door P. G. Schreuder.

Transcriptie

1 EEN [GE OPMERKINGEN 228 ENIGE OPMERKINGEN OMTRENT DE REGELINS VAN DE NAZORG 1 ) r, r, door P. G. Schreuder. De Secretaris onzer afdeling heeft mij verzocht, iets te zcgcen over het reeds eerder door mij geopperde denkbeeld van een wijziging van het K.B. in dien geest, dat aan alle of sommige scholen voor het B.O. een door het Rijk betaalde leerkracht kan worden benoemd, boven het tegenwoordig wettelik aantal, waardoor het mogelik zal worden, dat de nazorg of een deel der nazorg aan het onderwijzend personeel der scholen of aan een bepaalde persoon uit dit personeel zonder schade voor het onderwijs en ten bate van de nazorg kan worden opgedragen. Door het u allen welbekende feit, dat op z'n hoogst slechts 1/5,1 3 der oud-leerlingen van de scholen voor zwakzinnigen in staat is na het 21e levensjaar zelfstandig, zonder verdere hulp of steun door het leven te komen, worden wij van zelf gedrongen te erkennen, dat we met onderwijs en opleiding onzer zwakzinnigen niet klaar zijn, en dat ons werk op school niet de gehele, doch slechts het begin van de zwakzinnigenzorg is. De vraag, hoe wij ons werk na de schooljaren het best zien voortgezet, is steeds op de scholen voor zwakzinnigen door het personeel dier scholen zelf beantwoord, door geheel vrijwillig op zich genomen nazorg. De nazorg is steeds uitgegaan van de school. De opvoeders verloren hun oud-leerlingen niet uit het oog, maar zochten voor hen een werkkring en stonden ze met raad en daad ter zijde. Langzamerhand werd dit geheel vrijwillig verrichte nazorgwerk te zwaar. Het gevolg is geweest, dat in sommige grote steden dit werk overgenomen werd door de nazorg--ambtenaar. Nu krijgen we twee vragen te beantwoorden: 1 e. Welke behoort de verhouding te zijn tussen de scholen en de nazorg? 2e. Op welke wijze kan de nazorg geregeld worden daar, waar van een afzonderlike nazorg-ambtenaar geen sprake is, omdat er voor een amtenaar niet voldoende werk is? Wat betreft de beantwoording van de 1 e vraag, hieraan moet. vooraf gaan, of het in het belang van het zwakzinnige kind in het algemeen, en de ontslagen leerlingen in het biezonder, van betekenis is, dat er verband blijft bestaan tussen school en nazorg, een nauwer 1) Lezing gehouden op de vergadering van de afd. Arnhem e.o. der Ver. van O. en A. op 3 Juli 1929 en op verzoek der afdeling geplaatst in dit tijdschrift.

2 EENIGE OPMERKINGEN 229 verband dan uitsluitend administratief, waarbij de leerling ontslagen wordt en het hoofd der school een verslag ten behoeve van de nazorg-ambtenaar geeft, terwijl de gehele nazorgtaak op de nazorg-ambtenaar komt te rusten. `Vat nu het belang van het zwakzinnige kind in het algemeen betreft, is het echter reeds voor ons werk op school van groot belang, om een goed en helder overzicht te krijgen van de wijze waarop onze oud-leerlingen terecht komen in de maatschappij. Dit kan van grote betekenis zijn voor onze werkmethoden op school, en kan de school mogelik maken, om met plaatselike omstandigheden haar voordeel te doen bij de opleiding der leerlingen voor de maatschappij. Toch bestaat er over het algemeen de neiging, om daar waar een nazorgambtenaar is, de nazorgtaak geheel aan de ambtenaar voor de nazorg over te laten. De grote waarde, die het blijvend contact van de leerling met de opvoeder ook voor de oud-leerling heeft, is steeds, ook door alle voorstanders van een afzonderlik geregelde nazorg, erkend. Zo luidt het in het bekende rapport der commissie ter bestudering van het vraagstuk der After care" (maatschappelike zorg) van de heren Prof. Dr. K. Herman Bouman. Dr. J, Gewin en Dr. D. Herderschêe: Hoewel van bijna niemand de invloed grooter zal kunnen zijn dan van den vroegeren onderwij-. zer-opvoeder, indien die althans een vriend van het kind is geweest, zoo zijn er toch bezwaren aan verbonden hem geheel met de maatschappelike zorg +te belasten.2 ) En het Haarlemse rapport de Boer: Reeds meermalen is betoogd, dat dit toezicht het beste zou worden uitgeoefend door de onderwijzer, die het kind in de klasse heeft gehad. Inderdaad meent de Commisie, dat in deze oplossing veel aantrekkelijks zit en dat in een aantal kleine plaatsen met een school voor B.O., vooral gedurende de eerste jaren van het bestaan der school, deze oplossing kan worden aanvaard. Zooals gedurende de schooljaren het onderwijs door regelmatig contact met het huiselijke milieu kan worden gebaat, zal de stelselmatige aanraking van de (n) onderwijzer- (es) en de leerling na het opslag van school in den regel een goeden invloed uitoef enen.2 ) De bezwaren, die tegen het opdragen van de nazorg aan het onderwijzend personeel worden aangevoerd, zijn de volgent' ie: Voor de regeling van de Maatschappelijke zorg is naast kennis van het achterlijke kind noodig kennis van de arbeidsmarkt, vertrouwdheid met arbeidstoestanden, het voeling houden met het gezin en met zijn werkgevers, ervaring van de werking van ver- 2) Aanhalingen en gegevens ontleend aan : P. de Boer ea R. Hoogland, Het Zwakzinnigenonderwijs en de Nazorg.

3 EENIGE OPMERKINGEN 230 schillende maatschappelijke paedagogische instellingen, contact met rechter en dokter en nog zooveel andere dingen."2 ) De speciale ervaring zal hij, die de Maatschappelijke zorg in handen neemt, misschien op den duur krijgen, maar zeker is het, dat hij van den beginne af aan, daaraan al zijn kracht en tijd zal moeten geven en dat die werkkring niet vereenigbaar is met dien van den onderwijzer." (Rapport van Prof.K. Herm. Bouman c.s.). Met dit contact (d.i. met de onderwijzer) en deze invloed is de z.z. evenwel niet geholpen. Hij heeft tal van malen doorgaans overdag de helpende hand noodig en die hulp kan de leerkracht, die door zijn taak bezet is, niet geven. Daarbij zou voor een grootere stad, waar de scholen al gedurende eenige jaren leerlingen hebben afgeleverd aan de maatschappij, de regeling onuitvoerbaar worden. Wisseling en vertrek van leerkrachten zou voor belangrijke groepen z.z. de Nazorg kunnen doen ophouden; toevallige plaatsing in bepaalde klassen zou enkele leerkrachten overmatig kunnen belasten, waarvan slechte of halve nazorg het gevolg zou zijn; leerkrachten, die voor dit werk zichzelf minder geschikt of minder geroepen zouden voelen, zouden toch daarmede worden belast. Versnippering en verspilling van tijd en moeite en weinig zekerheid van goede behartiging van de Nazorg zouden uit deze regeling voortvloeien. Voor deze Nazorg te rekenen 'op en haar te baseeren op de individueele medewerking van leerkrachten van het buitengewoon onderwijs is onjuist. Het personeel kan het z.z. kind in dit opzicht niet geven, walt het noodig heeft." ( Uit het Haarlemse rapport-de Boer). 2 ). Daarom hoort m.i. tot de taak van de nazorg-ambtenaar, dat hij de arbeidsmogelikheden en arbeidsgelegenheden leert kennen en daarna de scholen van advies dient bij de plaatsing. Het moeilike en tijdrovende werk van het leren kennen der verschillende plaatsingsmogelikheden, moet de school bespaard blijven. Ook moet de nazorg-ambtenaar de administratie voeren, de resultaten verwerken, geregeld rapport uitbrengen over de gang van zaken, de avondverzorging en administratie der werkinrichtingen behoort m. i. onder zijn beheer. Vooral in grote steden als Amsterdam, Den Haag en Rotterdam zal de ambtenaar voor de nazorg hier al zijn handen aan vol hebben. De paedagogische leiding van de oud-leerling, het advies over de beroepskeuze, het bijspringen in moeilikheden behoort echter indien dit mogelik is, zolang de leerling steeds weer hulp nodig heeft, in voortdurend contact met de nazorgambtenaar, aan de school te blijven, die het gezin steeds van raad heeft gediend. Het ideaal, dat ik mij dus voor ogen stel, is dit, dat de nazorg, uitgroeiende van de scholen z'n organiserend, leidend, steunend en helpend middelpunt zal vinden in de nazorgambtenaar en diens bureau. Zo wordt er een levend organies geheel geschapen. De

4 EENIGE OPMERKINGEN 231 school komt niet te staan buiten, maar blijft een vruchtbaar, voor ons werk onmisbaar contact houden met het leven. Daarom is het voor de nazorg in de grote steden m.i. van grote betekenis, dat aan de scholen een boventallige leerkracht benoemd kan worden, die voor het blijvend contact met de oud-leerlingen, gesteund door de nazorg-ambtenaar, zorgen kan. Aan het grote bezwaar, dat van het personeel der scholen geen extra-arbeid in hun vrije uren gevergd mag worden, en eigenlijk aan vrijwel alle bezwaren, die genoemd worden, komt een wijziging van het K.B., die ik in het begin omschreven heb, tegemoet. Hot is ook wel duidelik, dat althans in de grote steden, waar een nazorg-ambtenaar zijn zegenrijk werk verricht;, het bezwaar van personeelswisseling van de scholen, waardoor telkens voor een deel der leerlingen een ander de nazorg moet overnemen, bij een dergelijke regeling niet zo sterk zal worden gevoeld. Trouwens heeft bij de tegenwoordige toestand, nu de belangen van onze oud-leerlingen wat de nazorg betreft als regel aan één man worden toevertrouwd, deze ambtenaar niet evenzeer het recht om zijn werk neer te leggen, en als hij plotseling komt te overlijden, geldt dan niet dat voor de gehele groep van oud-leerlingen de nazorg plotseling ophoudt en overgenomen moet worden door een kracht, die wat de maat-- schappelike nazorg betreft er zich nog geheel in moet werken en waarvoor opnieuw de bezwaren moeten gelden, die eerst voor de onderwijzer golden? Ook hierom reeds is het goed, dat ook in grote steden, waar een nazorg-ambtenaar is, er door persoonlike mede-arbeid aan de nazorg, voortdurend contact tusschen school en nazorg, bestaan blijft. Ook nog om een andere reden heeft een op deze wijze geregelde nazorg voor mij grote bekoring. En hier komen we aan de beantwoording van de tweede door mij gestelde vraag: op welke wijze kan de nazorg geregeld worden daar, waar van een afzonderlike nazorg--ambtenaar geer sprake kan zijn, omdat er voor een ambtenaar niet voldoende werk is? Allereerst een opmerking over de nazorg voor de oud-leerlingen der biezondere scholen, waarvoor een regeling als de hierboven aangeduide zeker van grote betekenis zou zijn. Ze komt ook aan de belangen der oud-leerlingen van de biezondere scholen, tegemoet, zonder die der openbare -naar in het minst te schaden. We hebben n.l. te rekenen met het feit, dat het de ouders der leerlingen van Protestant Christelike of van Rooms Christelike scholen lang niet onverschillig is in welk milieu hun kind geplaatst wordt. De redenering, dat de normale kinderen uit deze gezinnen moeten leren overal in het leven, in elk milieu, hun weg te vinden, moge misschien voor blinde, geve, lichamelik gebrekkige kinderen opgaan, maar zeer zeker niet voor geestelik geschaden, psychopaten of zwakzinnigen. Daarvoor is de sug-

5 EENIGE OPMERKINGEN 232 gestieve invloed van de omgeving op onze psychie3 misdeelden te groot. Men moge dan over de al of niet wenselikheid van het rekening houden met de levens- en wereldbeschouwing der ouders denken zo men wil, met het feit zelf, dat de ouders er rekening mee gehouden, willen hebben, heeft men te rekenen. Daarom is het zo goed, als de plaatsing en de paedagogiese nazorg van de leerlingen der Prot. Chr. en Rooms Chr. scholen uit kan gaan van de school. zonder dat men behoeft te komen tot een eigen, geheel zelfstandig georganiseerde nazorg, maar integendeel deze nazorg voor de oud-leerlingen dier scholen zich zonder dwang aan de algemene nazorg aan kan sluiten en daarvan zonder gevaar voor geestelike schade of wat hiervoor gehouden wordt, voor de leerlingen kan profiteren. Ten slotte de regeling op het platteland en in adie plaatsen, waar voor een ambtenaar voor de nazorg geen volledige dagtaak is weggelegd. Op vele plaatsen wordt de nazorgarbeid nog geheel belangeloos door het personeel gedaan. In Dordrecht, Vlaardingen en Delft is van gemeentewege of door een vereniging Nazorg" het hoofd der school, resp. een onderwijzer met de nazorg belast, die hiervoor een extra-vergoeding ontvangt. 2 ) De vraag of verschillende kleinere gemeenten geen nazorgambtenaar kunnen hebben, die de organisatie van de maatschappelike nazorg op zich neemt, zoals ik het voor de grote steden heb aangegeven, en tot wie het onderwijzend personeel zich om steun en raad bij plaatsing hunner leerlingen wenden kan, is nog niet door de practijk beantwoord. Het is zeker een mogelikheid, die onder het oog moet worden gezien. In ieder geval zal voor elke gemeente, waar een nazorg-ambtenaar geen volledige dagtaak vinden kan, een wijziging van (het K.B. in den zin als door mij boven aangegeven, van de grootste betekenis zijn. Niet vergeten moet worden, dat de arbeidsmarkt in kleinere gemeenten gemakkeliker te overzien is dan in grote steden, en de verschillende kwaliteiten, die van de nazorg-ambtenaar juist worden gevergd, worden er gemakkeliker verworven, zodat de bezwaren tegen de onderwijzer-ambtenaar er lang niet in die mate gelden als in de grote steden. Een nazorg-ambtenaar voor meerdere gemeenten samen, lijkt mij niet zonder meer verwerpelik, wellicht gewenst, maar het is wel duidelik, dat de nazorg-ambtenaar, die meerdere kleine gemeenten te verzorgen zou hebben, de steun van het personeel der scholen niet zou kunnen missen, reeds hierom, dat hij niet steeds op de plaats zijn kan, waar zijn hulp nodig is. en ook de ouders der oud-leerlingen en de oud-leerlingen zelf iemand nodig hebben, waar zij altijd naar toe kunnen gaan, die in hun plaats en in hun nabijheid woont. Ook voor de scholen aan inrichtingen verbonden is het van betekenis, dat geregeld hulp geboden kan worden aan de oud-leer--

6 EENIGE OPMERKINGEN 233 lingen, die de school hebben verlaten. De organisatie van deze hulp is op zich zelf een moeilik vraagstuk, daar de oud--leerlingen als regel over het gehele land zijn verspreid, en daardoor springt de waarde van een regeling, als boven door mij aangegeven, des te duideliker in het oog. Heb ik u in het vorige de grote waarde van een wijziging van het K.B. in deze zin voor de nazorg uiteen gezet en u doen zien, hoe de nazorg onder alle omstandigheden hiermede gebaat slechts een enkele opmerking wil ik nog maken over de waarde van deze regeling voor onze scholen. Over de grote betekenis, die het voor ons onderwijs heeft in nauw contact te blijven met onze leerlingen, sprak ik reeds. Nu wil ik nog even wijzen op de betekenis die deze boventallige leerkracht zou hebben voor ons arbeidsonderwijs en voor de kleine en middelmatig grote scholen. Ons arbeidsonderwijs vraagt, indien wij de opleiding onzer leerlingen meer willen doen aansluiten aan het leven, iemand, die een belangrijk deel van zijn tijd ihieraan geven kan. En ook kleine scholen met hun heterogene groepen, zouden ook met een leerkracht. die slechts een gedeelte van zijn tijd aan het onderwijs kan geven, zeer gebaat zijn. Dat ons leerlingenaantal per onderwijzer voor de kleine scholen zeker te hoog is, mag nog wel eens gezegd worden in en door een afdeling, waartoe 4 kleine en 2 scholen van slechts middelbare grootte behooren. Arnhem, Zonneschijn-Zonnehoeve". GLINNINGrNLIM1VIER. Buiten de rubriek Boek en Tijdschrift" vestigen we de aandacht op het Gunning-nummer van Paedagogische Studiën." We vermoeden dat dit nummer, een boek van 162 blz., prompt op 13 Juli verschenen, de jubilaris ontroerd zal hebben. Deze feestbundel toch toont hem werkelijk, wat Prof. Casimir zegt: hoe levend en bloeiend de opvoedkundige studies in Nederland zijn, hoe menschen uit verschillende sfeer en van verscheiden werkkring, Ihier van hunne aren hebben samen gedragen, om een garve te binden, grootendeels op de akkers ge -i roed, waarop zijn zaad nu al meer dan dertig jaren is gevallen." De eerbiedige dankbaarheid waarmee deze bundel aan Prof. Dr. J. H. Gunning Wzn. is opgedragen wordt ook door ons gevoeld. Opdat velen) gedrongen zullen worden van de rijke inhoud kennis te nemen, vermelden we de schrijvers van alle opstellen, met de titels der artikelen.