Procedures en procesvoering voor het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg van de EG

Transcriptie

1 Procedures en procesvoering voor het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg van de EG Prof. mr. R. Barents tweede, geheel herziene druk Kluwer - Deventer

2 Voorwoord Lijst van afkortingen V XIX DEEL 1 HET RECHTERLIJK SYSTEEM VAN DE EUROPESE UNIE Hoofdstuk 1. Hof van Justitie en Gerecht van eerste aanleg: organisatie 3 1. Het Hof van Justitie als instelling Aanduiding Het Hof van Justitie en de Europese Unie 5 2. Hof en Gerecht in de Europese verdragen Rechtsbronnen Primaire recht Secundaire recht 9 3. Samenstelling van Hof en Gerecht Deleden De rechters De advocaten-generaal Benoeming en positie Benoemingsvereisten en benoemingsprocedure Positie Kamerrechtspraak Interne organisatie Verdrag van Nice 30 Literatuur 31 Hoofdstuk 2. Hof van Justitie en Gerecht van eerste aanleg: bevoegdheden Het rechterlijk systeem van de Europese Unie Gedecentraliseerde rechtspraak Hoofdlijnen van de bevoegdheidsverdeling De bevoegdheden van het Hof als instelling Bevoegdheden op grond van primair recht Bevoegdheden op grond van secundair recht Bevoegdheden op grond van andere verdragen Karakter van 's Hofs rechtsmacht Het Höfen nationale rechterlijke instanties Positieve competentieconflicten Andere competentieconflicten 50 VII

3 4. Oprichting van het Gerecht Achtergrond van het Gerecht Oprichting en samenstelling van het Gerecht Positie en bevoegdheden van het Gerecht Toegevoegde Status van het Gerecht De bevoegdheden van het Gerecht Bevoegdheidsafbakening tussen het Hof en het Gerecht Bevoegdheidsconflicten Bevoegdheidssamenloop Hogere voorziening Het Verdrag van Nice 61 Literatuur 64 Bijlage: Statistische informatie over de werkzaamheden van het Höfen het Gerecht 68 Hoofdstuk 3. De verzekering van de eerbiediging van het recht Het mandaat van artikel 220 EG-Verdrag 'shofstaak Strekking van artikel 220 EG Artikel 220 EG als basis van de communautaire rechtsgemeenschap Artikel 220 EG en de rechtsvinding door het Hof Het 'open' rechtsbegrip van artikel 220 EG Aard van de rechtsvinding Grenzen aan de rechtsvinding Het recht op een rechter Rechtsbescherming als inherent beginsel van het gemeenschapsrecht Het recht op een rechter in de EG Het recht op een rechter in de Lid-Staten 83 Literatuur 84 DEEL2 DIRECTE BEROEPEN Hoofdstuk 4. Directe beroepen: algemene kenmerken Algemene kenmerken Overzicht Inhoud en achtergrond Van wettigheids- naar rechtmatigheidscontrole De eerbiediging van het recht Actieve en passieve beroepsrecht Werkingssfeer Beroepsgronden De verhouding tussen de artikelen 230, 232 en 235 EG De artikelen 230 en 232 EG Artikel 235 ten opzichte van de artikelen 230 en 232 EG 98 Literatuur 98 VIII

4 Hoofdstuk 5. Beroep tot nietigverklaring - algemene voorwaarden Algemene opmerkingen Procesbevoegdheid Actief beroepsrecht Passief beroepsrecht Voor beroep vatbare handelingen Begrip 'handeling' Bestaande en niet-bestaande handelingen Voor beroep vatbare handelingen Niet voor beroep vatbare handelingen Conclusies en middelen Wat wel en niet gevorderd kan worden Beroepsgronden Nietigverklaring en de gevolgen daarvan Nietigverklaring Verplichting tot uitvoering van het arrest Beperking van de gevolgen van nietigverklaring 141 Literatuur 143 Hoofdstuk 6. Beroep tot nietigverklaring - van particulieren Algemene opmerkingen Procesbelang Begrip en functie Afwezigheid en aanwezigheid van procesbelang Voor particulier beroep vatbare handelingen Omvang van het particuliere beroepsrecht Doel en achtergrond van het beperkte beroepsrecht Rechtstreeks en individueel raken Individueel geraakt worden Objectief raken Individueel raken Hybride handelingen Rechtstreeks raken Handelingen van algemene strekking Individuele handelingen Belangenverenigingen en publiekrechtelijke lichamen Belangenverenigingen Publiekrechtelijke lichamen Casuistiek Landbouw Anti-dumpingmaatregelen Steunmaatregelen Uitbreiding van het particuliere beroepsrecht? 185 Literatuur 187 IX

5 Hoofdstuk 7. Exceptie van onwettigheid Begrip en functie Achtergrond Functie en kenmerken Toepassingsvoorwaarden Materiele voorwaarden Procedurele voorwaarden Werkingssfeer Rechtsgevolgen 195 Literatuur 196 Hoofdstuk 8. Beroep wegens nalaten Algemene opmerkingen Procesbevoegdheid Actief beroepsrecht Passief beroepsrecht Voor beroep vatbare nalatigheid Ontvankelijkheidsvoorwaarden 'Besluit'en'handeling te zijnen aanzien' Nalatigheid Voorbereidende handelingen Conclusies en middelen Wat wel en niet gevorderd kan worden Beroepsgronden Vaststelling en rechtsgevolgen van de nalatigheid 214 Literatuur 215 Hoofdstuk 9. Beroep tot schadevergoeding Algemene opmerkingen Geschillen over schadevergoeding Ontwikkeling en betekenis van de rechtspraak Artikel 288 EG en andere directe beroepen Afbakeningsproblemen Artikel 288, 2 e al., EG, als autonome beroepsweg Artikel 288 EG en nationale beroepswegen Afbakeningsregels Uitzonderingen Casu'istiek Toepassingsvoorwaarden van artikel 288, 2 e al., EG Gemeenschappelijke beginselen Gewone en bijzondere aansprakelijkheid Algemene aansprakelijkheidsvoorwaarden Onrechtmatige gedraging Schade Causaal verband 239

6 6. Aansprakelijkheid voor onrechtmatige wetgeving Normatieve handelingen en discretionaire bevoegdheden Hogere rechtsregel ter bescherming van particulieren Voldoende gekwalificeerde schending Onevenredigheid van de schade Schadevergoeding wegens rechtmatig handelen 245 Literatuur 246 DEEL 3 PREJUDICIELE PROCEDURES Hoofdstuk 10. De prejudiciele procedure van artikel 234 EG Functie en betekenis Artikel 234 en het recht in de EG Het Hof en de nationale rechter Kenmerken van de prejudiciele procedure Hoofdlijnen van de prejudiciele procedure Uitwerking Verloop van de prejudiciele procedure Duur van de prejudiciele procedure Voorwerp van prejudiciele vragen Primair gemeenschapsrecht Seeundair gemeenschapsrecht Tot het gemeenschapsrecht behorende regeis en beginselen Nationaal recht Overige gevallen Rechterlijke instantie van een der Lid-Staten Rechterlijke instantie Van een der Lid-Staten Prejudiciele verwijzing Positie van de nationale rechter Positie van partijen, Lid-Staten en instellingen De verwijzingsbeslissing Incidenten Verwijzingsbevoegdheid en verwijzingsplicht Model van samenwerking 'Niet vatbaar voor hoger beroep' 'Opwerpen' van een vraag Noodzakelijkheid voor het wijzen van het vonnis Interpretatievragen Geldigheidsvragen Samenvarting Bevoegdheidsverdeling tussen Hof en nationale rechter Uitlegging en geldigheidsbeoordeling Interpretatie en toepassing van het gemeenschapsrecht Stellen van prejudiciele vragen 299 XI

7 7.4. Ontvankelijkheid van de verwijzingsbeslissing 7.5. Behandeling van prejudiciele vragen 8. Prejudiciele arrest 8.1. Beantwoording van prejudiciele vragen 8.2. Rechtsgevolgen 8.3. Temporele werking 8.4. Prejudiciele ongeldigverklaring 9. Artikel 234 EG en de directe beroepen 9.1. Beroep tot nietigverklaring 9.2. Overige directe beroepen Literatuur Bijlage 1: Wenken voor de indiening van prejudiciele verzoeken door de nationale rechters Bijlage 2: Statistische informatie over de prejudiciele procedure Hoofdstuk 11. Bijzondere prejudiciele procedures 1. Begrip en achtergrond 1.1. Omschrijving 1.2. De ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid 2. Artikel 68, leden 1 en 2, EG 2.1. Werkingssfeer 2.2. Rechterlijke instanties 3. Artikel 35 EU 3.1. Werkingssfeer 3.2. Rechterlijke instanties 4. Overige prejudiciele procedures 4.1. Europees internationaal privaatrecht 4.2. De pre-amsterdam overeenkomsten Literatuur DEEL 4 PROCESVOERING Hoofdstuk 12. Grondlijnen van het EU-procesrecht Begrip Procesrecht EU-procesrecht Bronnen en interpretatie Verdragen, Statuten en procesreglementen Rechtspraak en gewoonten Grondlijnen van de procesvoering Verloop van de procedure Processuele actoren Uitoefening van processuele bevoegdheden 352 XII

8 4. Beginselen van het EU-procesrecht Beginselen van behoorlijke procesvoering Artikel 6 EVRM Aard en karakter van het EU-procesrecht Kwalificatievragen Homogene karakter Continuiteit Specifieke kenmerken 359 Literatuur 360 Hoofdstuk 13. Procespartijen, procesvertegenwoordiging en rechtsbijstand Procespartijen Begrip en aanduiding De drie Gemeenschappen Instellingen en andere lichamen Lid-Staten Natuurlijke en rechtspersonen Procesvertegenwoordiging Hoofdregels Verplichte procesvertegenwoordiging Gemachtigden Advocaten Positie Vertegenwoordiging in prejudiciele procedures Rechtsbijstand Karakter Voorwaarden Rechtsbijstand in prejudiciele zaken 379 Literatuur 379 Hoofdstuk 14. Interventie Algemene beginselen Begrip Functie en hoofdregels Toelating tot interventie Lid-Staten en instellingen Andere personen Beperkingen naar procedure en persoon Vereiste van een belang Functie en betekenis Samenloop van beroepsrecht en interventie Verzoek tot interventie Verzoekschrift Termijnen en besluit 392 XIII

9 5. Positie van de interveniert in de procedure Verloop van de procedure Toegang tot vertrouwelijke gegevens Ondergeschiktheid Eindbeslissing Geschillen over intellectuele-eigendomsrechten 399 Literatuur 399 Hoofdstuk 15. Taalgebruik Procestalen Bepaling van de procestaal Gebruik van de procestaal Prejudiciele zaken, hogere voorziening en interventie Samenvatting Werktaal, rechtskracht en publicaties Geschillen over intellectuele eigendom 408 Literatuur 409 Hoofdstuk 16. Procestermijnen Procestermijnen Algemene beginselen Doel en aard van de beroepstermijnen Overmacht en dwaling Begin van de procestermijnen Beroep tot nietigverklaring Beroep tot schadevergoeding Berekening van de procestermijnen Termijnverlenging 425 Hoofdstuk 17. Schriftelijke en mondelinge behandeling Hoofdlijnen van de procedure Opbouw Verloop van de procedure Degriffie Schriftelijke procedure Processtukken Verzoekschrift Verweerschrift Repliek en dupliek Procesdossier Voorwerp, conclusies en middelen Begrippen en functie Voorwerp en conclusies Summiere uiteenzetting van middelen Nieuwe middelen 459 XIV

10 4. Overige onderdelen van de schriftelijke behandeling 4.1. Optreden van de rechter-rapporteur 4.2. Diversen 5. Mondelinge behandeling 5.1. Opening van de mondelinge behandeling 5.2. Terechtzittingen 5.3. Conclusie van de advocaat-generaal 5.4. Afsluiting en heropening 6. Versneide procedures Hoofdstuk 18. Maatregelen van instructie en tot organisatie van de procesgang 1. Bewijs 1.1. Materieel bewijsrecht 1.2. Formeel bewijsrecht 2. Bewijsleveringsprocedure 3. Maatregelen van instructie 3.1. Inhoud en functie 3.2. Comparitie van partijen 3.3. Inlichtingen en overleggen van stukken 3.4. Getuigenverhoor 3.5. Deskundigenonderzoek 3.6. Overige instructiemaatregelen 4. Maatregelen tot organisatie van de procesgang 4,1. Achtergrond 4.2. Inhoud en functie 5. Vertrouwelijke gegevens Literatuur Hoofdstuk 19. Procesincidenten 1. Excepties en incidenten 2. Exceptie van niet-ontvankelijkheid 2.1. Excepties opgeworpen door partijen 2.2. Ambtshalve opgeworpen excepties 3. Kennelijke onbevoegdheid, niet-ontvankelijkheid of ongegrondheid Literatuur Hoofdstuk 20. Arresten en beschikkingen 1. Raadkamer 1.1. Raadkamergeheim 1.2. Besluitvorming in raadkamer 2. Arresten 2.1. Inhoudelijke vereisten 2.2. Redelijke termijn 2.3. Uitspraak en verbindende kracht XV

11 2.4. Rectificatie Aanvulling Publicatie Tenuitvoerlegging Verstek- en verzetprocedures Verstekprocedure Verzetprocedure Beschikkingen Afdoening zonder uitspraak Afstand van instantie Verlies van voorwerp Buitengewone rechtsmiddelen Derdenverzet Herziening Interpretatie 520 Literatuur 523 Hoofdstuk 21. Voorlopige maatregelen Summiere procedures Begrip Werkingssfeer Bijzondere vormen Doel en karakter Subsidiaire karakter Kenmerken Procedure Procespartij en Verzoekschrift Verloop van de procedure Kortgedingrechter Onrvankelijkheidsvoorwaarden Samenhang met de hoofdzaak Prejudicieringsverbod Inhoudelijke voorwaarden Drie samenhangende voorwaarden Fumus boni iuris Spoedeisendheid Belangenafweging Maatregelen in kort geding Opschorting Andere voorlopige maatregelen 556 Literatuur 557 XVI

12 Hoofdstuk 22. Hogere voorziening Begrip Werkingssfeer Wel en niet voor hogere voorziening vatbare beslissingen Rechtsgevolgen van het instellen van hogere voorziening Procespartijen Partijen, Lid-Staten en instellingen Interventie Procedure van hogere voorziening Van toepassing zijnde bepalingen Schriftelijke behandeling Mondelinge behandeling Omvang van de controle in hogere voorziening Beperking tot rechtsvragen Voorwerp en conclusies Middelen in hogere voorziening Grievenstelsel Middelen over rechtsvragen Middelen over de beslissing van het Gerecht Verbod van nieuwe middelen Verwerping en vernietiging Verwerping Vernietiging Kosten 583 Literatuur 584 Hoofdstuk 23. Kosten Algemene beginselen Werkingssfeer van de bepalingen over kosten Hoofdregels Kostenbeslissingen Verplicht karakter Vordering tot kostenveroordeling Kostenverdeling Meerdere in het ongelijk gestelde partijen Compensatie van kosten Kosten van interventies Lid-Staten en instellingen Andere personen Afstand van instantie en verlies van voorwerp Afstand van instantie Verlies van voorwerp 596 XVII

13 HOOFDSTUK 1 6. Kostengeschillen Invorderbare kosten Procedure Vaststelling van invorderbare kosten 600 Literatuur 603 Bijlagen Statuut van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen Reglement voor de procesvoering van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen Reglement voor de procesvoering van het Gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschappen Instructies voor de griffier van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen Instructies voor de griffier van het Gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschappen 687 Registers 695 Zaakregister 697 Register van artikelen 703 XVIII