Werkblad beschrijving interventie. Alcoholpoli

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Alcoholpoli Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact RIVM Gert van den Berg Sandra van Dijk

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Tactus Verslavingszorg Adres Keulenstraat 3 Postcode 7418 ET Plaats Deventer Telefoon Fax Website (van de interventie) Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Y. Gecer Adres Raiffeisenstraat 75 Postcode 7514 AM Plaats Enschede y.gecer@tactus.nl Telefoon Fax Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer x Interventiebeschrijving x Handleiding/draaiboek Alcoholpoli x Folder x Tactsheet 2010 en 2011 Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie X Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV gezondheidsbevordering en preventie voor volwassenen en ouderen Werkblad beschrijving interventie juni

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? x Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? x Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? x Ja Nee Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? x Ja Nee Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? x Ja Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? x Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? x Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? x Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? x Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? x Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? x Ja Nee Werkblad beschrijving interventie juni

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Doel Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Het primaire doel van de Alcoholpoli is het stoppen met schadelijk alcoholgebruik door jongeren tot 18 jaar (ivm verhoging leeftijdsgrens van 16 naar 18 jaar per 1 januari 2014) als onderdeel van de behandeling van alcoholintoxicatie of ongevallen en letsel door alcohol (door ziekenhuis of huisartsenpost). Hierdoor vermindert de kans op negatieve effecten van alcoholgebruik, zoals schade aan de ontwikkeling van de hersenen en risico s op verslaving. Daarnaast vergroot de interventie de kennis van jongeren en hun ouders ten aanzien van de effecten van alcoholgebruik, het bewustzijn ten aanzien van het eigen gebruik en maken jongere en ouders een plan van aanpak met betrekking tot het drinkgedrag in de toekomst. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Doelgroep De doelgroep van de interventie is jongeren tot 18 jaar en hun ouders die door overmatig alcoholgebruik een alcoholintoxicatie, een ongeval of ander letstel hebben opgelopen en daarmee in een ziekenhuis of op een huisartsenpost zijn beland. Aanpak Het gehele traject van Alcoholpoli bestaat uit een medisch traject dat geboden wordt door het ziekenhuis of huisartsenpost en een Op-Maatvroeginterventie door Tactus. De interventie van Tactus varieert in intensiteit afhankelijk van de risicotaxatie. Deze erkenning gaat over de (lichte) interventie door Tactus genaamd Alcoholpoli. In het schema verderop in deze beschrijving gaat het om de gele en oranje interventies. De rode interventie (behandeling) wordt ook aangeboden door Tactus indien nodig, maar valt buiten deze beschrijving. Ook de groene interventies worden verzorgd door Tactus, maar vallen ook buiten deze beschrijving. De jongeren die in het ziekenhuis of op een huisartsenpost belanden wegens een alcoholintoxicatie of ongeval en letstel in combinatie met overmatig alcoholgebruik, worden doorverwezen naar Tactus Verslavingszorg. Tactus gaat met de ouders en de jongere in gesprek, maakt een risico-inschatting voor schadelijk alcoholgebruik in de toekomst. Daarnaast geeft Tactus advies op maat over de in te zetten interventie. De zwaarte van de interventie die ingezet wordt is gebaseerd op de stepped-care gedachte; dat wil zeggen zo licht als mogelijk en zo zwaar als nodig. Hierbij wordt gebruik gemaakt van motiverende gespreksvoering om de jongere te stimuleren over zijn alcoholgebruik na te denken en zonodig hulp te accepteren bij het ombuigen van dit alcoholgebruik. Tegelijkertijd wordt Psychoeducatie gegeven om jongere en de ouders te ondersteunen bij het verantwoord omgaan met alcohol. Afhankelijk van de aard van het alcoholgebruik (het stadium van gebruik waarin de jonger zich bevindt), aanwezige overige risicofactoren en problemen zoals de genetische kwetsbaarheid en persoonlijkheidskenmerken, wordt een advies gegeven voor het stoppen of minderen van het gebruik. Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, Materiaal De volgende materialen zijn beschikbaar: Handleiding en Draaiboek voor de uitvoerders Folder voor jongere en ouders over de Alcoholpoli Onderzoek Er zijn geen studies voorhanden. Werkblad beschrijving interventie juni

5 buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Jongeren in Nederland drinken op te jonge leeftijd, te vaak en te veel. Vanaf 12 jaar neemt het alcoholgebruik sterk toe, zo heeft op 12-jarige leeftijd ongeveer een derde gedronken en is dit op 15 jarige leeftijd al 83% (Trimbos Instituut, 2011). Alhoewel het aantal 12- tot 15-jarige jongeren dat alcohol gebruikt is afgenomen in de periode van , neemt het alcoholgebruik onder de jongeren ouder dan 16 jaar nog steeds toe. De risico s van het drinken van alcohol op jonge leeftijd zijn hersenschade, risicovol seksueel gedrag, kans op verslaving, alcoholvergiftiging en ongevallen. Hersenschade Alcohol is schadelijk voor de hersenontwikkeling, aangezien deze tot na het 20 e levensjaar in ontwikkeling zijn (Jolles, 2006). Alcohol op jonge leeftijd kan blijvende nadelige gevolgen hebben voor de functies en de structuur van de hersenen en kan tot geheugen-, leer- en concentratieproblemen leiden (Tapert et al., 2004). Extra schadelijk voor de hersenen is het drinken van 5 of meer glazen alcohol per gelegenheid (bingedinken). Risicovol seksueel gedrag Jongeren die alcohol hebben gedronken zijn gemiddeld vaker seksueel actief dan niet-drinkende leeftijdgenoten (Ellickson et al., 2003). Daarnaast hangt alcoholgebruik op jonge leeftijd samen met meer risicovol seksueel gedrag, met agressief gedrag en met een grotere kans op ongevallen en verwondingen (Verdurmen et al., 2006). Jongeren noemen het onder invloed zijn van alcohol als belangrijkste reden waarom zij geen condooms gebruikten. Het lager inschatten van risico s en het ontremmende effect van alcohol zijn mogelijke oorzaken voor het vaker (onveilig) seksueel actief zijn na het gebruik van alcohol aldus Stap (2011). Meer kans op verslaving Hoe eerder een kind begint met alcohol hoe groter de kans is dat het op latere leeftijd verslaafd raakt of een probleemdrinker wordt (Boelema et al., 2009). Het blijkt dat jongeren die voor hun 15e zijn begonnen met alcoholconsumptie vier maal zoveel risico lopen op alcoholverslaving dan jongeren die pas op hun 21 e zijn begonnen met het drinken van alcohol (Grant et al., 2007). Ook is bekend dat hoe eerder jongeren beginnen met drinken, hoe groter de kans op schadelijk drinkgedrag op latere leeftijd is en ook het risico op verslaving van andere risicogedragingen, zoals roken, gamen en eten is verhoogd (Ellickson et al., 2003). Factoren die meespelen bij het op jonge leeftijd beginnen met drinken zijn impulsiviteit, een sterke drang naar nieuwe ervaringen, erfelijke factoren en alcoholmisbruik door gezinsleden (Snoek. 2010). Werkblad beschrijving interventie juni

6 Alcoholvergiftiging (alcoholintoxicatie) Uit landelijk onderzoek blijkt dat de groep jongeren die in de gezondheidszorg is beland met alcoholintoxicatie en alcohol gerelateerde ongevallen, zoals botbreuken ten gevolge van valpartij, onderkoeling in de winter, steeds groter wordt. Het is lastig aan te geven of dit een werkelijke stijging is, of dat dit een gevolg van het beter registreren van de alcoholintoxicaties. In 2007 tot en met 2010 zijn in totaal 1818 jongeren met een alcoholgerelateerd probleem in een ziekenhuis behandeld. In bijna alle gevallen was er sprake van een alcoholvergiftiging ook wel alcoholcoma genoemd. In 2007 zijn er 297 intoxicaties gemeld, in 2008 waren dat er 337, in 2009 ging het om 500 gevallen en in 2010 betrof het 684. Dit is een stijging van 37% t.o.v ( van der Lely, e.a. 2011) Deze aantallen zijn een onderschatting van het aantal alcoholintoxicaties bij jongeren, omdat niet alle ziekenhuizen meededen aan het onderzoek, niet alle jongeren bij de kinderarts terecht komen, niet alle jongeren een ziekenhuis bezoeken, maar bijvoorbeeld ook een huisartsenpost en niet alle alcoholgeralteerde gevallen als zodanig herkend worden. De leeftijd van de jongeren in bovengenoemd onderzoek varieert tussen 11 en 17 jaar met een gemiddeld leeftijd van 15 jaar. Deze jongeren zijn afkomstig uit alle provincies. Er zijn geen regio s waar significant meer jongeren zijn opgenomen. Wel blijken intoxicaties meer voor te komen in dichtbevolkte gebieden, aldus dit onderzoek. De jongeren zijn over het algemeen gemiddelde Nederlandse jongeren. Het opleidingsniveau van de jongeren is een goede afspiegeling van het opleidingsniveau van de Nederlandse jeugd. In bijna alle gevallen zijn het autochtone jongeren, die niet behoren tot de zogenoemde probleemjongere. Uit de gemeten bloedalcoholpromillages blijkt dat de jongeren die in het ziekenhuis zijn beland veel alcohol hebben gedronken. Het gemiddelde promillage bedraagt 1,8. Het bloedalcoholgehalte hangt af van de hoeveelheid alcohol, de snelheid waarmee is gedronken en het lichaamsgewicht. Hoe sneller men drinkt hoe hoger het percentage en hoe lichter men is hoe sneller een hogere percentage bereikt wordt in dezelfde tijd. Ook onderzoek van veilgheid.nl bevestigt de explosieve groei van het aantal jongeren dat door alcoholgebruik op de spoedeisende hulp belandt. Volgens deze cijfers worden jaarlijks worden jongeren in de leeftijd van 10 tot en met 24 jaar voor een alcoholvergiftiging behandeld op een Spoedeisende Hulpafdeling (SEH) van een ziekenhuis. Eén op de tien is jonger dan 15 jaar. Ruim de helft is 15 tot en 19 jaar. Bij 20 procent van de vergiftigingen is sprake van een combinatie van alcohol met drugs. Van alle slachtoffers wordt 40 procent na een behandeling op de SEH afdeling in het ziekenhuis opgenomen. In de leeftijdsgroep jaar komen de meeste alcoholvergiftigingen voor. In de periode is het percentage alcoholvergiftigingen, dat is behandeld op een SEH afdeling van een ziekenhuis, gestegen met 82 procent. Vooral de stijging onder jarige meisjes is met 101 procent - een verdubbeling - explosief te noemen. Het percentage vergiftigingen bij jongens steeg in deze periode met 66 procent. Uitgaande van de jaarcijfers over de periode is geen verdere stijging zichtbaar van het hoge aantal alcoholvergiftigingen in de jaren De explosieve toename van alcoholvergiftigingen die SEH afdelingen van ziekenhuizen behandelden, heeft vooral plaatsgevonden in de jaren 2005 t/m Trend in aantal SEH-behandelingen n.a.v. alcoholvergiftiging, jaar Werkblad beschrijving interventie juni

7 2. Doel van de interventie Jongeren zijn minder gevoelig voor het effect van alcohol op de motoriek en coördinatie (Hagemann, 2010), waardoor het extra moeilijk is voor omstanders om overmatige alcoholconsumptie te herkennen. Hierdoor kan een alcoholintoxicatie bij jongeren zich schijnbaar onverwacht voordoen. Ongevallen/ongelukken Alcoholgebruik verhoogt de kans op ongevallen. Uit onderzoek van Consument en Veiligheid op basis van zelfrapportage van slachtoffers van ongevallen die op de Spoed Eisende Hulp terecht komen blijkt dat jaarlijks ongevallen bij jongeren tussen 10 en 25 jaar gerelateerd zijn aan alcohol. Dit is bijna 10% van alle ongevallen of geweldplegingen onder jongeren in deze leeftijdsklasse (Valkenberg et al., 2010). In gevallen had het slachtoffer 3 of meer glazen gedronken in de 6 uur voor het incident. Ongeveer slachtoffers schatten zelf de invloed van alcoholgebruik in als (zeer) belangrijk (Stichting Consument en Veiligheid, 2012). Regels en grenzen door ouders In een onderzoek uitgevoerd door de UT in 2010, is o.a. onderzoek gedaan naar de relatie tussen alcoholgebruik en opvoeding. De opvoedstijl van ouders met betrekking tot alcoholgebruik van hun kinderen is op drie aspecten onderzocht: het toezicht houden, de kwaliteit van de communicatie en het stellen van regels. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat alleen het stellen van alcoholspecifieke regels aantoonbaar samenhangt met het drinkgedrag van de jongeren. Hoe meer restricties ouders toepassen, hoe minder hun kinderen drinken. Ouders blijken het alcoholgebruik van hun eigen kind systematisch te onderschatten met ten minste een factor drie ten opzichte van wat hun kind rapporteert. Dit is met name het geval als het gaat om de iets oudere jeugd (15- en 16-jarigen) (Gosselt, Pieterse, van Hoof 2010). Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). De Alcoholpoli is een interventie bestaande uit een medisch traject waarbij het acute gezondheidsprobleem van de jongere wordt behandeld door het ziekenhuis of huisartsenpost en de interventie voor het stoppen van het alcoholgebruik door Tactus Verslavingszorg wordt uitgevoerd. Deze beschrijving gaat over de interventie van Tactus. Doel Het primaire doel van de Alcoholpoli is het stoppen met drinken door jongeren tot 18 jaar (voorheen 16 jaar, maar door verhoging van leeftijdsgrens alcoholgebruik per 1 januari 2014 is deze leeftijd opgehoogd naar 18 jaar), als onderdeel van de behandeling van alcoholintoxicatie of ongevallen en letsel door alcohol (door ziekenhuis of huisartsenpost). Hierdoor vermindert de kans op negatieve effecten van alcoholgebruik, zoals schade aan de ontwikkeling van de hersenen en risico s op verslaving. Doelen voor jongeren zijn: Jongeren hebben meer kennis over de fysieke, genetische en sociale effecten van Werkblad beschrijving interventie juni

8 alcoholgebruik in het algemeen en de ontwikkeling van de hersenen in het bijzonder. Jongeren hebben meer kennis over de ontwikkeling van een verslaving. Jongeren zijn zich meer bewust van de nadelen van het alcoholgebruik en de effecten hiervan voor het dagelijks functioneren. Jongeren zijn bereid kritisch te kijken naar hun drinkgedrag en zijn zich meer bewust van hun drinkgedrag. Jongeren zijn zich meer bewust van het stadium van gebruik waarin zij zich momenteel bevinden en de risico s op verslaving. Jongeren zijn bereid hulp te accepteren indien nodig. Afhankelijk van het stadium van gebruik van jongere is het doel motiveren voor het nazorgtraject van verslavingszorg: - Bij experimenteel gebruik en licht problematisch gebruik: Psychoeducatie en motiveren te stoppen met drinken. - Bij beginnend problematisch gebruik: motiveren tot een vervolgtraject om het gebruik te stoppen of te minderen. - Bij problematisch gebruik en overige problematiek: motiveren voor een doorverwijzing naar behandeling binnen Tactus Verslavingszorg en/of een ander relevante instelling. Jongeren zijn zich bewust van de relatie tussen overmatig alcoholgebruik en hun persoonlijkheid Jongeren zijn zich bewust van de invloed van vrienden op hun drinkgedrag. Jongeren zijn bereid te stoppen met drinken. Doelen voor de ouders/opvoeders zijn: Ouders hebben meer kennis van de fysieke, genetische en sociale effecten van het alcoholgebruik in het algemeen en de ontwikkeling van hersenen in het bijzonder Ouders hebben meer kennis over de ontwikkeling van een verslaving. Ouders zijn zich bewust van de invloed hun voorbeeldgedrag op het drinken voor hun kind. Ouders zijn bereid de beschikbaarheid van alcohol thuis te beperken. Ouders zijn zich bewust dat ouders alcoholgebruik onderschatten. Ouders zijn zich bewust dat zij wel invloed hebben op het alcoholgebruik van hun kind. Ouders zijn zich bewust dat strenge alcoholregels stellen helpt. Ouders nemen zich voor het drinken te verbieden en/of strikte regels te stellen. Ouders nemen zich voor toe te zien op het naleven van de regels. Ouders accepteren verdere (opvoed)hulp indien nodig. Afhankelijk van het stadium van gebruik van jongere is het doel motiveren voor het nazorgtraject van verslavingszorg: - Bij experimenteel gebruik en licht problematisch gebruik: Psychoeducatie en motiveren te stoppen met drinken. - Bij beginnend problematisch gebruik: motiveren tot een vervolgtraject om het gebruik te stoppen of te minderen. - Bij problematisch gebruik en overige problematiek: motiveren voor een doorverwijzing naar behandeling binnen Tactus Verslavingszorg en/of een ander relevante instelling. Bij het implementeren zijn er ook doelen voor professionals in ziekenhuizen en huisartsenpost. Deze vallen echter buiten deze beschrijving, omdat ze niet worden bereikt met de interventie zelf, maar met de implementatie ervan. Voor de volledigheid worden ze hier wel genoemd. Doelen voor professionals in ziekenhuis/huisartsenpost zijn: Professionals in ziekenhuizen en huisartsenpost kennen de werkwijze van de Alcoholpoli. Professionals in ziekenhuizen en huisartsenpost kennen en hanteren het protocol Alcoholpoli. Werkblad beschrijving interventie juni

9 3. Doelgroep van de interventie Professionals zijn bereid om jongeren met alcoholgerelateerde klachten of alcoholgerelateerd letsel door te verwijzen naar Tactus Verslavingszorg om een eerste inschatting te maken van de risico s van het alcoholgebruik en jongeren en hun opvoeders te ondersteunen bij het terugdringen van schadelijk alcoholgebruik. Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De interventie is in de eerste plaats bedoeld voor jongeren tot 18 jaar, die door overmatig alcoholgebruik een alcoholintoxicatie, een ongeval of ander letsel hebben opgelopen en daarmee in een ziekenhuis of op een huisartsenpost zijn beland. Daarnaast is de interventie bedoeld voor de ouders van de jongeren, zodat zij zich meer bewust worden van hun rol in de alcoholopvoeding en strikte alcoholregels gaan stellen. Kenmerken van de doelgroep: Onderzoek van de universiteit van Twente bij kinderafdelingen in Nederlandse ziekenhuizen geeft het volgende beeld van de achtergrondkenmerken van de jongeren die met een alcoholintoxicatie in het ziekenhuis zijn beland in de jaren 2007,2008, 2009 en De jongeren zijn over het algemeen gemiddelde Nederlandse jongeren. Het opleidingsniveau van de jongeren is een goede afspiegeling van het opleidingsniveau van de Nederlandse jeugd. In bijna alle gevallen zijn het autochtone jongeren, die niet behoren tot de zogenoemde probleemjongere. De gemiddelde leeftijd van jongeren die met alcoholgerelateerde problemen in het ziekenhuis worden opgenomen is 15 jaar. Van deze jongeren is de helft jongen en de helft meisje. De ouders die betrokken zijn bij de Alcoholpoli zijn over het algemeen slecht geïnformeerd over de mate van alcoholgebruik door hun kind. Ze onderschatten het gebruik en zijn dan ook erg geschrokken als hun kind met een alcoholintoxicatie in het ziekenhuis belandt. Wat ook opvalt is de geringe invloed die ouders denken te hebben op het alcoholgebruik. deze bevindingen worden ook bevestigd in het onderzoek van de Universiteit Twente in opdracht van Happy Fris (2010). De ouders staan erg positief ten opzichte van de Alcoholpoli. De houding van het medisch personeel ten opzichte van de interventie is divers. Over het algemeen is het medisch personeel blij met de Alcoholpoli, omdat men dit ziet als nazorg op het incident en de zorg door het ziekenhuis. Door de veelheid aan taken en de hectiek van de dag lukt hen niet altijd aandacht te hebben voor het probleem. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectie- 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Er zijn geen contra-indicaties bekend. De jongeren worden door het ziekenhuis of huisartsenpost geselecteerd door het alcoholgehalte in het bloed te meten, wanneer er een vermoeden is van overmatig alcoholgebruik. Alle jongeren die Tactus ziet voldoen daarom aan het criterium voor de interventie: met intoxicatie, letsel of een ongeval door overmatig alcoholgebruik in het ziekenhuis of op de huisartsenpost belanden. In principe komen alle jongeren tot 18 jaar met alcohol in het bloed in aanmerking voor de Alcoholpoli. Uit de praktijk van de uitvoering is gebleken dat de interventie geschikt is voor zowel jongens als meisjes. Er is geen seksespecifieke aanpak nodig gebleken. Werkblad beschrijving interventie juni

10 instrumenten en vereiste scores. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. 3.3 Toepassing bij migranten De meeste jongeren van de Alcoholpoli blijken een Nederlandse achtergrond te hebben. Hoewel de interventie niet speciaal is ontwikkeld voor migranten, kan het door het individuele en op maat karakter prima aansluiten bij de wensen en behoeften van mensen met een niet Nederlandse achtergrond. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 4.1 Opzet van de interventie Het gehele traject van de Alcoholpoli bestaat uit een medisch traject dat geboden wordt door het ziekenhuis of huisartsenpost en een Op-Maat-vroeginterventie door Tactus. De interventie van Tactus varieert in intensiteit afhankelijk van de risicotaxatie. Deze erkenning gaat over de (lichte) interventie door Tactus verslavingszorg genaamd Alcoholpoli. In een schema ziet dat er als volgt uit. Werkblad beschrijving interventie juni

11 Het ziekenhuis of de Huisartsenpost is de 'leverancier' van de jongeren voor de Alcoholpoli. Wanneer een jongere wordt binnengebracht met alcoholgerelateerde klachten wordt dit gemeld bij de verslavingszorg. Dit gebeurt middels een fax of een specifiek telefoonnummer, bijvoorbeeld een 06-nummer. Het deeltraject Alcoholpoli dat door de verslavingszorg wordt uitgevoerd bestaat uit de volgende onderdelen: Voorbereiding, eerste gesprek (face-to-face), tweede gesprek (telefonisch of face-to-face), follow-up gesprek en afsluiting. Deze gesprekken vinden bij voorkeur plaats met jongere en ouders samen. Als de aanwezigheid van de ouders belemmerend werkt op het inventariseren van de risicofactoren, worden jongere en ouders voor dit onderdeel apart gesproken. Voorbereiding Tijdens de voorbereiding wordt informatie over de achtergronden van het incident geïnventariseerd, zoals NAW gegevens, BSN, korte beschrijving van het letsel, situatie waarin het incident heeft plaats gevonden en bloedalcoholpromillage en wordt een afspraak gepland met jongere en diens ouders. De gegevens worden genoteerd op het intakeformulier (werkblad 1) en in het elektronisch dossier. Eerste gesprek In het eerste gesprek dat altijd face-to-face is en bij voorkeur bij de ouders en jongere thuis plaats vindt, maakt Tactus Verslavingszorg met de jongere en de ouders samen een risico-inschatting voor toekomstig schadelijk alcoholgebruik. Met motiverende gespreksvoering worden jongere en ouders gemotiveerd schadelijk alcoholgebruik te stoppen en of terug te dringen. Het gesprek vindt plaats op basis van het screeningsformulier middelengebruik, (werkblad 2). Na afloop vindt rapportage in het elektronisch dossier plaats en volgt de afstemming met hoofd behandeling. Tweede gesprek In het tweede gesprek (telefonisch of face-to-face, afhankelijk van het te geven advies), geeft Tactus Verslavingszorg advies over de benodigde inzet, op basis van de risicoanalyse. De inzet is gebaseerd op de stepped-care gedachte: zo licht als mogelijk en zo zwaar als nodig. Afhankelijk van de uitkomst vindt afsluiting van de Alcoholpoli plaats (follow-up volgt nog na drie maanden) of verwijzing naar een passende interventie. Verwijzing vindt plaats op basis van een zogenaamde warme overdracht. Rapportage wordt bijgehouden in het elektronisch dossier. Werkblad beschrijving interventie juni

12 Follow-up gesprek In het follow-up gesprek ongeveer drie maanden na het eerste gesprek, wordt het risico op terugval besproken en zo nodig hulp geboden bij het realiseren van het gewenste gedrag. Dit follow-up gesprek vindt telefonisch plaats. Ook dit gesprek wordt genoteerd in het elektronisch dossier. Rapportage en afsluiting Er vindt via het elektronisch dossier een rapportage plaats naar verwijzer (ziekenhuis of huisartsenpost) en de huisarts. Alcoholpoli module wordt in het elektronisch dossier afgesloten. Om de Alcoholpoli mogelijk te maken is samenwerking nodig tussen ziekenhuis en de verslavingszorg (Tactus in dit geval). Er hebben gesprekken plaats gevonden tussen Tactus en artsen in een ziekenhuis, waarin de intentie tot samenwerken en de mogelijkheden zijn besproken voor het bieden van een nazorgtraject aan jongere en ouders na een incident met alcoholgebruik. Tactus heeft in teamvergaderingen binnen het ziekenhuis een toelichting gegeven op de werkwijze van de Alcoholpoli en vraagt hier regelmatig aandacht voor door een mailtje te sturen met het verzoek de Alcoholpoli te agenderen. Ook vindt er structureel overleg plaats tussen ziekenhuis en Tactus om de samenwerking te evalueren. Tijdens scholingsbijeenkomsten voor het ziekenhuispersoneel, wordt altijd de Alcoholpoli genoemd en wordt de werkwijze toegelicht. Aanmelden jongere De interventie begint bij het ziekenhuis of huisartsenpost. Een jongere die wordt binnen gebracht met alcoholintoxicatie of letsel onder invloed van alcohol krijgt in het ziekenhuis de benodigde medische zorg. Het ziekenhuis meet het alcoholpromillage in het bloed. Tot 18 jaar is de aanwezigheid van alcohol in het bloed een reden voor doorverwijzing naar Tactus. Het ziekenhuis meldt de jongere aan bij de afdeling preventie van Tactus. De verwijzing gebeurt schriftelijk middels een verwijsbrief van de arts in het ziekenhuis. De verwijsbrief bevat naast NAW-gegevens ook het promillage en informatie over de toedracht van het incident. De jongere hoeft dan zelf niet meer contact te zoeken met Tactus. Inventariseren basisgegevens Tactus begint met het inventariseren van de benodigde gegevens (er is hiervoor een formulier ontwikkeld waarop relevante informatie verzameld wordt alvorens men op huisbezoek gaat), het aanmaken van een dossier en het maken van een afspraak met de jongere en zijn ouders. Deze activiteiten worden doorgaans door de secretaresse uitgevoerd. Risico-inschatting maken De preventiewerker van Tactus maakt een afspraak met de jongere en diens ouders voor een huisbezoek. Hier maakt zij o.a. een inschatting van het risico op herhaling van schadelijk drinken in de toekomst. De preventiewerker brengt middels motiverende gespreksvoering het alcoholgebruik in kaart en de relevante beschermende en risicofactoren voor verantwoord alcoholgebruik. Voor deze risico-inschatting wordt de Audit gebruikt aangevuld met vragen over risicofactoren en risicogroepen zoals gedefinieerd in het rapport Kwetsbare Groepen van het IVO (Snoek, Wits e.a. 2010). Dit instrument is het Stoplichtmodel genoemd en is als bijlage opgenomen in de Handleiding en Draaiboek. Voorbeelden van risicofactoren die worden in kaart gebracht zijn genetische kwetsbaarheid (komt alcoholverslaving voor in de familie?), persoonlijkheidskenmerken (is de jongere sensatiezoekend?). Volgens Patricia Conrod (Conrod PJ, Woicik P ) lopen sommige jongeren door hun persoonlijkheid (sensatiezoekend, angstgevoelig ) meer risico op alcoholmisbruik en delinquent gedrag dan andere jongeren. Advies en interventie op maat Nadat de informatie over mate en ernst van het gebruik en de aanwezigheid van risico - beschermende factoren is verzameld wordt advies uitgebracht over de ge- Werkblad beschrijving interventie juni

13 wenste inzet. Als het risico op herhaling klein is, dan is de inzet psyco-educatie zowel voor jongere als voor de ouder de minimale interventie. Is er sprake van een verhoogd risico, dan wordt bij de jongere het probleembesef versterkt. Hij wordt aan het wankelen gebracht en gestimuleerd en gemotiveerd iets aan zijn middelengebruik te doen. Afhankelijk van waar het probleem ligt (groepsdruk, gewoontevorming, of anderszins) wordt een lichte interventie op maat aangeboden gericht op het vraagstuk van de jongere en de doelen die jongere nastreeft. Tevens wordt ondersteuning geboden bij het realiseren van deze doelen. Als blijkt dat het alcoholgebruik dusdanig geïntegreerd is in het leven van de jongere en een lichte interventie niet meer toereikend is, dan wordt de jongere gemotiveerd een behandeltraject bij Tactus te volgen. De inhoud van dit behandeltraject valt buiten het bestek van deze beschrijving. Terugkoppeling verwijzer en huisarts Om de verwijzer en de huisarts te informeren over de geboden zorg, wordt een rapportage verzorgd. De kracht van de samenwerking binnen de Alcoholpoli De kracht van de Alcoholpoli is dat de expertise van Tactus Verslavingszorg al direct wordt ingebracht door het ziekenhuis of huisartsenpost wanneer er een relatie is tussen het incident en alcoholgebruik. Verpleegkundigen en artsen zijn prima in staat voorlichting over de risico s van alcoholgebruik te geven als onderdeel van hun behandeling. Het heeft duidelijk een meerwaarde en voordelen Tactus in een vroeg stadium te betrekken bij de behandeling van alcoholintoxicatie of letstel onder invloed van alcoholgebruik. De voordelen zijn: Van stepped-preventie tot stepped-care Doordat Tactus de gehele zorgketen aanbiedt, is het beter mogelijk in te spelen op de behoeften van de jongere en diens ouders en daarmee getrapte zorg (stepped care) aan te bieden. Dit betekent zo licht als mogelijk en zo zwaar als nodig. Er wordt hierbij rekening gehouden met de leeftijdsfase van de jongere en de specifieke deskundigheid die is vereist om met jongeren te communiceren. Medewerkers van Tactus houden hun kennis en expertise op het gebied van jongeren en alcoholgebruik up to date, zodat op basis van de meest recente wetenschappelijke inzichten rondom de effecten van alcoholgebruik op de hersenen en de invloed van ouders op de alcoholopvoeding adviezen gegeven kunnen worden. Integrale aanpak en lokale verslavingspreventie De Alcoholpoli kan een belangrijke rol spelen in lokale verslavingspreventie. Met de werkwijze zoals beschreven in deze beschrijving is het mogelijk om een geïntegreerde aanpak van alcoholmatiging te realiseren. In samenwerking met de ziekenhuizen en huisartsenposten in een regio is te bepalen wáár het beter kan en wat specifieke risico s zijn op gebied van alcohol en andere drugspreventie. Deze inzichten kunnen worden gedeeld met relevante partijen, die op basis hiervan preventief kunnen handelen. Als blijkt dat in een bepaalde vindplaats de regels uit de Drank- en Horecawet worden overschreden en dit resulteert in een incident voor de Alcoholpoli, dan kan de verslavingszorg deze signalen doorspelen naar andere verantwoordelijken zoals een gemeente, een discotheek, een school of een supermarkt. Ook kan de afdeling Preventie van de verslavingszorg op eigen initiatief extra inzet plegen vanuit middelen voor verslavingspreventie of in samenspraak met de gemeenten verslavingsbeleid ontwikkelen. Op deze manier wordt alcoholmisbruik integraal aangepakt. De activiteiten die hieruit kunnen voortkomen vallen echter buiten het bereik van de Alcoholpoli en zijn in deze handleiding dan ook niet nader uitgewerkt. Korte samenvatting van de opzet van de Alcoholpoli: o Jongere wordt binnengebracht binnen ziekenhuis of huisartsenpost. o Jongere krijgt medische behandeling en het bloedpromillage wordt gemeten. o Jongere wordt verwezen naar Tactus voor interventie gericht op alcoholgebruik. o Tactus voert eerst een gesprek met de ouders en jongere samen. o Vervolgens vindt er een gesprek met de jongere en ouders plaats. Hierin wordt ook de risicotaxatie uitgevoerd. o De resultaten van de risicotaxatie worden besproken en jongere en ouders krij- Werkblad beschrijving interventie juni

14 gen psycho-eduactie en en (opvoed)tips. o Er wordt een actieplan gemaakt hoe het schadelijk alcoholgebruik terug te dringen en hoe ouders hierbij kunnen ondersteunen. o Er wordt een terugrapportage gedaan aan de verwijzer en huisarts. o Zonodig wordt omgeving (setting/gemeente) geïnformeerd over incidenten en bereikte resultaten met Alcoholpoli. Schematisch ziet het proces binnen Tactus er als volgt uit. Dit is nadat de jongere door het ziekenhuis of huisartsenpost is aangemeld: Figuur 1 processchema binnen Tactus, nadat jongere door ziekenhuis is aangemeld Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Be- 4.2 Inhoud van de interventie De interventie is uitgebreid beschreven in het handboek getiteld: Handboek Alcoholpoli (Tactus 2014, Gecer, Y., Thijs, A.). Werkblad beschrijving interventie juni

15 schrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. Hier volgt een beschrijving van de inhoud van de interventie per onderdeel. In de toelichting per onderdeel wordt aangegeven welke activiteiten plaats vinden. Onderdelen voorbereiding 1. Inventarisatie van informatie over het incident en NAW-gegevens. 2. Telefonisch of per brief afspraak maken voor de Alcoholpoli en zonodig motiveren. Toelichting bij voorbereiding Ad 1: De gegevens van jongere worden via telefoongesprek met verwijzer en/of via verwijsbrief arts ziekenhuis geïnventariseerd en ingevuld in een speciaal hiervoor ontwikkeld aanmeldformulier. Ad 2: Er wordt een afspraak gemaakt voor het eerste face to face (FTF) gesprek. Middels motiverende gespreksvoering wordt geïnformeerd naar het incident en afgetast hoe het gezin op de ziekenhuisopname / SEH bezoek reageert. Bij eventuele weerstand wordt meebewogen met de weerstand zodat het gezin gemotiveerd raakt voor het Alcoholpolitraject. Bij grote bezorgdheid wordt hier kort bij stil gestaan zodat een bezorgde ouder of jongere zich gehoord voelt en gemotiveerd blijft voor het eerste FTF gesprek. Op deze manier wordt vertrouwen gewonnen. Onderdelen eerste gesprek 1 Welkom heten en introductie 2 Inventarisatie van de problematiek 3 Inschatten stadium van gebruik 4 Psycho-educatie geven en motiveren: a. Bespreken van informatie over alcohol b. Zelfonderzoek: redenen voor gebruik c. Zelfonderzoek: voor- en nadelenbalans en functie van gebruik d. Onderzoeken hulpvraag en motivatie. 5 Opvoedingsondersteuning ouders. 6 Inschatten verdere aanbod. 7 Afronden eerste gesprek. Toelichting bij onderdelen eerste gesprek Ad 1: Een open houding bij jongere en ouders wordt gecreëerd en eventuele weerstanden weggehaald. De preventieve insteek van de Alcoholpoli wordt benadrukt. Ad 2: Bij de inventarisatie van de problematiek worden vragen gesteld over het incident, aard en mate van gebruik van de jongere, risicofactoren en beschermende factoren. Op basis hiervan wordt de aard van het gebruik bepaald en wordt een inschatting gemaakt van de benodigde inzet om het schadelijk alcoholgebruik te stoppen of terug te dringen. Hierbij kan het instrument het stoplichtmodel dat door Tactus is ontwikkeld worden gebruikt. Dit instrument bevindt zich nog in een ontwikkelfase en zal worden doorontwikkeld en gevalideerd. Om een vertrouwensrelatie op te bouwen is het van belang te voorkomen dat het inventarisatiegesprek als een ondervraging overkomt. Ad 3: Het stadium van gebruik wordt ingeschat. Hiervoor wordt eerst informatie gegeven over de stadia van gebruik en wordt uitgelegd hoe het gebruik er in elk stadium uit ziet (zie figuur stadia van gebruik). Benadrukt wordt dat men in elk stadium kan besluiten te stoppen. Jongere en ouders worden gestimuleerd mee te denken in welke fase de jongere zit en er wordt ingegaan op wat de jongere vindt van zijn huidige gebruik. Hoe is de hoeveelheid, bij welke fase van gebruik hoort dat? Met wie en op welke momenten wordt gebruikt? De jongere wordt gestimuleerd na te denken over de gewenste verandering. Zou de jongere het gebruik willen veranderen, kunnen veranderen? En hoe ziet hij dit in de toekomst? Welke ondersteuning heeft de jongere hiervoor nodig van Tactus en van ouders. Ouders worden gestimuleerd mee te denken welke ondersteuning zij de jongere kunnen bieden bij het realiseren van de gewenste verandering. Naast het stadium van gebruik wordt ook het stadium van gedragsverandering bepaald. Dit doet men door goed te luisteren naar uitspraken die de jongere doet en de actie die nodig is hierop aan te passen. In het werkblad stadia van gedragsverandering wordt uitleg gegeven over de stadia Werkblad beschrijving interventie juni

16 van gedragsverandering en worden voorbeelden van uitspraken besproken in een bepaalde fase en de benodigde actie van de begeleider hierop. Ad 4: Jongere en ouders worden Psycho-educatie gegeven, waarbij aangesloten wordt op de aanwezige kennis. Ouders spelen een belangrijke rol in het terugdringen van schadelijk alcoholgebruik. Er wordt geobserveerd hoe de rolverdeling en houding naar elkaar toe is en er wordt doorgevraagd naar de communicatie over alcoholgebruik in het gezin. Welk regels zijn er ten aanzien van gebruik? Deze informatie kan later gebruikt worden bij het onderdeel opvoedingsondersteuning ouders. a. Er wordt informatie gegeven over de risico s van alcohol op de gezondheid, de invloed van alcohol op het gedrag. Deze informatie wordt niet docerend gegeven, maar op een informele wijze, waarbij veel illustraties en werkvormen zoals een quiz, of een hersenscan. Er wordt inzicht bijgebracht in eigen alcoholgebruik en de effecten ervan op het gedrag van de jongere. b. De jongere wordt aangezet tot nadenken over redenen voor gebruik en welke positieve effecten en negatieve effecten dit alcoholgebruik heeft. c. De jongere wordt aangezet tot nadenken over de voor- en nadelen en functie van gebruik. Hierbij wordt een voor- en nadelenbalans opgemaakt. d. De hulpvraag en motivatie wordt onderzocht door te vragen wat de jongere zou willen met het alcoholgebruik. De jongere wordt gemotiveerd afspraken met ouders en zichzelf te maken over frequentie, hoeveelheid en mate van alcoholgebruik. Ad 5: Opvoedingsondersteuning ouders: Ouders krijgen adviezen en opvoedtips ten aanzien van alcoholgebruik, zoveel mogelijk aangepast aan de gezinssituatie. Tips en handvatten hoe men kan ondersteunen bij het stoppen of minderen en het stellen van regels worden besproken. Tevens is er aandacht voor het versterken van overige beschermende factoren waar bij dit gezin aandacht aan zou kunnen worden besteed. Er worden interessante websites, folders etc doorgegeven en zonodig wordt een vervolgaanbod opvoedingsondersteuning zoals Triple P aangeboden. Ad 6: De jongere wordt een voorlopig advies worden gegeven over een verder aanbod dat past bij de geïnventariseerde problematiek. Daarbij wordt gelet op: De aard en omvang van het gebruik (fase, hoeveelheid, frequentie en functie). De aard van overige problematiek (aanwezigheid risicofactoren). De hulpvraag en motivatie van de jongere. Aard van gebruik hulpvraag Overige problematiek en/of risicofactoren Advies aan jongere en ouders Experimenteel Nee nee Eenmalig gesprek: psychoeducatie en (opvoed)tips en handvatten voor het stoppen. Experimenteel nee Ja Verwijzen naar overige instanties. Psycho-educatie en (opvoed)tips en handvatten voor het stoppen. Informeren over extra risico alcoholgebuik gezien de overige problematiek. Beginnend problematisch Beginnend problematisch nee nee Vervolgaanbod om te motiveren te stoppen of te minderen. nee ja Vervolgaanbod om te motiveren te stoppen of te minderen en motiveren voor overige hulpverlening. problematisch ja nee Verwijzen en toeleiden naar verslavingshulpverlening. Psycho-educatie en (opvoed)tips en handvatten voor het stoppen. problematisch nee ja Motiveren tot verslavingshulpverlening en/of verwijzen naar Werkblad beschrijving interventie juni

17 overige hulpverlening. Psychoeducatie en (opvoed)tips en handvatten voor het stoppen. Informeren over extra risico alcoholgebruik gezien de overige problematiek. Ongeacht het advies voor vervolg, er wordt altijd psycho-educatie en (opvoed)tips en handvatten voor het stoppen en/of minderen gegeven. Ad 7: Afronden eerste gesprek: De bevindingen van het gesprek worden besproken en er wordt uitgelegd dat deze bevindingen intern met het team zullen worden besproken. Daar komt vervolgens een advies uit. Dit advies wordt in een adviesgesprek teruggekoppeld aan het gezin door de Tactus medewerker die het gesprek heeft gedaan. Afhankelijk van het advies kan het adviesgesprek telefonisch (bij afsluiting) of mondeling (als er een vervolgtraject geadviseerd wordt) worden gedaan. Onderdelen tweede gesprek 1 Telefonische terugkoppeling advies vervolgaanbod. 2 Persoonlijke bespreking advies vervolgaanbod. Toelichting bij onderdelen tweede gesprek Ad 1: Het tweede gesprek vindt of telefonisch of face to face plaats. Het gegeven advies wordt altijd voorgelegd aan een eindverantwoordelijke (hoofd behandelaar). Als de interne check of casusbespreking aanleiding geeft voor een andere interventie dan alleen psycho-educatie en advisering dan wordt dit als advies meegegeven. Alle adviezen die afwijken van de eerste bevindingen op basis van het gesprek vinden face to face plaats. Blijft het advies na het eerste gesprek ongewijzigd, dan kan worden volstaan met een telefonische terugkoppeling. Ad 2: Persoonlijke bespreking advies vervolgaanbod. In een face-to-face-gesprek wordt aangegeven dat uit een interne bespreking gebleken is dat een aanvullende interventie noodzakelijk wordt geacht, omdat de kans op herhaling van schadelijk alcoholgebruik aanwezig is en wat deze aanvullende interventie inhoudt. Zorg voor een warme overdracht bij degene die de vervolginterventie gaat uitvoeren. Onderdelen Follow-up gesprek 1 Telefonisch gesprek over terugvalpreventie. Toelichting bij Follow-up gesprek Ad 1: Na circa drie maanden vindt er een telefonisch gesprek plaats om na te gaan hoe het gaat met het voornemen te stoppen of te minderen en welke hulp en ondersteuning men hierbij nodig is en wordt dit zonodig in gang gezet. Onderdelen Rapportage en afsluiting 1 Rapportage aan verwijzer en huisarts Toelichting bij Rapportage en afsluiting Ad 1: Er wordt een rapportage aan verwijzer en de huisarts geschreven. Soms duikt een jongere op tijdens een andere activiteit van Tactus Preventie. Een goede interne registratie is dan helpend om een juiste inschatting te maken van de hulp die dan nodig is. Onderdelen samenwerking met het ziekenhuis (vallen buiten deze beschrijving) 1 Samenwerkingsovereenkomst 2 Trainen werkwijze en aanpak Alcoholpoli Toelichting bij samenwerking met het ziekenhuis Ad 1: Zowel de afdeling kindergeneeskunde als de afdeling SEH zijn in eerste in- Werkblad beschrijving interventie juni

18 stantie belangrijk in het starten van de Alcoholpoli samen met verslavingszorg. Nadat er contact is gelegd en de intentie tot samenwerking is uitgesproken kan men over gaan tot het formaliseren van de samenwerking middels een samenwerkingsovereenkomst. Ad 2: Het protocol Alcoholpoli zoals overeengekomen moet vervolgens bekendheid krijgen bij alle betrokkenen. Door middel van een korte presentatie van minuten kan het belang en het protocol overlegd worden.. Bij voorkeur gebeurt dit in een teamvergadering, omdat de tijdsinvestering dan geringer is. Van belang is om de Alcoholpoli blijvend onder de aandacht te houden door regelmatig terug te komen en informatie terug te koppelen van de jongeren die zijn doorverwezen. Zie verder de handleiding en draaiboek dat als bijlage is meegezonden. 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke. De volgende materialen zijn beschikbaar: o Handleiding en Draaiboek Alcoholpoli met complete beschrijving van aanmelding tot verwijzing naar behandeling of externen, screenings-instrument en communicatieplan. o Folder Alcoholpoli voor jongeren en ouders o Factsheet (Tactsheet) met evaluatiegegevens 2010 en 2011 voor professionals van ziekenhuizen en huisartsenposten. B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als Onderbouwing in relatie tot probleemanalyse Er zijn verschillende factoren te noemen die kunnen verklaren waarom jongeren overmatig alcohol gebruiken. Deze factoren kunnen worden verdeeld in factoren die te maken hebben met het individu, met de sociale omgeving en met de maatschappelijke omgeving (ITJ, 2011). Individuele factoren - Puberteit: de puberteit zelf een is belangrijk risicofactor. Door de onvolledige rijping van de hersenen zijn een aantal cognitieve en sociale vaardigheden onvoldoende ontwikkeld die nodig zijn om goed te kunnen inschatten en overzien wat de gevolgen kunnen zijn van riskant gedrag. Samen met het gelijktijdig optredende losmakingproces als belangrijke stap naar volwassen worden, verklaart dit voor een deel de drang van jongeren om riskant gedrag, waaronder alcoholgebruik te vertonen. - Genetische aanleg: Verschillende soorten genen spelen een rol in de erfelijkheid van schadelijk alcoholgebruik. Erfelijkheid bepaalt naar schatting tussen de 50% en 60% van het risico op alcoholafhankelijk (RIVM, 2013). Zo hebben kinderen van alcoholafhankelijke ouders een verhoogde kans op het ontwikkelen van verslaving (Velleman, 2005) - Cognities/cognitieve factoren: kennis over de schadelijkheid van alcohol voor jonge hersenen, de houding ten opzichte van alcohol en gewoontevorming spelen een rol bij alcoholgebruik (Petriatis 1995). Werkblad beschrijving interventie juni

19 u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of interna- - Startleeftijd alcoholgebruik: Hoe jonger men begint met alcohol drinken, hoe groter het risico op het ontwikkelen van probleemdrinken en alcoholafhankelijkheid op latere leeftijd (Larsman et al., 2012). Ouders kunnen een belangrijke rol hebben in het uitstellen van de startleeftijd door strikte alcoholregels en toezicht op naleving daarvan. Voor de jongeren van Alcoholpoli is het uitstellen van de startleeftijd helaas een gepasseerd station. - Psychische kenmerken: Jongeren die bepaalde psychische kenmerken hebben zoals impulsiviteit, sensatiezoekend gedrag of angstgevoeligheid hebben een hoger risico om verslaving te ontwikkelen. (Knutsch, 2004, Conrod, 2002). - Psychische stoornissen: Psychische stoornissen en gedragsstoornissen spelen een rol in overmatig alcoholgebruik (Knight et al., 2009). Sociale omgevingsfactoren - Opvoedstijl ouders: Een steunende opvoedstijl (responsief, ondersteunend, warm) heeft geen enkel effect op alcoholgebruik van jongeren. Een controlerende opvoedstijl (supervisie, regels, afspraken) werkt preventief op zwaar drinken. (Engels en van der Vorst, 2006). - Voorbeeldgedrag: Als ouders regelmatig en veel drinken, is de kans groter dat kinderen op jonge leeftijd gaan drinken en meer gaan drinken in de toekomst. Veel jongeren beginnen thuis, samen met hun ouders, te drinken. Drinkende ouders stellen minder regels, hebben minder vertrouwen in hun aanpak, onderschatten vaak wat hun kinderen drinken. Het blijkt echter dat alle ouders (ook drinkende ouders) iets kunnen doen om te voorkomen dat hun kinderen vroeg en veel gaan drinken. (Engels, van der Vorst 2006). - Ingrijpende gebeurtenis in gezinssituatie: Bij een ingrijpende gebeurtenis in de gezinssituatie zoals echtscheiding, overlijden en conflicten binnen het gezin kunnen jongeren hierop reageren met bingedrinken. Dit wordt uiteraard mede bepaald door persoonlijkheidsfactoren (Van de Crucht, 2013). - Sociale invloed van vrienden en groepsdruk: Ouders hebben invloed op het uitstellen van de startleeftijd, vrienden hebben later meer invloed, als jongeren al begonnen zijn met alcohol en ook buitenshuis op feestjes en in het uitgaansleven gaan drinken. Drinken wordt door jongeren gezien als stoer en goed voor je imago. Je hoort erbij als je drinkt, je bent een watje als je dat niet doet. Een jongere wil niet anders zijn of zich anders gedragen dan zijn vrienden, wil erbij horen en als de rest drinkt, drinkt hij dus ook: hij durft of wil geen nee zeggen (Knutsche et al., 2004, Courtney, et al., 2009, ITJ, 2011). Maatschappelijke factoren - Maatschappelijke norm: De laatste jaren is het alcoholgebruik steeds normaler geworden. De maatschappelijke norm voor het drinken worden bepaald door persoonlijke ervaringen met alcohol, de wijze waarop in de media wordt bericht over alcohol, reclame, prijs en voorlichting (Bovens, 2010). - Prijs: Hoe lager de prijs is, hoe meer er wordt gedronken (ref, wagenaar et al., 2009). Dit hangt mede af van hoeveel iemand te besteden heeft. Jongeren hebben over het algemeen veel te besteden. (Nibud, 2008). - Beschikbaarheid: Hoe gemakkelijker het is om aan alcohol te komen, hoe groter de motivatie is om te drinken en hoe meer er wordt gedronken (Van Hoof, 2010). - Mate van toezicht en (sociale) controle: De reactie op het alcoholgebruik door ouders/opvoeders en belangrijke naasten zoals scholen, sportclubs, alcoholverstrekkers bepaalt de mate waarin wordt gedronken (Knibbe et al., 2005). Welke factoren worden beïnvloed met deze interventie? Niet alle hierboven genoemde factoren zijn te beïnvloeden met deze interventie. Uit een in 2013 uitgevoerd dossieronderzoek naar de factoren waarop Alcoholpoli zich richt (van Cruchten), blijkt dat vooral de factoren die te maken hebben met de rol van de opvoeding en met de rol van cognities/ cognitieve factoren van de jongere worden beïnvloed. Hieronder worden ze nader toegelicht. Rol van de opvoeding De meeste kinderen drinken hun eerste glas alcohol thuis in het bijzijn van hun ouders. Werkblad beschrijving interventie juni

20 tionaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. Ouders zijn vaak niet op de hoogte van de gevaren van alcoholgebruik en ze onderschatten de hoeveelheid alcohol die hun kind drinkt. Ze onderschatten in het algemeen ook hun invloed op het drinkgedrag van hun kind. Het blijkt dat ouders die het juiste voorbeeld geven en verantwoord gedrag laten zien ten aanzien van het alcoholgebruik de kans op het schadelijk drinken van hun kind verminderen (Knutsche et al., 2004, Velleman et al., 2005). Ouders die op een prettige manier kunnen praten over alcohol, waarbij zij dicht bij de belevingswereld van jongeren blijven, niet meteen afwijzend zijn, op een respectvolle manier reageren naar hun kind verminderen de kans op schadelijk alcoholgebruik. Verder is het stellen van goede realistische regels over het gebruik van alcohol en een verantwoorde houding van de ouders tegenover alcohol zijn van invloed op schadelijk alcoholgebruik (Knight et al., 2009, Rozin, 2011, van der Vorst, et al.,2005). De interventie richt zich op het vergroten van de kennis over deze factoren. Daarnaast leert de interventie ouders dat een duidelijke opvoedstijl, met daarin het verbieden van drinken tot 18 jaar en toezicht op het naleven van deze regels, maakt dat jongeren minder drinken. Een andere factor die aan bod komt is de beschikbaarheid van alcohol in huis: hoe meer beschikbaar hoe makkelijker jongeren dit pakken. Ook speelt het voorbeeldgedrag een rol: als ouders zelf vaak (veel) alcohol drinken is het voor de jongere logisch dit ook te doen. Rol van de cognities/cognitieve factoren Met de interventie worden jongeren zich bewust van de risico's van alcoholgebruik en de gevolgen voor de hersenen. Jongeren zijn zich bewust van de functie van het overmatig drankgebruik. Ze weten hoeveel ze drinken en wat de gevolgen daarvan zijn en betrekken deze informatie op zichzelf. Ze zien de relatie tussen hun persoonlijkheid en de gevoeligheid om een verslaving te ontwikkelen. Ze zijn zich bewust van de invloed van hun vrienden op de hoeveelheid die zij drinken. Onderbouwing in relatie tot de aanpak De aanpak in de Alcoholpoli is gebaseerd op psycho-educatie en motiverende gespreksvoering. Motiverende Gespreksvoering Motiverende gespreksvoering is een veelgebruikte interactieve gespreksmethode waarbij op een respectvolle en niet veroordelende manier gewerkt wordt aan verandering en waarbij cliënten worden gestimuleerd hulp te zoeken voor hun problemen of om hun ongezonde levenswijze aan te pakken (Miller en Rollnick, 2007). Uit onderzoek, vooral in de verslavingszorg, blijkt dat motiverende gespreksvoering effectief is bij allerlei verslavingen. Een empathische en motiverende houding van hulpverleners zorgt ervoor dat cliënten actiever betrokken zijn bij de behandeling die zij krijgen aangeboden. Hierdoor boekt de hulpverlener betere resultaten. Na een training kunnen hulpverleners motiverende gespreksvoering vrij gemakkelijk in hun bestaande werkwijze inpassen. Zelfs een kleine dosis motiverende gespreksvoering heeft vaak al een positief effect op de cliënt. (Bartelink, C., 2013). De kern van deze benadering is dat mensen gaan inzien dat zij een probleem hebben en gemotiveerd raken om dit aan te pakken. Motivatie verwijst naar een innerlijke staat die een persoon aanzet tot het verrichten of nalaten van bepaalde gedragingen. In de Alcoholpoli is verandering een thema voor zowel ouders als jongere, ouders in verband met de opvoeding, jongere in verband met het alcoholgebruik zelf. Door empathisch in gesprek te gaan, mee te bewegen met weerstand, persoonlijke effectiviteit te vergroten en discrepantie te ontwikkelen worden ouders en jongere aan de hand meegenomen door het veranderproces. In het gesprek met de ouders wordt motiverende gespreksvoering gebuikt met als doel het geven van informatie over de risico s van alcohol en de rol van opvoeding. Deze is praktisch en afgestemd op de gezinssituatie. Ouders worden geïnformeerd over de Alcoholpoli, zij worden zich bewust van de fysieke, genetische en sociale effecten van alcoholgebruik bij kinderen. Deze kennis kan in één gesprek worden aangeleerd. Wanneer ouders behoefte hebben aan meer informatie en het aanleren van vaardigheden, kunnen ze een oudercursus, homeparty of Triple-P interventie volgen. Het gesprek in de interventie wordt volgens de richtlijnen van motiverende gespreksvoe- Werkblad beschrijving interventie juni