Beter Beschermd. Doel is het bekorten van de doorlooptijden bij meldingen van kindermishandeling. Cliënten kunnen een voorlopige ondertoezichtstelling (VOTS) opgelegd krijgen: een laatste waarschuwing. Er vindt 11 Het gaat om: informatie en advies, signalering, toeleiding naar het hulpaanbod, licht pedagogische hulp en coördinatie van zorg op lokaal niveau. Adviesbureau Van Montfoort 23

24 een onafhankelijke toetsing plaats door een kinderrechter. Het ingrijpen in deze gezinnen kan dan ook als terecht worden gezien. De hulp komt direct op gang (er wordt meteen een gezinsvoogd ingezet) en de zorgaanbieder had in 2007 negen trajecten Intensieve Pedagogische Thuishulp direct beschikbaar. Het project stroomlijnen is medio 2006 gestart en leidde direct tot een toename van aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen. De stijging van het aantal (voorlopige) ondertoezichtstellingen ligt iets hoger dan het landelijke gemiddelde volgens de respondent van de Raad voor de Kinderbescherming. Een probleem is dat door de wachtlijsten bij de geïndiceerde zorg er voor deze gezinnen niet altijd direct jeugdzorg beschikbaar is. Idealiter zou bij meer dan de negen gezinnen Intensieve Pedagogische Thuishulp ingezet moeten worden. Er zijn lange wachtlijsten. In het project stroomlijnen wordt dan ook soms naar alternatieven gezocht. 4. Andere factoren De kwaliteit van aanmelding is omhoog gegaan. Bureau Jeugdzorg Zeeland heeft vorige jaren samengewerkt met het AMW wat betreft de Toegang. Hierdoor zijn goede inzichten ontstaan wat bij het AMW hoort en wat bij Bureau Jeugdzorg Zeeland. Het selectiemoment vindt dus al eerder plaats en de aanmeldingen voor Bureau Jeugdzorg Zeeland hebben ook daadwerkelijk recht op geïndiceerde jeugdzorg Het wegwerken van wachtlijsten (in 2006) heeft weer een aanzuigende werking op de vraag naar jeugdzorg. Instellingen in het voorveld, maar ook cliënten, horen dat wachtlijsten zijn weggewerkt en melden dan weer eerder, omdat ze het vertrouwen hebben snel geholpen te worden. Respondenten geven aan dat het ook voor deze groep gaat om ernstige, meervoudige problemen die thuishoren bij de geïndiceerde jeugdzorg. Wanneer er bij lichte problematiek van de ouders gespecialiseerde gezinsverzorging (GGV) door het voorveld geadviseerd wordt en deze aanvraag wordt bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) gelegd, kijkt het Centrum Indicatiestelling Zorg of er ook een kind tot 18 jaar aanwezig is in dit gezin. Als dit zo blijkt te zijn, stelt het Centrum Indicatiestelling Zorg dat de indicatie door Bureau Jeugdzorg Zeeland afgegeven moet worden en niet door het Centrum Indicatiestelling Zorg, ondanks het feit dat de problematiek van het kind niet perse van dien aard is dat het geïndiceerde hulp behoeft Aantal indicatiebesluiten Uit de cijfers blijkt dat het aantal indicatiebesluiten genuanceerd bekeken moet worden. Er is dan wel sprake van een toename van circa honderd indicatiebesluiten in 2006 (in vergelijking Adviesbureau Van Montfoort 24

25 met 2005), maar de hoogte van de wachttijd bij de zorgaanbieder beïnvloedt direct het aantal indicatiebesluiten. Hoe komt dit? Door wachtlijsten bij de zorgaanbieder bestaat er een wachttijd voor hulp nadat er geïndiceerd is door Bureau Jeugdzorg Zeeland. Een indicatiebesluit van Bureau Jeugdzorg Zeeland moet binnen dertien weken verzilverd worden door de zorgaanbieder. Indien dat niet gebeurd, geeft Bureau Jeugdzorg Zeeland een nieuwe indicatie af die vervolgens weer dertien weken geldig is. Dus hoe langer de wachttijd is, hoe vaker een indicatiebesluit opnieuw moet worden vastgesteld. Van de 1990 indicatiebesluiten in 2006 zijn er 442 opnieuw vastgesteld vanwege het verstrijken van de verzilveringtermijn. Eén respondent geeft aan dat er in de vijftien provincies hier verschillend mee wordt omgegaan. Er zijn provincies die soepeler omgaan met termijnen 12. De cijfers tussen de verschillende provincies zijn hierdoor onderling nauwelijks vergelijkbaar. Het bovenstaande is een belangrijk punt waar volgens de respondenten rekening mee moet worden gehouden bij het interpreteren van de toename van het aantal indicatiebesluiten. Andere punten, die volgens de respondenten van invloed zijn op het aantal genomen indicatiebesluiten, zijn: 4. Bureau Jeugdzorg Zeeland verzorgt al enkele jaren de indicatiestelling voor de licht verstandelijke gehandicapten. Ook hiervoor geldt dat niet alle Bureaus Jeugdzorg dit uitvoeren. 5. Bureau Jeugdzorg Zeeland geeft aan dat door de lange wachtlijsten voor geïndiceerde hulp zij soms uitwijken naar andere hulpvormen welke gefinancierd worden uit de AWBZ, zoals Tien voor Toekomst van het Leger des Heils en Gespecialiseerde Thuiszorg. Deze vormen zijn bedoeld om minder zware problematiek te behandelen. De indicatie voor deze vormen verloopt via de AWBZ. De gemeenten zouden dit in moeten kopen, maar doen dit niet. Daarom wordt het nu nog via de AWBZ geïndiceerd. De vraag naar geïndiceerde hulp is dus groter dan uit de doeluitkering wordt betaald. De gespecialiseerde thuiszorg gaat naar de WMO en moet dan door gemeenten worden ingekocht. Als dit niet gebeurd (de inkoop door de gemeenten) en de indicatie via de AMBZ niet meer mogelijk is dan zou de vraag naar jeugdzorg kunnen toenemen. De gevraagde zorg wordt dan niet door zorgkantoor of gemeente betaald maar door de provincie. Dit zou oneigenlijk gebruik van de jeugdzorg zijn. Door de lange wachttijd op zorg kan problematiek verergeren, waardoor lichte problematiek uitmondt in crisisgevallen of meervoudige problematiek. Hiervoor zijn dan weer zwaardere en intensievere vormen van hulp nodig. 12 Genoemd is de termijn van dertien plus acht weken (totaal dus 21 weken). Op moment van verstrijken van de geldigheid zou er dan zicht moeten zijn op het binnen acht weken wel kunnen realiseren van de zorg. Zo niet, dan wordt er niet opnieuw een indicatiebesluit afgegeven. Adviesbureau Van Montfoort 25

26 Zoals al eerder bleek, wordt er vaak gehandeld vanuit veiligheid. Hierdoor worden kinderen soms langer in de geïndiceerde jeugdzorg gehouden dan nodig is. De indicaties worden verlengd en er worden nieuwe doelen geformuleerd. Ook hier is Bureau Jeugdzorg Zeeland zich van bewust en heeft zichzelf ten doel gesteld om kritischer naar doelen en doelrealisatie te kijken en vervolgens naar de hulp die voorliggende voorzieningen kunnen bieden, wanneer problematiek minder ernstig is geworden door interventies van de geïndiceerde zorgaanbieder. Een verhogend effect op het aantal indicatiebesluiten hebben de indicaties voor gespecialiseerde gezinsverzorging voor gezinnen met kinderen. In de situaties waarin ouders ondersteund moeten worden en er kinderen in het gezin zijn, eist het CIZ een indicatie van Bureau Jeugdzorg Zeeland. Het hoeft voor de kinderen in het gezin dan niet persé te gaan om opvoed- of opgroeiproblemen. Voor gespecialiseerde ondersteuning of activerende begeleiding van de geestelijke gezondheidszorg is nu een indicatie van Bureau Jeugdzorg vereist 13. Het gaat dan om ambulante begeleiding in de vorm van een beperkt aantal gesprekken met een psycholoog of orthopedagoog. Per jaar gaat het om circa vijftig indicatiebesluiten. Voor dit laatste punt treden er veranderingen op per 1 januari De ondersteunende of activerende gesprekken met een psycholoog of orthopedagoog worden opgenomen in het basispakket van de zorgverzekeringswet. Cliënten kunnen zich dus wenden tot (particuliere) bureaus of instellingen bij vragen over de ontwikkeling van hun kind zonder over een indicatie van Bureau Jeugdzorg te beschikken. Voor dit onderdeel zal de vraag naar jeugdzorg in 2008 dus afnemen. Het gaat daarbij om ongeveer vijftig jeugdigen per jaar. Aan de andere kant speelt een rol dat het zorgkantoor een plafond heeft gesteld aan het aantal en de hoogte van de persoonsgebonden budgetten. De respondenten zien dat deze maatregel van het zorgkantoor niet direct het aantal indicatiestellingen verhoogd, maar wel het beroep van cliënten op aanspraken binnen de jeugdzorg. Er vindt als het ware een verschuiving plaats van financiering door de AWBZ naar financiering door de provincie. En dat terwijl volgens een aantal respondenten van Bureau Jeugdzorg Zeeland de regeling voor persoonsgebonden budget de druk op de jeugdzorg verlaagt. Cliënten worden immers in staat gesteld zelf op zoek te gaan naar (particuliere) ondersteuning en hulp. Daarbij maken de cliënten onder andere gebruik van Stichting VraagKracht of Agathos. 13 Een huisarts kan bij evidente psychosociale of psychiatrische problematiek de cliënt rechtstreeks verwijzen naar de jeugd-ggz Adviesbureau Van Montfoort 26