Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK)

Transcriptie

1 Instrument Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK) De VISK is ontwikkeld om sociaal probleemgedrag van kinderen met (mildere) varianten van pervasieve ontwikkelingsstoornissen te omschrijven. De vragenlijst kan binnen 10 minuten worden ingevuld door ouders of verzorgers. Ook bekend als Children's Social Behaviour Questionnaire (CSBQ) De leerkracht-versie (VISL) Een versie voor volwassenen met PDDNOS (VISV) Toelichting De Children's Social Behaviour Questionnaire is de Engelstalige versie van Luteijn (2000).De leerkracht-versie (VISL) en een versie voor volwassenen met PDD-NOS (VISV) zijn op dit moment in ontwikkeling. (Bron: website Kenniscentrum KJP) Doel De VISK inventariseert sociaal probleemgedrag bij kinderen met (milde) pervasieve ontwikkelingsstoornissen. De VISK kan gebruikt worden om het probleemgedrag van kinderen met PDD-NOS (Pervasieve Ontwikkelingsstoornis - Niet Anderszins Omschreven) nader te omschrijven, bij vragen over de behandelingsindicatie en in wetenschappelijk onderzoek naar PDD-NOS, bij effectmetingen, medicatie- en evaluatiestudies. Beperkingen van het doel De VISK kan de diagnostiek ondersteunen, maar doet geen uitspraak over de aanwezigheid van een stoornis. Ouders vullen de vragenlijst in. Scores kunnen om allerlei redenen vertekend zijn. Daarom is het van belang om op de hoogte te zijn van de achtergrond en de situatie van de ouders en mondeling door te vragen op de problematiek die de ouder middels de VISK heeft beoordeeld. De VISK is minder geschikt voor kinderen met een diepe en ernstige verstandelijke beperking. Doelgroep Kinderen met een pervasieve ontwikkelingsstoornis in de leeftijd van 4 tot en met 18 jaar. Werkveld In de Programmeringsstudie Jeugdzorg (2007) wordt de VISK genoemd als instrument voor diagnose en indicatiestelling. Volgens de ontwikkelaars is de VISK zowel geïndiceerd voor de geestelijke gezondheidzorg als het wetenschappelijk onderzoek. Materialen Het materiaal bestaat uit een handleiding met 21 normtabellen en een vragenlijst voor ouders. Gebruik Omdat de VISK eenvoudig door ouders zelf kan worden ingevuld, is bij de afname meestal geen deskundige

2 nodig. Voor een verantwoorde interpretatie is de deskundigheid van een psycholoog, orthopedagoog of kinderen jeugdpsychiater met testtheoretische kennis een voorwaarde. De vragenlijst kan zowel met pen-en-papier als met behulp van een computerprogramma worden afgenomen. Scoring De VISK kan gescoord worden met behulp van een zelfscorend antwoordformulier. Met een driepuntsschaal beoordeelt de ouder de mate waarin het gedrag, zoals beschreven in de items, gedurende de laatste twee maanden van toepassing is: 0 = niet van toepassing, 1 = een beetje/soms van toepassing en 2 = duidelijk/vaak van toepassing. Naast een VISK-totaalscore kunnen schaalscores worden berekend. De normeringschaal bestaat uit zeven categorieën en loopt van 'zeer laag' tot 'zeer hoog'. De normen zijn apart voor jongens en meisjes en per leeftijdsgroep af te lezen. Er zijn normtabellen voor kinderen uit de algemene bevolking, PDD-NOS kinderen, aangemelde ADHD-kinderen, algemene kinder- en jeugdpsychiatrie en verstandelijk gehandicapten. Tijdsinvestering Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 10 minuten. De scoring duurt minuten en de interpretatie is variabel. Type hulpmiddel Vragenlijst Onderdelen / subschalen De VISK telt 49 items. Deze items zijn verdeeld in zes probleemschalen: 1 niet goed afgestemd zijn op de sociale situatie (11 items) 2 verminderde neiging van sociale interactie (12 items) 3 oriëntatieproblemen in tijd, ruimte en plaats (8 items) 4 niet snappen van sociale informatie (7 items) 5 stereotiep gedrag (8 items) 6 angst voor en weerstand tegen veranderingen (3 items). Achtergrond De VISK is ontwikkeld door Luteijn, Minderaa en Jackson (1998) omdat bestaande instrumenten die het gedrag van kinderen met autisme meten niet voldoen voor de groep kinderen met PDD-NOS. Die instrumenten zijn direct afgeleid van de DSM-IV-TR criteria voor autisme. Hiermee worden de subtielere sociale problemen van de kinderen met PDD-NOS dus niet 'gevangen'. Bijna alle kinderen met PDD-NOS scoren op deze instrumenten zeer laag en daarmee wordt de variatie tussen kinderen met PDD-NOS onderling gemist. De VISK biedt de mogelijkheid om aan de restcategorie PDD-NOS van de DSM-IV meer inhoud te geven. In 1993 is de eerste versie van de VISK ontwikkeld. Bij deze eerste versie met 134 items over sociale problematiek en basale regulatiestoornissen (zoals slaap- en eetstoornissen) bleek na een studie dat de items over basale regulatiestoornissen niet voor PDD-NOS specifiek zijn. Na verwijdering van deze items ontstond een tweede versie met 96 items waarmee gedurende vijf jaar onderzoek is gedaan. In 2001 werd de VISK herzien naar aanleiding van een onderzoek onder ruim 3400 kinderen ( ). Op basis van klinisch oordeel werden de meest specifieke PDD-NOS items geselecteerd. Op deze 68 items werden factoranalyses gedaan. Dit resulteerde tot de huidige 49 item versie met zes subschalen. Theoretisch kader/verantwoording De inhoud van de items is gebaseerd op de PDD criteria uit de DSM-IV-TR. Daarnaast zijn de items gebaseerd op internationale literatuur en kennis en ervaring van medewerkers uit de kinder- en jeugdpsychiatrie. De basis voor de formulering van de items vormt de beschrijving van het probleemgedrag door ouders van kinderen met een diagnose in het PDD-spectrum. Relatie met andere hulpmiddelen De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie heeft in haar richtlijn 'Diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen' de Autisme en Verwante Stoornissenschaal voor Zwakzinnigen - Revisie (AVZ-R) aanbevolen als screeningsinstrument voor verstandelijk beperkten en de Social Communication Questionnaire (SCQ) voor kinderen met een gemiddeld-normale intelligentie. De VISK

3 is geschikt voor het concretiseren van PDD-NOS gerelateerd gedrag. De Autism Diagnostic Interview- Revised (ADI-R) en de Autism Diagnostic Observation Scale (ADOS) zijn aanbevolen als instrumenten voor uitgebreid onderzoek naar ASS (NVvP, 2009). Kwaliteit De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie stelt in haar richtlijn 'Diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen (ASS) bij kinderen en jeugdigen' dat de VISK geschikt zou zijn als instrument voor het concretiseren van pdd-nos-gerelateerd probleemgedrag bij kinderen, maar dat het vanwege het gebrek aan normen en cut-offscores geen houvast biedt voor het wel of niet classificeren als ASS (NVvP, 2009).De COTAN heeft in 2003 de normen en de criteriumvaliditeit als onvoldoende en de betrouwbaarheid en begripsvaliditeit als voldoende beoordeeld. De COTAN beoordeling is gebaseerd op het onderzoek beschreven in de VISK-handleiding van In de herziene handleiding van 2007 is de onderzoeksgroep veel groter (n=5.432 ipv n=3.252). Dit wordt met name veroorzaakt door een recentelijke hernormering van de VISK in de algemene bevolking (n=2507). Deze groep kinderen is samengesteld in de periode De hier beschreven resultaten van het onderzoek betreffende de betrouwbaarheid, de validiteit en de normering van de VISK zijn gebaseerd op de handleiding uit Betrouwbaarheid De interne consistentie: Voor de drie hoofdgroepen: kinder- en jeugdpsychiatrie, verstandelijk beperkten, de algemene populatie en voor de klinische groepen was de interne consistentie van de totaalscore hoog (Cronbach's alpha is min..90) en van de subschalen redelijk tot goed (Cronbach's alpha tussen.70 en.91). De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid: De VISK werd door 72 ouders onafhankelijke van elkaar ingevuld. De Pearson's r voor VISK-totaal was.86 en voor de subschalen.75 tot.89. Test-hertestbetrouwbaarheid: Om te meten of de VISK stabiel is over de tijd vulden 61 ouders de VISK na 3 tot 5 weken nogmaals in. De Pearson's r voor VISK-totaal was.88 en voor de subschalen.79 tot.89.concluderend: De betrouwbaarheid van de totaalscore is goed, van de subtotalen redelijk tot goed. Validiteit Begripsvaliditeit: Volgens verwachting werd een hogere samenhang gevonden tussen de VISK-schalen en de PDD-schaal ABC (Autism Behavior Checklist) dan met algemene psychopathologie zoals gemeten met de CBCL (Child Behavior Checklist ouderversie). De samenhang van de drie VISK-subschalen 'verminderd contact', 'oriëntatieproblemen' en 'sociaal begrip problemen' met sociale cognitie (Theory of Mind Takenboek, TOM) is zoals verwacht negatief (Pearson R: -.42 tot -.28). Alle VISK- en CBCL-items zijn ook simultaan geanalyseerd middels factoranalyse. Dit leverde acht factoren op: één met alleen VISK items, vier met alleen CBCL items en drie factoren die VISK en CBCL items bevatten. Hierbij werden vijf schalen van de VISK vrijwel onveranderd teruggevonden. Dit toont aan dat de VISKschalen tamelijk robuust zijn. De begripsvaliditeit is ook bepaald door naar de onderlinge samenhang van de items te kijken. Er zijn significante correlaties gevonden tussen de VISK-totaalscore en de subschalen: van.55 tot.74. De correlaties tussen de subschalen onderling zijn lager, van.41 tot.69. Criteriumvaliditeit:Onderzocht is of de VISK onderscheid maakt tussen groepen kinderen met verschillende psychiatrische diagnoses. Hiertoe werden gemiddelde VISK-scores van PDD-NOS kinderen vergeleken met kinderen met HFA, ADHD + PDD-NOS, ADHD, internaliserende problematiek, verstandelijke beperking en PDD (VH + PDD), verstandelijke beperking (VH) en kinderen uit de algemene bevolking. Volgens verwachting scoort de PDD-NOS groep significant lager op vijf van de zes schalen dan de HFA-groep. Op vier schalen die conceptueel de meeste overlap vertonen met de DSM-IV-TR criteria voor een PDD scoren de HFA en de PDD- NOS groepen hoger dan de ADHD groep, zodat tussen deze groepen klinisch onderscheid gemaakt kan worden. De schalen 'niet optimaal afgestemd op de sociale situatie' en 'oriëntatieproblemen in tijd plaats en ruimte' onderscheiden niet significant tussen PDD-NOS, HFA en ADHD. Dit komt overeen met de moeilijkheden in de praktijk bij de diagnose van PDD-NOS en ADHD. De VH + PDD groep scoort significant hoger dan de VH groep op 3 subschalen en de VISK totaal. De onderzoekers concluderen dat met de VISK

4 klinische groepen naar verwachting kunnen worden onderscheiden. Normering Er zijn drie aparte normgroepen gedefinieerd: 1 een algemene kinder- en jeugdpsychiatrische groep (n=2271) 2 een groep matige tot licht verstandelijke beperkten (n=654) 3 een groep kinderen representatief voor de algemene bevolking (n=2507) Voor de eerste twee groepen geldt dat VISK-scores vooral samenhangen met leeftijd en geslacht. In de groep met een verstandelijke beperking zijn er significante verbanden gevonden tussen VISK-scores, leeftijd en IQ, maar niet met geslacht. Bij het berekenen van de normtabellen is rekening gehouden met bovenstaande resultaten. Daarnaast zijn vier aparte tabellen opgenomen voor kinderen met PDD-NOS, hoogfunctionerend autisme (HFA), ADHD en de comorbide verstandelijk beperkte PDD groep (VH + PDD). Kinderen van allochtone ouders zijn niet voldoende vertegenwoordigd in de normgroepen. Overige kwaliteitsaspecten De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie stelt in haar richtlijn 'Diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen (ASS) bij kinderen en jeugdigen' dat de VISK geschikt zou zijn als instrument voor het concretiseren van pdd-nos-gerelateerd probleemgedrag bij kinderen, maar dat het vanwege het gebrek aan normen en cut-offscores geen houvast biedt voor het wel of niet classificeren als ASS (NVvP, 2009).De COTAN heeft in 2003 de normen en de criteriumvaliditeit als onvoldoende en de betrouwbaarheid en begripsvaliditeit als voldoende beoordeeld. De COTAN beoordeling is gebaseerd op het onderzoek beschreven in de VISK-handleiding van In de herziene handleiding van 2007 is de onderzoeksgroep veel groter (n=5.432 ipv n=3.252). Dit wordt met name veroorzaakt door een recentelijke hernormering van de VISK in de algemene bevolking (n=2507). Deze groep kinderen is samengesteld in de periode De hier beschreven resultaten van het onderzoek betreffende de betrouwbaarheid, de validiteit en de normering van de VISK zijn gebaseerd op de handleiding uit Beschikbaarheid De VISK is beschikbaar voor gedragswetenschappers (bijvoorbeeld: psychologen, (ortho)pedagogen), artsen en remedial teachers. Bestelinformatie Boom test uitgevers Kosten (prijspeil 2015): Handleiding: 99,95 euro Formulieren (pak a 25 st.): 69,95 euro Literatuur Boendermaker, L. et al. (2007). Programmeringsstudie Jeugdzorg : Derde Deelstudie. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Evers, A., Vliet-Mulder, J.C. van, & Groot, C.J. (2005). Documentatie van tests en testresearch in Nederland, aanvulling 2005/02 (COTAN). Amsterdam: Boom test uitgevers. Hartman, C.A. et al. (2007). Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen. Herziene handleiding Amsterdam: Harcourt. NVvP/ Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (2009). Richtlijn Diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Utrecht: De Tijdstroom. Links Uitgeverij Pearson Website van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Deze informatie is op 18 juni 2016 gedownload van

5