Schilder is onbekend (God is belangrijker dan schilder) Schilder is bekend

Transcriptie

1 Geschiedenis aantekeningen SE 3 (3e SE van Geschiedenis. 2e SE van V5 2015/2016) Ontdekkers en hervormers Renaissance! verlichting ontwikkeld tot aan de 18 e eeuw, begint in de 16 e eeuw. Verlichting minder op God vertrouwen, ZELF denken. 18 e eeuw! Verlichting is compleet, iedereen gelooft in de kracht v.d. natuur en niet meer in God. Late Middeleeuwen! De pest, God geeft de mensheid ervan langs. 18 e eeuw! Aardbeving in Lissabon, het komt door een natuurverschijnsel niet door God. Men ging verder kijken dan de bijbel. Men is niet meer bang voor de straf van God, men gaat inenten, huizen aardbevingsbestendig maken etc. Verschil tussen Middeleeuwen en Moderne Tijd. Leven in eigen handen. Mensen maken eigen kunst, koningen luisteren niet meer als marionet naar de paus, wetenschappers doen zelf onderzoek in mensen. Voorbeeld van een verschil: de annunciatie, de aankondiging v. Engel dat Maria (maagd) zwanger is. In de tijd voor de verlichting is dit weergegeven dat Maria dit oké vind en dat ze dit accepteert, in de tijd ná/ tijdens de verlichting is Maria verbaasd en kan ze het niet geloven. Verschil in weergave Oud (13 e eeuw) Nieuw (Da Vinci) Aureool Vaag stralenkransje Accepterend Verbaasd en afstotend Anatomisch incorrect Anatomisch correct Geen omgeving en decor Realistisch decor en uitgebreid Geen perspectief en diepte Perspectief en diepte Schilder is onbekend (God is belangrijker dan schilder) Schilder is bekend Pieta! einde van Jezus leven: hij ligt dood in Maria s armen. Middeleeuwse architectuur: verticale lijnen naar de hemel, Kerken: Romaans of Gotisch. Renaissance: paleizen, grote huizen, horizontale lijnen, _ aards. Middeleeuwen: God is groot, mens is klein. Renaissance: Mens is groot, God is klein. Carpe Diem, de nieuwe levenshouding, tweezwaardenleer, God geeft het wereldlijke zwaard door aan de vorst, Paus roept vorsten op voor kruistocht, Paus heeft DIE macht. Meer dan de vorsten. Katharen, ketterse beweging in Zuid-Frankrijk, hun leer week af van de kerk, ze geloofden namelijk in 2 Goden: God en de Duivel. Het was niet duidelijk wie er won, dit maakte het ketters. De koning van Frankrijk krijgt de opdracht van de paus om de katharen uit te roeien, hij voert deze uit, Paus hanteert nu het wereldlijke zwaard samen met het Geestelijke zwaard. Godsvrede, kerk bepaalt wanneer er mag worden gevochten, ondanks dat men zich er niet altijd aan hield, bleek er wel macht v.d. Kerk uit. De koning moest regeren volgens de kerk, absoluut geen absolute koningen. Noord-Italiaanse vorsten willen niet meer naar de Paus luisteren. In Italië is een kerkelijke staat, de staat van de Paus, zowel wereldlijk als geestelijk. Andere staten worden zelfbewust van hun macht, de staten vochten non-stop, de dreiging was dat de hele regio

2 zou verzwakken, en een prooi zou worden van buurlanden zoals Frankrijk. Italië was het rijkste gebied van Europa, erg gewild, de vorsten zagen zichzelf nu als belangrijker dan de kerk. Il principel, handboek voor vorsten door Machiavelli. Il principel!de vorst! de belangrijkste. Nieuwe visie op wat een vorst moet zijn, kerk en paus komen hier niet meer in voor. Vorst draait om macht, alles draait om macht, alleen door sterke vorsten kon Italië uit de handen van Frankrijk blijven. Het doel heiligt de middelen, Als je je macht maar behoudt/ uitbreidt. Het alternatief is namelijk erger: chaos. Rusland is een kleptocratie! staat steelt v.d. bevolking, Poetin bindt mensen aan zich door cadeautjes te geven, in dit geval geld. Kleptocratie draait om stelen, leegroven van het land. Machiavelli: blijf met je poten van de erfenis af, de nabestaanden komen er wel overheen als ze er geld aan over houden (erfenis). Anders worden ze boos en gaan ze je aanvallen. Vergelijking met de Middeleeuwen: men is veel meer bezig met het leven op aarde. Machiavelli s manier is niet de enige. Kunstenaars en de renaissance De kunstenaar werkt voor zichzelf, hij bepaalt het motief, de stijl (hoe het af te beelden), hij bepaalt waar het overgaat, hij is los van de kerk en hij heeft een eigen richting. Rafael en Michelangelo! sixtijnse kapel in Rome. Ze konden erg ver gaan want ze waren de besten, onvervangbaar. Ze schilderden erg veel bloot, de kunstenaars kozen zelf, ze waren zelfbewust. Wetenschap en de renaissance Wetenschappers beperken zich niet meer tot de bijbel, wetenschap wordt niet meer gekeurd door de kerk. Galenus! anatomie van de mens! de mens had 4 sappen, 4 sappenleer! Grieks- Romeinse leer, goed gekeurd door de kerk. Mensen gaan vertrouwen op hun eigen zintuigen, Vesalius gaat lijken kopen en onderzoeken. Hij kon ruzie krijgen met de kerk, Da Vinci en Michelangelo gingen zelf anatomisch onderzoek doen. Kerk: geocentrisch. Copernicus: heliocentrisch. Alle wetenschappers van de renaissance zijn voorlopers van Newton. De mens staat veel meer centraal dan God, niet alleen fysiek maar ook: Waarom doet ie? Meer aandacht voor ethiek, geschiedenis, filosofie en psychologie. Belangrijke wetenschappers zijn: Machiavelli (Il principale), Erasmus (de lof der zotheid, spiegel voor de mensheid), Thomas Moore (zijn katholiek zijn leidde tot zijn dood, met het boek de Utopie over de perfecte samenleving, de onmogelijkheid ervan, diende als spiegel). Mens krijgt verantwoordelijkheid van de wereld, men kan God niet meer voor alles aanwijzen, mens wordt het middelpunt v.d. wetenschap, humanisme. Ontdekkingsreizen en overzeese expansie Deze uitbreiding van kennis en macht loopt door in kenmerkend aspect: Handelskapitalisme en wereldeconomie en in slavenhandel en abolitionisme in de 16 e t/m de 18 e eeuw. Ontdekkingsreizen waren geen óntdekkingsreizen, Azië en Afrika waren al bekend, geen ontdekkingsreis, men wist al v.h. bestaan ervan. Wat wel werd ontdekt was een nieuwe overzeese route, wel een ontdekking maar geen ontdekkingsreis. Columbus zocht naar een alternatief, niet een ontdekking. 1497! de eerste zeeweg van Portugal naar Azië. 1492! Columbus wilde de Portugezen voor zijn, hij heeft Amerika wel ontdekt maar dat was niet zijn DOEL.

3 Waarom overzee? Portugal wilde met schepen handelen, ze wilden veel specerijen, wat niet kon met kamelen. De specerijen handel was van de Italianen en de Arabieren, de handel ging met veel tussenstops, iedereen wilde profiteren, Portugezen konden niet meedoen aan deze handel. Alle Portugese steden liggen aan zee. Grote Spaanse steden liggen aan de andere kant van de zee, Portugal is een echt ZEE-LAND. Ze hebben hun bestaan aan de zee te danken. Daarom gaan ze op zoek naar een overzeese route. Groot risico omdat ze niet wisten wat er kwam, ze waren bang te verdrinken! door de hitte zou de boot het begeven, de tocht ging erg langzaam, telkens een beetje terug na een grote stap, bang om te verdrinken. Columbus kwam uit Italië, hij had het idee om Indië via het Westen te vinden, (aarde = rond). Hij maakte een fout wat betreft de grootte van de aarde. Deze was namelijk groter dan hij dacht, Columbus ging naar Portugal om zijn idee te vertellen. Mijn manier is sneller en goedkoper. De Portugezen wilden hem geen toestemming geven, ze waren namelijk al bij kaap de Goede Hoop en wisten zeker dat het zou lukken. Waarom zouden ze het op een andere manier doen? Na deze afwijzing ging Columbus het proberen bij de koning en koningin van Spanje (Ferdinand en Isabella), ze hadden wel wat anders aan hun hoofd, Spanje had namelijk bijna alle Moslims (Moren) uit het land gejaagd, de Reconquista was na een strijd van jaar bijna afgelopen. In 1492 was de Reconquista afgelopen en Columbus ging het nog eens vragen, ze hadden er niet veel vertrouwen in maar stemden toe. Columbus kreeg een paar afgedankte schepen en een bemanning bestaande uit gevangenen toegewezen. Columbus komt in Amerika maar denkt dat hij in Indië is, hij plant een Spaanse vlag in de grond en maakt het land Spaans. Officieel waren de Vikingen/Noormannen de eerste in Amerika maar de Spanjaarden hielen er het langst stand, Columbus was teleurgesteld omdat Amerika vinden niet zijn doel was Verdrag van Tordesillas gemaakt door de Paus. Portugal en Spanje maken ruzie om de verdeling van Azië, Europa, Afrika en Amerika. Motieven voor ontdekkingsreizen: Spanjaarden: nieuwsgierigheid, handel(routes), politiek: aanzien, (Columbus plantte de Spaanse vlag), Religieus (Christendom verspreiden). Portugezen: Economie (handelsroutes), nieuwsgierigheid, ze maken alleen handelspunten in oost Azië. Verband met de renaissance: meer bezig met het NU, beter willen leven. Factorijen! handelsposten. Zowel goed geplaatst voor militairen als voor handel. Portugezen wilden het achterland niet eens in bezit hebben, het ging ze alleen om de kust. Singapore is het punt dat de handel controleert tussen Zuid en Oost Azië. Gibraltar, Malta & Cyprus zijn de steunpunten van waaruit de Britten de gehele Middellandse Zee controleren. De Nederlanders, Britten en Portugezen zijn alleen op zoek naar handelsnetwerk niet naar nieuw land. Het grootste deel van Amerika is Christelijk geworden, voor het eerst in de geschiedenis is de paus een niet-europeaan, Franciscus is Zuid-Amerikaans. Is Godsdienst wel een motief? vragen Wetenschappers zich af, ze deden het ook voor God, zodat het leek alsof ze niet alleen maar gaven om geld en macht, een idealistisch aspect, om het minder monsterlijk te maken. Een rechtvaardiging van hun gedrag, afkoop. Nieuwsgierigheid! het onbekende lokt. Renaissance! de wereld zelf ontdekken. Persoonlijke roem! bv. Tasmanië door Abel Tasman. Gevolgen van ontdekkingsreizen 1. Handel neemt toe Er komen nieuwe producten in Europa, de 17 e eeuw wordt de Gouden Eeuw, VOC, Slavenhandel (WIC). VOC! niet het fundament v.d. Gouden Eeuw, slechts 10%. Zonder de

4 VOC en WIC had NL ook een Gouden Eeuw, omdat er zoveel handel was BINNEN Europa. Er vond globalisering plaats, er is voor het eerst sprake van een wereldeconomie. Niet alle werelddelen zijn even. Europa beheerst de handel, toen EU in Indië kwam was er al een handelsnetwerk. VOC gaat ook de handel binnen Azië overheersen m.b.v. kanonnen en schepen. Driehoeks handel! de inheemse bevolking in Amerika wilde niet handelen, Noord en Zuid Amerika is erg vruchtbaar, er worden plantages gesticht. Plantage economie. Gesticht door Europeanen. Tabak, suikerriet en katoen, eerst gingen de Indianen er werken, die stierven aan Europese ziektes, hun immuunsysteem was die bacteriën niet gewend. 17 e eeuw- Er kwam een conferentie door Karel V, hij stelde een commissie in voor het probleem met de stervende Indianen, geleerden en geestelijken waren prescent, de Las Casas stelde dat de Indianen niet meer gebruikt mochten worden als slaven, volgens de bijbel. Het was niet eens omdat het onmenselijk zou zijn maar omdat de Negers sterker waren, voorwaarde: slavernij mag zolang als de slaven er tegen kunnen. Driehoeks handel: Europa Plantages Producten Amerika Slaven Afrika 18e eeuw! kritiek op de slavernij en slavenhandel, dit leidt tot afschaffing van de slavenhandel en slavernij in de 19 e eeuw! abolitionisme. 1863: afschaffing van de slavernij en handel in Nederland. Met dank aan de verlichting, daarom de 18 e eeuw. 2. Alle mensen zijn GELIJK Amerika: zwarten zijn geen mensen. Gevolg ontdekkingsreizen: wetenschap Kennis opdoen: nieuwsgierigheid, vragen stellen. - Geografie gaat erop vooruit, zowel sociaal als fysiek, kennis ging er veel op vooruit, steeds minder wit op de wereldkaart. - Biologie- nieuwe kennis over dieren en planten. VOC: voor sommige mooie herinneringen, voor anderen erg donker. 19 e eeuw!nederland probeert Indië over te nemen, Koninklijk Nederlands Indonesisch Leger (KNIL). Veel inheemsen zijn soldaat in het leger, Molukkers blijven NL trouw. 1842, Japan viel Nederlandse kolonies aan, de Molukkers helpen de Nederlanders. Indonesië wordt onafhankelijk, inclusief de Molukken, Java gaat Indonesië beheersen. De Molukkers verdienden een eigen staat, Nederland had dat voor hen moeten doen. Nadat Indonesië onafhankelijk was geworden moesten de KNIL soldaten weg uit Java, ze wilden naar de Molukken maar dat mocht niet van Java omdat ze getrainde soldaten waren en ze konden de Molukken vrijvechten van Indonesië. De KNIL soldaten wilden niet naar Nederland, ze werden geïmmobiliseerd uit het leger (ontslagen). Ze kwamen terecht in kamp Westerbork, stank voor dank. De soldaten wilden geld. Wat is de VOC? (begin in de 17 e eeuw) De Portugezen hebben 100 jaar lang de route naar Indië voor zichzelf weten te houden. Tot het einde van de 16 e eeuw, Nederlanders en Engelsen ontdekken de zeeroute. Ze gingen via het Noorden naar Indië, de winsten zijn enorm, er komen compagnieën van verre, opgericht door Amsterdamse handelslui. Compagnie voor risicospreiding. Zo n schip was duur, als het zonk kostte dat veel geld een compagnie maakte het risico per persoon kleiner. De winst wordt verdeeld onder de compagnons. De compagnie is eenmalig daarna wordt ie geliquideerd, er komen steeds meer compagnieën van verre. Specerijen worden hierdoor minder waard. Toen werd de VOC opgericht, uit 9 steden, Amsterdam had 8 van de 17 stemmen. De VOC krijgt een octrooi van de Staten Generaal, het recht op een monopolie van de

5 zeeroute, alleenrecht om op Indië te varen en handel te drijven. Heel mooi maar hiermee kunnen ze niet het buitenland verhinderen. De VOC is de eerste kapitalistische onderneming ook wel vennootschap. VOC had aandelen, de VOC is en zuivere onderneming voor Europa. Maar in Azië hebben ze helemaal niks aan het octrooi, de VOC moet dus grondgebied gaan veroveren. VOC gaat politieke macht uitoefenen, ze veroveren handelssteunpunten en factorijen, VOC krijgt de macht in handelssteunpunten. Bij rechtszaken krijgen zij de keuze tussen iemand laten leven of te laten doden. VOC oefent zelf politieke en juridische functies uit in Azië, NIET met hulp van de Nederlandse Republiek. Het centrum van de macht was Batavia, ze namen veel Nederlandse mannen mee, de VOC wilde maximale winst maken, vrouwen zouden moeten worden verzorgd, Indische vrouwen deden huishoudens in VOC huizen. Dit leidde tot relaties en kinderen, Indo-Europeanen (de vader is wel Nederlands). Wortels liggen in Indië, de kinderen voelen zich Nederlands. Alle Indo-Europeanen werden Nederlands toen Indonesië onafhankelijk werd. De VOC kan hun eigen wetten maken. Het is politiek, een staat gericht op winst maken. De Molukkers moesten bouwen voor de Nederlanders, VOC behandelde de Molukkers hard en fout. Engeland neemt in 1815 Indonesië over, het einde van de Napoleontische tijd. Napoleon neemt heel Europa over, op Engeland na, Assen heeft stadsrechten gekregen van zijn broer Lodewijk Napoleon. Napoleon kon de heerschappij over de zee niet winnen van Engeland. In 1815 kregen we de Antillen en Nederlands-Indië weer terug, de Molukken gaan in opstand. Nederlandse Opstand Luther en Calvijn zijn ketters. De Rooms Katholieke Kerk. Oorzaak ketterse beweging tijdens de vergroting van de Kerkse macht was dat de bijbel op verschillende manieren werd geïnterpreteerd. Wat betekend de bijbel nou echt?? Het Christendom is ontstaan in de Grieks-Romeinse cultuur, het Nieuwe Testament was dan ook Grieks, door het Grieks werd het Christendom ook zo goed verspreid, Griekenland had namelijk veel kolonies, heel oost Europa was Grieks. In de Griekse Cultuur is het een gewoonte om alles te willen begrijpen en weten, de Grieken stelden vragen, de antwoorden liepen uiteen. Wie is het machtigst, kerk of staat? De Christenen gingen onderling ruzie maken over wat Jezus was, mens of God? Keizer Constantijn zette alle Christenen samen in Nicea, ze moesten de discussie oplossen, daar kwam de apostolische overeenkomst uit, de drie-eenheid: God, Jezus, de Heilige geest, daar werd ook weer over gediscussieerd. De bijbel die niet eenduidig was en de Grieks-Romeinse Cultuur van het alles willen weten botsten. Er kwam gedonder over Genesis: Heeft Eva letterlijk de slang horen praten of werd ze verleid door de appel, ze hoorde een stem in haar hoofd, dit zou de duivel zijn geweest. Als de duivel in iemands hooft zit, is het KETTERS. Katharen, oorsprong van de ketters, ze woonden tegen de Pyreneeën aan, zuiver in de leer, vonden zichzelf helder Christelijk. Ze waren ketters omdat zij de wereld zagen als een strijd tussen God en de duivel. Een strijd die zich binnen de mens afspeelt, tussen geest en lichaam, God en Duivel. De ziel (God) wil gezuiverd worden, en wil uit je lichaam maar zit opgesloten. Het lichaam maakt je levend, de ziel heeft het lichaam nodig: slaap, eten, drinken, seks. Als je hieraan toegeeft wint de duivel. Ze leefden in diepe armoede. Innocentius III was compleet tegenovergesteld van de katharen: erg gericht op geld en welvaart. Hij wilde de Katharen laten bekeren toto het katholieke geloof, eerst door te praten, daarna met geweld. Dat werd de taak van de Franse koning. De laatste Carthagers hebben allemaal zelfmoord gepleegd. Innocentius had gelijk met de Carthagers ketters noemen: de duivel kon namelijk winnen. 17 e eeuw, Luther komt op

6 De kerk probeert de ketterse beweging te stoppen door: praten, dreigen, verbannen. Maar het werkt niet, de ketterij wordt niet onderdrukt achtereenvolgende jaren was het wel gelukt, waarom nu niet? Er is een heel ander perspectief dan de andere ketterijen. Luther is een product van zijn tijd, d.m.v. historische context moet je Luther in de tijd plaatsen. Wat is de situatie? De boekdrukkunst is uitgevonden. 15 e eeuw. Dit maakt verspreiding makkelijker, Luthers 95 stellingen op de kerk in Witterveen worden vertaald en verspreid d.m.v. deze uitvinding. De renaissance, de mensen worden meer zelfbewust. Luther is een brave monnik maar hij stelt zelf vragen. Teruggrijpen op Grieks-Romeinse cultuur, in de Grieks-Romeinse cultuur werd geprobeerd om álles te begrijpen. Erasmus gaat de Bijbel opnieuw vertalen van het Grieks naar het Latijn en komt erachter dat deze verkeerd is vertaald, sommige huidige regels van de kerk zijn niet terug te vinden in de Bijbel. OT was Hebreeuws, NT was Grieks. De paus hoorde er volgens de bijbel niet te zijn. De bijbel wordt overspoeld met commentaar van de kerkvaders. Priesters en pastoors mogen niet trouwen en geen kinderen krijgen: celibaat. Erasmus heeft het ei gelegd dat Luther heeft uitgebroed. Verschil: Erasmus bleef binnen de Rooms katholieke kerk, Luther heeft gebroken. Luther was boos op Erasmus: wel haat aan de kerk maar toch blijven. Erasmus boos op Luther: veel kritiek maar weglopen in plaats van aanpassen. De ernstigheid van de splitsing van de kerk: de kerk is een Gemeenschap. Pausen, tijdens de renaissance was de familie Borgia aan de paus. Ze wilden intens genieten van hun leven op aarde. Het pauselijk ambt werd gekocht. Nu wordt de paus gekozen door kardinalen, de paus is 1 van deze. De pausen waren steeds bankroet. Michelangelo en Rafael werden ingehuurd om een vereeuwiging van hun bestaan te schilderen. er is te veel bloot. : Paus. Michelangelo wilde geen blaadjes tekenen. Aflaathandel: een aflaat is het bewijs dat je je zonde hebt opgebiecht. Voor verminderde tijd in het vagevuur. Bij aflaathandel is er geen biecht alleen een betaling. Je kan ook voor gestorven en vrienden een aflaat kopen. Luther ziet de aflaathandel gebeuren: Je wordt genaaid door de kerk. Geld kan je niet verlossen van je zonden, dat kan alleen God. Vorsten worden protestants: komt beter uit voor hun macht, ze kiezen de kant van de reformatie. Engelse koning Hendrik IIX! Fidei Defensor, titel die hij van de paus kreeg omdat hij zo n goede katholiek was. Totdat Hendrik Tudor protestants werd, hij wilde namelijk scheiden van zijn vrouw, die kon hem geen zoon geven. De paus liet Hendrik niet scheiden, De wettige opvolger moest vaststaan in Engeland, hij kreeg alleen dochter Mary. Om de dynastie voort te zetten moest hij een zoon krijgen. Paus liet het scheiden niet toe omdat Hendriks huwelijk officieel ongeldig was. Katharina was namelijk nooit gescheiden van zijn overleden broer. De paus werd op dat moment gevangen gehouden door Karel V, hij was de broer van Katharina. Wegens familiebanden werd het scheiden dus niet toegestaan. Hendrik is boos, hij sticht een nieuwe kerk en wordt paus van Engeland, de Anglicaanse kerk. Hij laat zichzelf scheiden en trouwt met Anna Bolijn. De Anglicaanse kerk is aan het begin nog Rooms Katholiek. Anna Bolijn krijgt dochter Elizabeth. Anna is een hoer en komt onder de guillotine. Hendrik krijgt een nieuwe chick en krijgt een zoon Edward, de nieuwe vrouw sterft in Engeland. Hij gaat naar Duitsland voor weer een nieuwe vlam, via een schilderij vind hij haar. Maar in real life is ze veel te lelijk, ze moeten trouwen en seks hebben maar ze is te lelijk en Hendrik kan geen erectie krijgen. Het huwelijk wordt afgeblazen omdat er geen dynastie kan plaatsnemen. Er komt weer een nieuwe, deze gaat vreemd en wordt vermoord. Inmiddels is Hendrik oud en dik, hij krijgt weer een nieuwe. Deze houd hem vol, Edward volgt Hendrik voor 6 jaar op. Mary vervolgt en maakt Engeland weer Rooms Katholiek en trouwt met Filips II, zoon van Karel. Bloody Mary neemt wraak op iedereen die haar moeder heeft zwartgemaakt. Dan volgt Elizabeth, zij maakt een heel erg

7 lange zit, maar trouwde nooit. De Tudors sterven dus uit, ze was bang dat de man haar macht zou overnemen. Álles draait dus om macht, Godsdienst is slechts sier. Misbruiken in de Rooms-Katholieke kerk, veel Rooms-katholieken hielden zich niet aan het celibaat, zelfs paus Erasmus schande het. Daarnaast was er veel Simonie, de Paus verkocht benoemingen. Vorsten hadden veel bastaard kinderen, buiten het huwelijk om. Het boeide helemaal niemand. De vorsten moesten wel voor deze kinderen zorgen. Ze werden opgevoed in de Kerk. De meeste vorsten beschermden de kerk niet langer. Zonder deze steun kan de Kerk Luther niet onderdrukken. Filips II van Spanje zag zichzelf als de grootste beschermer van de Rooms Katholieke kerk en als de grootste tegenstander van Elizabeth. In 1588 zend Filips de Armada naar Engeland om Elizabeth mores te leren. Luther, werd in 1583 geboren in een gezin wat klimmend was op de sociale orde. Luther krijgt onderwijs, Rechten. Om geld te verdienen, het past niet bij hem, van het studeren komt niets. Op een dag wordt Luther overvallen door een onweersbui, hij belooft God dat als hij het onweer overleeft dat hij zijn leven aan God gaat wijden en in klooster gaat. Luther switcht naar theologie, het is door God bepaalt, daarom is ie zo n grote. Het is voorbestemd. Luther wordt hoogleraar in het klooster van Witterberg, Saxen. Luther is wegwijs met de bijbel en z n twijfels erover groeiden. Hij sprak erover met zijn abt: Hoe kom ik in de hemel? Door het verrichten van goede werken, armen helpen, bedevaart, op je knieën de trap van de Sint Pieterskerk opklimmen en op iedere tree en rozenkrans bidden. Na dit karwij kreeg Luther meer twijfels, het was meer een prestatie dan een heilige daad. Én het stond niet in de bijbel. Luther vond geen enkele bedevaart in de Kerk, hij vond in een van Paulus brieven dat je met sola fide (alleen door geloven) in de hemel kwam. Omdat Jezus zich heeft opgeofferd om de hemel voor iedereen te verdienen. Sola scriptura (alleen door de bijbel), dus geloof alleen de bijbel, niets anders, ook geen paus. De aflaathandel was de druppel, Luther gaat de misstanden van de kerk aan de kaak stellen. Hij maakt 95 stellingen in het Latijn en plakt deze op 31/10/1517 op de kerk in Wittenberg. Op 1/11 werd het Allerheiligen gevierd, iedereen ging dus naar de kerk. Luthers leerlingen vertaalden de stellingen naar het Duits en verspreiden ze d.m.v. de boekdrukkunst, de stellingen schudden mensen wakker. Het deugt niet in de Rooms Katholieke kerk. De priesters gebruiken teksten die ze niet begrijpen, men is niet celibaat, pausen zijn geldwolven in plaats van herders. Luther krijgt een enorme aanhang, hierdoor stort de aflaathandel in elkaar. Het wordt kritisch volgens Rome: Hoe gaan we de ketterse beweging onderdrukken? 1. Praten, Luther wordt uitgenodigd voor een openbaar dispuut met Johannes van Eck, hij zou Luther ompraten. Er wordt keihard gediscussieerd, Eck is veel aan het woord, Luther geeft hem gelijk, maar waar staat het in de bijbel? Het gaat bij een dispuut over om overreden te worden. Niet toegeven maar opgeven. Dan komt er een theoloog uit Rome, Cajetan. Zelfde verhaal. 2. Luther in de ban 1519, Luther komt d.m.v. een brief in de ban, als hij niet opgeeft komt hij op de brandstapel. Luther heeft de kerk allang de rug toegekeerd. De brief komt op het vuur, Luther is in de ban, en hij is ketters. 3. Wereldlijke macht: Karel V! Keizer, heer van Nederland en Koning van Spanje. Duitsland is verdeeld in allemaal stukjes van vorsten en leenmannen. De keizer heeft niet veel macht meer. De opdracht om het Lutheranisme te bestrijden komt hem dus goed uit. Hij kan zijn macht vergroten, laten zien wie de sterkste is. Echter, de vorsten willen het bevel niet opvolgen, ze willen overleg.

8 Karel geeft Luther de deal om vrijgeleide te worden, als Luther zichzelf weet te verdedigen in een rechtszaal mag hij als een vrij man weg. In de zaal ligt een stapel van Luthers boeken, vol met kritiek op de kerk. Zijn dit jouw boeken? Ja. Sta je er nog achter? Ik wil uitstel. Als hij ja zou zeggen tekende hij zijn doodvonnis. Luther ging s nachts bidden: God moest hem bijstaan. Volgende dag, Is het nou ja of nee? vroeg Karel. Hier sta ik dan, ik kan niet anders, zowaar helpen mij God Almachtige. Luther wordt gered, een vorst uit Saxen kidnapt hem, undercover vertaalde Luther de bijbel naar het Duits. Het Duits werd hierdoor in heel Duitsland gelijk. Luther wist waar hij aan begon, maar het liep volledig uit de hand. Nadat hij was gekidnapt was hij uitgespeeld. Hij had geen invloed meer op de reformatie etc. Luther kon nu van alles doen, hij trouwt en krijgt kinderen, schrijft nog wel maar doet geen grote acties meer. Veel vorsten zijn protestants geworden, er breekt een godsdienstoorlog uit in Duitsland, het eindigt met de Godsdienstvrede (1554 in Ausburg). Met de zin: Cuius Regio eius religio: wiens gebied diens regio. De vorsten kiezen de Godsdienst in hun gebied. Karel V verliest weer wat macht. Geen Godsdienstvrijheid in Duitsland, Karel V heeft zijn politieke macht niet kunnen doorzetten De dertigjarige oorlog: Godsdienst pleuris breekt weer los. Dit keer bemoeit het buitenland zich er ook mee. De oorlog heeft Duitsland verwoest en in stukken gescheurd. Waarom worden al die vorsten protestants (Luthers)? Voor sommigen ging het echt om Luthers leer. Andere: 1. Kloosters moeten verdwijnen. Zei Luther. Dan zouden vorsten veel land krijgen. En de koersen van land gingen erg hoog door een overschot aan zilver. 2. De paus moet weg. Luther. De vorst wordt dan het hoofd v.d. kerk: meer macht. 3. Als je een protestantse vorst bent, zet je je af van Karel V (katholiek), onafhankelijkheid Grote sociaal economische boeren opstand in Duitsland, ze willen af v.d. verplichtingen jegens de edelen. Ze willen af van horigheid. Argument; Luther zegt dat dat mag omdat ieder Christen mens vrij is in het interpreteren v.d. bijbel. Edelen verantwoorden hun macht d.m.v. citaten uit de bijbel, Luther zegt tegen de boeren dat hij dit nooit heeft gezegd. Hij vraagt de vorsten de opstand gewelddadig neer te slaan. Luther vindt dat je naar de vorst moet luit=steren. De gebieden waar de opstanden gebeurden zijn nu katholiek! klaar met Luther. Johannes Calvijn! reformatie in Nederland. Calvijn was een Fransman, hij was voorstander v.d. theocratie! SGP in Nederland. De bijbel zijn de grondrechten. Hij kwam uit Genève. Calvijns leer is ongeveer gelijk aan Luthers: De bijbel is de enige bron v.h. geloof. Paus is fout, heilige verering is fout, goede werken zijn bullshit, celibaat. Drie punten van verschil: 1. Hoe kom ik in de hemel? 2. Calvinistische verzetsleer: relatie tussen overheid en onderdanen. 3. Manier waarop Calvinistische kerk is opgebouwd. Nederlandse opstand / burgeroorlog tegen het gezag van Filips II, om zijn beleid in Nederland, hij is extreem katholiek, uitroeien van protestantse ketters Noordelijke gewesten krijgen een eigen staat, er komt een burgeroorlog: unie van Utrecht vs. Spanje. Godsdienst speelt een grote rol. Calvinisten wilden winnen. Geen genoegen met een compromis, fanatici. Ze vonden het katholieke afgodin, geen Godsdienst.

9 Verschil tussen Luther en Calvijn: 1. Hoe in de hemel? L: door te geloven. C: predestinatie V voorbestemming: voor dat je bent geboren weet God al of je in de hemel komt: weinig mensen hadden die destinatie. De calvinisten zagen zichzelf als uitverkorene, de manier waarop ze leefden werd door God bepaalt. Na een innerlijke strijd: daarna vroom leven- streng geloven ze vonden zichzelf Gods selectie. Verband met opstand: Calvinisten wilden niet overleggen met Filips II, door hun ging de opstand als maar door. Volgens hen is het Gods bedoeling dat de opstand eindigt in een Protestants Calvinistische. Ze zijn de harde kern 2. Calvinistische Verzetsleer L: onderdanen móeten de leider GEHOORZAMEN, de overheid is machtig. C: overheid is gebonden aan Gods wil, men moet de overheid wel gehoorzamen, maar als je moet kiezen tussen God en Koning, kies God. Verband met de opstand: in 1581 wordt Filips afgezet door de burgers. Filips gedraagt zich namelijk als tiran en niet als koning. 3. Kerkopbouw Calvinistische leer L: Top-Down: boven heeft de macht, beneden geen macht. C: Bottom-up (democratisch): de kerk heeft een bestuur: ouderlingen en presbijters. De dominee moet zich houden aan het bestuur (parlement), gekozen door de gemeente. Vergadering v.d. gemeentes: synodes, als je het er niet mee eens bent, stap je eruit. Calvinisten nemen zelf initiatieven. Beslissen doe je zelf. Contrareformatie, tegenaanval v.d. Rooms Katholieke kerk, poging om terrein terug te winnen na Luther, Erasmus en de rest. In de Katholieke reformatie ging de kerk wat doen met het kritiek: waarom kregen we het? kritiek op: leer van de kerk en gedrag van de kerk. De katholieke reformatie was een vergadering van 20 jaar: Concilie van Trent: Veranderingen: 1. Leven van de kerk (gedrag), grote opruiming: De aflaathandel wordt verboden. Simonie, het verkopen van kerkelijke functies, werd verboden. Men moest theologie gestudeerd hebben om een kerkelijk abt te bekleden: kwaliteit bisschoppen verbeterde. Celibaat werd strenger gecontroleerd en moest worden nageleefd. 2. Leer van de kerk: De kerk trekt zich niets aan van dit kritiek, dat zou ze namelijk zwak laten lijken. Wel wordt de bijbel herschreven. Tegenaanval: Er komt een nieuwe kloosterorder: de jezuïeten! Societas Jesu, gesticht door Ignatius van Coyola, een Spaanse edelman die dodelijk gewond raakt maar het overleeft door een wonder: God heeft nog een plan met hem. Hij moest strijden voor de Rooms Katholieke kerk, Jezuïeten zijn een soort legerorde, ze vochten voor het geloof: RK. Ze richtten scholen op met perfect onderwijs: dat trekt mensen aan, bovendien lieten ze protestanten toe. Het waren internaten die de opvoeding overnamen, alle kinderen werden kerkelijk, het was gratis en het produceerde veel hoogopgeleide katholieke jongens. Inquisitie: kerkelijke rechtbank: veel doodvonnissen, de inquisitie maakte mensen bang, direct op de brandstapel. Index: lijst met verboden boeken, stempel met nihil opstat : geen bezwaar. Foute

10 lectuur werd zo uit Katholieke handen gehouden, het werkte niet: wat verboden was, was juist aantrekkelijk. Het wordt in de jaren 60 afgeschaft. Wat heeft het katholieke geloof wat het protestantse niet heeft? De centrale gebeurtenis van RK: de communie, laatste avondmaal, het brood: Jezus lichaam, de wijn: Jezus bloed. Een wonder: drink Jezus bloed en word onsterfelijk, veel versieringen in de kerk, raakt je in je hart. Protestantse centrale gebeurtenis: preek, schriftlezing verkondiging, uitleg van een Bijbelgedeelte. Protestants: kaal en uitleg. Raakt je in je hoofd. Uitleggerig: begrijpend. Nieuwe kunststroming: Barok, steun van de contrareformisten, berust op gevoel, alleen in katholieke landen, grootste schilder: Rubens, heel erg protestants. Bewegend en dynamisch. Nederlandse opstand/burgeroorlog/80 jarige oorlog De kern van de eerste historische context. Nederlanden: 17 gewesten: geen Nationaal gevoel (particularisme). Filips II wil centralisatiepolitiek (alle macht bij hem). Dat willen de gewesten niet: macht en zelfstandigheid kwijt. Ze wildenketters weghebben, alle protestanten, Filips II wil de Calvinisten verpletteren maar botst hierbij met veel katholieken, zij willen Godsdienstvrijheid. Verband: op dat moment was de concilie van Trent bezig en dus ook de contrareformatie. Filips manier van ketterbestrijding ging de Nederlanders te ver. De Raad van Staten komt tezamen: Willem van Oranje heeft een grote bek, in 1555 treed Karel V af, hij was naar de klote, hij moest nog slikken van de Godsdienstvrede van Ausburg, Willem van Oranje begeleid heb van de troon, Willem is deels Duits. Door de matregelen voor Godsdienst worden Filips en Willem vijanden. Hoe komt de Duitse Willem in Nederland terecht? René van Chalôns, rijke edelman, sterft en laat alles na aan Willem van Nassau, de zoon van de heerser van Nassau, Willem wordt opslag een van de allerhoogste edelen van de Nederlanden. Karel V is meteen alert: hij laat Willem aansluiten bij de raad van Staten, Willems ouders waren protestants/luthers: Jullie mogen de erfenis mits jullie katholiek worden. Dus Willem trekt bij Karel in om katholiek te worden, daar groeit Willem op samen met Filips: Karels zoon. Filips lijkt alleen qua Godsdienst op Karel, hij wordt Koning en wil direct naar Spanje, maar Frankrijk en Spanje krijgen oorlog en hij kan niet naar Spanje, hij zit 5 jaar vast in Nederland, zodra de oorlog over is gaat hij direct naar Spanje, een echte Spanjaard. Filips is een tijdgenoot van Queen Elizabeth: hij regeert 40 jaar in de Nederlanden zonder dat hij daar ooit kwam, ook regeert hij in Spanje en Italië. Filips sloot zich op in Escorial in Spanje en regeerde vanuit daar NL, Spanje en Italië, niets ontsnapte aan zijn aandacht: hij was een echt control freak, net als Flapper. Filips had 2 dochters. Filips stelt een landvoogdes aan, voor als hij niet in Nederland is: Margaretha van Parma, zijn halfzus. Hij kiest voor een vrouw omdat hij die makkelijk aan het lijntje zou kunnen houden. Willem van Oranje was we blij met Margaretha: zo kon hij meer macht krijgen, easy om te beïnvloeden. Ook de raad van staten vond dat wel chil, Filips had door dat hij Margaretha moest beschermen en stelde de Franse Granvelle aan om haar te helpen. Granvelle was bisschop, hij koos een aantal ambtenaren, met dit ambt gingen Granvelle en Margaretha de Nederlanden besturen. Er kwam minder macht voor de Raad van Staten, Egmond wordt in 1564 naar Spanje gestuurd namens de Raad van Staten, hij had een klaagbrief bij zich: de raad wilde: 1. Een verandering in het beleid. 2. Meer aanspraak.

11 3. Granvelle weg, argument: hij is een vreemdeling (een Fransman), dit is vreemd want Willem is Duits. 4. Ze hopen dat de ketterijbestrijding en de centralisatiepolitiek minder worden als Granvelle weg is. Granvelle wordt hierdoor teruggestuurd naar Spanje, vanaf dan kunnen de Hoge edelen geen kritiek meer hebben op Filips. Erg dom gespeeld v.d. raad: een vreemdeling aan de macht is Filips enige fout. De kettervervolgingen gaan gewoon door: lage edelen krijgen er last van: jonkheren, baronnen, minder bezittingen dan hoge. Het niveau van burgemeester, plaatselijk. De lage edelen krijgen last van kettervervolgingen omdat de Katholieken het niet eens zijn met de ketterverbrandingen, het wordt onrustig op het platteland. De lage edelen gaan naar Margaretha, ze hebben een smeekschrift gemaakt met de vraag de kettervervolgingen te stoppen, bijna allemaal katholiek. De lage edelen gaan de Brusselse kroegen in, ze zijn zenuwachtig voor de dag erna, de Brusselse hoeren hebben een topnacht. Margaretha had gehoord van het smeekschrift: Wees niet bang, het zijn maar schooiers. Krijgt ze te horen van een ambtenaar. Margaretha voelt zich niet op haar gemak: de edelen kunnen niet naar huis zonder resultaat. Maar Margaretha heeft geen zeggenschap: als ze de kettervervolgingen laat stoppen wordt Filips boos. Margaretha heeft een slim plannetje, ze zegt de edelen: ik zal het smeekschrift naar Filips sturen, tot dat hij heeft geantwoord zal ik de vervolgingen op een lager pitje zetten. Ze weet dat Filips de kettervervolgingen nooit zal afschaffen. Goeie move van Margaretha, ze voorziet namelijk de gevolgen: doordat het smeekschrift naar Spanje gaat en doordat de kettervervolgingen milder worden, zal de rust wederkeren. Een onvoorzien gevolg is de beeldenstorm, deze begint in Vlaanderen, katholieke kerken worden door protestanten bestormd en de inventarissen worden vernield en leeggeroofd. Door opheffing kettervervolging waaien Calvinisten op, ze gaan hagenpreken, de Calvinisten waren gedogen dus het was half legaal, ze zweepten de mensen op tegen de katholieke beelden in de kerk. Waarom beeldenstorm? Katholiek: veel beelden van heiligen, je bent heilig als je een wonder laat verrichten door God, aan wie wordt het wonder toegeschreven? De heiligen. Vlaanderen had een economische crisis, de lakenindustrie lag namelijk stil. Hun wol kwam uit Engeland maar Elizabeth verbiedt deze export, zij wil dat Engeland met die wol gaat handelen. De Deense koning gaat tol heffen in de Sont straat tussen Zweden en Denemarken, Nederlanders stoppen met het exporteren van graan, hierdoor stijgen de broodprijzen enorm. De beeldenstorm gaat vliegensvlug door Nederland, hij wordt met veel geweld onderdrukt, Margaretha krijgt hierbij hulp van hoge, lage edelen en allerlei kooplieden. Omdat ze bang waren dat als het uit de hand liep. De storm was gaan liggen en Margaretha was blij, het was rustig en ze had vele mensen achter zich, Filips kan tevreden zijn. : dacht ze. Maar de Calvinisten hadden zich misdragen, de katholieken waren er klaar mee, zij wilden geen geweld, de beeldenstorm lag hun zwaar. Toen Filips hoorde van de aktie van de Calvinisten voelde hij zich erg bedreigd, hij vatte het op als een persoonlijke aanslag. Hij was niet tevreden over Margaretha en wilde van haar af, tot zijn ergernis kon hij haar niet afzetten omdat ze zijn halfzus was, hij moest er dus voor zorgen dat ze zelf ontslag nam. Om dit te veroorzaken stuurde Filips de hertog van Alva naar Nederland, vergezeld met 100 elitesoldaten, Filips gaf Alva de opdracht om de orde te herstellen, hierop reageerde Margaretha met dat de orde er al was, ze neemt ontslag. Filips zegt dus indirect dat Margaretha er niks van bakt.

12 Alva, een keiharde generaal, krijgt de macht. Hoge edelen, Egmond en Hoornen, vinden Alva maar niks, hierop laat Alva ze oppakken en onthoofden. Met deze actie zaaide hij angst en intimidatie. Alva weet met onderdrukking en terreur de rust te herstellen, Willem vlucht weg naar Duitsland (familie) en hij verkoopt al zijn bezittingen om een leger te beginnen, zijn doel is de Spanjaarden uit de Nederlanden te verjagen. Willem krijgt een klein bedrag, dus ook een klein leger, hij hoopte dat de bevolking aan zijn kant stond en dat hij met hun hulp een reuzeopstand tegen Alva kon realiseren. Toen Willem uit de Nederlanden vluchtte heeft hij al zijn macht en bezit achtergelaten. Hij viel in het Noorden en het Zuiden de Nederlanden binnen, puur voor het binnenhalen van achterban. In het Noorden in Heiliger Lee, deze slag wordt gewonnen, er waren namelijk te weinig Spaanse soldaten, daarop stuurt Alva Spaanse versterking, dan neemt Willems legertje de benen. Dit is het begin van de 80 jarige oorlog. Het legertje valt uit elkaar omdat Willem ze te weinig betaald, het wordt 2 jaar rustig in de Nederlanden, Filips gaat in deze periode lekker door met de kettervervolging en de centralisatiepolitiek. In 1572 bedenkt Willem van Oranje een beter plan, hij valt de Nederlanden aan via Oost, Zuid en West, 3 kanten. Met een bij elkaar gesprokkeld legertje pakt hij Oost, voor Zuid heeft hij Frankrijk geregeld: zij hebben namelijk ook last van de Godsdienstoorlog. En voor West heeft hij de Watergeuzen, radicale Calvinisten, deze gaan de Spaanse schepen plunderen, ze hebben een hekel aan Spanjaarden en katholieken. De medewerking van de Fransen hangt af van een huwelijk, in Frankrijk bestaat de bovenlaag van de bevolking uit kooplieden en edelen, het koningshuis wisselt tussen Katholieken en Hugenoten. Augustus 1572, huwelijk tussen Hendrik van Bourbon (hugenoot) en de zus van de Franse Koning. Frankrijk wilde met Willem in zee omdat ze dan niet meer tussen het toen Spaanse Nederland en Spanje in zaten. Het loopt echter heel anders af. West, wanneer Alva en Filips horen van de plannen van Willem gaan ze de Engelse Elizabeth onder druk zetten. Sluit de havens voor de watergeuzen op 1 april 1572 wordt Den Briel ingenomen door de Watergeuzen, ze hebben vervroegd aangevallen omdat ze niet aan konden meren in Engeland. Alva verliest hier Den Briel, Alva wacht op de aanval van het Zuiden, dat is namelijk de sterkste troef van Willem. In de tussentijd nemen de geuzen de ene na de andere stad over, stuk voor stuk worden deze steden Calvinistisch, met uitzondering van Amsterdam. De Geuzen maken Willem van Oranje stadhouden van de Nederlanden, formeel is Filips nog steeds koning, de opstand is dan ook meer tegen Alva dan tegen Filips, dus tegen Filips politiek en niet tegen Filips als persoon/koning. Zuid, de steun van Frankrijk rust op de bruiloft tussen de Franse koning Hendrik van Bourbon (hugenoot: Franse Protestanten) en Margaretha van Parma (halfzus van Filips). De moeder van de Franse koning had door dat ze de Calvinisten moest terugduwen, anders zouden de Katholieken verloren gaan. Tijdens de Bloedbruiloft worden alle Calvinisten afgeslacht en hierdoor herrijzen de Katholieken. Het Zuidelijke leger zal dus niet meer meedoen. 1419: Blijde inkomsten: Hertog Filips van Brabant wordt gekroond volgens het groot privilege: een soort grondwet. Filips moet zich eraan houden, hij zegt dat burgers zijn macht moeten accepteren, eerst belooft Filips het, dan aanvaarden de burgers. Die volgorde. Met het aanvaarden van Filips als koning door het volk deed Willem dat ook. Filips schede de eed erg wreed, toch bleef hij als koning worden beschouwd, niet als tiran.

13 1573: als de dreiging uit het buitenland (Zuid) weg is, kan Alva de Geuzen wegjagen, hij gaat steden belegeren totdat ze zich overgaven, dan wordt de stad gestraft, weer het intimideren van de burgers door Alva. Alle Calvinisten worden gemarteld. Ze gaven zich niet zomaar over, ze hadden de meeste moeite met Haarlem, Kénau (mevrouw) had kokendhete shit van de wallen afgegooid. Door het eerst veroveren van Haarlem scheidt Alva het Noorden van het Zuiden. Dan gaat het leger naar Alkmaar, Alkmaar breekt meerdere sluizen open en de Spanjaarden kunnen er niet doorheen. 1574: De Spanjaarden gaan naar Leiden, daar kunnen de Nederlanden de truc met het water niet doen, op 3 oktober slaat het weer om, de Spanjaarden vluchtten weg voor het water, wat achter bleef in de Spaanse kampen was hutspot en haring met witbrood. Willem is trots op Leiden en ze krijgen een Universiteit voor het stand houden tegen de Spanjaarden. Dit jaar trekt Filips de conclusie dat het m niet gaat worden met Alva, en hij wordt teruggeroepen, het lukt niet op Alva s manier (met geweld), dus hij wil gaan onderhandelen. Filips stuurt Requensens erop af, een diplomaat, Willem wil ook wel praten over Godsdienst en centralisatiepolitiek tegenover handhaven van de privileges van de gewesten. Beide kanten weten dat ze moeten toegeven en er wordt gezocht naar een compromis, ze moeten dus allebei een punt kiezen waarop je kan toegeven. Requensens mocht op Godsdienst NIETS toegeven, behalve als het de opstand kon eindigen. Willem heeft alle Calvinisten achter zich, zij willen ook NIETS toegeven op Godsdienst. PLOTTWIST Requesens gaat plotseling dood in Spaanse Furie, de landvoogd valt dus weg, Spaanse soldaten liepen achter op betaling en gaan plunderen in Zierikzee, ze stortten zich daarna op Antwerpen, 3 dagen lang wordt er genadeloos geplunderd door de Spanjaarden, de Nederlandse verontwaardiging is groot. Willem van Oranje pakt het momentum: eerder was er geen gemeenschappelijk punt, NU WEL: tijd om die Spaanse soldaten weg te werken, gezamenlijk. Filips is nog steeds koning, er wordt een nieuwe landvoogd aangesteld. Willem vind dat de landvoogd een eenheid voor zich moet zien en roept de 17 vertegenwoordigers van de gewesten bij elkaar: staten generaal, in Gent. Daar wordt Filips niet zo blij van, hij ziet de resultaten als illegaal, maar nood breekt wet volgens Willem: de Spaanse Furie. Er waren 3 punten waar de Staten Generaal over moest overleggen: Spaanse Furie: weg d r mee. Centralisatiepolitiek: de privileges van de gewesten moesten gehandhaafd blijven. Godsdienst: Holland en Zeeland waren Calvinistisch, de rest was katholiek. Op dit punt kwam geen uitkomst, het wordt uitgesteld. An agreement to disagree, het katholieke blijft katholiek, het Calvinistische blijft Calvinistisch. De Nederlanden worden een eenheid, 1576 Pacificatie van Gent a.k.a. de Unie van Brussel. In 1578 komt Alexander Farnese! Hertog van Parma en zoon van Margraretha. Een mieterse kanjer, zowel een goede veldheer als een goede diplomaat, geduchte tegenstander voor Willem. Parmas Verdeel en Heers principe: de tegenstander opsplitsen. Dit doet hij op het gebied van Godsdienst. Parma leest de pacificatie, hij roept de Zuidelijke gewesten bij elkaar en zegt tegen ze: ik jaag de Spanjaarden weg, ik regel ook jullie privileges, en de Godsdienst? Katholiek! Zullen we dat even opschrijven? In 1579 Unie van Atrecht: Willem is boos op de Zuidelijke Gewesten, volgens hem hebben ze de pacificatie geschonden, dit is niet correct: alles is hetzelfde gebleven, het enige verschil is het opschrijven dat ze katholiek zijn. Als reactie op de Unie van Atrecht vormen de 7 Noordelijke gewesten de Unie van Utrecht, hierin stellen zij dat ze in strijd zijn met Filips beleid. Deze slag is gewonnen door Parma. Round 2: Parma kijkt wie zijn tegenstanders zijn: Calvinisten met Willem als leider, hij

14 berooft de opstand van hun leider, dan zal het vanzelf in elkaar zakken. In 1580 wordt Willem in de ban gedaan. De Calvinisten vertrouwden Willem niet omdat hij geen Calvinist was, hij was slechts een vechter voor Godsdienstvrijheid en tolerantie. De vogelvrijverklaring laat hem verhuizen naar Delft. In 1581 wordt door de Unie van Utrecht de Akte van Verlatingen ondertekent, hierin zetten ze Filips II af, volgens de Calvinistische verzetsleer: afzetten mag alleen met een tiran. Er moet dus een nieuwe koning: van koninklijk bloed en uit het buitenland voor een compagnie. Dat is goed voor de opstand, ze zoeken eerst in Frankrijk en vinden niemand, dan naar Engeland, Elizabeth was protestants en Filips mocht haar niet. In 1584 wordt Willem vermoord door Balthasar Gerards (Rooms-Katholiek) in Delft. Willem had 4 vrouwen en 3 zonen, Filips ontvoerde en vermoorde Filips Willem, zoon van Willem. Staartje van de opstand, nadat Willem is vermoord gaat de opstand door. Van 1579 tot 1588 is er oorlog tussen de Calvinisten/Unie van Utrecht en de Unie van Atrecht ofwel Noord vs. Zuid. Het gebied v.d. opstandelingen krimpt en het einde is in zicht. In 1585 valt Antwerpen, hiermee scheidt de Hertog van Parma definitief Noord van Zuid. Dit is een grote klap voor de opstand, de schelde wordt dichtgegooid en de handel van Antwerpen loopt stil, de handelaars trekken naar Amsterdam en nemen hun kennis en handelsnetwerk mee. Opbloei van Amsterdam. 1588! de opstand is bijna dood. Queen Elizabeth steunt de opstand. Filips II had een hekel aan Elizabeth omdat ze de Katholieke Mary Steward koningin van Zwitserland had onthoofd. Elizabeth had een slecht imago, Protestants hoerenjong. Om van Elizabeth en de opstand af te komen ontwikkeld Filips de Armada, the invincible. Hij wil in een klap van de opstand en de Engelsen af. De armada was een dure vloot. Het plan: De Armada zou naar het Noorden varen en daar de Engelse vloot verslaan, in Nederland zou hij Parmas troepen oppikken en dan Engeland veroveren dat weer katholiek maken. Ten slotte zou hij Nederland de genade klap uitdelen. Het loopt echter compleet anders: de Engelse vloot stuurt namelijk branders (kleine onbemande bootjes met vuur) op de Armada af, de armada zat vol met buskruit en door de branders ontploffen de schepen, de armada probeert nog te vluchten maar komt in een storm ter westen van Ierland. De armada zinkt. 1588! De Unie van Utrecht kunnen geen koning vinden dus NL wordt de Republiek der 7 verenigde Nederlanden. Niemand snapt de Republiek, de hoogste macht zou bij de Staten Generaal moeten liggen, alles wordt unaniem (m.b.v. vetorecht) besloten, de gewesten hadden veel macht: particularisme (er lag veel macht bij de gewesten). Holland stak er bovenuit, ze wilden absoluut niet de les worden gelezen. Alle gewesten waren individueel. De Spaanse macht neemt af, Maurits n Willem Lodewijk worden opperbevelhebbers van de republiek : De republiek wint alles terug van de Spanjaarden, dankzij Maurits (zoon van Willem van Oranje) en Willem Lodewijk (neef van Maurits). Van Oldenbarnevelt was aan Hollands kant, Maurits niet. De oorlog eindigt in het Noorden. 1648: Vrede van Munster, Spanje erkent de macht van de Nederlanden en andersom, dat was de laatste oorlog met Spanje, 80jarige oorlog is voorbij. 1554: Einde Godsdienststrijd in Ausburg: Godsdienstvrijheid. 1618: Strijd tussen Katholieken en Protestanten in Duitsland barst los, andere Europese landen doen ook mee: de 30 jarige Godsdienst oorlog. Een Europese oorlog. 1648: een boel vredesdingen.

15 De 17 e eeuw: Vorsten en Regenten: Absolutisme & Parlementarisme. Zonnekoning van Frankrijk: Lodewijk XIV, leermeester: Mazarin. Machtstheorie Absolute koningschap: de macht van de koning wordt verklaart, daarom wordt het herkent. Absoluut: Alle macht. Le tas, c est moi. : De staat, dat ben ik. Lodewijk is de baas: de eerste minister. Voorbeeld: Fouquet bood Lodewijk een feest aan, hij sloofde zich extreem uit, een dagenlang spectacel, Lodewijk was het middelpunt. Toch laat Lodewijk Fouquet de bak in gaan, hij vond namelijk dat Fouquet zijn macht bedreigde, hij kwam te dicht in zijn buurt. Waar haalde Lodewijk al die macht vandaan? Van God, Droit Divem : Goddelijk recht. Dit kan alleen in een Christelijk Europa: voor de Franse Revolutie. Deze lijn loopt al sinds de vroege middeleeuwen: Feodalisme! verbrokkeling van de koninklijke macht, dus koningen stellen leenheren aan. Late middeleeuwen: Comeback van de koningen met staatsvorming en centralisatie. 1643: Lodewijk wordt op 5 jarige leeftijd koning, zijn macht is wankelend als hij de troon bestijgt: hij is namelijk geen echte Lodewijk, de vorige koning was namelijk niet zijn echte vader. De adel komt in opstand: Fronde. Lodewijk maakt zijn macht meteen keihard duidelijk. Hij houdt de adel kort. Lodewijks maatregelen: 1. Heren moesten hun kastelen afbreken, behalve grens. Ze mochten dan een paleis bouwen, want het verschil was dat je je kon verschuilen in een kasteel. 2. Intendant: een nieuw ambt. Intendanten gingen naar districten om de adel voor Lodewijk in de gaten te houden. Minder risico voor Lodewijk, en de adel behoudt hun maatschappelijke status. 3. Veel Franse edelen mochten logeren in het paleis, wat een grote eer was. Dit deed Lodewijk om ze in de gaten te houden/opvoeden/controle. Een uitnodiging was eigenlijk een verplichting. 4. Hij voerde een staand leger in (altijd beschikbaar), dit kost veel geld. 5. Hij liet het Paleis van Versailles bouwen, een eindeloze macht en een eindeloze tuin. Grande Levée: een ceremonie bij het opstaan van Lodewijk. Veel toneel, de zon was de hoofdrol (Lodewijk). Lodewijk kon heel goed gitaar spelen. Lodewijks regime, buitenlandse politiek, Streven naar een hegemonie in Europa (niet alles veroveren maar iedereen moet de macht van Frankrijk erkennen). Hij is trots dat Versailles wordt nagedaan, evenals de Franse tuinen. Hij maakt nieuwe natuurlijke grenzen (bergen/rivieren). Hij wil de Rijn als natuurlijke grens, hiermee loopt hij aan tegen België (Spanje) en de Nederlanden, Nederlanden willen hun buffer (België) niet kwijt. Lodewijk is woest: een stelletje burgers houdt de zonnekoning tegen. Ze gaan een werklunch houden in de Nederlanden: broodjes hamkaas en karnemelk. WATDEFUCK: wij ten alleen chique shit, vier gangen minstens. De republiek zet een bondgenootschap op: ze verzetten zich samen, Lodewijk zal de hegemonie nooit bereiken, hij bereikt wel dat Nederland is uitgespeelt, niet meer als waardig wordt gezien. Economische politiek: Mercantilisme V colbertisme, de schatkist moet vol zijn. Colbert wil meer export dan import, van een rijk land valt meer te plukken, vooral luxe goederen, veel zellf maken, veel Transport: goed voor de Franse handelsvloot. Zo stimuleerde Colbert de import van graan: buitenlands graan is goedkoper. Goedkoop graan maakt brood