MEMO BERICHT. Proces tot nu toe Tussen half november en half december is er een eerste globale evaluatie gehouden van de. Blz. 1

Transcriptie

1 Bijlage 1 bij Beleidsplan Schuldhulpverlening Tiel 2017 G e m e e n t e T i e l Achterweg 2, 4001 MV Tiel Postbus 6325, 4000 HH Tiel Telefoon: (0344) Telefax: (0344) Doorkiesnummer: (0344) MEMO BERICHT aan: Wethouder Driessen en Ine van den Hurk team: Regie op Samenleving datum: 22 december 2016 onderwerp: Terugkoppeling globale evaluatie Beleidsplan Schuldhulpverlening Tiel (bijlage 1 bij Beleidsplan Schuldhulpverlening 2017) notities: Inleiding De invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) in 2012 heeft als doel het leggen van een kwaliteitsbodem in de gemeentelijke schuldhulpverlening. Daarnaast beoogde het rijk een inhaalslag te bewerkstelligen bij gemeenten die de schuldhulpverlening niet of beperkt hadden ingevuld. De kwaliteitsbodem bevat volgens de Memorie van Toelichting (MvT) de volgende elementen: het realiseren van brede toegankelijkheid; het beperken van wacht- en doorlooptijden; het realiseren van integrale schuldhulpverlening onder regie van de gemeente; het op de politieke agenda zetten van de gemeentelijke schuldhulpverlening. De rijksoverheid verwacht van gemeenten dat zij naast de bovengenoemde elementen ook op de volgende punten verantwoordelijkheid nemen: het werken volgens standaardafspraken. Dit levert volgens de MvT een belangrijke bijdrage aan het vertrouwen van schuldeisers in de gemeentelijke schuldhulpverlening. Omdat er in de schuldhulpverlening maatwerk nodig is voor schuldenaren, spreekt de MvT van gestandaardiseerd maatwerk ; schuldhulpverlening waarbij op evenwichtige wijze rekening wordt gehouden met de belangen van de schuldenaar en de schuldeisers; het opleggen van sancties indien een schuldenaar niet of onvoldoende meewerkt aan het schuldhulpverleningstraject. Deze doelstellingen en verwachtingen zijn uitgewerkt c.q. vertaald naar het in 2013 opgestelde beleidsplan Schuldhulpverlening Tiel Hiermee vormen deze doelstellingen en verwachtingen de meetlat die ten grondslag ligt aan de uit te voeren evaluatie. Proces tot nu toe Tussen half november en half december is er een eerste globale evaluatie gehouden van de Blz. 1

2 werking van schuldhulpverlening in Tiel. Dit is gebeurd op basis van interviews (vragenlijst1) met een groot aantal interne en externe stakeholders (omgevingsanalyse2). De vragenlijst en de omgevingsanalyse is voor de start van de gesprekken o.a. afgestemd met de cliëntenraad (en Wmo-raad) en de ambtelijk- en bestuurlijk opdrachtgever. De geïnterviewden is gevraagd om hun reactie schriftelijk vast te leggen en te retourneren naar de gemeente. Deze reacties worden begin januari verwerkt in een Excel overzicht. Dit overzicht moet ertoe leiden dat er een sociale kaart kan worden gemaakt van de betrokken partners bij schuldhulpverlening en armoedebestrijding in Tiel. Met deze partners worden begin januari 2017 vervolggesprekken gepland ter oplading van het Beleidsplan Het beeld dat uit de evaluatie ontstaat kan in grote lijnen worden vertaald in de volgende getrapte aanpak c.q. te nemen stappen: 1. Quick wins; opmerkingen uit de evaluatie die we meteen meenemen en vertalen naar de dagelijkse praktijk of waarvoor we op korte termijn voorstellen doen voor verbetering. 2. Opmerkingen die nader onderzoek of nadere uitwerking vragen; deze worden meegenomen in de vervolggesprekken en krijgen een pek in het definitieve evaluatierapport. 3. Interessante zaken om te blijven volgen; dit kunnen landelijke ontwikkelingen zijn die nu nog onvoldoende zijn uitgekristalliseerd om verder uit te werken of complexe vraagstukken die nader onderzoek en overleg vragen om tot verdere uitwerking te komen. De opbrengst tot nu toe en die uit de vervolgstappen in het kader van de evaluatie en het op te stellen Beleidsplan volgen, worden op deze wijze gerangschikt. Opbrengst landelijke evaluatie in relatie tot eerste indruk situatie in Tiel In het landelijk onderzoek bleek dat definities (o.a. schuldhulpverlening en schuldregeling) verschillend worden uitgelegd, waardoor de onderlinge vergelijkbaarheid van de opbrengst lastig is. In de gesprekken in Tiel komt dit ook naar voren als de keten wordt doorgesproken en de vraag op tafel komt wie, wat, op welk moment in de keten doet. 1. De met de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening beoogde kwaliteitsbodem is nog maar ten dele gelegd. Deze conclusie uit het landelijke rapport is herkenbaar voor de situatie in Tiel. Er is nog verbetering mogelijk op het gebied van sturing, toegang, transparantie in de prestaties, communicatie en informatie, cliëntenstromen en het bieden van gestandaardiseerd maatwerk. De gemeente Tiel is lid van de NVVK en kiest ervoor om bij de actualisatie van de beschrijving van de werkprocessen volgens de gedragscode van de NVVK te werken. Hiermee wordt een deel van de definitiekwestie opgelost en wordt er gewerkt aan het leggen van een kwaliteitsbodem. Begin 2017 worden de geactualiseerde processen in gebruik genomen en de medewerkers getraind. Daarnaast worden ze betrokken in het gesprek met het maatschappelijk middenveld om de afstemmingsmomenten en de uniformiteit in het gebruik van definities te waarborgen. (stap 1) Het administratieve proces is bij de beschrijvingen eveneens kritisch bekeken. Hier valt nog winst te behalen als het gaat om ondersteuning van de schuldhulpconsulenten door de administratie en door een aantal aanpassingen aan het automatiseringspakket Key2SHV. (stap 2) 2. Het overgrote deel van de gemeenten heeft een beleidsplan schuldhulpverlening, maar nog niet alle in de wet opgenomen onderwerpen komen daarin aan bod. Het Beleidsplan Schuldhulpverlening Tiel is redelijk compleet qua opzet, maar mist grotendeel implementatie in de uitvoering. 1 Zie bijlage 1: Vragenlijst interviews 2 Zie bijlage 2: Overzicht omgevingsanalyse van geïnterviewden Blz. 2

3 De implementatie van het instrumentarium (schuldhulpverleningskwadrant, screeeningsinstrument e.d.) is nog onvoldoende vorm gegeven. Samen met de medewerkers schuldhulpverlening worden afspraken gemaakt hoe we hier inhoud en vorm aan gaan geven. (stap 2) 3. Gemeenten hebben hun regierol versterkt en ze hebben meer grip op de schuldhulpverlening. Op dit punt geven de externe stakeholders aan dat ze de regie van de gemeente Tiel op de keten schuldhulpverlening node missen. De gemeente heeft een aantal pogingen gedaan, maar deze hebben nog geen vervolg gekregen. Hierdoor is het gevoel dat de gemeente de regierol op zich neemt verdampt. Ketenpartners laten in de evaluatiegesprekken weten dat ze graag afspraken willen maken over samenwerking binnen de keten. Hierbij wordt de gemeente als een belangrijke partners binnen de keten gezien. Afgesproken is om begin volgend jaar een aantal, brede, vervolgbijeenkomsten te houden, zodat er nadere afspraken over een gezamenlijk kader kunnen worden gemaakt en wederzijdse verwachtingen kunnen worden uitgesproken. (stap 2) Er zijn gesprekken met vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld om te komen tot afspraken over een formulierenbrigade. De opzet is breder dan schuldhulpverlening. Ten behoeve van de uitwerking van de sociale kaart armoedebestrijding wordt aansluiting gezocht bij deze gesprekken. (stap 2) 4. Sinds 2012 is het pakket schuldhulpverleningsinstrumenten verbreed en gemeenten zeggen meer maatwerk te leveren. In Tiel heeft de schuldhulpverlening zich vooral gericht op de meer traditionele hulpverlening (schuldregelingen en stabilisatietrajecten) en is vroegsignalering, preventie en nazorg onderbelicht gebleven. Nog niet alle producten van de NVVK, zoals saneringskredieten en duurzame financiële dienstverlening, worden aangeboden. Er hebben pilots gedraaid op vroegsignalering van schulden en budgetbeheer. In aansluiting op aandachtspunt 1 dient in beeld te worden gebracht wat er nodig is (capaciteit en kwaliteit) om het gehele scala aan producten van de NVVK aan te kunnen bieden. De corporaties hebben aangegeven graag mee te willen werken aan de verbreding van vroegsignalering van schulden naar voorbeeld van het Nijmeegse model3. Ook de consequenties hiervan moeten nader worden uitgewerkt. De ervaringen met Budgetbeheer worden momenteel geëvalueerd. De opbrengst van deze evaluatie wordt meegenomen in de rapportage die hierover in maart 2017 gereed is. (stap 2) 5. De integraliteit in de uitvoering is mede dankzij de Wgs toegenomen. Landelijk wordt aangegeven dat er enige vooruitgang is geboekt in het bevorderen van meer integraliteit (Wmo/AWBZ, Jeugdzorg en Participatiewet), maar dat men nog volop bezig is met het verder vormgeven van meer integraliteit. Er is onlangs een onderzoek uitgevoerd door het Verweij Jonker Instituut naar de lokale toegangspoorten in Tiel. Het onderzoek van het Verweij Jonkerinstituut wordt betrokken in het verder vormgeven van de samenwerking tussen de ketenpartners en de gemeente in de totale breedte van het sociale 3 In Nijmegen zijn afspraken gemaakt met lokale en landelijke partners over het geautomatiseerd (via het BKR) verzamelen van gegevens. Hiervoor is gezamenlijk een set aan criteria opgesteld die leiden tot lijstwerk. Op basis van dit lijstwerk benaderen medewerkers schuldhulpverlening burgers proactief om over de betalingsachterstanden te praten en tot passende oplossingen te komen. Hierover vindt afstemming met de sociale wijkteams plaats. Er is gekozen voor een pilot van 1 jaar. Blz. 3

4 domein. (stap 2) 6. Gemeenten spannen zich in voor een brede toegang, maar het is moeilijk hard te maken in welke mate ze daar ook in slagen. De mate waarin inwoners van Tiel de afgelopen jaren toegang hebben gehad tot schuldhulpverlening is mede afhankelijk geweest van de beoordeling door de schuldhulpverlener en de manier waarop het management hierop stuurde. Er hebben zich veel wisselingen voorgedaan en er is regelmatig met inhuurkrachten gewerkt. Gemeenten gaan verschillend om met definities en meetpunten, waardoor het lastig is om een eenduidig beeld te krijgen. Er komen tegenstrijdige geluiden uit de evaluatie naar voren. Het maatschappelijk middenveld geeft aan dat de gemeentelijke schuldhulpverlening vaak wordt ervaren als een ivoren toren. De medewerkers van schuldhulpverlening geven aan volgens de wettelijke richtlijnen te handelen en iedere aanvraag individueel te beoordelen. Ze bevestigen wel dat er geen uniforme criteria zijn op basis waarvan een aanvraag wel/niet in behandeling wordt genomen. Bij de implementatie van de procesbeschrijvingen wordt dit als uitwerkingspunt meegenomen. (stap 1) Het leveren van inzicht in de aantallen aanvragen, het aantal toekenningen, afwijzingen en buiten behandeling stelling is lastig. Enerzijds omdat er tussentijds is overgestapt op een ander automatiseringspakket en omdat begrippen (o.a. melding of aanvraag) niet altijd consequent zijn gehanteerd. Er zijn inmiddels afspraken gemaakt over de te hanteren meetpunten en er is een managementinformatiesysteem in ontwikkeling. Momenteel kunnen we cijfers leveren ten aanzien van instroom en uitstroom.4 (stap 2) 7. De wettelijke verplichtingen voor gemeenten om beschikkingen af te geven levert in de praktijk problemen op. Er wordt door gemeenten verschillend omgegaan met het afgeven van beschikkingen en het juridische gehalte ervan. De formalisering als gevolg van het van kracht worden van de Algemene wet bestuursrecht biedt enerzijds houvast bij de uitvoering, maar geeft ook onzekerheid over wat nu al dan niet wettelijk verplicht is. Na de audits van het NVVK (2014 en her-audit 2015) heeft er een interne controle op schuldhulpverlening plaatsgevonden. Hierbij is onder andere de kwaliteit van de beschikkingen onder de loep genomen. Op basis van de bevindingen uit dit onderzoek is een kwaliteitsslag gaande op de inhoud (kwaliteit argumentatie en wettelijke basis) en leesbaarheid van beschikkingen. (stap 1) 8. Gemeenten hanteren naast de in de Wgs genoemde weigeringsgronden ook andere, maar geven zelf aan daar in de uitvoering ruimhartig mee om te gaan. Uit de landelijke evaluatie is niet op te maken of gemeenten de weigeringsgronden voor schuldhulpverlening strenger zijn gaan hanteren. Cliëntenorganisatie en kennisinstellingen hadden dit wel gesignaleerd als te onderzoeken punt. In de beleidsregels van de gemeente Tiel zijn in de artikelen 6, 7 en 8 de toelatings- en weigeringsgronden vastgelegd. Als gevolg van bezwaarschriften uit 2014 die vooral waren gericht op het buiten behandeling stellen van de aanvragen is de drempel om voor schuldhulpverlening in aanmerking te komen verlaagd. Er wordt bewust gekeken naar de mate van zelfredzaamheid van de aanvrager(s) en de vorm van (financiële) ondersteuning die nodig is. De contacten met de lokale toegangspoorten worden versterkt en er worden afspraken gemaakt over onderlinge afstemmingsmomenten. (stap 1) 4 Zie Bijlage 3: instroom en uitstroom Schuldhulpverlening Blz. 4

5 Bij de herijking van het Beleidsplan in de loop van 2017 worden eveneens de beleidsregels geëvalueerd en bijgesteld. (stap 2) 9. De beperking van de wachttijd is ten dele gerealiseerd; het grootste deel (80%) van de gemeenten geeft, zoals de wet voorschrijft, de hulpvrager inzicht in de doorlooptijd. Er worden ten aanzien van wacht- en doorlooptijden door gemeenten verschillende definities gehanteerd. Hierdoor is benchmarking nauwelijks realiseerbaar. Het merendeel van de gemeenten probeert, evenals in Tiel aan de orde is, te sturen op verkorting van de wacht- en doorlooptijden. Doorgaans zijn schuldeisers en schuldenaren niet tevreden over de behaalde termijnen. Het regelen van problematische schulden is de afgelopen jaren complexer geworden; er zijn doorgaans meer schuldeisers en de schulden zijn hoger (in 3 jaar tijd toename van gemiddeld aan schulden) 5. Het NVVK heeft deze toename in complexiteit onderkend en de maximale termijn van het 120 dagen-model omgezet naar een richtlijn. Uit de gehouden onderzoeken blijkt dat de 120 dagen in meer dan de helft van de gevallen niet wordt gehaald. Los van het feit dat er onduidelijkheid was over wanneer de 120 dagen van start gaan. Over dit laatste punt zijn bij de procesbeschrijvingen afspraken gemaakt. Uit casusonderzoek zal moeten blijken welke oorzaken er zijn voor het niet halen van de 120 dagen. Dit onderzoek wordt in januari opgestart. (stap 1) 10. Schuldeisers missen bij veel gemeenten nog de minimale mate van standaardisatie die nodig is voor efficiënte samenwerking rond vroegsignalering. Bij het uitwisselen van gegevens is privacy nog regelmatig een belemmering. Dit maakt het lastig om met schuldeisers afspraken te maken over vroegsignalering. De Tielse pilot met betrekking tot vroegsignalering van schulden is niet helemaal uit de startblokken gekomen. Er wordt gezocht naar verbreding van de huidige pilot. In principe kan het Nijmeegse model in redelijk korte tijd worden opgezet en geïmplementeerd. De personele en financiële consequenties hiervan worden de komende maanden op een rij gezet en bij de besluitvorming over de evaluatienota betrokken. (stap 2) 11. De invloed van de Wgs is voor de andere betrokken partijen minder zichtbaar dan voor gemeenten. Er worden door de landelijke spelers op het gebied van schuldhulpverlening diverse, vanuit hun eigen perspectief geplaatste, kanttekeningen gemaakt bij de kwaliteit van schuldhulpverlening: - schuldeisers vinden snelheid en slagvaardigheid belangrijk - vrijwilligersorganisaties vragen om een duidelijke rolverdeling en kaderstelling - kennisinstellingen en gemeenten vinden expertise en professionaliteit belangrijk - kennispartners geven aan dat de gedragscomponent meer in de aanpak moet worden betrokken - cliëntenorganisaties ervaren een kloof tussen systeem- en leefwereld; zij vinden bejegening en toegang ook belangrijke aandachtspunten. Overigens heeft de NVVK kwaliteitsnormen vastgelegd in de gedragscode schuldhulpverlening. Deze normen hebben betrekking op de kwaliteit en inhoud van de dienstverlening. Een onafhankelijke partij voert periodieke audits uit om gemeente te controleren op inrichting van de processen en de uitvoeringspraktijk. Verder moeten medewerkers schuldhulpverlening voldoen aan de in de modules van de NVVK gestelde kennisvereisten en dient men op bepaalde onderdelen te voldoen aan de wettelijke vakbekwaamheidseisen. Tijdens de interviews is het onderwerp kwaliteit niet expliciet uitgevraagd, maar hier werden zijdelings wel diverse opmerkingen over gemaakt. Uit deze opmerkingen viel op te maken dat 5 Jaarverslag NVVK 2014 Blz. 5

6 men niet tevreden is over de huidige samenwerking en de kwaliteit van de dienstverlening. In de gesprekken met het maatschappelijke middenveld wordt dit ook onderwerp van gesprek. Het blijkt dat er regelmatig eerst bewind voering wordt ingesteld voordat de stap naar schuldhulpverlening wordt gemaakt. Dit om te zorgen dat men ook daadwerkelijk binnenkomt en niet aan de poort wordt afgewezen. (stap 2) Relatie met interne ontwikkelingen / vastgestelde beleidsplannen Recentelijk zijn de Beleidsplannen WMO-Jeugd en Welzijn nieuwe stijl vastgesteld. En er ligt een voorstel voor een Uitvoeringsplan Welzijn next level. Verder is de notitie heroverweging minimabeleid vastgesteld. Met betrokken partners en beleidsmedewerkers moet nog worden afgestemd hoe we tot een verdere integratie van de beleidsvelden en doelstellingen komen. Maar nog belangrijker is hoe we de verbinding gaan leggen tussen systeem- en leefwereld. (stap 2) Er is eveneens een relatie te leggen met de door de gemeente vastgestelde regionale beleidsnotitie Wmo-Jeugd Op de pijler sluitende en passende zorg en ondersteuning is een relatie te leggen met de werking van de Participatiewet en Wgs. Schuldhulpverlening wordt steeds meer een specialistische aanpak. Nu al voert Tiel voor een aantal gemeenten, via een dienstverleningsovereenkomst, werkzaamheden op het gebied van schuldhulpverlening uit. Het is de vraag of schaalgrootte kan bijdragen aan het omgaan met de toenemende complexiteit van schuldenproblematiek en het borgen van de kwaliteit. Zie ook punt 11 uit de evaluatie hierboven. Een nader onderzoek naar de kansrijkheid van regionale samenwerking op het gebied van schuldhulpverlening (en het onderbrengen ervan in een regionaal samenwerkingsverband) is aan te bevelen. (stap 3) Hoe nu verder? Lokaal zijn er allerlei onderzoeken gedaan, is er lering getrokken uit de klachtenafhandeling van de bij de Nationale Ombudsman ingediende klacht en leveren de lopende evaluatie inzichten op. Dit gekoppeld aan invoering artikelen 5 en 11, uitkomsten landelijk onderzoek naar schuldhulpverlening en het lokaal formuleren van een Armoedepact biedt het een schat aan informatie voor het nieuw op te stellen Beleidsplan. In grote lijnen ziet het vervolgproces er als volgt uit: Januari april: Uitwerken en implementeren stappen 1 uit de evaluatie Voorstel (college en raad) Beleidsplan 2017 en actualisering beleidsregels Afronden lopende evaluatie en omzetten in Evaluatie/keuzenota (college en raad) Voorstellen Armoedepact (college en raad) Mei oktober: Voorstel (college en raad) Beleidsplan en actualisering beleidsregels Oktober ev: Implementatie nieuw beleid op basis van een stappenplan schuldhulpverlening (college) De Cliëntenraad wordt in het voorgestelde proces doorlopend betrokken. Afzender: Marijke Elfadly Blz. 6