Overzicht tests Diagnostiek Volwassenen (ontwikkelingsleeftijd vanaf 16)

Transcriptie

1 Overzicht tests Diagnostiek Volwassenen (ontwikkelingsleeftijd vanaf 16) Algemeen: Bij het vaststellen van dit overzicht zijn recente (wetenschappelijke) inzichten en de DSM-5 als leidraad gebruikt. Het is niet de bedoeling en ook niet haalbaar om een volledig overzicht van alle beschikbare onderzoeksmiddelen te geven. Natuurlijk staat het professionals vrij om andere tests te gebruiken op basis van eigen ervaring. Het is een voorwaarde om naast de scores van de tests ook naar de (integrale) kwalitatieve interpretaties te kijken en te zoeken naar profielen door de tests heen. DSM-5: Beknopte diagnostische criteria autismespectrumstoornis 1) Blijvende beperkingen op het gebied van de sociale communicatie en sociale interactie in uiteenlopende situaties. 2) Beperkte, repetitieve gedragspatronen, interesses of activiteiten. 3) Symptomen moeten aanwezig zijn in de vroege ontwikkelingsperiode. 4) De symptomen veroorzaken een klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen. 5) De stoornissen kunnen niet worden verklaard door een verstandelijke beperking of een globale ontwikkelingsachterstand. Verder wordt in de uitgebreide criteria, de specificaties en de diagnostische kenmerken herhaaldelijk aandacht besteed aan het intellectuele profiel (A) en het actuele niveau van het communicatieve en verbale functioneren (verder uitgewerkt onder C). Aanbevolen tests: Voor de classificerende diagnostiek (B) is de combinatie van de ADI-R en de ADOS-2 voldoende. De afname van intelligentietesten (A) is belangrijk om de invloed van zwakbegaafdheid/verstandelijke beperking op de problematiek te onderzoeken en/of als oorzaak uit te sluiten. Tests ten behoeve van de verdere verdiepende en/of handelingsgerichte diagnostiek (C) kunnen worden gebruikt om te komen tot een sterkte-zwakte analyse, hierbij spelen observaties een belangrijke rol. Natuurlijk kunnen aanvullende tests worden uitgevoerd die niet zijn opgenomen en uitgewerkt in onderliggend overzicht. Het volgende ligt hieraan ten grondslag: - Deze tests worden maar af en toe gebruikt en het hangt van de kennis en ervaring van de professional af om hier op een juiste wijze mee om te gaan. - Veel tests kunnen niet gebruikt worden als classificatie middel veelal om dat het te brede en generalistische tests betreft. - Bij mensen met autisme is het zelfinzicht niet altijd goed; dit kan bij bepaalde vragenlijsten een verkeerd beeld geven. 1

2 Overzicht van (neuro-) psychologische instrumenten gebruikt en onderzocht bij gegevens (Cotan)* Resultaat met A Verstandelijke functioneren WAIS-IV (Wechsler, 2012) Kaufman Adolescent and Adult Intelligence Test (KAIT) (Kaufman & Kaufman, 1993) Deze testbatterij wordt gebruikt om het intelligentieprofiel vast te stellen. Deze testbatterij wordt gebruikt om het huidige niveau van intelligent functioneren te bepalen. Cotan, 1999 Alle items goed en voldoende m.u.v. criteriumvaliditeit (onvoldoende). Voor psychometrische gegevens wordt verwezen naar de handleiding van de WAIS-III. Cotan, 2005 Alle items goed m.u.v. normen (voldoende) en criteriumvaliditeit (nog niet uitgevoerd). Spek, Scholte & Van Berckelaer- Onnes, 2008 Spek, Scholte & Van Berckelaer Onnes, 2009a (WAIS III) Volwassenen met een autistische stoornis presteren relatief zwak op de indexschaal Verwerkingssnelheid. SON-R 6-40 (Tellegen & Laros, 2010) Niet verbale intelligentietest in het bijzonder geschikt voor kinderen en handicaps in de verbale communicatie en met taalproblemen. Cotan, 2012 Scoort op alle items voldoende/goed. Overzicht van (neuro-) psychologische instrumenten gebruikt en onderzocht bij B. Classificerende diagnostiek gegevens ADI-R (Rutter, lecouteur&lord, 2003; De Jonge & De Bildt, 2007) De ADI-R is een gestructureerd diagnostisch interview dat wordt afgenomen om autisme te classificeren bij een kind of volwassene. De ouders of verzorgers zijn informant. Zij zijn een onmisbare informatiebron bij de diagnostiek van autisme, omdat zij de problemen kennen die de persoon in het dagelijks leven ervaart en het best op de hoogte zijn van zijn of haar ontwikkelingsgeschiedenis. de Cotan Er zjn geen data beschikbaar over de betrouwbaarheid van de ADI-R in een volwassen populatie. Het instrument beschikt over contentvaliditeit. DSM-5 interview (A. Spek, 2013) Semigestructureerd anamnestisch interview gebaseerd op de criteria van de DSM-5 ter beoordeling of er sprake is van een autismespectrumstoornis. ADOS module 4 (Annelies de Bildt, Maretha de Jonge, Kirstin Greaves-Lord, 2013) De ADOS-2 is een observatieinstrument waarin verschillende communicatieve en sociale gedragingen op gestandaardiseerde wijze worden uitgelokt. Module 4 wordt gebruikt voor diagnostiek bij volwassenen. Dit instrument is beoordeeld als relatief betrouwbaar (interraterbetrouwbaarheid, test-hertestbetrouwbaarheid en interne consistentie). Hus & Lord,

3 De inhoudsvaliditeit is beoordeeld als goed. Overzicht van (neuro-) psychologische instrumenten gebruikt en onderzocht bij gegevens (Cotan) C Verdiepende handelingsgerichte diagnostiek: Cognitieve kenmerken Theory of Mind (ToM)/ Sociaal inzicht Strange Stories Test (Happé, 1994) Faux-pas Test (Stone, Baron- Cohen & Knight, 1998) Verhaaltjes die dagelijkse situaties beschrijven waarin doen alsof, ironie en figuurlijk taalgebruik voorkomen. Er wordt gevraagd naar de bedoeling achter opmerkingen en motivatie van personen in die verhaaltjes. Specifiek ontwikkeld voor volwassenen. Bij deze tests worden vragen gesteld over sociale verhalen. Bijvoorbeeld m.b.t. de emoties van personages of achterliggende motivatie voor bepaald gedrag. Goede interbeoordelingsbetrouwbaarheid (Kaland et al., 2005). et al., Joliffe & Baron-Cohen, Spek, Scholte & Van Berckelaer- Onnes, 2009a - Zalla et al., Spek et al., 2009a Resultaat met zijn in het algemeen geneigd om taal letterlijk te nemen en hebben moeite met herkennen van ironie en sarcasme. Normale volwassenen hebben (vrijwel) geen moeite met de verhaaltjes. presteren zwakker dan gezonde volwassenen. Ook voor volwassenen blijkt deze test echter relatief lastig. Empathy Quotient (EQ, Baron-Cohen & Wheelwright, 2004) Thematic Apperception Test (TAT, Murray, 1943) Zelfrapportagevragenlijst die de Theory of Mind in kaart brengt. Wanneer er een vermoeden is van gering zelfinzicht, is gebruik van deze vragenlijst niet aangewezen. Plaat met daarop mensen die zich in een specifieke situatie bevinden. Er wordt gevraagd om te vertellen wat men ziet. Ook worden vragen gesteld over de verhoudingen tussen de mensen en wordt gevraagd om te fantaseren over het verhaal dat ten grondslag ligt aan de situatie op de plaat. Twijfelachtige validiteit en betrouwbaarheid. & Wheelwright, Wakabayashi et al., Spek et al., 2009a - Beaumont & Newcombe, 2006 Volwassenen met de autistische stoornis of de stoornis van Asperger scoren lager op de EQ dan volwassenen uit de controlegroep. De score op de EQ blijkt gecorreleerd met de Faux-pas Test en de Strange Stories Test. Uit onderzoek blijkt dat het voor volwassenen met relatief moeilijk is om verklaringen te geven voor de emoties (mentale toestand) van de mensen op de plaat. 3

4 Overzicht van (neuro-) psychologische instrumenten gebruikt en onderzocht bij gegevens (Cotan) Centrale Coherentie Rey-Osterrieth Complexe Figure Test (ROCF, Rey, 1941; Osterrieth, 1944) Embedded Figures Test (Witkin et al., 1962) Autisme Spectrum Quotiënt (AQ, Baron-Cohen et al., 2001) Systemizing Quotient (SQ, Baron-Cohen et al., 2003) Complexe figuur die nagetekend moet worden. Er wordt bekeken of bij het natekenen gelet wordt op het grotere geheel of dat er vanuit de details gewerkt wordt. Kleine figuur moet gedetecteerd worden binnen een grotere figuur. Screeningsvragenlijst die door middel van zelfrapportage verschillende kenmerken van in kaart brengt. Vragenlijst waarmee door middel van zelfrapportage de neiging tot het systematiseren van details in kaart wordt gebracht. Psychometrische gegevens afhankelijk van het gebruikte scoresysteem. Goede testhertestbetrouwbaarheid. Interne consistentie en testhertestbetrouwbaarheid voldoende (Hoekstra et al., 2008). - Tsatsanis et al., ingediend - Bölte et al., Joliffe & Baron-Cohen, Minshew, Williams & Gastgeb Spek, Scholte & Van Berckelaer- Onnes, ingediend et al., Hoekstra et al., 2008 et al., Wakabayashi et al., Wheelwright et al., 2006 Resultaat met benaderen de ROCF op een meer detailgerichte wijze in vergelijking met zowel gezonde als klinische controlegroepen. Eén studie laat zien dat sneller zijn in het detecteren van de kleine figuur dan een controlegroep (Jollife & Baron-Cohen, 1997), andere studies rapporteren geen verschil. scoren hoger dan normale proefpersonen. rapporteren een sterkere neiging tot systematiseren dan volwassenen in de controlegroep. 4

5 Overzicht van (neuro-) psychologische instrumenten gebruikt en onderzocht bij gegevens Executieve Functies Wisconsin Card Sorting Test (WCST, Berg, 1948) Intradimensional/ Extradimensional (ID/ED) shifttaak van de Cambridge Neuropsychologic al Test Automated Battery (cantab) (Robbins et al., 1994) Color Word Test van de D-KEFS (Delis, Kaplan & Kramer, 2001) Verbale fluencytaak (doorgaans wordt gebruik gemaakt van de fluency-taken in de Groninger Intelligentie Test (GIT; Luteijn & Ploeg, 1983). Maar ook in de D-KEFS zit een letter-fluencytaak (Delis, Kaplan & Kramer, 2001) BRIEF-A (Behavior Rating Inventory of Executive Function Adolescents, Roth, Isquid & Goia, 2011) Deze test wordt gebruikt om mentale schakelvaardigheid te onderzoeken. Responskaarten moeten volgens een steeds wisselend principe onder vier verschillende stimuluskaarten gesorteerd worden. Uit de feedback van de proefleider of van de computer moet het juiste sorteerprincipe worden afgeleid. De taak wordt gebruikt om cognitieve flexibiliteit te onderzoeken. Er worden figuren aangeboden die bestaan uit een combinatie van vormen en lijnen, waarbij er steeds een keuze gemaakt moet worden tussen twee stimuli. Hierop wordt feedback gegeven. Er vinden regelwisselingen plaats. Deze taak meet responsinhibitie. De opdracht is om de kleur te noemen waarin woorden gedrukt zijn en hierbij moet het lezen van het woord onderdrukt worden. Met deze taak wordt in kaart gebracht of iemand in staat is om op basis van fantasie en associatievermogens ideeën te genereren. Hiermee worden onder andere het denktempo en strategiegebruik nader onderzocht. Met deze gedragsvragenlijst kunnen executieve functies bij een volwassene in kaart gebracht worden. Executieve functies zijn cognitieve processen die nodig zijn voor doelgericht, efficiënt en sociaal aangepast gedrag. Psychometrische gegevens beschikbaar in handleiding (Heaton et al., 1993) Testhertestbetrouwbaarheid is goed voor de ED-shift, echter zwak voor de ID-shift (Lowe & Rabbit, 1998). Zie handleiding D- KEFS voor psychometrische gegevens (Delis, Kaplan & Kramer, 2001). Voor psychometrische gegevens wordt verwezen naar handleiding van de GIT en de D-KEFS. Normen, begripsvaliditeit en criteriumvaliditeit onvoldoende wegens ontbreken gegevens. - Rumse & Hamburger, Teunisse et al., Berger et al., Hill, Hughes, Russell & Robbins, Ozonoff et al., Teunisse et al., Kleinhans, Akshoomoff & Delis, Kleinhans et al., Spek et al., 2009a Resultaat met presteren slechter op de WCST dan de controlegroep. hebben meer moeite met de ID/ED-taak dan een controlegroep. Onderzoek laat zien dat de ED-shift (conceptuele shift) voor de -groep moeilijker is dan de IDshift (perceptuele shift). presteren niet afwijkend. presteren zwakker bij de letter-fluencytaak van de D-KEFS, evenals de verbale fluencytaak van de GIT. Sensorische prikkelverwerking Adult/Adolescent Sensory Profile (C.E. Brown & W. Dunn, 2002) Geeft een beeld van de sensorische prikkelverwerking van adolescenten en volwassenen. Biedt handvatten voor interventie. Niet beoordeeld door de Cotan Evidentie voor validiteit en betrouwbaarheid is weergegeven in de handleiding. Nog niet onderzocht bij mensen met autisme. 5

6 C. Verdiepende handelingsgerichte diagnostiek: Overige Sociaal Emotionele ontwikkeling Neuropsychologisch onderzoek Redzaamheid Motoriek/zintuigelijke prikkelverwerking Systeem Somatisch Orthodidactisch Logopedisch Persoonlijkheidsontwikkeling *Cotan: Volgens de COTAN verliezen tests tussen de 12 en 15 jaar na de vastgestelde normering hun geldigheid. Dit houdt in dat tests tot 12 jaar na normering als goedgekeurd mogen gelden en tussen 12 en 15 jaar weliswaar als verouderd omschreven moeten worden, maar alsnog als toegestaan mogen worden beschouwd. Tests ouder dan 15 jaar moeten worden gekwalificeerd als niet meer te voldoen volgens de COTAN praktijk. In een aantal gevallen kan dit tot verlegenheidbeslissingen van de COTAN leiden, omdat er anders mogelijk geen noodzakelijke tests meer voorhanden zouden zijn (Evers et al., 2000). 6

7