Centrum ter Preventie van Zelfdoding

Transcriptie

1 CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFDODING V.U. Huib Crauwels Steenweg op Heindonk Mechelen CPZ, 2012 Centrum ter Preventie van Zelfdoding 2011

2 Voorwoord Nooit heeft de problematiek van zelfdoding meer in de belangstelling gestaan dan het afgelopen jaar en niet alleen omwille van de casussen die breed uitgemeten in de pers kwamen. Door de recente stijging van het aantal zelfdodingen lijkt er nu wel een punt bereikt te zijn van kritische belangstelling. Dit bleek zeer duidelijk op de Gezondheidsconferentie over Suïcidepreventie in december, die kon rekenen op meer dan 400 deelnemers en waar o.a. ook bleek dat bedrijven en bedrijfsorganisaties het thema hoog op de agenda plaatsen. Inhoudelijk was de conferentie sterk onderbouwd door de rapporten van het consortium, waarin onze directrice Grieke Forceville een belangrijke en stuwende rol heeft gespeeld. Eind 2011 werd de pilootfase van het project van de telefonische hulpdienst voor huisartsen, ASPHA, dat door de Vlaamse overheid aan het CPZ werd toevertrouwd, met succes afgesloten. Cijfermatig lijken de resultaten misschien minder indrukwekkend, maar er is duidelijk interesse van de huisartsen voor het verder zetten van deze dienst. Ook het project Preventie 2.0, dat probeert suïcidale boodschappen op sociale netwerksites te detecteren, bewijst het nut om zo vlug mogelijk signalen op te vangen van mensen met zelfmoordgedachten, om de weg te wijzen naar de hulpverlening. Beide projecten krijgen vanaf nu een vaste plaats binnen de werking van het CPZ. Uit de oproepgegevens van de Zelfmoordlijn blijkt het belang van de online hulpverlening voor jongeren. De helft is jonger dan 20 jaar en nog belangrijker is het feit dat een aanzienlijk groter gedeelte dan bij de telefonische hulplijn, in crisis is en uitgewerkte plannen heeft voor zelfdoding. Na twee opeenvolgende jaren van een daling in het aantal telefonische oproepen is er in 2011 opnieuw een stijging. Met een gemiddelde van 23 gerichte gesprekken over zelfdoding per dag met een oproeper die voor zichzelf belt of voor iemand anders blijft de Zelfmoordlijn een belangrijke en unieke partner in de preventie van zelfdoding. Zoals in al de voorgaande jaren kunnen voor het uitvoeren van onze taak rekenen op de inzet van een stijgend aantal vrijwilligers en een meer dan gemotiveerde staf onder leiding van Kirsten Pauwels, die vanaf 1 januari 2012 de fakkel overneemt van Grieke Forceville. Onze dienstverlening kan in de toekomst ook rekenen op een structurele financiering door de Vlaamse overheid en dit moet ons motiveren om nog beter te doen. Huib Crauwels Voorzitter 1

3 Inhoudstafel Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding 5 De Vormingsdienst 7 Informeren en sensibiliseren 11 De Zelfmoordlijn 13 Bijzondere aandachtsgroepen aan de Zelfmoordlijn 21 Vrijwilligers 23 Steun de Zelfmoordlijn 27 ASPHA 29 Preventie Gezondheidsconferentie 37 Netwerking 39 Klemtonen in het actieplan Het CPZ team 43 Links

4 Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding Het Informatie en documentatiecentrum Studie & onderzoek De Vormingsdienst Informeren & sensibiliseren Deskundigheid bevorderen Telefoon Online Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding heeft basisdoelstelling het voorkomen van zelfdoding. Het CPZ werkt vanuit drie diensten, die onderling verbonden zijn en elkaar aanvullen. Daarnaast zijn er twee projecten, ASPHA en Preventie 2.0, die zich steeds meer integreren in de gehele werking van het CPZ. Contact Centrum ter Preventie van Zelfdoding vzw Ferdinand Lenoirstraat Brussel (Jette) CENTRUM TER PREVENTIE VAN ZELFDODING De Zelfmoordlijn Het Informatie- en documentatiecentrum: kennis over zelfdoding(spreventie) wordt toegankelijk en toepasbaar gemaakt. De Vormingsdienst: belangrijke sleutelfiguren worden getraind in zelfdodingspreventie en het ruime publiek wordt geïnformeerd en gesensibiliseerd opdat suïcidaal gedrag herkend, ernstig genomen en bespreekbaar gemaakt wordt. De Zelfmoordlijn: personen met zelfdodingsgedachten, hun omgeving en nabestaanden kunnen voor een hulpverlenend gesprek (telefoon + online) terecht op de gratis en erkende nooddienst. De Zelfmoordlijn (gratis en anoniem) Telefoon, 7 dagen op 7, 24uur op 24: Chat, inloggen tussen 19u en 21u 30 : (niet op woensdag en zaterdag) Advies SuïcidePreventie voor HuisArtsen (ASPHA) Telefoon, tussen 8u en 24u: info@aspha.be 4 5

5 De Vormingsdienst De Vormingsdienst van het CPZ vormt sleutelfiguren in zelfdodingspreventie. Gedurende vele jaren heeft het CPZ een ruime ervaring opgebouwd door het geven van vormingen bij preventiediensten, erkende nooddiensten, andere hulplijnen, welzijns- en gezondheidsorganisaties, e.a. Het CPZ put hiervoor uit haar ervaring en expertise in crisishulpverlening aan de Zelfmoordlijn. Andere 10% Nooddiensten 25% Welzijn en Gezondheid 25% Bedrijven 40% Vraag vormingen per doelgroep Het CPZ biedt vormingen op maat aan organisaties, bedrijven en allerhande instellingen. De introductiecursus omvat bij voorkeur drie dagen. We gaan uitgebreid in op de inschatting van de ernst van de suïcidegedachten, gespreksvaardigheden, risico- en beschermende factoren die in een bepaalde setting aanwezig kunnen zijn enz. We werken aan de hand van rollenspelen, gebaseerd op situaties die door de aanvrager zijn aangebracht. De derde dag is een terugkomdag, waarop casussen van de deelnemers worden besproken en ingeoefend. In samenwerking met Werkgroep Verder, reiken we deze derde dag ook handvatten aan om op een respectvolle manier om te gaan met de zelfdoding van een werknemer in de organisatie. Mensen die de introductiecursus volgden, kunnen zich opgeven voor een train de trainer, waarin zij leren de introductiecursus aan anderen te geven. Naast de driedaagse introductiecursus biedt het CPZ ook werkwinkels of korte trainingen op maat. Jaarlijks organiseert het CPZ, in samenwerking met Plantijn Hogeschool, een open vorming voor mensen uit de welzijns- en gezondheidssector. In 2011 gaf het CPZ onder meer vorming aan: Calltakers 112 Fedasil, Open (asiel)centrum Kapellen 6 7

6 welzijn) en betrokkenen Ook tijdens verschillende studiedagen werd in 2011 beroep gedaan op de expertise van het CPZ: Na afloop van de opleiding waren alle Ups & Downs vrijwilligers vol lof over de sessie. We hebben allemaal concrete handvaten gekregen om een dergelijke situatie aan te pakken. Het was echt heel nuttig en Michaël heeft heel mooie beelden gebruikt om moeilijke dingen eenvoudig uit te leggen. [ ] Ook het feit dat wij te snel overgaan tot het aanreiken van oplossingen was een echte eyeopener. We moeten luisteren en er niet van terugschrikken om de suïcide te benoemen. Het was ook fijn dat Michaël rekening heeft gehouden met onze concrete casus. We hebben daarvan geleerd en voelden ons bevestigd dat we het toch redelijk oké hebben aangepakt. (Rebecca Muller, Ups & Downs) Voor 2012 plannen we onder meer vormingen/lezingen aan: en welzijnssector) 8 9

7 Informeren en sensibiliseren Het CPZ wil wetenschappelijk onderbouwde en empirisch gestaafde kennis over zelfdoding en de preventie ervan toegankelijk en toepasbaar maken voor het ruime publiek. Ook in 2011 deden tal van studenten, hulpverleners, leraren, journalisten en andere geïnteresseerden een beroep op de kennis van het multidisciplinaire team van het CPZ. Het documentatiecentrum Suïcide in Vlaanderen en Nederland Een verklaring vanuit sociaal cognitieve factoren en hulpzoekend gedrag In 2007 werd door het CPZ een onderzoek geïnitieerd naar attitudes t.a.v. suïcides en hulpzoekend gedrag in Vlaanderen en Nederland. Het doel van het onderzoek was een verklaring te vinden voor de hoge suïcidecijfers in Vlaanderen, die 80% hoger liggen dan in Nederland. Het onderzoek werd gefinancierd door het Vlaams Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin en uitgevoerd door onderzoekscentrum LUCAS van de KULeu- dewerker bij het CPZ stond in voor het onderzoek. In 2011 werd dit onderzoek afgerond. Uit de resultaten blijkt dat de risicofactoren voor in dezelfde mate voorkomen. Nederlanders blijken echter een positievere houding tegenover hulp zoeken te hebben dan Vlamingen. Nederlanders willen vaker hulp zoeken en blijken ook vaker hulp te krijgen. Ook ervaren Nederlanders minder zelfstigma en schaamte om formele hulp te zoeken. Tot slot speelt ook de attitude ten aanzien van zelfdoding een rol: regio s met een hoog zelfmoordcijfer blijken een minder tolerante houding tegenover suïcide te hebben dan regio s met een laag zelfmoordcijfer. Het documentatiecentrum, rijk aan wetenschappelijke werken, thesissen, rapporten en romans, kan op afspraak worden geraadpleegd. In 2011 werd het 16 maal bezocht. Ook werd een 50-tal studenten via of telefoon geholpen met specifieke vragen voor hun thesis, stage-opdracht of ander werkje. Zij werden geholpen bij het vinden van de juiste literatuur en indien nodig doorverwezen naar kenniscentra en experten. Velen vinden zelf al de weg naar informatie via onze website. De pagina van het Kenniscentrum op de website van het CPZ werd door ruim 4000 unieke bezoekers bezocht. In 2012 zal de online catalogus van het documentatiecentrum worden vernieuwd zodat informatie nog toegankelijker wordt gemaakt. Folders & affiches 113 maal werd een bestelling gedaan voor promotiemateriaal van het CPZ. In totaal werden ruim 4000 folders en 500 affiches aangevraagd. Met name de folder Voor de babbel van je leven blijft erg populair. Ook was het CPZ in 2011 bij verschillende evenementen aanwezig met een infostand. Onder meer bij de Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie, De Dag van de Nabestaanden, de Te-Gek!? Karavaan en de Workshopdag Suïcidepreventie werden tal van folders en affiches meegenomen en kon het publiek met allerhande vragen terecht bij de stafmedewerkers. Media aandacht In 2011 was er in de media veel aandacht voor het thema zelfdoding. Het CPZ wordt hierbij vaak geconsulteerd door de pers. Hierbij proberen wij steeds een dubbele boodschap te geven: enerzijds vinden we het belangrijk dat het taboe op praten over zelfdoding doorbroken wordt en dat mensen het gevoel krijgen dat als ze denken aan zelfdoding hulp mogelijk is. Anderzijds hebben we het soms moeilijk met de manier waarop zelfdodingen in de media gebracht worden. In de contacten met de pers attenderen we dan ook steeds op de media-richtlijnen die werden ontwikkeld door Werkgroep Verder

8 De Zelfmoordlijn De Zelfmoordlijn is een erkende en anonieme nooddienst voor mensen die aan zelfdoding denken, hun omgeving en nabestaanden na zelfdoding. De vrijwillige beantwoorder tracht samen met de oproeper de crisis te overbruggen en tot een nieuw inzicht of uitzicht te komen. Op de volgende pagina s lees je de opmerkelijkste cijfers van Een uitgebreider document is terug te vinden op Thuis beantwoorden In 2010 werd het mogelijk gemaakt om oproepen door te schakelen naar de vrijwilligers thuis. Dit zorgt ervoor dat de vrijwilligers in alle comfort van thuis uit de Zelfmoordlijn kunnen beantwoorden. Dit zorgt voor minder reistijd, beantwoorden in je eigen vertrouwde omgeving en meer flexibiliteit voor de vrijwilligers. Vrijwilligers zijn enthousiast over dit unieke project in Vlaanderen. Ook kandidaatvrijwilligers worden aangetrokken door het thuiswerk. Het maakt vrijwilligerswerk bij de Zelfmoordlijn haalbaar voor mensen die ver wonen of bijvoorbeeld slecht te been zijn. Bereikbaarheid Aantal oproepen Soorten oproepen Gemiddelde gespreksduur Geslacht Gemiddelde leeftijd Belangrijkste problemen Doorverwijzing vooral naar Telefoon u op 24, 7 dagen op ,6% voor zichzelf 28,4% voor derden 27 minuten 38,3% man, 61,7% vrouw 42 jaar 39,9% problemen met partner 37,3% eenzaamheid 24,3% overlijden van naaste Huisarts Centrum voor Algemeen Welzijnswerk Chat 5 avonden per week van 19u tot 21u ,4% voor zichzelf 6,6% voor derden 77 minuten 22,7% man, 77,3% vrouw 21 jaar 46,5% problemen met ouders 49,1% zich niet begrepen voelen 42,8% eenzaamheid Jongeren Advies Centrum Huisarts 12 13

9 Problemen Telefoon (in %) n=2413 Chat (in %) n=705 Rela onele problemen 66,6 73,0 Problemen met partner 39,9 30,2 Rela ebreuk 18,9 15,3 Problemen met ouders 26,9 46,5 Problemen met anderen 25,7 32,5 Maatschappelijke problemen 70,2 79,7 Financiële problemen 19,6 7,0 Te weinig nanciële middelen 14,7 5,0 Problemen met werk of studie 19,9 29,1 Problemen met omgeving 62,3 74,8 Eenzaamheid 37,3 42,8 Zich niet begrepen voelen/geen steun 31,8 49,1 Stoornissen 46,5 36,6 Stemmingsstoornis 32,3 13,9 Ziekte 20,7 8,8 Ster e 24,3 20,1 Overlijden 17,9 15,2 Overlijden door zelfdoding 11,6 10,1 Mishandeling 17,9 26,1 Seksueel misbruik 7,2 17,4 Grote mate van suïcidaliteit Telefoon Chat De oproeper denkt al meer dan een jaar aan zelfdoding 43,7% 38,2% De oproeper deed al eerder een poging 39,1% 39,4% De oproeper sprak nog nooit over zijn zelfdodingsgedachten 26,4% 38,3% *Van alle ondersteunende- en crisisgesprekken voor zichzelf. Al jaren blijkt dat er bij de mensen die gebruik maken van de Zelfmoordlijn sprake is van een vergevorderde suïcidaliteit. Bijna 4 op de 10 oproepers deed al een poging, dat als belangrijke risicofactor voor zelfdoding geldt. Ook blijkt dat de helft van de oproepers al langer dan 6 maanden rondloopt met zelfdodingsgedachten, waarvan ongeveer 40% al meer dan een jaar. Dat deze cijfers niet veel verschillen van die van andere jaren maken ze niet minder ernstig. Dat de Zelfmoordlijn nog altijd vaak de eerste plaats is waar men durft te spreken over zijn of haar zelfdodingsgedachten toont het belang van het bestaan van de hulplijn. Hoewel veel oproepers al lange tijd sterk aan zelfdoding denken, worden er ook heel wat beschermende factoren gevonden. Zo geeft 29,5% aan sociale steun te ervaren en 24,1% geeft aan ondanks de zelfdodingsgedachten toch ook te willen blijven leven (n=3181)

10 Suïcidaliteit bij jongeren Problemen bij jongeren < 20 jaar aan de chat (N=340) Seksueel misbruik 17,9% Pesten of stalking 11,5% Te hoge studiedruk 17,1% Overlijden van een naaste 11,5% Relatiebreuk 10,6% Automutilatie 20% Eetstoornis 5% Met de Zelfmoordlijn Online bereiken we voornamelijk jongeren. De helft van de jongeren is jonger dan 20, drie vierde is jonger dan 30. Jongeren zijn eerder in crisis dan volwassenen omdat ze vaak minder goed kunnen relativeren en zaken in perspectief plaatsen. Problemen op school, ruzie met ouders, een lief dat ze in de steek laat; vaak wordt de indruk gewekt dat jongeren met lichte problemen al snel in crisis zijn. Uit de oproepen aan de Zelfmoordlijn online blijkt echter dat ook bij jongeren er in veel gevallen sprake is van een ernstige problematiek. Met name mishandeling komt veel aan bod. Hoewel dergelijke omgevingsfactoren zeker een rol spelen, mag men niet vergeten dat zelfdoding steeds het complexe samengaan is van verschillende factoren. Men stelt overigens vast dat zelfdoding Daarnaast blijven, net als in andere leeftijdsgroepen, de grootste problemen waar suïcidale jongeren mee rondlopen eenzaamheid en zich onbegrepen voelen Financiële problemen van depressie en zelfdoding, haalde in 2011 al meerdere malen het nieuws. Aan de Zelfmoordlijn is er geen stijging gevonden in het aantal oproepen en ook de mate van suïcidaliteit bij de oproepers is niet toegenomen. Wel waren er meer gesprekken waarin de de telefoon. Bij mannen tussen de 30 en 60 is dit zelfs 1 op 4 (26,6%, n=590). leiden tot meer zelfdodingen, blijft zelfdoding een zeer complexe problematiek waarbij het ook zeker niet aanwijzen als dé reden waarom iemand zichzelf van het leven berooft. Ook in de cijfers van de Zelfmoordlijn zien we dat wanneer we kijken naar de oproepers die men. Zo heeft 79,5% ook problemen op het relationele vlak, zoals met hun partner (52,4%), stoornis, en 27,1% heeft een naaste verloren. Verder is er bij 24,8% sprake van mishande- 12,5% heeft juridische problemen

11 Oproepen voor derden Oproepen voor derden Oproeper belt voor (n=1013): vriend(-in) 27,7% (klein-)kind 19,7% partner 9,8% Gemiddelde lee ijd van de derde 28,4 jaar (n=416) Afronding van het gesprek (n=1038) 43,6% besluit iets te ondernemen 85,2% bedankt In 2011 was er opnieuw een stijging in het aantal oproepen voor derden aan de telefoon. Dit is een trend die we al enkele jaren waarnemen maar die vooral in 2011 duidelijk te zien is. In 2002 vormden deze oproepen slechts 18,4% van het aantal hulpverlenende gesprekken, in ,7%. In 2011 is dit aantal gestegen tot 28,4%. De media-aandacht kan hier zeker een rol in hebben gespeeld, doordat in berichtgeving over zelfdoding steeds werd aangegeven dat wie met vragen over zelfdoding rondliep bij de Zelfmoordlijn terecht kan. Vaak wil de oproeper die zich zorgen maakt om een ander, iets doen maar weet hij of zij niet goed wat. In het gesprek wordt samen gekeken hoe de oproeper de situatie het beste kan aanpakken. Er wordt verkend hoe een netwerk rond de persoon in crisis kan worden opgebouwd, hoe een gesprek kan worden aangegaan, hoe de omgeving de persoon in crisis kan steunen. Het ondersteunen van de omgeving van suïcidale personen heeft preventief een zeer grote waarde: mensen die willen helpen, wordt de nodige informatie gegeven zodat zij ook kúnnen helpen. Recent een empathisch gesprek gehad hebben, is een belangrijke beschermde factor met betrekking tot zelfdoding en de omgeving van suïcidale personen hiertoe aansporen is daarom van cruciaal belang. Hulp Het aantal oproepers dat de afgelopen jaren werd doorverwezen aan de Zelfmoordlijn is sterk toegenomen. In 2006 werd slechts 1 op 4 oproepers doorverwezen, in 2011 werd aan de telefoon 45,8% van de oproepers die voor zichzelf belden doorverwezen. Voor de oproepers die nog géén deskundige raadpleegden was dit 57,4%. Aan de chat werd 49,1% van de oproepers die voor zichzelf belden doorverwezen en voor de oproepers die nog géén deskundige raadpleegden was dit 63,2%. De belangrijkste doorverwijzingsinstanties Welzijnswerk en het Jongeren Advies Centrum. Een uitgebreid overzicht van onze cijfers zijn de vinden in De Zelfmoordlijn in Cijfers 2011, te vinden onder downloads op. De cijfers zijn berekend op basis van de oproepverslagen waarin de vrijwilliger na afloop van een gesprek anoniem een weergave geeft van het gesprek. In een verslag wordt enkel genoteerd wat aan een gesprek aan bod kwam; een gesprek aan de Zelfmoordlijn is een hulpverlenend gesprek en de vrijwilliger stelt enkel vragen die voor het gesprek van belang zijn. Niet alle onderwerpen worden in elk gesprek bevraagd. Veel cijfers zijn hierdoor mogelijk een onderschatting

12 Bijzondere aandachtsgroepen ventie. De voorbije jaren heeft het CPZ kunnen aantonen dat het zeer sterk staat met de laagdrempelige tele-hulp van de Zelfmoordlijn. Het CPZ nam ook voor 2011 het engagement op om haar hulpverlening te versterken, onder meer door aandacht aan bijzondere doelgroepen te schenken: nabestaanden na zelfdoding en ouderen. Ouderen Ouderen vormen een van de belangrijkste risicogroepen voor zelfdoding, met name alleenstaande mannen. Zij worden vaak geconfronteerd met verlies, zoals het overlijden van naasten. Ook een verslechterende gezondheid en een gebrekkig toekomstperspectief zorgen voor gevoelens van depressiviteit en zelfdodingsgedachten. Uit onderzoek (De Bij oudere ouderen is de Zelfmoordlijn doorgaans minder gekend. In 2011 werden iets meer ouderen bereikt dan in In 2010 vormde deze groep 8,7% van de oproepers (8,2% in categorie 61 tot 75 jaar en 0,5% in de categorie 75+). In 2011 was dit 9,9% (met de verdeling respectievelijk 8,3% en 1,6%). Vooral de oudere ouderen met een leeftijd van 75 of hoger werden beter bereikt. Hoewel dit een positieve ontwikkeling is, blijft het aandachtspunt voor 2012 om de Zelfmoordlijn beter bekend te maken bij ouderen. Naast de bekendmaking van de Zelfmoordlijn bij ouderen, werden de vrijwillige beantwoorders ook wegwijs gemaakt in het narratief werken, een benadering die in gesprekken met ouderen erg geschikt blijkt. Nabestaanden 11,2% (n=3118) van de oproepers aan de Zelfmoordlijn is zelf nabestaande van zelfdoding. Nabestaanden hebben een verhoogd risico om zelf ook door zelfdoding te sterven en vormen een belangrijke risicogroep voor zelfdoding. Eén van de klemtonen van 2011 was dan ook te onderzoeken in hoeverre de Zelfmoordlijn tegemoet komt aan de noden van nabestaanden. In het kader hiervan werd een verkennend onderzoek gedaan bestaande uit een breed verspreide online vragenlijst gevolgd door een verdiepend focusgesprek met een beperktere groep deelnemers. Uit dit onderzoek kwam naar voor dat nabestaanden gebruik zouden maken van een specifieke lijn voor nabestaanden of een aangepaste Zelfmoordlijn, mits aan een aantal voorwaarden voldaan is. In 2012 zal bekeken worden hoe er tegemoet gekomen kan worden aan de noden van deze doelgroep. In de opleiding van de vrijwilligers wordt reeds uitgebreid aandacht besteed aan de bijzondere status van nabestaanden

13 Vrijwilligers DE ZELFMOORDLIJN ZOEKT VRIJWILLIGERS INTERESSE? BEL HET SECRETARIAAT OP 02/ MAIL NAAR OF SURF NAAR vrijwilligers.zelfmoordlijn.be Vrijwilligers vormen de motor van het CPZ. Zij zorgen ervoor dat oproepers in nood telkens weer een luisterend oor vinden, 24 uur per dag, 7 dagen per week. Om de kwaliteit van de Zelfmoordlijn te kunnen garanderen en zoveel mogelijk oproepen te beantwoorden, gaat er veel aandacht naar het begeleiden van de huidige vrijwilligers, alsook naar het steeds op zoek blijven naar nieuwe geëngageerde kandidaten. In 2011 werden er voor de eerste maal zes opleidingen georganiseerd. In het voorjaar vonden er opleidingen voor telefoonvrijwilligers plaats in Leuven en Antwerpen, en één voor online vrijwilligers in Jette. In het najaar werden er voor het eerst gemengde opleidingen georganiseerd, waarbij de kandidaatvrijwilligers voor telefoon én online samen de vorming konden volgen. Op die manier kunnen meer vrijwilligers de opleiding volgen op een locatie dichter in hun buurt. Drie maximaal gevulde opleidingen ging door in Jette, Leuven en Gent. De Zelfmoordlijn draaiende houden betekent heel wat vrijwilligers gemotiveerd houden om elke week te komen beantwoorden bij de Zelfmoordlijn. De opvolging en het motiveren van de vrijwilligers gebeurt onder andere door het geregeld contacteren van de vrijwilligers, het organiseren van intervisie, het opvolgen en feedback geven over de kwaliteit van de gesprekken, het organiseren van informele ontmoetingsmomenten en het ter beschikking stellen van een interactief en up-to-date intranet. Ook is er veel aandacht voor het permanent vormen van de vrijwilligers. Hiervoor worden op geregelde basis externe sprekers uitgenodigd die een actueel onderwerp aan onze vrijwilligers komen toelichten. Daarnaast werden de vrijwilligers in de mogelijkheid gesteld om deel te nemen aan de Dag van de Nabestaanden van Werkgroep Verder en de gezondheidsconferentie suïcidepreventie met de steun van het CPZ. Naast een blijvende scholing van de vrijwilligers is er ook aandacht voor de permanente vorming van de stafmedewerkers Vrijwilligersbeleid. Michaël Bloemen volgt een opleiding in Relatie- en Gezinstherapie. Hij gebruikt de inzichten hieruit voor de vorming rond jonge oproepers (chat en telefoon). Patrick Vanderreydt volgde aan aantal workshops rond narratief werken. 23

14 Ik had het fijn gevonden als ik wist dat jullie bestonden toen ik mijn zelfmoordpoging ondernam. Ik vond toen geen luisterend oor. Hopelijk kunnen jullie je nog zichtbaarder maken in de toekomst en nog veel mensen helpen. (bericht van een schenker bij storting) Steun de Zelfmoordlijn Het CPZ ontvangt voor een substantieel deel van haar werking subsidies van de Vlaamse Overheid en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Toch is dit niet voldoende om constant te vernieuwen en het CPZ verder uit te bouwen. De Zelfmoordlijn is dan ook deels afhankelijk af te sluiten. 5 redenen om de Zelfmoordlijn te steunen: 1. Levensreddend Zelfdoding is te voorkomen. Eén gesprek kan het verschil maken tussen leven en dood. Onze beantwoorders zijn vaak de eerste aan wie mensen vertellen dat ze aan zelfdoding denken. De laagdrempeligheid en vertrouwelijkheid van de lijn en de professionaliteit van onze vrijwilligers zorgen ervoor dat we levens kunnen redden. 2. Maatschappelijk relevant Dit maakt van zelfdoding een belangrijke doodsoorzaak. Slechts elf landen in de wereld 3. Herkenbaar Iedereen kan geconfronteerd worden met suïcidaal gedrag. Iedereen kent wel iemand die zelfdoding heeft gepleegd. Sommigen dachten zelf aan zelfdoding of ondernamen een poging en kwamen er met de juiste hulp misschien weer bovenop. 4. Betrouwbaar De Zelfmoordlijn biedt al meer dan dertig jaar hulp aan mensen in nood. Het is geen eendagsvlieg. De werking is transparant en overzichtelijk. 5. Erkend De Zelfmoordlijn is bij Koninklijk Besluit erkend als gratis nooddienst. Binnen het Vlaams actieplan Suïcidepreventie is de Zelfmoordlijn bovendien erkend als laagdrempelige telehulp. Het Centrum ter Preventie van Zelfdoding staat op de lijst van de erkende instellingen, wat wil zeggen dat we fiscale attesten mogen afleveren voor giften vanaf 40 euro

15 U kan de Zelfmoordlijn steunen door: - een storting op ons rekeningnummer BE (IBAN), KREDBEBB (BIC) - een doorlopende schenkingsopdracht - een online overschrijving op Voor giften vanaf 40 euro mag het CPZ, alvast tot 2014, een fiscaal attest afleveren. kosteneffectiviteit van de Zelfmoordlijn (telefoon en online). De resultaten zullen beschikbaar zijn in de zomer van Alle info over fondsenwerving vind je terug op Feestje zonder cadeautjes Bent u jarig of hebt u iets te vieren en hebt u geen nood aan cadeautjes? Vraag aan uw feestvierders om de Zelfmoordlijn te steunen. Dit kan nu makkelijk via Daar kunnen zij dan kiezen om uw gegevens in te geven. Vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest. Zo krijgt u achteraf toch nog een cadeautje! In 2011 werd de actie Feestje zonder cadeautjes in de kijker werd gezet. Zowel particulieren als bedrijven hebben zelf zo een actie opgezet, waarmee verscheidene duizenden euro s werden binnengehaald

16 Hallo met ASPHA, Advies SuïcidePreventie voor HuisArtsen ASPHA is er voor huisartsen die geconfronteerd worden met suïcidale patiënten, hun omgeving en nabestaanden. ASPHA In oktober 2010 werd ASPHA, Advies SuïcidePreventie voor HuisArtsen, gelanceerd. De laagdrempelige hulplijn is er voor huisartsen die geconfronteerd worden met suïcidale aangeboden over de preventie van zelfdoding, de detectie van signalen en het adequaat Huisartsen zijn belangrijke sleutelfiguren in alle fases van het suïcidale proces, van vroege detectie, behandeling, verwijzingen, opvolging na eventuele opname, tot het bijstaan van nabestaanden. Meer dan de helft van de mensen die een zelfdoding pleegt of een suïcidepoging onderneemt, consulteert nog een huisarts in de maand voor de feiten. Deskundigheidsbevordering van artsen in het herkennen en behandelen van suïcidaliteit is dan ook Tot eind 2011 fungeerde ASPHA als een pilootproject, uitgevoerd door een medewerkster van het CPZ in het kader van een Ministerieel Besluit. Vanaf 2012 wordt deze dienst mee opgenomen in de reguliere werking van het CPZ. De uitwerking en implementatie worden mede mogelijk gemaakt door de deskundige medewerking van een uitgebreide experten-groep. Voor de inhoudelijke ondersteuning werden twee supervisiesessies georganiseerd waarbij een professional feedback gaf in functie van de verbetering van de kwaliteit van de gevoerde gesprekken

17 Bekendheid In 2011 werden vele acties ondernomen om ASPHA bekend te maken onder het doelpubliek. Relevante organisaties en reeds bestaande structuren werden hierbij betrokken. Over het gehele jaar werden bekendmakingfolders verspreid. In de zomer van 2011 werd onder 418 huisartsen een enquête afgenomen waarin de bekendheid van ASPHA bevraagd werd. Hieruit bleek dat 27% van de Vlaamse huisartsen bekend is met ASPHA. De openheid ten opzichte van ASPHA was erg groot, 88% van de deelnemende huisartsen gaf aan in de toekomst gebruik te maken van ASPHA. Ook bleken de huisartsen die reeds gebruik maakte van de hulplijn hier zeer tevreden over. De oproepen Fijn dat je naar mij geluisterd hebt, ik voel mij een beetje geruster. Dank u wel voor u uitleg ik heb er echt toch wel iets aan gehad. Dank je voor het gesprek, het is een goede hulp. Awel das ne keer opentrekken van de situatie. Het doet deugd om daar een keer met iemand open over te kunnen praten. Ik ben blij dat ik eens gebeld heb, toch een aantal tips die ik kan toepassen, bedankt voor u hulp he en voor uw tijd. In de periode dat ASPHA werkzaam is, belt gemiddeld 1 huisarts per week. Zowel zelfstandige huisartsen als huisartsen in groepspraktijk, zoals wijkgezondheidscentra, maken gebruik van de lijn. Voor dit project put het CPZ uit haar expertise in crisishulpverlening aan de Zelfmoordlijn. De ASPHA-beantwoorders krijgen een specifieke en doelgerichte opleiding van het CPZ. Tijdens de gesprekken blijken de huisartsen vooral op zoek te zijn Toekomst In 2012 zal geprobeerd worden de bekendheid van ASPHA te vergroten. Ook zal verkend worden hoe ASPHA zich kan richten tot andere hulpverleners dan huisartsen, zonder echter de specifieke aandacht voor de huisartsen hierin te verliezen. Deze uitbreiding zou tegemoet moeten komen aan het stijgend aantal vragen van hulpverleners, die zowel aan de Zelfmoordlijn, het secretariaat, als op ASPHA binnenkomen. Daarnaast zal er ook werk gemaakt worden van een sterkere link tussen ASPHA en de 2delijns geestelijke gezondheidszorg. Alle informatie over ASPHA is terug te vinden op

18 Preventie 2.0 Het project Preventie 2.0 draait om het sensibiliseren van bezoekers van sites, blogs en fora waarop zelfdodingsgedachten worden geuit. Het CPZ startte dit project in 2009 met de steun van de Vlaamse Overheid. Door proactief op websites aanwezig te zijn, kan de Zelfmoordlijn mensen bereiken nog voordat ze zelf actief naar hulp op zoek gaan. Dat is belangrijk, want hoe sneller er wordt ingegrepen in het suïcidale proces, hoe gemakkelijker je iemand tot hulpzoekend gedrag kunt bewegen. Met steun van de Vlaamse overheid zetten we dit project in 2010 verder en ontwikkelden we nieuwe acties: Onze website in 2011: unieke bezoekers unieke pagina weergaves Facebook Vanaf september 2011 kunnen Facebookgebruikers via een online formulier melding doen van een onrustwekkend bericht. Zowel melders als mogelijke suïcidale personen worden doorverwezen naar de Zelfmoordlijn. Daarnaast krijgt de Zelfmoordlijn meer informatie over deze berichten op Facebook, om waar mogelijk, meer inlichtingen te verstrekken. Door de melders te begeleiden wordt ook de omgeving van de persoon betrokken in de preventie van zelfdoding. Dit is van belang omdat de omgeving van de suïcidale persoon een belangrijke rol kan spelen in het bespreekbaar maken van de zelfdodingsgedachten. De Zelfmoordlijn kan in geen enkel geval zelf contact opnemen met personen die gemeld Een melding op Facebook, hoe gaat dat in zijn werk? 1. Via een online formulier maak je melding van welk bericht op welk profiel onrustwekkend is 2. Daarop krijg je als melder een bericht dat je melding goed is aangekomen. 3. Facebook bekijkt deze informatie en wanneer er acuut gevaar is, nemen ze onmiddellijk contact op met politie of andere betrokken instanties. 4. De auteur van de suïcidale content krijgt een bericht van Facebook, waarin de suggestie wordt gegeven om contact op te nemen met de Zelfmoordlijn. 5. De melder krijgt tenslotte nog een bericht met de melding dat hij of zij, nu of in de toekomst, bij de Zelfmoordlijn terecht kan voor meer informatie

19 De Meldknop In juni 2010 werd de Meldknop gelanceerd, een online formulier waarmee surfers onrustwekkende berichten op sociale media kunnen melden. Het aantal meldingen dat in 2011 binnenkwam op de meldknop is lichtjes gezakt, wat mede te maken heeft dat de meldingen over onrustwekkende berichten op Facebook sinds september door Facebook zelf worden opgevangen. Opvallend is wel dat er meer hulpvragen komen via de Meldknop. In 2012 wordt onderzocht hoe er mogelijk met hulpverlening een antwoord kan gegeven worden op deze hulpvragen. Sentimentdetectie Op internetfora en ontmoetingssite worden regelmatig zelfdodingsgedachten geuit, voornamelijk door jongeren. Hierop komen niet altijd de gepaste reacties. Daarnaast kan het zien of lezen van suïcidale berichten drempelverlagend werken bij andere kwetsbare jongeren en ontstaat het risico op imitatiegedrag. Met sentimentdetectie willen we het opsporen van online berichten over zelfdoding gedeeltelijk automatiseren. Een softwareprogramma zal de ernst van de berichten inschatten, waardoor een kleinere groep berichten overblijft die manueel bekeken moet worden. Dit programma wordt ontwikkeld door Hogeschool Gent in het SUBTLE project. Het CPZ verleent advies bij het opstellen van de criteria om de berichten te beoordelen. In 2011 hebben de eerste testen plaatsgevonden met deze criteria, maar er is nog veel expertise van vrijwilligers van de Zelfmoordlijn ingezet. Evaluatie van Preventie 2.0 Coppens. Hiervoor werd onder andere een vragenlijstonderzoek gedaan op Netlog. 157 Netloggebruikers vulden de gehele vragenlijst in. De acties van Preventie 2.0 blijken goed bekend zijn bij Netloggebruikers: 20% van de respondenten leerde de Zelfmoordlijn kennen via de acties op Netlog. Het merendeel van de respondenten vindt de brandpage en de Meldknop van de Zelfmoordlijn een goed initiatief. Er is ook een grote bereidheid om deze acties te ondersteunen en er in geval van nood gebruik van te maken

20 Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie De eerste gezondheidsdoelstelling suïcidepreventie, die in 2002 werd geformuleerd, liep eind 2010 af stond dan ook in het teken van de voorbereiding van een nieuwe gezondheidsdoelstelling en bijhorende gezondheidsconferentie. Deze vond plaats op 17 december december 2011 Brussel Voorafgaand aan de gezondheidsconferentie werd een traject doorlopen, getrokken door een consortium van experten. Grieke Forceville was één van hen. Het consortium zorgde voor de inhoudelijke voorbereiding van de gezondheidsconferentie. Tijdens deze voorbereiding werden verschillende fasen doorlopen: in eerste instantie werd een forum geopend en werd het publiek opgeroepen zijn mening te geven over suïcidepreventie. Op basis van deze input werden voorbereidende werkgroepen opgestart rond de verschillende niveaus van preventie: universele preventie, selectieve preventie en geïndiceerde preventie. Verschillende medewerkers van het CPZ namen deel aan deze werkgroepen. Tegelijk met de Tijdens de gezondheidsconferentie werd de nieuwe gezondheidsdoelstelling bekendgemaakt door Minister Vandeurzen: tegen 2020 is het aantal suïcides in Vlaanderen met 20% gedaald ten opzichte van het jaar In 2012 zal een natraject doorlopen worden, waarbij de nieuwe doelstelling en de bestaande uit de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, het CPZ, de suïcidepreventiewerking van de CGG en Werkgroep Verder gevoerd. Uiteindelijke doelstelling is te komen tot een nieuw Vlaams actieplan suïcidepreventie ter realisatie van de gezondheidsdoelstelling. Alle informatie over de gezondheidsconferentie is terug te vinden op

21 Netwerking De drie belangrijkste partners in suïcidepreventie voor het CPZ zijn: de Werkgroep Verder voor nabestaanden na zelfdoding: waarvan het CPZ ook lid is. de Suïcidepreventiewerking van de CGG: de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek van de UGent: Daarnaast onderhoudt het CPZ nauwe contacten met KULeuven: LUCAS Het CPZ is lid van OHIL, Overleg Hulp- en Informatielijnen, en OHUP, Online Hulpverlening UitwisselingsPlatform. Grieke Forceville was lid van de Vlaamse Werkgroep Suïcidepreventie. Vanaf 2012 neemt Kirsten Pauwels dit over. Verder lichtte het CPZ haar werking toe op het overleg van de Gezondheidscoaches. Grieke Forceville verleende advies voor het Nationaal Plan Zelfdoding op het Spoor. zelfdoding, opgericht door Steunpunt Expertise Netwerken. In het kader van het project Advies SuïcidePreventie voor HuisArtsen werd op regelmatige basis samengekomen met een panel van experten. Over de grens is het CPZ betrokken bij het Nederlandse 113Online: Het CPZ is lid van de IASP, International Association for Suicide Prevention, en van de 38 39

22 Klemtonen in het actieplan 2012 De Zelfmoordlijn: Naast ouderen en nabstaanden zullen we ons in 2012 ook richten op kansarmen en jongeren. De Vormingsdienst: Het Informatie- en documentatiecentrum online) in samenwerking met Universiteit Gent Preventie 2.0 ASPHA Netwerking en gezamenlijke initiatieven 40 41

23 Het CPZ team Kirsten Pauwels directeur Patrick Vanderreydt stafmedewerker vrijwilligersbeleid Zelfmoordlijn (telefoon) Michaël Bloemen Britt Sebrechts stafmedewerker vrijwilligersbeleid Ira van Sprundel stafmedewerker ASPHA Ekke Muijzers stafmedewerker Studiedienst en externe communicatie Heleen Eeman administratief medewerker Jan De Coster projectleider Preventie

24 Links vrijwilligers.zelfmoordlijn.be Social media 44 45