Studie-/beroepskeuze: geen onmogelijke opgave!

Transcriptie

1 Studie-/beroepskeuze: geen onmogelijke opgave! Presentatie Regionale aftrap Kiezen doe je zelf Heerhugowaard, 6 oktober 2011 Tom Luken Luken Loopbaan Consult, Amsterdam

2 Wat goed kiezen een bijna onmogelijke opgave maakt 2

3 1. Zo veel mogelijkheden MBO: ruim 600 opleidingen HO: 450 bachelor- en 850 master-opleidingen (plus minors et cetera) Duizenden beroepen Tienduizenden functies Oneindige aantallen routes Oneindige hoeveelheden informatie en mogelijke overwegingen 3

4 4

5 Bron: Bernard Nijstad 5

6 Gevolgen van te veel alternatieven: Niet kiezen (Het gevoel hebben) verkeerd (te) kiezen Spijt Switchen 6

7 2. Zo moeilijk om je een voorstelling te maken Werving in plaats van voorlichting Namen zeggen vaak weinig, bijvoorbeeld: Adaptatietechnicus, Paraveterinaire ondersteuning, Signmaker, Vormgeving ruimtelijke presentatie en communicatie, Facilitair dienstverlener, Schachtenmaker Onoverzichtelijkheid en onvindbaarheid Werk speelt zich af achter façades 7

8 3. De toekomst is nog veel moeilijker voor te stellen dan het heden Onvoorspelbaarheid van wetenschappelijke, technische en maatschappelijke ontwikkelingen 80% van de beroepen die studenten die nu in het hoger onderwijs zitten, gaan uitvoeren, bestaat nu nog niet (Hopkins, UNESCO) 8

9 4. Zo moeilijk om jezelf te leren kennen Vaak zelfoverschatting, soms juist zelfonderschatting Wens of vrees verwarren met werkelijkheid Niet weten wat je wilt Geen toegang tot diepere drijfveren Falende introspectie Weinig metakennis, metadenken, metageheugen et cetera 9

10 10

11 Voorbeeld zelfbeeld Optimistisch, positief, ambitieus, creatief, ijverig, geduldig, rustig, tolerant, aantrekkelijk, sexy. Heeft u een beeld?

12 12

13 13

14 5. Nog veel moeilijker om te weten hoe je zult worden Jongeren kunnen zich niet goed voorstellen dat/hoe zij zich zullen ontwikkelen We worden gedurende het leven bijvoorbeeld vriendelijker, consciëntieuzer, stabieler en gelukkiger Je ziet jezelf en de wereld op gegeven moment met andere ogen 14

15 Tussenconclusie 1 t/m 5 Het is vrijwel onmogelijk om te weten hoe je je zult voelen in toekomstig werk: dus basis voor keuze ontbreekt Bijvoorbeeld Olaf: Ik vind wel 101 beroepen leuk. Natuurlijk kan ik nu wel iets kiezen, maar hoe weet ik nu of ik over 10 jaar dat nog steeds leuk vind? Het is gewoon voor mij onmogelijk te weten wat ik later wil gaan doen. 15

16 6. Overspannen verwachtingen, pressie, stress Werk moet altijd leuk zijn of een passie bevredigen Verlangens ouders Maatschappelijke druk, bijvoorbeeld de langstudeerdersboete 16

17 17

18 7. Onderliggende existentiële vragen Bijvoorbeeld: Waarvoor leven we eigenlijk? Wat is een goed leven? 18

19 8. Ontbrekende vermogens Ontwikkelingswetenschappen Breinresearch Adolescenten en (jong-) volwassenen missen onder meer het overzicht en de autonomie die nodig zijn voor het maken van goede, eigen keuzen. 19

20 Ontwikkelingswetenschappers Jean Piaget: cognitieve ontwikkeling Lawrence Kohlberg: morele Jane Loevinger: ego William Perry: intellectuele Robert Kegan: bewustzijns Deanna Kuhn: metacognitieve Michiel Westenberg: ego 20

21 21

22 Conclusies ontwikkelingswetenschappers Kohlberg, Loevinger, Kegan et cetera: Ontwikkeling verloopt via kwalitatieve stappen Sommigen (1/10) blijven levenslang egocentrisch De meesten (6/10) leren zich te verplaatsen in anderen, maar worden beïnvloedbaar en conformistisch Lang niet iedereen (3/10) ontwikkelt autonomie Grote individuele verschillen, maar meisjes ontwikkelen zich sneller. 22

23 23

24 24

25 Conclusies neuropsychologen Rijping PFC gaat door tot ergens tussen 20 en 30 jaar. Rijping hoofdverbindingen nog veel langer Daarom moeilijk overzicht krijgen over complexiteit, integratie denken en voelen, beslissen, vooruit denken, plannen Zelfreflectie bij jongeren in andere hersengebieden dan bij volwassenen; doet pijn ; grote invloed sociale omgeving Grote individuele verschillen, maar meisjes ontwikkelen zich sneller dan jongens 25

26 Wat goed kiezen toch mogelijk maakt 26

27 1. De studiekeuze is niet de keuze van je leven! 27% afgestudeerden beroepsonderwijs werkt 1½ jaar na afstuderen al buiten de opleidingsrichting (ROA) >50% van de ingenieurs doet niet-technisch werk (m.n. beleid, bestuur en management) (KIVI) ½ opgeleide vroedvrouwen is na 5 jaar geen vroedvrouw (meer) (Mostert) ½ opgeleide leraren vo is na 10 jaar geen leraar (meer) (CBS) 2% volwassenen werkt in beroep dat op 18- jarige leeftijd was gepland (Krumboltz) 27

28 2. Potje-dekseltje denken is verouderd 28

29 Niet: wel: 29

30 3. Het gaat om andere dingen dan de keuze Hoe sneller de veranderingen gaan, des te sneller keuzes achterhaald zijn. En des te meer gaat het om adaptibility : Hoe je de keuze uitvoert en commitment, binding laat ontstaan Kansen zien en benutten (Cognitieve) flexibiliteit Bijsturen Blijven leren 30

31 4. Voor goede keuzes hoef je niet hard werken Paradox: hoe gelijkwaardiger de alternatieven zijn, des te moeilijker is de keuze, maar des te minder maakt het uit wat je kiest Succes en geluk zijn ook mogelijk als je anderen en het toeval (mee) laat sturen Je kunt veel overlaten aan allerlei onbewuste processen die werken aan je keuzes en planning. 31

32 32

33 5. Adviezen voor beleid Geen niveaubepaling op twaalfjarige leeftijd. Geen vroege beroepskeuze eisen Minder druk op keuze Meer brede opleidingen en gelegenheid tot exploratie. Meer mogelijkheden om zonder al te veel schade van richting te veranderen. Verkeerde keuzen positiever labelen en de leerervaringen op zijpaden beter benutten. Meer ontwikkelingsmogelijkheden in de volwassenheid. 33

34 Adviezen voor beleid (2) Realistischere doelen stellen t.a.v. leerlingen en onderwijsinstellingen In het onderwijs niet streven naar arbeidsidentiteit en loopbaancompetenties, maar naar een zinvolle basis daarvoor Begeleiding professionaliseren Grotere rol onafhankelijke, externe professionals 34

35 Voordelen externe professionals: Geen belangentegenstellingen Geen double bind Geen (voor)oordelen Beter in staat vage aspecten en possible selves te verkennen Expertise en gereedschapskist Collega s (klankbord, feedback, inspiratie, verwijzen) 35

36 6. Aanbevelingen (voor praktijk) Individuele aandacht : stimulerende vragen, dialoog, counseling, feedback Werkboeken met schrijfopdrachten Goede voorbeelden Stimuleren van exploreren en het zoeken van steun (kiezen doe je wel zelf, maar doe het niet alleen!) (Goede) tests, computerprogramma s (i.c.m. gesprek!) Het hoeft niet veel, lang, uitgebreid en geïntegreerd! Wel: structuur 36

37 7. Wat betreft kiezen Structureer het proces zo, dat steeds uit een beperkt aantal alternatieven gekozen wordt Limiteer informatiegebruik Let op dat verstand, gevoel, wil, actie, waarneming en afleiding alle worden ingezet Besteed er genoeg maar niet al te veel tijd aan Benadruk bij dilemma s de aantrekkelijke kanten van alternatieven Hak de knoop door, onzekerheid is onvermijdelijk Koester het gevoel van vrijheid 37