Overzicht tests Diagnostiek Ontwikkelingsleeftijd tot 16 jaar

Transcriptie

1 Overzicht tests Diagnostiek Ontwikkelingsleeftijd tot 16 jaar Algemeen: Bij het vaststellen van dit overzicht zijn recente (wetenschappelijke) inzichten en de DSM-5 als leidraad gebruikt. Het is niet de bedoeling en ook niet haalbaar om een volledig overzicht van alle beschikbare onderzoeksmiddelen te geven. Natuurlijk staat het professionals vrij om andere tests te gebruiken op basis van eigen ervaring. Het is een voorwaarde om naast de scores van de tests ook naar de (integrale) kwalitatieve interpretaties te kijken en te zoeken naar profielen door de tests heen. DSM-5: Beknopte diagnostische criteria autismespectrumstoornis 1) Blijvende beperkingen op het gebied van de sociale communicatie en sociale interactie in uiteenlopende situaties. 2) Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses of activiteiten. 3) Symptomen moeten aanwezig zijn in de vroege ontwikkelingsperiode. 4) De symptomen veroorzaken een klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen. 5) De stoornissen kunnen niet worden verklaard door een verstandelijke beperking of een globale ontwikkelingsachterstand. Verder wordt in de uitgebreide criteria, de specificaties en de diagnostische kenmerken herhaaldelijk aandacht besteed aan het intellectuele profiel (A) en het actuele niveau van het communicatieve en verbale functioneren (verder uitgewerkt onder C). Aanbevolen tests: Voor de classificerende diagnostiek (B) is de combinatie van de ADI-R en de ADOS-2 voldoende. De afname van intelligentietesten (A) is belangrijk om de invloed van zwakbegaafdheid/verstandelijke beperking op de problematiek te onderzoeken en/of als oorzaak uit te sluiten. Tests ten behoeve van de verdere verdiepende en/of handelingsgerichte diagnostiek (C) kunnen worden gebruikt om te komen tot een sterkte-zwakte analyse, hierbij spelen observaties een belangrijke rol. Specifiek uitgewerkt in het overzicht zijn tests ten behoeve van onderzoek naar de taal en communicatieve ontwikkeling gezien hun waarde in de differentiaal diagnostiek en bij specificatie van de diagnose. Onderzoek op andere gebieden is sterk afhankelijk van de individuele hulpvraag en de invulling daarvan wordt overgelaten aan de betrokken diagnosticus.

2 Overzicht van aanbevolen (neuro-) psychologische instrumenten te gebruiken bij mensen met ASS 16- Instrument Omschrijving Psychometrische gegevens (Cotan*) Ontwikkelingsleeftijd / doelgroep A Verstandelijke functioneren Bayley-III-NL (Baar, Steenis, Verhoeven & Hessen, 2014) Instrument om de ontwikkeling bij jonge kinderen vast te stellen op het gebied van taal, motoriek en cognitie. Extra informatie over vaardigheden en sociaal-emotionele ontwikkeling door de toevoeging van twee vragenlijsten: de Adaptief Gedrag Schaal, en de Sociaal-Emotionele Ontwikkeling Schaal Cotan, 2014 In behandeling Onderzoek bij kind/jeugd met ASS 0;1-3;6 Bayley-III-NL- SNA (Ruiter, Visser, v/d Meulen & Timmerman, 2014) Nieuw onderdeel van de Bayley-III- NL waarbij items zijn aangepast zodat deze afgenomen kunnen worden bij kinderen met een communicatieve, visuele of fijnmotorische beperking. Cotan, 2014 In behandeling 0;1-3;6 - communicatieve beperking - visuele beperking (echter niet blind) - motorische beperking SON-R 2½-7 (Tellegen & Laros, 1998) Nieuwe normen uitgebracht in 2013 Niet-verbale intelligentietest, geschikt voor het vaststellen van de intelligentie bij kinderen die beperkt zijn in hun verbale communicatie. (dove en slechthorende kinderen, kinderen met taal- en spraakstoornissen, niet nederlandstalige/nt2 kinderen, autistische kinderen en kinderen met een ontwikkelingsachterstand) Cotan, 1998/2013 Goed op alle onderdelen m.u.v. de normering. De normen zijn niet representatie of onvoldoende te beoordelen (2013) Specifiek onderzoek gedaan naar autistische kinderen 2;6-7;11 - beperking in verbale communicatie SON-R 6-40 (Tellegen & Laros, 2010) Niet verbale intelligentietest in het bijzonder geschikt voor kinderen/volwassenen met handicaps in de verbale communicatie en taalproblemen Cotan, ;9-39;11 WPPSI-III-NL (Hendriksen & Hurks, 2009) Test voor het meten van de algemene cognitieve capaciteiten (intelligentie) van kinderen. Cotan, ;6-7;11 - onderverdeling in twee leeftijdsgroepen: 2;6-3;11 (4 kernsubtests) en 4;0-7;11 (7 kernsubtests) WNV-NL (Wechsler, Naglieri, 2008) Niet-verbale intelligentietest, geschikt voor het vaststellen van de intelligentie bij kinderen en jongeren met communicatieve handicaps of een onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal. Cotan, ;0-21;11 - onderverdeling in twee leeftijdsgroepen: 4;0-7;11 en 8;0-21;11 RAKIT-2 (Resing, Bleichrodt, Drenth & Zaal, 2012) Intelligentietest, kan voor de gehele basisschoolleeftijd ingezet worden en is speciaal geschikt voor kinderen met lagere cognitieve capaciteiten, omdat hij een bereik heeft tot een IQ van 40. Cotan, ;0-12;6 WISC-III-NL (Kort, Schittekatte, Dekker, Verhaeghe, Compaan, Test voor het meten van de algemene cognitieve capaciteiten (intelligentie) van kinderen. Cotan, 2013 Scoort op items, m.u.v. criterium-validiteit (onvoldoende). 6-16;11

3 Bosman & Vermeer, 2005) Overzicht van aanbevolen (neuro-) psychologische instrumenten te gebruiken bij mensen met ASS 16- Instrument Omschrijving Psychometrische gegevens (Cotan) Ontwikkelingsleeftijd / doelgroep Onderzoek bij kind/jeugd met ASS B Classificerende diagnostiek ADI-R (Rutter, le Couteur & Lord, 2003; De Jonge& De Bidt, 2007) In 2014 is een geheel Nederlandstalige handleiding verschenen. De ADI-R is een gestructureerd diagnostisch interview dat wordt afgenomen om autisme te classificeren bij kinderen of volwassenen. Het interview wordt afgenomen bij ouders of naaste familie. Op deze manier wordt inzicht verkregen in de problemen die de cliënt in het dagelijks leven ervaart. Met de resultaten kan onderscheid gemaakt worden tussen autisme en andere ontwikkelingsstoornissen. Bij autisme kan vastgesteld worden op welke gebieden er ontwikkelingsproblemen zijn. Niet beoordeeld door de Cotan. Voor een overzicht van (recent) wetenschappelijk onderzoek, zie: e.nl/fileadmin/user _upload/document en/pdf/wetenscha ppelijk_onderzoek/ overzicht_wetensc happelijk_onderzoe k_ados_en_adi- R.pdf >2;0 ADOS-2 (de Bildt, de Jonge & Graeves- Lord, 2013) Een instrument om een diagnose ASS via een semigestructureerde observatie te kunnen stellen bij peuters, kinderen, adolescenten en volwassen. Niet beoordeeld door de Cotan. Voor een overzicht van (recent) wetenschappelijk onderzoek, zie: efe.nl/fileadmin/ user_upload/doc umenten/pdf/we tenschappelijk_o nderzoek/overzic ht_wetenschappe lijk_onderzoek_a DOS_en_ADI- R.pdf > 2;0 - module voor peuters - module voor kinderen die niet-nauwelijks spreken - module voor kinderen die spreken in korte zinnetjes - module voor kinderen en adolescenten met vloeiend taalgebruik Overzicht van aanbevolen (neuro-) psychologische instrumenten te gebruiken bij mensen met ASS 16- Instrument Omschrijving Psychometrische gegevens (Cotan) Ontwikkelingsleeftijd / doelgroep C Verdiepende handelingsgerichte diagnostiek Taal en communicatieve ontwikkeling Schlichting TvTB Deze test meet het niveau van (2012) de receptieve taalontwikkeling (taalbegrip)van jonge kinderen op de onderdelen woordbegrip, zinsbegrip en complexe opdrachten Cotan 2013 Scoort op items, m.u.v. criterium-validiteit (onvoldoende). Onderzoek bij kind/jeugd met ASS - 2;0-7;0 jaar Schlichting Test voor Taalproductie 2010 (J.E.P.T. Schlichting en H.C. lutje Spelberg) Deze test meet het niveau van de expressieve taalontwikkeling van jonge kinderen op woordniveau, zinsniveau, (semi- )spontane taal. Daarnaast is er de mogelijkheid het verbaal werkgeheugen, het Cotan 2010 Scoort op items, m.u.v. criterium-validiteit (onvoldoende). - 2;0-7;0 jaar

4 fonologisch werkgeheugen en de fonologische verwerking te onderzoeken. CELF preschool- 2-NL 2012 (E.H. Wiig, W.A. Secord, E. Semel) Nederlandse Bewerking: J. de Jong Test voor het meten van taalstoornissen. De test bestaat uit 9 subtests en 2 vragenlijsten. Cotan 2012 Scoort voldoende tot goed op de subtests. De vragenlijsten zijn onvoldoende. - 3;0-6;11 jaar T-TOS, 2013 (L. Verhoeven, J. Keuring, L. Horsels) CITO Test voor het meten van spraak- en taalvaardigheid. Voor het interpreteren van de gegevens is een goede kennis van zaken op het gebied van (een verstoorde) taalontwikkeling een vereiste Cotan 2013 Voldoende tot goed op alle onderdelen. - 4 t/m 10 jaar CCC-2-NL, 2007 (auteur: D.V.M. Bishop, bewerker: H.M. Geurts) Vragenlijst met 70 items gericht op verschillende aspecten (10 schalen*) van de communicatie waarbij er vooral aandacht is voor de pragmatiek. Naast schaalscores zijn er samengestelde scores voor Algemene Communicatie (ACS), Sociale interactie (SIS) en de pragmatiek *basisschalen: Spraakproductie, Syntax, Semantiek, Coherentie, Ongepaste initiatie, Stereotiepe taal, Gebruik van de context, Niet-verbale communicatie, Sociale relaties en Interesses Cotan 2007 Voldoende tot goed voor alle onderdelen behalve begrips- en criteriumvaliditeit. De betrouwbaarheid is voldoende voor de samengestelde schalen, onvoldoende voor de basisschalen. Instrument bedoeld voor 1) screening voor kinderen met spraaktaalmoeilijkheden 2) identificeren van kinderen met communicatiepro blemen en 3) identificeren van kinderen die voor ASS onderzocht moeten worden jaar Niet geschikt voor kinderen die niet spreken of voor kinderen met een andere dan Nederlandstalige achtergrond. CELF 4-NL (E. Semel, E.H. Wiigg, W.A. Secord) Nederlandse bewerking: W. Kort, M. Schittekatte, E. Compaan Test voor diagnose en evaluatie van taalproblemen. Cotan 2010 Voldoende tot goed voor de subtests, kern- en indexscores voor de leeftijd 5-15 jaar. De normen voor jaar zijn als onvoldoende beoordeeld wegens het ontbreken van gegevens. De observatieschaal en pragmatieklijst zijn onvoldoende wegens het ontbreken van gegevens jaar C. Verdiepende handelingsgerichte diagnostiek: Overige Sociaal Emotionele ontwikkeling Neuropsychologisch onderzoek Redzaamheid Motoriek/zintuigelijke prikkelverwerking Systeem Somatisch Orthodidactisch Logopedisch Persoonlijkheidsontwikkeling

5 * Volgens de COTAN verliezen tests tussen de 12 en 15 jaar na de vastgestelde normering hun geldigheid. Dit houdt in dat tests tot 12 jaar als goedgekeurd mogen gelden en tussen 12 en 15 jaar weliswaar als verouderd omschreven moeten worden, maar alsnog als toegestaan mogen worden beschouwd. Tests ouder dan 15 jaar moeten worden gekwalificeerd als niet meer te voldoen volgens de COTAN praktijk. In een aantal gevallen kan dit tot verlegenheidsbeslissingen van de COTAN leiden, omdat er anders mogelijk geen noodzakelijke tests meer voorhanden zouden zijn (Evers et al., 2000)

6