Wat werkt bij het bevorderen van maatschappelijk herstel?

Transcriptie

1 Wat werkt bij het bevorderen van maatschappelijk herstel? Jaap van Weeghel Bunnik symposium over psychosen Utrecht, 8 maart 2013 Kenniscentrum Phrenos

2 Disclosure Jaap van Weeghel Speaker fees received from: Lundbeck Positions held on Advisory Boards: None Grants and sponsoring: None

3 Inhoud Belemmeringen bij participatie Herstel en rehabilitatie Rehabilitatie bij vroege psychose EB-interventies: IRB en IPS WRAP Antistigma interventies Kennisagenda rehabilitatie Trends voor de toekomst 3

4 Uitvoering: Trimbos-instituut, in samenwerking met LP GGZ, NIVEL en Kenniscentrum Phrenos Representatieve groep mensen met ernstige psychische aandoeningen in Nederland (plm. 900) Doel: feiten, meningen en behoeften over zorg, participatie en andere belangrijke thema s verzamelen

5 Participatie: eenzaamheid 5

6 Participatie: (vrijwilligers)werk PPG NPCG CBS Betaald werk 12 uur, jaar Vrijwilligerswerk >18 jaar (PPG/CBS) >14 jaar (NPCG)

7 Participatiewens voor Meer contact: 64% Een baan: 36% Meer activiteiten: 65% 7

8 Maar: belemmeringen 81% bij sociale contacten 84% bij activiteiten 89% bij vrijwilligerswerk 93% bij betaald werk 8

9 Sociaal isolement doorbreken Achtergronden/oorzaken: Last van hinderlijke symptomen Gebrek aan sociale ervaring en vaardigheden Ontoegankelijke instanties en omgevingen Financiële beperkingen Sociale afwijzing (stigmatisering en anticipatie daarop) Geen contact met positieve rolmodellen Strategieën/interventies: Behandeling, zelfmanagement Training, coaching, sociale steun (persoonsgerichte rehabilitatie) Kwartiermaken, niches creëren (milieugerichte rehabilitatie) Praktische hulp, inkomenssteun Antistigma programma s, empowerment Lotgenotencontact, zelfhulpinitiatieven, herstelgroepen 9

10 Aspecten van herstel (zie Dröes e.a. 2010) Proces Zorg Resultaat Herstel van gezondheid Ziekte gaan begrijpen Greep op symptomen krijgen Behandeling: medicatie, CGT Zelfmanagement Minder symptomen Genezing Herstel van rollen Dagelijks leven thuis en in de maatschappij oppakken Rehabilitatie Stigmabestrijding Dagelijkse routines Rolherstel Maatschappelijke identiteit Herstel van persoon Eigen verhaal maken Empowerment en Ervaringskennis vergroten Zelfhulpgroepen Herstelwerkgroepen Herstellen doe je zelf Psychotherapie Persoonlijke identiteit Zelfgevoel Zingeving

11 Rehabilitatie bekendste definitie Mensen met langdurige psychiatrische beperkingen helpen om hun functioneren te verbeteren zodat ze succesvol en tevreden zijn in de omgeving van hun keuze met zo min mogelijk professionele hulp (Anthony, Farkas, e.a., 1998)

12 Vervullen maatschappelijke rollen cruciaal bij sociale acceptatie Burgers ervaren veel minder sociale afstand ten opzichte van mensen met schizofrenie als laatstgenoemden een betaalde baan hebben (Perkins et al., 2009) Mental health services should encourage paid employment and other paths to community integration Onderstreept grote belang rehabilitatie bij stigmabestrijding

13 Stelling Rehabilitatie is niet uitsluitend bedoeld voor personen in de langdurige zorg, maar moet al in de zorg bij vroege psychosen vanaf dag één worden aangeboden

14 Redactie: Wim Veling Marcel van der Wal Susan Jansen Jaap van Weeghel Don Linszen

15 Hoofdstuk in Handboek Vroege psychose vereist vroege rehabilitatie Tom van Wel Jaap van Weeghel

16 Belang rehabilitatie bij eerste psychose Eerste psychose in toch al veeleisende jongvolwassenheid (identiteit, studie, werk, relaties, zelfstandig wonen, etc.) Dezelfde wensen als leeftijdsgenoten, alleen moeilijker te realiseren Stigma en zelfstigma slaan snel toe, knik in school- en arbeidscarrière Maatschappelijk herstel eerste periode voorspellend voor herstel op langere termijn (Alvarez-Jiménez et al., 2011) Behandeling ter ondersteuning van herstel- en rehabilitatiedoelen Rehabilitatiegehalte VIP-programma's nu nog laag, maar aandacht ervoor is groeiende

17 Rehabilitatie in NL: diversiteit in de delta In jaren 80 en 90 geïnspireerd door: Social and independent living skills (SILS; Liberman c.s.) Boston University approach (Anthony c.s.): IRB Britse benadering: Douglas Bennett and Geoff Shepherd Later ook door: Strengths model (bv. in SRH) IPS (en andere EBPs, zoals ACT, IMR) Begrip herstel

18 In de GGz-praktijk zien we: Brede rehabilitatiebenaderingen: Liberman Modules en andere vaardigheidstrainingen De Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) (RCT afgerond) Het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH), waarin opgenomen het Strengths Model (RCT gestart) Illness management and Recovery (IMR) (RCT gestart)

19 Het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen (SRH) Centraal oogmerk: verbeteren kwaliteit van leven van cliënten Drie sturingsprincipes: 1. Realiseren van wensen cliënt (heeft primaat) 2. Leren omgaan met zijn kwetsbaarheid 3. Verbeteren kwaliteit van de sociale omgeving SRH 2.0 sterk beïnvloed door: Herstelbeweging, presentiebenadering en Strengths model

20 Strenghts model Principes Nadruk op sterke punten van de cliënt in plaats van op zijn pathologie De werkrelatie tussen casemanager en cliënt staat centraal Interventies zijn gericht op zelfbepaling door cliënt De samenleving is eerder een oase van hulpbronnen dan een obstakel contacten met cliënten vinden in de gemeenschap plaats en niet op kantoor mensen met psychische beperkingen kunnen leren, groeien en veranderen.

21 De IRB Ontwikkeld in de VS (jaren tachtig); Anthony & Farkas Aansluiten bij persoonlijke doelen van de cliënt Wonen, werken, leren & sociale contacten Individueel, planmatig & systematisch Drie fasen: 1 Doelvaardigheid bepalen en doel stellen 2 Rehabilitatieplan maken met aandacht voor ontwikkeling van benodigde vaardigheden en gebruik van hulpbronnen 3 Interventies uitvoeren (vaardigheden trainen / hulpbronnen benutten)

22 Onderzoek naar effectiviteit IRB (Swildens,Van Busschbach, Michon e.a., 2011) Aanleiding brede verspreiding IRB (internationaal en in Nederland), maar geen gerandomiseerde studies Gerandomiseerd gecontroleerd experiment Drie metingen (baseline, 1 en 2 jaar), op vier locaties Uitkomsten: Primaire uitkomstmaat: IRB na 1 jaar en na 2 jaar succesvoller: meer cliënten behalen rehabilitatiedoel Secundaire uitkomstmaten: IRB succesvoller in maatschappelijke participatie Geen andere effecten IRB op 5 andere secundaire maten: zelfstandiger wonen, kwaliteit van leven, functioneren, empowerment, zorgbehoeften

23 In de rehabilitatiepraktijk zien we ook interventies Per levensgebied: Wonen Dagbesteding Werken Leren Sociale contacten

24 Betekenis van werk Algemeen: Inkomen Tijdstructurering Sociale contacten, verbreding sociale horizon Identiteit en status Dwingt tot activiteit, gezondheid Specifiek: Andere rol dan die van patiënt Werken is hét bewijs van psychisch en maatschappelijk herstel Werken als overlevingsstrategie (coping) Publiek stigma wordt veel minder

25 Mensen met EPA Ambivalent over werken Confrontatie met eerder falen Bedreiging zelfbeeld Angst voor gezondheidsverlies Angst voor negatieve reacties van anderen (stigma) Angst voor verlies van uitkering

26 Stelling Is het mogelijk om een goed alternatief voor betaald werk te bedenken? Gedeeltelijk kan dat natuurlijk. Maar er is niet één activiteit te verzinnen die alle voordelen van een betaalde baan te bieden heeft (Douglas Bennett, 1987)

27 Is werken wel goed voor psychiatrische patiënten? If you think work is bad for people with mental illness, try poverty, unemployment, and social isolation. Marone & Golowka (2000) Psychiatric Rehabilitation Journal

28 Individuele Plaatsing & Steun (IPS) Hoofdkenmerken Regulier betaald werk is het centrale doel Iedere cliënt die baan wil, wordt in traject genomen ( zero exclusion ) Snel zoeken naar echte baan ( place-then-train ) Voorkeuren van de cliënt centraal Ondersteuning op lange termijn Doorlopende, systematische inschatting van arbeidsmogelijkheden Integratie met GGZ-hulp (trajectbegeleider lid van ambulant, multidisciplinair team) Individuele begeleiding bij uitkeringskwesties ( benefit counseling ) Presentatie IPS

29 Stelling Rehabilitatie-interventies zijn effectiever als deze geïntegreerd met behandelinterventies worden aangeboden

30 Voordelen: IPS integreren in behandeling Cliënten, vooral degenen met ernstiger beperkingen, worden gemakkelijker bereikt Arbeidsbegeleiding en andere bemoeienissen met cliënt beter op elkaar afgestemd Andere teamleden raken eerder overtuigd van voordelen van werk voor cliënt Kennis van behandelaars heeft toegevoegde waarde voor trajectbegeleiding (Becker & Drake, 2003) Presentatie IPS

31 Place-then-train Rationale: Als vooraf niet bekend is welke baan deelnemer gaat krijgen, is het inefficiënt om hem/haar te trainen in specifieke arbeidsvaardigheden (generalisatieprobleem) Cliënten vinden voorbereidingsprogramma s ( train-then-place ) vaak saai, niet uitdagend en onrealistisch Beter om benodigde vaardigheden en vormen van ondersteuning vast te stellen in de context van de baan/functie waarin de deelnemer aan de slag gaat: efficiënter én motiverender

32 IPS bewezen effectief Eerst in USA, later ook in Canada, Australië, Nieuw Zeeland, Hongkong, vijf Europese landen Cliënten met reguliere baan: 40% tot 60% via IPS-programma s 20% tot 30% via andere arbeidsrehabilitatie (trajectbegeleiding, arbeidstraining, beschutte werkplaatsen, doorstroombanenplan, etc.) IPS ook in ACT-team effectief: 64% vs 26% (Gold e.a., 2005) IPS ook op langere termijn (8 á 12 jaar na instroom in programma) effectief (Salyers e.a. 2004; Becker e.a. 2007) Na verloop van tijd vaak stijgende lijn in carrière (Becker e.a. 2008) Positieve invloed op inkomen, zelfachting, kwaliteit van leven, sociale inclusie en symptoommanagement Presentatie IPS

33 % who obtained competitive work Outcomes - IPS v. traditional models (Latimer, 2008) Percentages of clients who obtained competitive work in RCTs of SE (or pre-ips) and IPS SE or pre-ips Preliminary results IPS or SE Control NY (SE) 95 IN (SE) 00 NY (SE) 97 CA (SE) 96 NH (IPS) 07 AUS (IPS) 04 IL (IPS) 04 CT (IPS) 06 SC (IPS) 05 HK (IPS) 99 DC (IPS) 08 CA (IPS) 07 EUR (IPS) 06 CAN (IPS) 02 MD (IPS) (Adapted from Gary Bond) 33

34 IPS ook in Europa bewezen effectief (Burns e.a., 2007) RCT in Engeland, Duitsland, Italië, Zwitserland, Nederland, Bulgarije (Eqolise) IPS-cliënten tweemaal zo vaak betaald werk als cliënten met andere arbeidsrehabilitatie (55% vs. 28%) Resultaten in Nederland (Groningen) minder spectaculair (33%) Benefit trap bepaalt deelname IPS (Engeland en Nederland) Lage lokale werkloosheidscijfers bepalen mede succes van IPS Voorspeller van werk krijgen: beter arbeidsverleden Werken niet negatief voor psychisch welbevinden, integendeel Presentatie IPS

35 Introductie IPS in Nederland Verschillen in cultuur, arbeidsbestel, zorgsysteem, financiering, etc. Modelgetrouwheid versus heruitvinding ( not invented here ) Twee hoofdvragen: Is IPS ook in Nederland uitvoerbaar? Onderzoek naar proefimplementatie op vier locaties ( ) Is IPS ook in Nederland effectief? Multisite RCT naar IPS in Nederland (bijna afgerond); Europese RCT (Eqolise, afgerond, in Groningen)

36 modeltrouwscore Implementatiestudie IPS Modeltrouwscores (max. score: 75) maanden meetmoment Eindhoven Utrecht Den Haag Groningen

37 Belangrijke factoren bij implementatie IPS Werk aan consensus onder alle stakeholders Goede strategie voor financiering trajecten GGZ-instelling moet herstelgeoriënteerd zijn Kundig en inspirerend leiderschap Pas organisatiestructuur aan Biedt doorlopende IPS-training Helder tijdpad Volg het proces en houdt de resultaten bij

38 Research team Scion A Study on Cost-effectiveness of IPS regarding Open employment in the Netherlands J. van Busschbach & H Michon (project supervisors) M. van Vugt, D. Stant (Core team, economic evaluation) L. Aerts Roorda, N. van Erp, H Kroon Advisors J. van Weeghel, H. Kroon, D. Wiersma Data coordinating from staff at the four Mental health Agencies Grant: UWV (add. funding for T30 by ZonMw ) RGOc-University medical center Groningen; Trimbos-instituut; Kenniscentrum Phrenos. GGzEindhoven, Lentis-UCP (Groningen), Parnassia-Bavogroep / Pameijer (Rotterdam), Dimence (Deventer / Almelo).

39 Follow-up 18 months main outcome (competitive work)

40 Follow-up 30 months main outcome (competitive work)

41 IPS model fidelity Moderate fidelity

42 IPS in richtlijnen IPS aanbevolen in de nieuwe multidisciplinaire richtlijn schizofrenie (2012) IPS ook aanbevolen in Multidisciplinaire richtlijn Arbeid en ernstige psychische aandoeningen Voor disciplines: verzekeringsgeneeskundigen, arbeidskundigen, Arbo-artsen, trajectbegeleiders, psychiaters en andere GGzbehandelaars

43 Sterk in opkomst: IPS bij jonge mensen met psychose Redenen om deze doelgroep IPS aan te bieden: Kleinere afstand tot de arbeidsmarkt Staan wellicht meer open voor nieuwe ervaringen, aanleren van nieuwe rollen en vaardigheden Potentiële winst in termen van arbeidsloopbaan, symptomen en sociale inbedding is veel groter (Killackey, 2007) Noodzaak om opleiding als tweede valide uitkomstmaat in IPSprogramma s op te nemen (zie Killackey e.a., 2008; Nuechterlein e.a., 2008)

44 IPS bestaat uit: IPSA (A=Arbeid) + IPSO (O=Onderwijs) Regulier betaald werk is het centrale doel Iedere cliënt die (weer) wil werken, wordt toegelaten ( zero exclusion ) Snel zoeken naar echte baan ( place-thentrain ) Voorkeuren van de cliënt centraal Ondersteuning op lange termijn, ook van arbeidsomgeving Doorlopende, systematische inschatting van arbeidsmogelijkheden Integratie met GGZ-hulp (trajectbegeleider Integratie met GGZ-hulp (trajectbegeleider lid lid van ambulant, multidisciplinair team) van ambulant, multidiciplinair team) Individuele begeleiding bij uitkeringskwesties ( benefit counseling ) Regulier onderwijs volgen is het centrale doel Iedere cliënt die (weer) wil studeren, wordt toegelaten ( zero exclusion ) Snel zoeken naar echte opleiding ( place-thentrain ) Voorkeuren van de cliënt centraal Ondersteuning op lange termijn, ook van opleidingsomgeving Doorlopende, systematische inschatting van studiemogelijkheden Individuele begeleiding bij uitkeringskwesties ( benefit counseling ) Presentatie IPS

45 Goede resultaten IPS bij cliënten met eerste psychosen Rinaldi e.a. (2004) in UK: aantal cliënten met betaald werk steeg in 12 mnd van 10% tot 41% (geen controlegroep) Nuechterlein e.a. (2005 en 2008) in VS: 93% na 18 mnd. had betaald werk of opleiding, vs. 55% in controlegroep Killackey e.a. (2008) in Australië: 13 van de 20 cliënten in IPSconditie hadden baan en 4 deden opleiding. In controleconditie hadden 2 cliënten een baan en deden 4 een opleiding. Cliënten in IPS-conditie hadden ook beduidend hogere inkomens

46 Conclusies IPS Van alle arbeidsintegratiemodellen heeft IPS veruit de beste papieren: Bewezen effectief Welomschreven, gestandaardiseerd (modelgetrouwheidsmaat) Hoe modelgetrouwer, des te beter de resultaten Dynamisch model: nieuwe elementen toevoegen Duidelijke aanwijzingen voor de implementatie, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaringen

47 IPS als kerstboom (toegevoegde interventies) In de VS worden nieuwe combinaties ontwikkeld en onderzocht: IPS plus moderne psychofarmaca IPS plus motiverende gespreksvoering IPS plus cognitieve gedragstherapie IPS plus cognitieve vaardigheidstraining IPS plus Work Place Fundamentals ( Omgaan met werk ) IPS plus zelfmanagement symptomen IPS plus begeleid leren IPS plus sociale steun IPS en WRAP (NL)

48 WAT IS WRAP? Wellness Recovery Action Plan Bedacht door Mary Ellen Copeland in 1997 In kernwoorden: Een zelfmanagement instrument Ervaringsdeskundige ondersteuning Op basis van vernieuwend herstelconcept Vijf sleutelbegrippen: hoop persoonlijke verantwoordelijkheid persoonlijke ontwikkeling opkomen voor jezelf steun

49 STRUCTUUR WRAP gereedschap voor goed gevoel dagelijks onderhoudsplan triggers en actieplan vroege waarschuwingstekenen en actieplan signalen van ontsporing en actieplan crisisplan post-crisisplan

50 Werkwijze 8 tot 10 sessies van 2,5 of 2 uur per onderdeel deelnemers werken in een persoonlijke map thuis uitbreiden en aanpassen met veel voorbeelden met oefeningen inbreng van alle deelnemers

51 Effectstudie WRAP Cook e.a. (2010) RCT (n=519) in Ohio Resultaat: WRAP-conditie significant beter in: Symptoomreductie (eigen waarneming) Hoop Kwaliteit van leven (o.a. eigen initiatief nemen)

52 Waarom WRAP in Nederland Gestructureerde en brede methode Fundamenteel op herstel Evidentie effectiviteit in VS (Cook et al., 2011 en 2012) Versterkt bestaande benaderingen : HEE! (Boevink, in voorbereiding); Herstellen doe je zelf (Van Gestel, 2011) Houvast voor ervaringsdeskundigen Richtinggevend voor herstelondersteuning Boertien, D., Bakel, M. van, Weeghel, J. van (2012). Wellness Recovery Action Plan in Nederland Een herstelmethode bij psychische ontwrichting. Maandblad Geestelijke volksgezondheid 67 (5),

53 Best Practice in psychiatrische rehabilitatie 1. Empowerment, zelfstandigheid bevorderen 2. MH vanaf dag één 3. Vaardigheden in maatschappelijke omgeving, gerelateerd aan persoonlijk doe 4. Specificiteit: trajecten per rol of omgeving 5. Naast vaardigheden aanleren ook steun bieden 6. Zo snel mogelijk in gewenste omgeving ('place-then-train') 7. Integratie MH en behandeling 8. Onderdeel van maatschappelijk steunsysteem 9. MH impliceert vaak aanpassen van wetten en regels 10. Stigmabestrijding is noodzakelijk complement MH

54 Stelling Stigmabestrijding is het noodzakelijk complement van psychiatrische rehabilitatie voor mensen met psychotische aandoeningen

55 Antistigma programma s om publiek stigma te bestrijden NB: in Nederland onderontwikkeld en nauwelijks geïmplementeerd (Maar: Samen sterk tegen stigma)

56 Psychiatrisch stigma Tweesnijdend zwaard: cliënten moeten zich wapenen tegen de aandoening zelf, maar ook tegen negatieve reacties van anderen De tweede aandoening of de stille ziekte Vooral geweerd uit privéleven (partner, schoonzoon) en uit de buurt van kwetsbare naasten (babysit, onderwijzer) Meesten verbergen (selectief) hun psychiatrische status Anderen kunnen dat niet en wekken, vanwege afwijkend gedrag of overlast, angst en afkeer bij andere burgers 56

57 Gevolgen stigmatisering en discriminatie chronische stress lage zelfachting demoralisering depressieve symptomen sociaal isolement lage kwaliteit van leven kan terugval en heropnames uitlokken vermijden psychiatrische hulp (o.a. Thornicroft, 2006)

58 Stigma en discriminatie Centrale concepten: Ervaren discriminatie Verwijst naar episoden of gebeurtenissen waarin daadwerkelijk (negatieve) discriminatie wordt ervaren Geanticipeerde discriminatie ( Why try? ) Verwijst naar het nalaten van activiteiten vanuit de verwachting daadwerkelijk gediscrimineerd te worden

59 Geanticipeerde en ervaren discriminatie bij intieme relaties E E & A A Geen Procenten 59 59

60 Psychologische processen: Compensatie - nog meer je best doen Weerstand bieden tegen stigma 'Stigma resilience' - sociale vaardigheden verfijnen - stereotyperingen weerleggen - extra nadruk leggen op positieve eigenschappen Strategische interpretaties van de sociale omgeving - selectieve sociale vergelijking - selectieve attributies - stigmatisering van eigen persoon ontkennen om eigenwaarde te behouden Meerdere identiteiten - van identiteit switchen in verschillende sociale contexten

61 Tegengaan zelfstigma Eenduidige relatie tussen tegengaan zelfstigma en individuele rehabilitatie (werken aan competenties, positiever zelfbeeld; overwinnen van afwijzingsangst) Daarnaast zijn herstelinitiatieven voor en door cliënten belangrijk bij bestrijden zelfstigma Ook behandelinterventies kunnen veel bijdragen, met name cognitieve gedragstherapie en herstelgerichte psychoeducatie

62 Collectieve strategieën: 1. Voorlichting geven 2. Protesteren Strategieën tegen stigma en discriminatie onderontwikkeld in NL 3. Antidiscriminatie-wetten en -maatregelen 4. Contact bevorderen (Corrigan & Penn, 1999) Individuele strategieën: 5. Voorkomen en tegengaan van zelfstigma 6. Bevorderen van persoonlijke empowerment In voorbereiding: landelijke campagne Samen sterk tegen stigma, naar voorbeeld succesvolle campagne Time to Change in Groot-Brittannië 62

63 Simulator Psychosen (Psychosebus) Simulatietools inzake hallucinaties brengen teweeg: Cognitieve beperkingen Emotioneel ongemak Fysiek ongemak Slechte taakuitvoering Stemmen etc. lijken echt Ando S, Clement S, Barly EA, Thornicroft G (2011). The simulation of hallucinations to reduce the stigma of schizophrenia: a systematic review. Schizophrenia Research 133:8-16

64 Simulator Psychosen (Psychosebus) In termen van attitudes jegens mensen met psychosen zijn de uitkomsten gemengd en complex: Enerzijds meer empathie (medelijden, respect) Anderzijds wens om sociale afstand te bewaren Vanwege gebrek aan context bij dergelijke simulaties? Simulator altijd combineren met andere, bewezen effectieve interventie Ando S, Clement S, Barly EA, Thornicroft G (2011). The simulation of hallucinations to reduce the stigma of schizophrenia: a systematic review. Schizophrenia Research 133:8-16

65 Tegengaan publiek stigma Vijf principes: Contact maken is cruciaal bij bestrijding van publiek stigma Contacten moeten gericht zijn op belangrijke groepen in de samenleving Locale ontmoetingsprogramma s zijn effectiever Contacten moeten geloofwaardig zijn (cliënten in hoofdrol) Contacten moeten continu karakter hebben (Corrigan, 2011)

66 Jezelf bekend maken ( disclosure ) Vijf strategieën: 1. Sociale vermijding 2. Geheim houden 3. Selectief onthullen 4. Onthullen zonder onderscheid 5. Bewust je ervaringen uitdragen (Corrigan, 2008) Iedere strategie heeft eigen voor- en nadelen COnceal or ReveAL (CORAL) (Henderson, 2012

67 CORAL (Conceal Or ReveAL) Beslissingshulp in ontwikkeling (Henderson et al., 2012) Openheid op het werk over psychische aandoening Zes thema s: 1. voor- en nadelen van openheid 2. Persoonlijke behoefte aan openheid 3. Persoonlijke waarden hieromtrent 4. Wanneer ga je openheid geven 5. Tegen wie 6. Op welke manier ga je het vertellen

68 Prioriteiten in de kennisagenda rehabilitatie (Michon & Van Weeghel, 2010) Rehabilitatie breed Innovatie Evaluatie (effectstudies) Implementatie + (IRB) Werken + (IPS) Wonen + Leren + (IRB of IPS) Sociale relaties + + (lotgenotencontact) Maatschappelijke steunsystemen + Rehabilitatie in (F)ACT + Dagbesteding + Stigmabestrijding +

69 Rehabilitatie in NL Het halfvolle glas: Pluriforme praktijk, innovatieve voorhoede Goed ontwikkelde programma's Divers scholingsaanbod Evidentie effectiviteit (IRB en IPS) Lectoraten, leerstoel Hoofdstuk in nieuwe richtlijn schizofrenie Geaccepteerd in psychiatrie (althans op papier) Rehabilitatie nu volwassen (prof. Aartjan Beekman)

70 Rehabilitatie volwassen? Het halflege glas: Innovatie op deelgebieden nodig Effectstudies nog beperkt Implementatie blijft achter Vooral gericht op psychotische aandoeningen Rehabilitatie nodig vanaf dag één Rehabilitatie bij ouderen

71 Rehabilitatie Veranderingen op drie dimensies Niet alleen: Door professionals aangeboden Maar ook: Door zelfhulp en eigen kracht te benutten In het traditionele GGz-domein Door andere maatschappelijke actoren ( in a complex multi- services and multibudget world ) Op het individu gerichte gerichte interventies (gesprekstechniek) Op de maatschappelijke omgeving gerichte interventies (sociale technologie) Niet alleen eigenstandige interventies Geïntegreerd met behandelinterventies

72 De rehabilitatieparadox Naarmate de rehabilitatie van mensen met (ernstige) psychische aandoeningen van cliënten, in de GGz en in de samenleving meer aandacht krijgt, des te minder zal daarbij het woord rehabilitatie worden gebruikt Oftewel 'het stille succes' van de rehabilitatiebeweging

73 En toen werd het licht 73