Afrika verdient meer aandacht

Transcriptie

1 Afrika verdient meer aandacht Een interview met generaal-majoor der mariniers b.d. Patrick Cammaert David den Dunnen Voorafgaand aan de lezing die generaal Patrick Cammaert op 4 september hield voor de Atlantische Commissie en de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap, had de redactie van Atlantisch Perspectief een gesprek met hem. Cammaert, die onder meer commandant was van de VN-vredesmacht in Ethiopië en Eritrea (UNMEE) en van de oostelijke divisie van de VN-missie in Congo (MONUC), ging nader in op de crises in Darfoer en de Hoorn, op Afrika s zones van wetteloosheid en op Afrikaanse oplossingen voor Afrikaanse problemen. De VN-Veiligheidsraad nam afgelopen zomer een resolutie aan die een hybride VN- Afrikaanse Unie-vredesmacht creëert voor Darfoer: UNAMID (United Nations-African Union Mission in Darfur). Op papier heeft de vredesmacht een behoorlijk mandaat gekregen: zij zal onder Hoofdstuk VII van het VN-Handvest toezien op de naleving van het vredesakkoord voor Darfoer en de burgers beschermen. Commentatoren waren echter niet onverdeeld enthousiast: Jane s Defence Weekly ( ) schreef: UNAMID alone will not end the conflict. It aims to provide a secure environment for talks. Welke verwachting hebt u van deze missie? Wat is de kans op succes? Over het mandaat zijn de meningen verdeeld. Er zijn er die zeggen dat de internationale gemeenschap door de knieën is gegaan voor de Soedanese regering, dat men als het ware toe heeft gegeven aan de geweldsspiraal die door Khartoem in gang is gezet. Er zouden onvoldoende waarborgen zijn om ook de regering aan te pakken als dat moet. Anderen zeggen: met dit mandaat kun je best uit de voeten. Ik behoor tot de laatste categorie. We hebben nu enkele jaren gesproken over Darfoer: de secretaris-generaal van de VN heeft er al begin 2004 aandacht voor gevraagd. Nu, eind 2007, ligt er een Veiligheidsraadresolutie met een mandaat onder Hoofdstuk VII to protect civilians tegen een op handen zijnde dreiging van fysiek geweld. Dit is een belangrijk mandaat voor de missie. Tegelijkertijd moet de hybride macht een omgeving creëren waardoor verdere onderhandelingen tussen de regering en de rebellen mogelijk zijn om een uiteindelijke oplossing te bewerkstelligen. De vredesmacht zelf kan de oplossing niet brengen, er moet een politieke oplossing komen. Maar om die te bereiken, moet eerst het geweld stoppen, en daartoe is een troepenmacht nodig met een breed mandaat. De man van UNAMID kunnen het probleem niet oplossen, net zomin als allerlei problemen in Congo niet door de VN opgelost kunnen worden. Het moet gedaan worden door de mensen zelf, ook in Soedan. De VN kan hier echter wel bij helpen. Men lijkt in Khartoem wel te beseffen dat de missie noodzakelijk is: de regering heeft ermee ingestemd. De internationale gemeenschap heeft natuurlijk wel grote druk uitgeoefend op de Soedanese regering om in eerste instantie met een VN-macht in te stemmen, wat zij altijd geweigerd heeft. Uiteindelijk heeft men het compromis gevonden van de hybride VN-AU-macht. Waar weer gelijk een voorbehoud bij werd gemaakt: er mogen geen westerse troepen aan deelnemen. Daar wordt op dit moment over gesproken, wat uiteindelijk zou kunnen betekenen dat er in de logistiek en ondersteuning wel westerse eenheden opgenomen kunnen worden, maar niet in de gevechtseenheden. Als het aan Khartoem ligt bestaan deze laatste uitsluitend uit Afrikaanse troepen. 1

2 De ondersteunende troepen zouden dus door de NAVO of de Europese Unie geleverd kunnen worden? Ja, of door de VN. De NAVO zie ik niet direct in Soedan opereren. Maar de NAVO en de EU zijn toch al werkzaam geweest in Soedan? De NAVO verzorgde voor de African Union Mission in Sudan (AMIS II) een luchtbrug voor troepen en materieel; de EU leverde civiele ondersteuning voor de Afrikaanse Unie. Ja, maar dat is wat anders: dat is niet zozeer onder de NAVO-vlag, in de zin dat de NAVO als zodanig zou opereren in Darfoer. Intern is de NAVO hierover verdeeld: de Fransen bijvoorbeeld willen dat helemaal niet. De EU: prima. Maar de NAVO in Afrika ligt moeilijker. De gevechtseenheden moeten uitsluitend door de Afrikaanse landen geleverd worden. De aansturing is een ander punt: het geheel staat onder leiding van de Afrikaanse Unie-force commander, maar wordt verder aangestuurd door de VN. Een diffuus geheel dus, maar zo is het voorlopig afgesproken. De VN overlegt nauw met de AU over wat er moet gebeuren. De oud-minister van Buitenlandse Zaken van Congo-Brazzaville is de Special Representative of the Secretary General; de AU-force commander, generaal Martin Agwai uit Nigeria, was mijn plaatsvervanger toen ik militair adviseur van de SG was: de beste die ze hebben kunnen krijgen. Het is dus een nieuw fenomeen, zo n hybride Afrikaanse Unie-VN-macht. Het loopt nog niet echt storm van de aanmeldingen. Welke landen worden verwacht de meeste troepen te zullen leveren? Er zijn al wat toezeggingen gedaan door de Afrikanen. De landen die tot deelname aan de missie in staat zijn, zijn bijvoorbeeld Nigeria, Rwanda, Kenia, Burundi, Oeganda, Guinee- Bissau en Ghana. Maar het is niet eenvoudig: de VN is gewoonlijk de organisatie die missies strategisch aanstuurt; de Afrikaanse Unie is daar veel minder voor toegerust. Het zal dus niet meevallen om het allemaal operationeel te krijgen. Denkt u dat ze de deadlines gaan halen? Ik hoop het. Maar meestal loopt men wel iets vertraging op; het zou me niet verbazen als dat bij de Afrikaanse eenheden helemaal het geval zou zijn. Er is nog een ander probleem. In het conflict in Darfoer zie je dat de Soedanese regering voortdurend wordt beschuldigd van het aanvallen en bombarderen van dorpen, en het steunen van de Janjaweed. Met andere woorden: de regering wordt dus rechtstreeks beschuldigd van het steunen van een partij in het conflict. Daarnaast zijn er nog tal van rebellenorganisaties. Maar als je kijkt naar het mandaat (bescherming van burgers die bedreigd worden) staat er niet bij waar die bedreiging vandaan komt! Deze kan van criminelen komen - van wie dan ook. Het zou echter ook kunnen betekenen dat de VN-AUmacht direct in confrontatie komt met regeringstroepen. En dan is het interessant om te zien hoe de commandant van de missie gaat reageren, want dit kan natuurlijk verregaande politieke consequenties hebben. Dat zien we elders ook ik heb het in mijn eigen missie in Congo gezien: er komt een moment dat de commandant op het punt komt dat hij op moet treden: het is dan ja of nee. Wat doe je dan? Loop je weg? Stel je je dan ineens neutraal op? Dat heeft voor de geloofwaardigheid van de missie verregaande consequenties. Je ziet de krantenkoppen al voor je: de regering valt aan, en de VN staat erbij en kijkt ernaar. Dat hoef je maar één keer te doen het is fataal voor de geloofwaardigheid van de missie. En daar moet men zich rekenschap van geven. Ik heb tot op heden nog niemand die vraag horen stellen laat staan het antwoord geven. Maar dat antwoord moet glashelder zijn. Het 2

3 moet tijdig besproken worden binnen de VN en binnen de missie, en aan de pers worden uitgelegd. Dat legt tegelijk druk op de regering in Khartoem. De Amerikanen stellen dat het terreurnetwerk Al-Qaeda de Hoorn van Afrika als uitvalsbasis gebruikt. Het Amerikaanse Central Command voert er al operaties uit, in Somalië hebben de VS het Ethiopische leger gesteund. Maar hoe overtuigend is de Amerikaanse bewering? Kunnen zij steun van de publieke opinie verwachten? De band tussen Saddams Irak en Al-Qaeda werd uiteindelijk niet overtuigend bewezen. In hoeverre zou de Amerikaanse inschatting van de terreurdreiging vanuit de Hoorn wel realistisch zijn? Ik ken de intelligence niet, maar ik kan wel een meer algemeen antwoord geven. De vraag is of de inmenging van de Amerikanen en Ethiopiërs in Somalië gericht was tegen het terrorisme, of tegen fundamentalistische moslims, die streden tegen de regering. Maar de Amerikanen zeggen: die gemeenschap is een broedplaats voor terrorisme. We moeten het bij de wortel aanpakken. Daar moeten we erg mee oppassen: zo direct zien we overal broedplaatsen. Je kunt Nederland ook wel als broedplaats afschilderen; we zagen onlangs dat allerlei oorlogsmisdadigers in tal van opvangcentra in Nederland zitten. Zijn wij dan ook een broedplaats voor terrorisme? Ik wil dergelijke termen toch met enige terughoudendheid en voorzichtigheid gebruiken. Maar het Afrikaanse continent is wel een kwetsbare plek vanwege de vele staten die zich in een moeilijke positie bevinden: vanwege de poreuze grenzen, vanwege het gemak waarmee wapens worden verhandeld, enzovoort. Het is natuurlijk een gebied waar je je goed kunt verbergen en je je kunt voorbereiden op zaken die het daglicht niet kunnen verdragen. Ik heb daarom al vaker gezegd: we moeten meer aandacht besteden aan Afrika als het gaat om veiligheid. Hoe ziet u de rol van de Verenigde Staten? Zij hebben de publieke opinie tegen: ze voeren niet alleen bombardementen uit in Somalië en helpen Ethiopië dat land binnen te vallen, maar voeren ook het Sahara-brede Counter-Terrorism Partnership uit, kortom: voor veel Afrikanen zitten de Amerikanen overal. De Amerikanen steunen de Ethiopiërs al heel lang, omdat zij vinden dat Ethiopië met zijn lange grens met Somalië een belangrijke connectie heeft met dat land. De Amerikanen vrezen dat islamitisch fundamentalisme voet aan wal krijgt in Somalië en dat het over zal slaan naar Ethiopië. Ik kan me dus voorstellen dat zij daar met argusogen naar kijken. Dat wil niet zeggen dat je Ethiopië actief zou moeten steunen als het gaat om militaire operaties in Somalië. Na het echec van de Amerikaanse intel over massavernietigingswapens in Irak is het publiek natuurlijk wel enigszins wantrouwend wanneer er weer wordt gesteld dat er informatie is die het een en ander beweert. Ze hebben de schijn dus tegen. Ja, ik ben daar wel wantrouwend over. De Verenigde Staten hebben zich in Irak in een avontuur gestort gebaseerd op rapporten die hetzij niet bestonden, hetzij incorrect waren. Dus is het ook niet onlogisch dat mensen wantrouwend worden wanneer men weer met nieuwe verhalen komt over terroristische broedplaatsen. Bij de conflicten in Afrika wordt er steeds vaker op de regionale aspecten gewezen: bij het conflict in Darfoer steken rebellen de grens met Tsjaad en de Centraal Afrikaanse Republiek over, en vice versa: Tsjadische rebellen gebruiken Darfoer als uitvalsbasis om hun eigen regering te bestoken. De EU gaat met een man sterke vredesmacht naar deze grensstreek om de vluchtelingen te beschermen. Sommigen 3

4 stellen dat er regionale zones van wetteloosheid ontstaan in Afrika. Wat vindt u hiervan? Die zones van wetteloosheid in Afrika ontstaan niet, die zijn er al. Er zijn hele regio s in Congo, en in hele delen van Afrika waar de regeringen niet vertegenwoordigd zijn - het is ook zo n groot gebied. Het wordt op dit moment echter wel versterkt door wat er zich onder meer in Darfoer afspeelt. Laten we niet vergeten dat de partijen die daar opereren, met hun vee over het hele gebied van Mauretanië tot aan Oeganda heen en weer trekken - het zijn immers nomaden. Dus is het ook niet raar dat de conflicten grensoverschrijdend zijn. Darfoer is een voedingsbodem voor mensen die een grotere rol wensen in de regio, afscheiden willen, of vinden dat ook Darfoer moet delen in de rijkdom van Soedan. Er komen daarnaast grote vluchtelingenstromen op gang: die houden niet bij de grens op. Waarmee het conflict zich ook meteen aan de andere kant van de grenspaal begeeft. Het probleem vloeit dus voort uit de indeling van de etnische groeperingen in Afrika. De grenzen zijn toentertijd door de westerse mogendheden dwars door de etnische groepen heen getrokken, vandaar dat je in Oeganda en Rwanda Hutu s en Tutsi s hebt, maar ook in Congo. En dat stroomt over en weer: in de jungle zie je de grens niet Een tijdje kan het goed gaan, maar dan ontstaan er weer allerlei factoren die problemen veroorzaken: door de oprukkende woestijn komen bijvoorbeeld veehouders in conflict met mensen die landbouw bedrijven. In een willekeurig land onderdrukt een dictator een bepaalde groep, rebellen mengen zich er vervolgens in, familierelaties spelen een rol, en zo verweeft het zich - daarom zijn de conflicten ook zo complex. De problemen vinden hun oorzaak in de tribale systemen en de etnische verschillen in Afrika; de conflicten zijn vaak niet religieus geënt. In Darfoer zijn de betrokkenen allemaal moslim: het zijn de Arabische moslims tegen de zwarte moslims. Het gaat vaak om de verdeling van de welvaart, waarmee we op een van de hoofdproblemen van Afrika komen: armoede. Waarom zijn er in Soweto onlusten? Omdat ze er nog steeds geen stromend water, geen riolering en geen elektriciteit hebben, dertien jaar na het einde van de Apartheid. Mensen willen meedelen in de rijkdom van anderen. Zolang dat niet gebeurt, ontstaan er steeds grotere bevolkingsgroepen die geen perspectief hebben. En als er dan ook nog wapens voorhanden zijn Maar hoe moeten de problemen tegemoet getreden worden? De Amerikanen zeggen: een regionaal probleem heeft een regionaal antwoord nodig. Zij hebben het Africa Command (AFRICOM) opgericht dat het hele continent bestrijkt. Maar zij komen van buitenaf. Is het niet beter de Afrikanen zelf te ondersteunen in het tegemoet treden van de problemen? Absoluut. De Afrikanen moeten het uiteindelijk zelf doen. Ik ben er voorstander van om de Afrikaanse Unie er nauw bij te betrekken. De AU beschikt bijvoorbeeld over een stand bytroepenmacht, de zogeheten East African Brigade. De Afrikaanse Unie heeft wel capaciteiten op het gebied van planning, maar de mogelijkheden voor strategische leiding van een missie staan nog in de kinderschoenen. De steun van de VN aan de AU is nog niet voldoende, terwijl deze wel hard nodig is. De mensen ter plaatse moeten erbij betrokken worden, ze verdienen onze ondersteuning. Daarnaast hebben hun krijgsmachten training nodig. Nederland levert in Burundi in dat kader een bijdrage aan Security Sector Reform. Maar conflicten zijn uiteindelijk meestal niet militair op te lossen: partijen moeten met elkaar om de tafel gaan zitten. 4

5 Ziet u een rol voor de NAVO in Afrika weggelegd? Zou er concurrentie kunnen ontstaan met de EU? Er zijn tal van mogelijkheden voor de NAVO en de EU in Afrika. Het probleem is dat westerse landen het ver van huis niet lang kunnen volhouden, uitzonderingen daargelaten. Ik zou het toejuichen als Nederland een bijdrage zou leveren in Darfoer. Nu zijn het vooral de niet-westerse lidstaten die deelnemen aan dergelijke VN-missies. De internationale gemeenschap zou als geheel haar betrokkenheid moeten tonen. 5