Softplace. DigitaleMUsealeEducatie RobertdeVaan

Transcriptie

1 Softplace DigitaleMUsealeEducatie RobertdeVaan FHKMKE&MU Opdracht:VivianvanGaal Begeleiding:RenskedeGroot Examinator:LeontineMeijer-vanMensch

2 2

3 Voor ons pa, Dries de Vaan, 3 oktober april

4 Inhoudsopgave 0 VOORWOORD 6 1 PROLOOG S OFTPLACE? O NDERWIJSINNOVATIES A ANLEIDING P ROJECT ROOM MU MU SOFTPLACE MU PUBLIEK MU PROJECTEN O PZET SOFTPLACE SOFTPLACE SOFTPLACE SOFTPLACES S OFTPLACE 1.0: L IFE IS BUILDING S OFTPLACE 2.0: L IFE IS CONNECTING S OFTPLACE 3.0: L IFE IS BLENDED B EOOGD P UBLIEK PROFIELEN VAARDIGHEDEN DOELGROEP METEN 46 3 BEST SOFTPLACES B EST S OFTPLACE 1.0: E XPLORATORIUM EXPLORATORIUM B EST S OFTPLACE 2.0 R IJKSMUSEUM RIJKSMUSEUM 1.0: MEDIALAB RIJKSMUSEUM 2.0: RIJKSSTUDIO & GOOGLE B EST S OFTPLACE 2.0 B EELD EN G ELUID BEELD EN GELUID 1.0: EXPERIENCE BEELD EN GELUID 2.0: BEELDEN VOOR DE TOEKOMST: LES B EST S OFTPLACE 3.0: T ATE M ODERN TATE MODERN TATE MODERN TATE MODERN EPILOOG A BSTRACT D IALOOG A NALYSE C ONCLUSIE A NTWOORDEN A ANBEVELINGEN 69 5 BIBLIOGRAFIE 75 4

5 6 BIJLAGEN B IJLAGE1: T ERMINOLOGIE B IJLAGE 2: B ASISMODEL S OFTPLACE 1.0, 2.0 & B IJLAGE 3: D IGITALE MEDIA TOOL OVERZICHT B IJLAGE 4: V ERABATIM INTERVIEW L OTTE M EIJER INTRODUCTIE INTERVIEW B IJLAGE 5: E NGELSE CITATEN 99 Een aantal van de foto s is gemaakt tijdens de laatste les van kunst en technologie van de vier propedeuseklassen beeldende kunst van AKV St.Joost. We bezochten op 13 mei 2014 de expositie Art & Arcade bij MU in Strijp S. Voor de vormgeving zijn digitale verluchtingen gebruikt. Het zijn inhoudelijke analogieën die verwijzen naar een oude omgeving voor kennis. De hyperlinks in dit document zijn niet onderstreept en grijs (lichter 35%). Font: Futura 12. Dit werk is valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel 4.0 Internationaal-licentie. Meesterproef Softplace, Digitale MUseale Educatie Robert de Vaan (RdV) 2014 Studentennummer: Info@robertdevaan.nl info@softplace.nl Fontys Hogeschool voor de Kunsten Master Kunsteducatie MU Play & Learn Softplace Facebook Softplace Pinterest Softplace Wordpress Softplace Wiki Softplace Magazine Softplace 5

6 0 Voorwoord llereerst wil ik mij graag voorstellen. Ik ben Robert de Vaan en voorstander van het TPACK model binnen educatie. In mijn geval staat voor dit voor kennis van technologie, pedagogiek en mediakunst. Ik houd mij bezig met het ontwikkelen van nieuwe gevarieerde educatieve werkvormen en toepassingen. Ik zoek naar verbindingen tussen kunst en technologie, voor onderwijs en eigen werk en maak hiervoor gebruik van oude en nieuwe inspiratiebronnen. Als tiener zocht ik naar vrijheid en ik hoopte deze ook in mijn opleiding te vinden. Mijn ideaal was een vorm van onderwijs die los staat van een vooraf opgelegde hiërarchie, van vastgelegde methodes, plekken, structuren en medium. In de veronderstelling deze te vinden koos ik voor de studierichting Autonoom aan een kunstacademie. Ik heb een diepgewortelde fascinatie voor nieuwe media en elektronica en vandaar uit ben ik betrokken bij verschillende mediaprojecten. Ik maakte vrije radio en, bij Stichting V2 bijvoorbeeld, elektronische muziekinstrumenten. Ik werkte samen met diverse nieuwemediakunstenaars. Computers begonnen voor mij een nieuwe rol te spelen rond Als exchange student maakte ik in Bristol mijn eerste computertekeningen en eenmaal terug legde ik tijdens een manifestatie in de Melkfabriek voor de eerste keer online contact. Op de academie was er destijds ruimte voor slechts één medium: olieverf. Geluid, fotografie, film en elektronica werden gezien als minderwaardige media en computertekeningen waren al helemaal uit den boze. Schoenmaker blijf bij je leest, was het devies. Nu, vele jaren later, zie ik de vrije vorm van onderwijs die ik als tiener zocht, bij MU. Ik wil daaraan een bijdrage leveren met dit onderzoek, door via een theoretische verkenning en enkele best practices een aantal randvoorwaarden te ontwikkelen voor de interactieve site Play & Learn. De hoofdvraag voor deze queeste is Hoe kan MU vorm geven aan een digitale leeromgeving waarbij het publiek op een actieve manier wordt betrokken? De doelgroep is in eerste instantie de maker die content plaatst, omdat interactie daar begint. Via het begrip Softplace, theorieën van John Dewey, George Siemens en John Moravec en praktijkvoorbeelden probeer ik de leeromgeving in kaart te brengen en tot aanbevelingen te komen voor een doelgroep die bovengemiddeld geïnteresseerd is in digitale co-creatie en co-curatie. 6

7 Het onderzoek vond plaats via desktopresearch. Naast boeken en vele uren in de digitale omgeving heb ik, offline en online, vele gesprekken gevoerd. Mijn dank gaat uit naar opdrachtgever Vivian van Gaal van MU en begeleider Renske de Groot van FHK. Daarnaast wil ik (in alfabetische volgorde) de experts die ik voor dit onderzoek sprak, danken: Albert Bull, Cubiss, senior adviseur educatie Aldje van Meer, WDKA Crosslab Dalida van Dessel, Beeld en Geluid Femke Hameetman, MuseumLAB, eigenaar Lotte Meier, Studio Lotte Meijer, interactief ontwerper Michiel Koelink, Easyware, eigenaar Mirjan Albers, Cubiss, adviseur educatie Shailoh Phillips, Rijksmuseum, Medialab coördinator En ten slotte wil ik Anjo, Jan, Jeroen, Judith, Marian, Nel en Tobias bedanken voor hun support. Afbeelding 1 Leren kan overal, Map op Public Art Festival Taipei (Aram Bartholl, 2010) 7

8 1 Proloog en combinatie van aanleidingen deed mij besluiten om het onderzoek naar de digitale leeromgeving rondom Softplaces op te bouwen. Allereerst heeft opdrachtgever Vivian van Gaal het over een plek, wanneer ze spreekt over deze omgeving. Ten tweede verhuisde MU tijdens het schrijven van dit onderzoek naar Strijp S. Daarnaast beschrijft het begrip een zachte omgeving een ideale omgeving voor het leerproces, en verwijst het naar software (als tegenhanger van hardware). 1.1 Softplace? oftplaces zijn van alle tijden en op verschillende momenten krijgen zij, als een manier om te leren, opnieuw gestalte. Een Softplace is een informele learning community en de oervorm van het onderwijs en leerorganisaties. De oudste vorm van leren vormt de basis voor de nieuwste Softplace. Door de eeuwen heen hebben scholen, academies, universiteiten en musea de humanistische methode aan de kant gezet voor het huidige systeem, waarin niet de lerende maar de hiërarchie en de docent centraal staan. Een Softplace is nu een omgeving waar analoge en digitale ontmoetingen en interactie 24/7 kunnen plaatsvinden. De offline en online omgevingen zijn met elkaar verbonden en bestaan parallel naast elkaar. Een Softplace werkt via het principe van de kunsten: actief, reflectief en receptief. In samenwerking veranderen deze begrippen in co-creatie, co-curatie en co-ervaring. Er wordt gebruikgemaakt van elkaars expertise. In een offline/online campusachtige omgeving versterken kenniscentra en productiecentra van creatieve, technische en wetenschappelijke disciplines elkaar. Deze omgeving is geëngageerd en thinks globaly and acts locally. Chris Dercon (directeur Tate Modern) gebruikt de term Softplace om omgevingen zoals Strijp S te omschrijven. Hij doelt daarbij op campusachtige plaatsen waar geëngageerde kunstenaars naartoe trekken om als onderzoekers verbinding met wetenschap en maatschappelijke vraagstukken te zoeken. Hier worden nieuwe concepten beproefd en nieuwe symbolische waarden ontwikkeld in productie en arbeid. Volgens hem zijn de vrijplaatsen hard nodig en project rooms zouden zich, nog sterker dan nu, moeten ontwikkelen in de richting van ontmoetingsplekken. (Schaafsma, 2012) Op dit moment bouwt hij een nieuwe Softplace, maar noemt deze museum van de toekomst. Het museum van de toekomst gaat er heel anders uitzien dan een plek waar mensen naartoe komen om te bewonderen of te ontvangen, om 8

9 dingen te zien die ze al kennen. ( ) Het museum van de toekomst lijkt op een universiteit, zoals op een campus, waar kunst een ding is, maar waar je zo veel verschillende confrontaties hebt, en waar je je eigen ideeën kunt uittesten, dat je vragen kunt opwerpen over gender, identiteit, over de wereld, over salarissen. (Dercon, 2013 ) Ook in Nederland ontstaan er Softplaces, zoals in het Mediapark in Hilversum, al noemt men het (nog) niet zo. Recent onderzoek, in opdracht van Beeld en Geluid, Immovator en de gemeente Hilversum, heeft aangetoond dat overheid, mediaorganisaties en kennisinstellingen duurzaam verbonden dienen te worden. Eén van de doelen is het verbeteren van de missing skills van creatieve en technische opleidingen en bedrijven. (Dessel, 2014) Mediaorganisaties en mediaopleidingen zouden studenten moeten leren interdisciplinair te denken en te werken en over de grenzen van de eigen organisatie heen te kijken. (Leendertse, 2013) Beeld en Geluid speelt in deze nieuwe samenwerkingsvorm de rol van front office. We hebben niet alle expertise in pacht maar we weten welke partijen dat wel zouden kunnen en als een soort focuspunt zetten wij de vraag voor je uit. (Dessel, 2014) 1.2 Onderwijsinnovaties Afbeelding 2 School in het jaar 2000 (Jean-Marc Cote, 1899) elaas heeft er de afgelopen honderd jaar veel vernieuwing om het vernieuwen plaatsgevonden. Wanneer onderwijsinnovaties ter sprake komen, bestaat de tendens om te denken in de richting van technologie als veilige oplossing. Maar innovatie in het onderwijs is niet hetzelfde als technologie. (Douglas Adams, 1999) Vaak wordt de term technologie gebruikt om nieuwe 9

10 tools te beschrijven, die men niet begrijpt. Dat wil zeggen: het doelgericht gebruik van technologie is niet goed gedefinieerd. Als gevolg hiervan nemen we in educatieve contexten vaak de beste technologieën en verkwisten de mogelijkheden die ze ons bieden. (Moravec, 2013) Roger Schank stelt het onomwonden: Het is hetzelfde vuilnis, maar anders geplaatst. Scholen kiezen nieuwe technologieën en verpesten ze. Zoals bij de introductie van televisie. Elke school zette er een in de klas, maar gebruikte het toestel voor precies dezelfde dingen als ze voorheen deden. Hetzelfde geldt voor de computers vandaag. Oh ja, we hebben e-learning! Wat betekent het? Ze geven dezelfde verschrikkelijk les, maar dan online, gebruikmakend van computers op een domme manier. (Molist, 2010) i Douglas Rushkoff, door VPRO s tegenlicht omschreven als een creatieveling die met zijn realistische kijk de maatschappij wil wakker schudden uit een kapitalistische nachtmerrie (Lachmeijer, 2013), vult daarbij aan dat dit ten koste gaat van als we meer tijd besteden aan de magische apparaten, de samenhang en kracht van menselijke verbanden in de klas. De grote uitdaging voor de mensen vandaag de dag is het doen van hele simpele dingen, zoals het onderhouden van oogcontact, het genereren van verstandhouding met andere mensen. Begrijpen hoe te werken met anderen, dat heb je in een klaslokaal en niet op een Wii als je thuis bent. Ik moedig educatoren aan om de tijd in het klaslokaal niet te gebruiken om kinderen allemaal te laten staren naar het SMART Board of op hun ipads en in plaats daarvan de kostbare lestijd die je hebt te gebruiken om lerenden te helpen in het oriënteren naar elkaar toe in de reële ruimte. Omdat 94% van de nonverbale communicatie verdwijnt wanneer we onze neus dichter en dichter op onze smartphones richten. (Rushkoff in Zenke, 2013) ii Laten we voorop stellen dat veel mensen in het onderwijs van goede wil zijn en er het beste van proberen te maken. Het klaslokaal als fysieke ontmoetingsplek blijft een belangrijke omgeving. Doordat organisaties zijn opgesplitst in afdelingen, is het echter moeilijk om een link te leggen tussen de reële en virtuele omgevingen. Vaak ontbreekt het aan een visie over hoe je it vorm en inhoud geeft voor educatieve toepassingen. Het doel van een it-afdeling in een organisatie is vaak het beheren en het beheersbaar maken van technologie. De afdeling vervult de rol van poortwachter die afschermt. Om technologie effectief in te zetten, dienen andere mensen binnen de organisatie technologische vaardigheden te ontwikkelen, bijvoorbeeld door te experimenteren. Een mooi voorbeeld van nieuwe technologie met menselijke verbanden is MOOCJeMee, een Massive Open Online Course, opgezet door Cubiss in samenwerking met Kennisnet. Ik was nieuwsgierig naar deze vorm van leren, 10

11 maar dacht vooraf ook aan een digitale invuloefening, aan het bekijken van video s en het maken van opdrachten. Het verliep anders. Tijdens de cursus was er digitale interactie met de medestudenten. Er werd druk gediscussieerd en gereflecteerd in Blendspace, het digitale klaslokaal. Bijzonder was ook de afsluiting in de vorm van een offline ontmoeting met de digitale klasgenoten bij Kennisnet in Zoetermeer. Daar ging de interactie door waar ze digitaal was gebleven. De MOOC was goed opgezet en bood veel meer dan ik me vooraf had voorgesteld. Het was een positieve ervaring met innovatie, dankzij de combinatie van virtuele en fysieke interactie. Dit onderzoek probeert de huidige opvattingen over leeromgevingen te resetten via Softplace 1.0, 2.0 en 3.0. Na het on and off zetten van de computer start het programma Softplace met offline theorie van John Dewey, geactualiseerd door de online theorie van George Siemens en de blended theorie van John Moravec en aangevuld met best practices. John Dewey ontwerpt in 1899 een krachtige leeromgeving die niet rondom de hiërarchie van de docent en/of de content wordt vormgegeven. Lerenden worden actief, formeel en informeel, betrokken en informatie dient actueel te zijn. Zijn theorie en die van gelijkgestemden vormt de basis van Softplaces. Ik ben me ervan bewust dat zijn theorieën niet de nieuwste zijn en dat ik hiermee afwijk van de verschillende.0 -modellen, waarin bij 1.0 het hiërarchische behaviorisme wordt ondergebracht. Ook ben ik me ervan bewust, dat veel van zijn onderzoeken gebaseerd zijn op ervaringen en experimenten in het primair onderwijs. Zijn vooruitstrevende pedagogische principes passen echter goed bij die van MU Play & Learn, dat tenslotte ook het kind in je boven haalt, en dus ook bij Softplaces. Onderzoek naar het positief toepassen van de netwerkmogelijkheden via digitale architectuur is in 2004 beschreven door George Siemens en Stephen Downes. Kennis onderbrengen in een netwerk van friends is een informele aanvulling op John Dewey. Niet alleen de school of thuis maar ieders eigen leeromgeving kan een aanvulling op jouw leeromgeving vormen. Blogs, sociale media en MOOC s zijn bekende connectivistische voorbeelden. Het connectivisme staat centraal in Softplace 2.0. Aan de basis hiervan staat Ivan Illich. Het constructivisme en connectivisme zijn beide relevante theorieën voor nu en de near future. Ze houden echter geen rekening met een belangrijke verandering die na 2004 heeft plaatsgevonden. Door opkomende mobiele technologieën en de ontwikkeling van interfaces vervagen de grenzen tussen 11

12 de reële en virtuele wereld. Ze raken steeds meer met elkaar verweven. De reden om John Moravec een centrale plaats in Softplace 3.0 te geven, ligt voor de hand, omdat zijn blended theorie een combinatie biedt van 1.0 en 2.0. Knowmads passen mobiele technologieën toe in hun leven. Deze wereld ligt ergens tussen om de hoek en net voorbij de horizon. Het tempo van verandering is versneld door internet en globalisering en Knowmads maken effectief gebruik van de technologische, sociale, mondiale en horizontale omslagen. (Moravec, 2013) De hier gekozen theorieën zijn wat mij betreft het meest relevant voor Softplaces, omdat ze analoog, digitaal en beide zijn. Ze vullen elkaar aan en sluiten elkaar vooral niet uit. De digitale MU-omgeving is immers niet slechts een aanvulling op de analoge omgeving, maar een actief onderdeel van de leeromgeving, parallel aan de fysieke ruimte van de project room. 1.3 Aanleiding echnologische veranderingen faciliteren sociale veranderingen. Dat is op zich geen nieuws. Het momentum zit in het verdwijnen van de muren tussen de fysieke en virtuele wereld. Ze raken steeds meer met elkaar verweven onder invloed van opkomende technologieën. Een vraag die rijst: Is een school een plek, een instelling, een set van faciliteiten, een situatie, een context of een houding? Of is een school een constellatie van relaties tussen verworven, uitgedachte en opgebouwde kennis met ervaring en inzicht, overgedragen van de ene op de ene of op een andere generatie? Misschien kan een school, of het idee van een school als voorwaarde voor het leren, van openstaan voor conversatie en ontdekking, ook worden gezien als iets dat we overal met ons mee kunnen dragen, waar we ook zijn en wat we ook doen? (Madoff, Art school (propositions for the 21st century), 2009) Eigenlijk verdwijnen de verschillen tussen formeel en informeel, doordat we overal kunnen leren. Mijn onderzoek heeft als doel een aantal randvoorwaarden te ontwikkelen voor de interactieve site Play & Learn van MU. Aan de hand van theorie en best practices breng ik deze leeromgeving in kaart en door analyse kom ik tot een conclusie en een set aanbevelingen. De doelgroep is hierbij in eerste instantie de maker die content plaatst, omdat interactie daar begint. De onderzoeksvraag voor deze thesis vloeit voort uit verschillende gesprekken die ik met opdrachtgever Vivian van Gaal heb gevoerd. MU wil haar educatie opnieuw uitvinden. De digitale leeromgeving wordt gecreëerd, omdat die past bij de ontwikkelingen in het onderwijs. Leren, en 12

13 eigenlijk alles wat je doet, is niet meer gekoppeld aan een plaats, een tijd of een persoon. Omdat je zowel informatieoverdracht als het aanleren van vaardigheden ook online kunt opdoen en dus op elk moment en op elke plek. Ik denk ook dat steeds meer mensen vooraf op de site kijken, voordat ze MU of een museum bezoeken. (Gaal V. v., 2014) De grenzen tussen analoog en digitaal verdwijnen, doordat onze samenleving, mede door allerlei technologische veranderingen, steeds minder ééndimensionaal is geworden. Door de ontwikkeling van het internet en allerlei sociale media zoals Facebook en Twitter, zijn mensen meer en meer in een netwerk met elkaar verbonden. Hierbij zijn input en output en online en offline nauwelijks nog van elkaar te onderscheiden. (Gaal V. v., Madmagz, 2013) Wat we willen creëren is een interactieve digitale omgeving voor MU, waarbij de digitale omgeving in verbinding staat met de analoge ruimte. De hoofdvraag is: Hoe kan MU vorm geven aan een digitale leeromgeving waarbij het publiek op een actieve manier wordt betrokken? De hieruit afgeleide deelvragen zijn: Welke leertheorieën sluiten aan bij deze vorm van museumeducatie? Wat zijn de ontwikkelingen van deze leeromgevingen? Welke best practices van digitale museumeducatie bestaan er? Hoe delen we optimaal in een digitale omgeving? 1.4 Project room MU U is een project room in Eindhoven, in dit hoofdstuk stel ik MU verder voor. In de visie van MU staat kunst midden in het dagelijks leven. Omdat MU projecten initieert die vernieuwend, discipline-overstijgend en onderzoekend zijn, is het bij uitstek een plek waar je via kunst je blik op de wereld kan verruimen. Als een breekijzer voor nieuwe ideeën legt MU verbindingen, ook tussen analoog en digitaal. Door een relativerende blik maakt MU het onderscheid zichtbaar tussen haastige innovaties en daar waar we naar toe gaan. (Gaal V. v., 2014) 13

14 Afbeelding 3 Gebouw SAN, nu gebouw Gerard (Philips, +/- 1930) MU pioniert met publiek. Het experiment neemt bij MU een belangrijke plaats in: MU heeft namelijk geen vaste collectie die ze dient te conserveren. In plaats daarvan zijn er steeds wisselende projecten die MU met kunstenaars en publiek initieert en co-produceert. In een open ruimte, die steeds transformeert, worden via experiment de grensgebieden van kunst en media opgezocht. Het vertrekpunt is hierbij de hedendaagse beeldende kunst. De hybride expedities reiken tot ver in het domein van media, architectuur en popcultuur via design, mode en muziek. Digitale mediatechnologieën breiden het aanbod van MU-educatie uit en worden 24/7 beschikbaar. Handig wanneer MU gesloten is of omgebouwd wordt. De uitbreiding is ook praktisch gezien de verdubbeling van het aantal deelnemende studenten en scholieren, in Sinds dat jaar experimenteert MU onder de naam MU Play & Learn met een nieuw programma. Het bestaat uit verschillende projecten die bedoeld zijn om het eigen educatieve aanbod opnieuw uit te vinden. MU Play & Learn is een laboratorium waar empirisch onderzoek wordt gedaan naar nieuwe manieren van leren en creëren. De belangrijkste doelstellingen zijn hierbij: publieksparticipatie (uitbouwen actieve rol) bij programma s 14

15 het aantrekken van nieuwe doelgroepen, van scholieren tot senioren samenwerking met MU als inspiratiegenerator het creëren van doorlopend aanbod, niet gekoppeld aan exposities Eén van de projecten, een uitbreiding van de expositieruimte met een online omgeving, vormt de aanleiding voor dit onderzoek. Deze omgeving wordt in de loop van 2014 gelanceerd. De eerste apps, online workshops en videolessen worden momenteel ontwikkeld. De ontwikkelde formats, methodes en tools worden online en offline vrij aan het publiek beschikbaar gesteld MU Softplace Gedurende de looptijd van dit onderzoek verhuist MU van De Witte Dame in het centrum, naar Gebouw Gerard (voorheen SAN) in Strijp S in Eindhoven. In deze voormalige verboden stad bevinden zich enkel gebouwen uit het industriële Philips verleden. Na het vertrek van Philips kreeg het gebied een nieuw bestemmingsplan waarin het open ging en het industrieel erfgoed behouden bleef, inclusief de namen van straten en gebouwen 1. Hier, waar eens vele technische innovaties werden gerealiseerd, worden de parameters nu verdeeld over kunst, media, design en techniek. De creatieve driehoek ademt techniek en biedt ruimte aan culturele instellingen, horeca en wonen. Er vinden festivals plaats als de Dutch Design Week, STRP Biënnale, Glow, Flux/S en MAKE. MU is een museale instelling die graag voorop wil lopen en via experiment een autoriteit in analoge en digitale leeromgevingen wil zijn. Dat is eminent, volgens Sir Nicholas Serota, (directeur Tate Museums). "De toekomst van museale instellingen mag dan wel verankerd zijn in de gebouwen die ze bezitten, ze zullen werelds publiek aanspreken, als een plaats waar mensen van de hele wereld gesprekken zullen voeren. Instellingen die van deze notie doordrongen zijn en deze het snelst implementeren, zullen de autoriteit van de toekomst zijn." (Serota, 2009) iii Om als leeromgeving voorop te lopen werkt MU samen in een ecosysteem van kunstenaars, curatoren, critici, media, instellingen en publiek. Op lokaal niveau zet MU met STRP Biënnale inhoudelijke samenwerkingen op met andere partijen, waarbij de integriteit voorop staat. Zo kan ieder zijn expertise krachtig ontwikkelen en laten gelden voor een breder publiek. De partners zijn onder andere Bio Art Laboratories, Fiber, BAD Award, F.A.T. Lab en Baltan Laboratories. (MU, Missie 2014, 2013) 1 Zoals Philitelaan en Apparatenfabriek 15

16 Vanwege het tijdelijke karakter van exposities wordt niet gekozen voor diepgravende studies van één enkel werk. De kernwaarde voor educatie zit in het nu, gepresenteerd en gecombineerd met actuele onderzoeken en ontwikkelingen. Hiervoor worden inhoudelijke samenwerkingen gezocht, om naast de grensgebieden van de content, ook die van het leren op te zoeken. Naast connecties met de genoemde vaste partners zijn er educatieve connecties met de Design Academy, Fontys, SintLucas, Aloysius de Roosten, Universiteit van Tilburg en Academisch Genootschap. Ook leveren digital natives via maatschappelijke stages een actieve bijdrage aan het educatieve aanbod, zoals bij de projecten Reversed Learning en Flip Lab 2. Het onderwijs is een sector die wel in beweging is, maar veranderingen gaan erg traag in zo n oud systeem. De positie van MU ten opzichte van het onderwijs is daarom heerlijk te noemen. Wij zijn vrij, we kunnen voorstellen doen en deze snel ontwikkelen. Het onderwijs kan hierbij leren van onze ervaringen. Wij kunnen op onze beurt leren van het onderwijs door een goede aansluiting te vinden bij de doelgroep. (Gaal V. v., 2014) De mix van formele en informele leeromgevingen kan voor beide partijen een meerwaarde opleveren. Op dit moment is er een klas van SintLucas die lessen volgt bij MU in een experimentele praktijksituatie. De resultaten hiervan zijn op dit moment nog niet bekend. Afbeelding 4 Propedeuse beeldende kunst van AKV St.Joost bij MU Art & Arcade (RdV, 2014) 2 Over deze projecten verschijnen masterthesissen van klasgenoten Danny van der Laan en Sonja Menting 16

17 1.4.2 MU Publiek In 2014 worden zo n bezoekers verwacht. Daarmee is MU één van de best bezochte project rooms in Nederland. Bijna 40% van de bezoekers komt van buiten de regio, waarvan 8% van buiten Nederland. Ruim 60 procent van het publiek is werkzaam of studerend in de culturele en creatieve sector. (MU, Missie 2014, 2013) MU weet al jarenlang een breed en jong publiek te trekken, 3 waardoor ze een unieke positie inneemt in het culturele veld. (Weenen, 2012) Omdat de jongeren uit alle leeftijdscategorieën komen, wordt er per expositie een educatief aanbod ontwikkeld voor verschillende niveaus. (Gaal V. v., 2014) Naast rondleidingen, workshops en gastlessen vinden er residenties, symposia en andere projecten plaats. Sinds kort zijn er ook online lessen op TEDEd, een platform waarop online lessen kunnen worden gecreëerd. Ondergetekende stelde een eerste les samen voor de tentoonstelling F.A.T. Gold Europe, waarover verderop in deze paragraaf meer. MU spant zich in om naast de huidige bezoekers een nieuw, lokaal en breed publiek te bereiken. Creatieve ondernemers vormen een belangrijk deel van het potentieel nieuwe publiek. Ze delen een bovenmatige interesse in experiment en innovatie. (Schaafsma, 2012) Jules van de Vijver (Voorzitter college van bestuur, HKU) vindt project rooms als MU belangrijke plaatsen voor (afgestudeerde) kunststudenten. Vanuit het perspectief van de academies zijn project rooms heel belangrijk. Zij vormen het eerste stadium in de professionele praktijk van mensen die van de academies af komen. Ze vormen een houvast, een plek om naar toe te gaan, een ontmoetings- en uitwisselingsplek. (Schaafsma, 2012) Vivian van Gaal wil deze doelgroep graag een plek bieden. We zijn geen crowdpleasers, we zijn eigenzinnig en willen inzetten op kwaliteit. Met mediakunst willen we jonge makers betrekken en vandaaruit onze scope verbreden. In de eerste fase van Play & Learn zijn we nog aan het onderzoeken welke vorm en inhoud het programma nu precies moet krijgen. (Gaal V. v., 2014) MU Projecten Hier volgt een drietal voorbeelden van MU projecten uit het afgelopen jaar, waarin het publiek actief werd betrokken. In deze projecten zijn diverse kenmerken van Softplaces te zien. 3 65% van het publiek is jonger dan 35 (Weenen, 2012) 17

18 Open School In het afgelopen jaar organiseerde MU twee Open Schools in Gebouw Gerard. MU Open School zoekt naar antwoorden op de vraag hoe het huidige onderwijssysteem afgestemd kan worden op deze veranderende samenleving. Welke nieuwe manieren van leren sluiten aan bij de eisen die deze nieuwe samenleving aan ons stelt? Welke nieuwe manieren van leren sluiten aan bij de behoeften van de nieuwe generatie, die is opgegroeid met internet en digitale media, en de oudere generatie, die dat niet is? (Gaal V. v., Madmagz, 2013) In samenwerking met verschillende partners verandert MU de project room in een openbare unconferenced learning community, waar iedereen vrij is om content te delen of tot zich te nemen. Er is vooraf geen vaste agenda en tijdens de parallelle sessies is iedereen vrij to zoom with their feet. Open School stelt de wijze waarop we leren, spelenderwijs ter discussie Out of Office Voor de volledige verhuizing naar Strijp S is MU de projectenreeks MUtate gestart in De Witte Dame. Eén van de onderdelen was Out of Office. In april 2013 is de ruimte omgetoverd tot een flexwerkplek, die past bij de werkethiek van de eenentwintigste eeuw 4. Iedereen was welkom om in het verrassende interieur te komen werken. De plek werd onder andere vormgegeven door Jorien Kemerink. Op kantoor zitten we al lang niet meer. Ik zie mezelf ook niet zitten, van maandag tot vrijdag, op dezelfde ergonomisch verantwoorde stoel en in diezelfde sfeer, keer op keer. Ik wil kiezen waar en hoe ik werk en het liefst ook wanneer. Het is geweldig dat we op een plek waar ooit gloeilampen werden geproduceerd, nu ruimte kunnen geven aan de ideeën van creatievelingen die op deze plek zullen gaan oplichten. (MU, Out of office, 2014) Achteraf waren de flexwerkers letterlijk opgelicht. Ze maakten deel uit van een sociaal-architectonisch experiment dat de hype rondom het Nieuwe Werken aan de kaak stelt. Want in een maand tijd transformeerde deze ruimte van een plek met schommels, een aaibaar kantoor-konijn en een werkbed om in weg te dromen naar een plek met een strak grid aan grijze cubicle offices en strenge regels. (MU, Out of office, 2014) Out of Office ging over de vraag wat 'werkt' nou echt? Het project stelde de flexwerkplek ter discussie. 4 Zie ook

19 F.A.T. Lab Gold In november 2013 werd de ruimte in De Witte Dame overgenomen door Free Art and Technology Lab. F.A.T. Lab 5 bestaat uit een groep internationale kunstenaars met andere opvattingen over kunst dan de gemiddelde kunstenaar, die volgens hen over het algemeen niet bekend staan om het delen methoden en strategieën. Originaliteit en de ontwikkeling van een "signature style" is allesbepalend in de kunstwereld. Gewoonlijk bestaat de carrière van een kunstenaar uit een periode aan de kunstacademie; het leren van een zeer specifieke set van vaardigheden; het identificeren van een unieke oplossing; proberen datgene door de kunstwereld aanvaard te krijgen en het herhalen hiervan voor de rest van het leven. Deze werkwijze heeft heeft gevaarlijke gevolgen voor kunst in het algemeen. De geheimhouding verhindert de innovatie. (Quaranta, 2013) De F.A.T. Lab neemt de tegenovergestelde aanpak. Ze observeren andere gemeenschappen, zoals activisten, hackers, DIY ontwerpers en onderzoekers en eigenen zich de methoden, talen en instrumenten toe. F.A.T. Lab breidt het beschikbare gereedschap uit dat voor hedendaagse kunstenaars beschikbaar is. De ethiek van de vrije cultuur wordt omarmt en daarom is alles dat gecreëerd word onder open licenties voor iedereen beschikbaar om het toe te eigenen, te manipuleren, te bestuderen en afgeleide projecten te ontwikkelen. De missie van F.A.T. Lab is het verrijken van het publieke domein door onderzoek en ontwikkeling van creatieve technologieën en media. Met hun credo release early, often and with rap music komen zij op een creatieve en humoristische manier in opstand tegen dichtgetimmerde en vaak kapitalistische systemen door deze te hacken. F.A.T. is één van de meest vrije vormen van innovatie en kennisdeling op het net, die zowel jongeren als professionals weet aan te spreken met humor en diepgang, een kritische attitude en activistische daadkracht. De F.A.T.-leden horen bijna allemaal tot de top van de internationale artistieke e-culture, maar weten met name on-line ook de belangstelling van een breed publiek te vinden. Door hun DIY-insteek en totale opensource mentaliteit laten ze de wereld delen in hun talent en stimuleren ze jong talent om zelf aan de slag te gaan. (Gaal V. v., F.A.T. Gold aanvraag stimuleringsfonds Creatieve Industrie, 2013) 5 Zie ook afbeeldingen 1, 4 en 12 in dit onderzoek 19

20 Afbeelding 5 Laptop Compubody Sock, wearable technology (Becky Stern, 2008) Onderdelen in F.A.T. Gold Europe waren onder andere: Laptop Compubody Sock Becky Stern. Gebreide computeraccessoire biedt de drager privacy, warmte en comfort. Commentaar op de combinatie van gerichte aandacht en afzondering van de wereld om je heen in de openbare ruimte. Free Universal Construction Kit Golan Levin en Shawn Sims. Met behulp van een 3D-printer was het mogelijk om adapters te printen voor 10 soorten constructiespeelgoed om ze volledig onderling bruikbaar te maken. Shaved Bieber Greg Leuch. Een reeks browser-extensions waarmee je Justin Bieber uit de krochten van het internet kunt weren, gepresenteerd met de stroom ronkende hat die op dit initiatief volgde. Ideas worth spreading Evan Roth. Installatie die de kijker uitnodigt om via het internet TED-talks te geven, bewaren en delen. Dropping the internet Aram Bartholl. Performance op beeld vastgelegd, uitnodigend tot discussie over het feit dat veel mensen het online leven alweer verlaten door hun Digitale Media profielen te verwijderen. (Gaal V. v., 2013) 20

21 Samenvattend kun je zeggen dat het bij MU draait om vragen stellen, discussies uitlokken, opiniëren, onderzoeken, vernieuwen. Het vertrekpunt is steeds de hedendaagse beeldende kunst. Ze gebruikt verschillende vormen voor kunsteducatie in samenwerkingsverbanden. MU kan experimenteren, doordat zij ongebonden is aan collecties en doordat alles wat zich binnen de ruimte afspeelt, een tijdelijk karakter heeft. MU initieert en co-creëert de vele projecten met kunstenaars en publiek. MU heeft een laboratoriumfunctie voor educatie, waarin haar eigen aanbod opnieuw wordt uitgevonden. De doelstellingen zijn dan ook experimenteren en innoveren via kunst en alle afgeleide vormen ervan, in presentatie en educatie, in co-creatie en co-curatie. Bij MU wordt weinig gepresenteerd met eeuwigheidswaarde. Veel van de genoemde projecten zullen over een jaar of tien misschien niet eens meer worden begrepen. De waarde zit in het vooronderzoek, waar anderen op kunnen voortborduren op een moment dat MU bezig is met een volgend vooronderzoek. Wanneer je met een museale mindset naar een expositie gaat, kun je daarom worden teleurgesteld. Hier vind je geen hoge kunsten, maar work in progress. 1.5 Opzet n mijn thesis remix ik verschillende vooruitgangsdenkers, mijn helden voor positieve betekenisgeving van kunsteducatie. Ik start vanuit MU. Daarna worden in het theoretisch kader verschillende leeromgevingen beschreven en sta ik stil bij vaardigheden, rollen en best practices. Dit alles vormt de voedingsbodem voor project room MU, in analyses, conclusies en aanbevelingen. Het theoretisch kader is te vinden in het hoofdstuk Softplaces. Het is onderverdeeld in drie omgevingen, te weten offline, online en een combinatie van offline en online. De best practices zijn te vinden in het hoofdstuk Best Softplaces. 21

22 Afbeelding 6 Softplace 1.0, 2.0 en 3.0 (RdV, 2014) Softplace 1.0 In Softplace 1.0 beschrijf ik de offline leeromgeving. John Dewey beschrijft constructivistische uitgangspunten nog voordat het constructivisme bestond. Hij beschrijft de 20st century skills die voor de 21st century skills nog steeds van belang zijn en hij stelt dat leren overal plaatsvindt. Educatie-experts als George Hein en John Berding stellen dat veel onderwijsvernieuwingen van de afgelopen honderd jaar, maar ook de kritische bezinning op wat men vernieuwen-om-het-vernieuwen zou kunnen noemen, schatplichtig zijn aan Deweys opvattingen. Zijn invloed is onmiskenbaar aanwezig in veel discussies over de verbreding van het curriculum van zowel het primair als het secundair onderwijs, waarbij bijvoorbeeld kan worden gedacht aan (recente) ontwikkelingen als ontwikkelingsgericht onderwijs, activerende werkvormen, burgerschapsopvoeding, maatschappelijke stages en de verhouding tussen algemeen vormend en beroepsvoorbereidend onderwijs. (Berding, John Dewey, over opvoeding, onderwijs en burgerschap, een keuze uit zijn werk, 2011) John Dewey legt het fundament voor het constructivisme, de progressieve leertheorie voor museumeducatie met interactie (zie bijvoorbeeld Hein). Het idee dat interactiviteit in exposities het leren van de bezoeker verbetert, heeft zijn wortels in de filosofieën van ervaringsgerichte educatie (Dewey, 1938) en het constructivisme (Piaget, 1957). Zij stellen dat mensen leren door het bouwen van hun eigen inzicht op basis van ervaring en dat educatiesystemen ervaringen dienen te bieden om het leren te ondersteunen. (Allen, 2004) 22

23 1.5.2 Softplace 2.0 In Softplace 2.0 volgt een uitbreiding op de constructivistische theorie. Deze omgeving wordt beïnvloed door de komst van digitale media 2.0, rond de laatste millenniumwisseling. Het karakter van media verandert en iedereen kan zender of ontvanger zijn. Het wordt mogelijk om een eigen stukje internet te claimen en er komen tools beschikbaar, die de gebruiker in staat stellen om inhoud te genereren en te verspreiden. (Hague, 2009). Het 2.0 label geeft daarbij aan dat het gebruikte gereedschap digitaal participatief oftewel interactief is. Profielen worden aangemaakt en via blogs (1994), YouTube (2004), Facebook (2005) en Twitter (2006) worden massamedia meer burgerjournalistiek, in staat om met de mainstream media te concurreren voor een fractie van de kosten. (Moravec, 2013) Offline bestaat naast online, maar het zijn nog twee gescheiden werelden. Digitale media rukken op en innovaties als Flipping the classroom en MOOC s (Massive Open Online Courses) worden geïntroduceerd. We draaien de lessen om: huiswerk wordt in de klas gemaakt en de les staat op YouTube. Met MOOC s komt het materiaal van gerenommeerde universiteiten kosteloos beschikbaar voor iedere lerende Softplace 3.0 In Softplace 3.0 maakt het niet uit waar we leren. John Moravec ontwierp een model voor kennisoverdracht dat een blend vormt van de andere Softplaces. Pure kennis opdoen is door het open source karakter van internet overbodig geworden. In 3.0 zijn leren, leven en werken opener, intelligenter en persoonlijker. Kennis en informatie worden overal en continu gewogen, gedeconstrueerd en heruitgevonden. Personen die innovatief en creatief van de mobiele mogelijkheden gebruikmaken, noemt Moravec Knowmads. De Knowmad School maakt deel uit van de Knowmad Society. Zij staat voor een learning community die zich aanpast aan behoeften en mogelijkheden. Deelnemers ontwerpen en zoeken kansen in onverwachte richtingen. Dat is mogelijk wanneer je een sterke kern van gedeelde waarden hebt en een gemeenschappelijk doel; wanneer je een positief verschil wilt maken. Je kan dit doen wanneer je je vrij voelt om te spelen met de mogelijkheden, doordat spelen ons bevrijdt van de oude paradigma's. Dat is de houding die we nodig hebben om te vernieuwen, wanneer we onze planeet en samenleving willen dienen. (Spinder, 2013) 23

24 2 Softplaces Afbeelding 7 Akademia van Plato (Carl Johan Wahlbom, 1879) oftplaces ontstonden lang geleden, zonder onroerend goed, in de buitenlucht. In 387 voor Christus vinden er in Akademia, de boomgaard van Academus, tussen de olijven en platanen, festivals en sportevenementen plaats. Plato start hier zijn academie. Voor ons staat het woord 'Academie' voor een instelling van leren, een genootschap of in ieder geval een plaats waar theoretisch ('academisch') onderwijs plaatsvindt. In het oude Athene was de Academie eerst en vooral een openbaar park dat gedomineerd werd door de gymzaal. (Glucker, 1978). De Academie was geen school waarin de orthodoxe metafysische leer werd onderwezen of een vereniging van leden van wie verwacht werd dat ze theorieën of ideeën zouden onderschrijven. De metafysische theorieën van de docent waren op geen enkele manier 'officieel' en de formele instructie in de Academie werd beperkt tot wiskunde. (O'Connor, 2004) 24

25 Plato s rol was die van een intelligente criticus, die de methode bevroeg. Hierdoor en door zijn formulering van de bredere problemen die de wiskundige zelf moest aanpakken, ontstond oprechte interesse in zijn klas en gaf hij een geweldige impuls aan de ontwikkeling van filosofie en de wetenschap. (Chermiss, 1980) De docerende stijl van Plato komt daarmee overeen met het beeld van de 21st century docent. De Academie was, ook letterlijk, een open learning community en leek in niets op het fresco De school van Athene van Raphael, waarin hij Plato en Aristoteles in een modernere academie 6 plaatst. Afbeelding 8 Universita di Bologna (Laurentius de Voltolina, +/- 1350) Dat ook de eerste universiteit niet naar een gebouw, maar naar een open learning community verwijst, toont de illustratie van Laurentius de Voltolina. De eerste Westerse universiteit 7 Università di Bologna werd opgericht in In de illustratie zien we Henry van Duitsland een lezing geven aan studenten in de buitenlucht. We zien een informele leeromgeving waarin niet iedereen bij de les is. 6 Hierin wijst Plato naar de hemel, om te duiden waar zijn ideeën vandaan komen, en wijst Aristoteles naar de aarde, om aan te geven dat zijn observaties gebaseerd zijn op de werkelijkheid. (Delius, 2005) 7 Universiteit of academie, in het model van Groot-Brittannië is een academie een universiteit 25

26 De afbeelding wordt vaak gebruikt om de lange geschiedenis van lecture based learning, zoals we dat nu nog kennen, ter discussie te stellen. Maar de illustratie kan net zo gemakkelijk een informele learning community weergeven, een school zonder eindexamencommissie. 8 Wat vaststaat is dat in Italië, in tegenstelling tot de latere Noord-Europese scholen, niet de docent maar de student centraal stond. De docenten waren van naam en faam en er waren verschillende disciplines. Studenten uit heel Europa kwamen daarvoor naar Bologna. (Varena, 2011) Tot de industriële revolutie leerden kinderen en volwassenen via generaties van elkaar by doing. Iedereen leverde een waardevolle bijdrage op alle niveaus. Vanaf het begin van de industrialisatie beïnvloeden de sociale, economische en politieke veranderingen de opvoeding. Dat verandert in 1763, wanneer Frederik II van Pruisen de leerplicht invoert en iedereen tussen de vijf en dertien jaar gedwongen naar staatsscholen wordt gestuurd om er van volwassenen de staatsideologie te downloaden. Kinderen leren niet meer van elkaar en learning by doing raakt uit de mode. Het model produceert 250 jaar na dato, naast uitvallers, nog steeds fabrieksarbeiders en bureaucraten die loyaal zijn aan de staat. (Moravec, 2013) 2.1 Softplace 1.0: Life is building Afbeelding 9 Dewey School (Dewey School, 1918) 8 Of iemand volleerd was kon de lerende zelf bepalen, de docent was iemand die zichzelf in staat achtte onderwijs te geven (Varena, 2011) 26

27 ohn Dewey ( ) had een brede kijk op educatie en op plaatsen om te leren. Volgens Hawkins heeft geen enkele filosoof, inclusief Plato, educatie zo lang en zo zorgvuldig onderzocht. (Hein, 2004). Zijn concepten zijn, misschien meer nog dan bij welke filosoof dan ook, onverbiddelijk gekoppeld aan activiteiten in zijn leven. Ideeën zijn onvolledig totdat ze worden toegepast en getest in concrete situaties. (Hein, 2004) He practiced what he preached maar ook preached what he practiced John Dewey publiceert het ontwerp van zijn Softplace in 1899 in Waste of education, tijdens praktijkonderzoek in zijn laboratoriumschool aan de universiteit van Chicago. Afbeelding 10 School building, ground floor (John Dewey, 1907) Afbeelding 11 School building, first floor (John Dewey, 1907) In dit pedagogische experiment, dat tussen 1894 en 1904 plaatsvond, neemt hij afstand van de luisterschool en staat learning by doing centraal. Leren is actief ontdekken en onderzoeken, binnen en buiten de school. Drama, toneel en spel bieden daar goede ingangen voor en tekenen en muziek vormen het toppunt van verfijning. Hij schrijft hierover Ik denk dat iedereen die geen puur literaire visie op dit onderwerp heeft, herkent dat echte kunst voortkomt uit het werk van de ambachtsman. De kunst van de Renaissance was geweldig, omdat het uit de kunst van het leven ontstond. Het kwam niet uit het niets, maar werd gedragen door de spirituele processen die dichtbij werden gevonden in huiselijke en alledaagse vormen van leven. De school moet met deze relatie rekening houden. (Dewey, 1899) iv 27

28 De Softplace die later werd gebouwd, heeft de bibliotheek en het museum als centrale plaatsen op de verdiepingen. Het zijn gehoorzalen, waar de verzamelingen van intellectuele rijkdommen van alle soorten samenkomen. Hier worden betekenis en waarde toegekend aan het praktische werk dat in de hoeken van de verdieping ontstaat. In die hoeken bevinden zich de verschillende disciplines, ambachten met hun laboratoria en studio s. Maar ook keukens, eetzalen en winkels. De leeromgeving daarbuiten, zoals thuis, het park en de bedrijven, zijn ook bewust weergegeven. Afbeelding 12 School system (John Dewey, 1907) Bij John Dewey staat de lerende centraal. Je leert in interactie met anderen via bronnen waarvan je de betekenis by doing (re)construeert. De enige manier om de op school behandelde content zinvol toe te kunnen passen, is niet door het leren te isoleren, maar door formeel en informeel leren met elkaar te verbinden. De school wordt een organisch onderdeel van het geheel wanneer de ervaringen van de lerende in de vertrouwde omgeving binnen de school kunnen worden gebruikt en wanneer datgene wat binnen school wordt geleerd, kan worden toegepast in het dagelijks leven. (Dewey, 1899) Net als scholen zijn museale instellingen stoffige omgevingen, gevuld met rijen objecten, keurig gecatalogiseerd, maar verstoken van interactie die kennis activeert. Volgens John Dewey is de ervaring in musea waardevol, maar op zichzelf geen volledige levenservaring. Net als kennis uit boeken, kan het aanbod in een museum een schadelijk substituut zijn voor ervaring, maar belangrijk bij de interpretatie en het uitbreiden van die ervaring. Volgens hem dienen musea een onderdeel van de actieve leeromgeving van elke school te zijn. (Hein, 2004) Het heden dient optimaal te worden benut en John Dewey zoekt betekenisgeving in het nu. Volgens hem is cultuur altijd emergent (Boisvert,1998). Een individu kan alleen leven in het heden. Het heden is niet zomaar iets wat na het verleden komt of erdoor geproduceerd wordt. Het is 28

29 wat het leven is in het achterlaten van het verleden. (Dewey, 1916) Het doel van het verleden is niet het heden te 'produceren'. Volgens John Dewey zou de kern van het curriculum niet uit vakken moeten bestaan, maar uit occupations. Occupations zijn bezigheden in sociale situaties (Dewey, 1895). Door zintuiglijke en intellectuele arbeid te verrichten met ruwe materialen en niet gericht op perfectie worden vaardigheden ontwikkeld. Met het vervangen van vakken door occupations verdwijnen ook de scheidingslijnen tussen de vakken. In occupations zijn theorie en praktijk niet te scheiden en de processen die culturele producten voortbrengen, zijn belangrijker. (Berding, 2005) De actuele ervaring heeft een geografisch, artistiek, literair, wetenschappelijk en historisch aspect. Alle studies komen voort uit aspecten van een aarde waarop geleefd wordt. (Dewey 1900). Door de occupations ontdekken lerenden verschillende leerinhouden in samenhang met een project. (Berding, Canon internationale denkers, 2013) John Dewey legde hiermee de basis voor wat later de constructivistische theorie gaat heten. (Hein, 2004). Het constructivisme bouwt voort op John Dewey s visie. In het constructivisme gaat het niet om frontale directe kennisoverdracht. De docent dient op de hoogte zijn van de voorkennis van de lerende, aangezien leren plaatsvindt in het proces van verbinden tussen voorkennis en nieuwe informatie. De leeromgeving speelt hierbij een grote rol. Daar moet geprikkeld en uitgedaagd worden om intrinsiek te leren. Leren is het resultaat van de denkactiviteiten van de lerende, while he s doing samen met anderen. Het constructivisme benadrukt daarmee de actieve rol van de leerling bij het verwerken van informatie en het verwerven van kennis en vaardigheden. Sociale processen spelen hierbij een belangrijke rol. (Vallei) Volgens Jean Piaget ( ) is leren geen passieve activiteit: je leert veel meer wanneer je actief deelneemt. Hij waardeerde de interacties met de fysieke wereld, omdat zij lerenden aanmoedigen om nieuwe kennis te integreren in hun bestaande conceptuele structuur of nieuwe, tegenstrijdige ideeën die bestaande inzichten in twijfel trekken. (Allen, 2004) Lev Vygotsky ( ) brengt de theorie opnieuw onder de aandacht. Het duurt echter tot in de jaren 60 voordat het Westen kennismaakt met zijn sociaal constructivisme. Zijn belangrijkste toevoeging is dat kennis door iedereen op een eigen wijze wordt geconstrueerd en daarbij beïnvloed wordt door de sociale omgeving. 29

30 In de jaren 80 ontstond een revival van sociaal-constructivistische ideeën. David Kolb beschreef in 1984 in Experimental learning dat ervaringen de bron van leren en ontwikkeling zijn. Hij is de grondlegger van de gedachte dat mensen meerdere leerstijlen hebben, en bracht deze in kaart via een model van leerfasen. De aangeboden informatie dient hierop te worden afgestemd. Lerenden combineren meerdere stijlen en hebben meestal één duidelijke voorkeurstijl. Ik beschrijf kort de vier leerstijlen: De doener combineert concrete ervaring met actief experimenteren en leert al doende. Hij leert door ervaring, wordt graag in het diepe gegooid, werkt samen en onderneemt actie. De denker zoekt naar abstracte begripsvorming en combineert reflectief observeren met abstract conceptualiseren. Hij stelt graag onderzoekende vragen, kijkt naar wat er gebeurt en probeert algemene regels te ontdekken, die eventueel met elkaar of met andere ervaringen in verband kunnen worden gebracht. De dromer zoekt persoonlijke betekenisgeving en combineert concrete ervaring met reflectief observeren. Hij leeft zich in situaties in en ziet vaak meerdere (goede) oplossingen, maar twijfelt over een beslissing. De beslisser is praktisch georiënteerd en combineert abstract conceptualiseren met actief experimenteren. Hij wil graag dat theorie aan de praktijk gekoppeld wordt en leert veel van praktijkvoorbeelden. Een beslisser leert het meest als hij dingen uitvoert samen met een expert. Deze theorie is, naast de meervoudige intelligentie theorie van Howard Gardner, richtinggevende onderwijstheorie in museumeducatie. Volgens Els Hoogstraat, auteur van De leertheorie van Kolb in het museum geeft hij handen en voeten aan het constructivisme. (Franse, 2012) Recent zijn de constructivistische ideeën verder vertaald en specifiek gemaakt voor de huidige museumpraktijk, onder andere door George Hein. Volgens hem geven bezoekers sterk de voorkeur aan interactieve elementen in tentoonstellingen. (Allen, 2004) Ruben Smit van de Reinwardt Academie ziet de bezoeker als iemand die verantwoordelijk is voor zijn eigen leren. En daarbij ook zijn kennis zelf construeert. (Smit, 2012) Het is niet zo dat er geen informatie wordt gedeeld, het betekent alleen wel, dat wát je vertelt, per definitie meervoudig is. En dat je niet één wetenschappelijke theorie aanhangt, maar dat je zegt, nee, er zijn er misschien wel een aantal. Die elkaar ook bestrijden. En dat is natuurlijk ook vaak de werkelijkheid. Het is niet zo eenduidig. Zelfs niet bij rocket science. (Smit, 2012) 30