Verbetering afvalscheidingsresultaten laagbouw Gemeente Purmerend

Transcriptie

1 Verbetering afvalscheidingsresultaten laagbouw Gemeente Purmerend Eerste stap richting 60% afvalscheiding in 2018 Definitief versie 1.0 dd

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Achtergrond en doel van deze nota Van Afval Naar Grondstof (VANG) Doel nota Strategie en aanpak Eerst laagbouw Stimulansen Communicatiecampagne Draagvlak bij inwoners Aanpak scenario-onderzoek Werkwijze doorrekening scenario s Gehanteerde uitgangspunten Scenario s voor de laagbouw Samenvatting scenario s Scenario 0: de referentiesituatie Scenario 1: alleen extra inzet communicatiecampagne Scenario 2: lagere ledigingfrequentie restafval en hogere service gft en kunststof Scenario 3: nog lagere ledigingfrequentie restafval en extra stimuleren scheiding van gft en kunststof Aanpak invoering scenario s Samenvatting verwachte effecten scenario s voor de laagbouw Milieu Financiële vertaling Draagvlak bewoners/uitvoerbaarheid De scenario s samengevat Conclusie Bijlagen

3 1. Inleiding De ontwikkeling is al langer gaande, afval is niet langer afval maar een grondstof. In plaats van alles naar de verbrandingsinstallatie af te voeren, wordt meer en meer gezocht naar mogelijkheden om herbruikbare grondstoffen uit het restafval te halen. De focus is verschoven van afvalverbranding naar afvalscheiding. Vanuit het Landelijk Afvalplan wordt de doelstelling van 75% afvalscheiding in 2020 neergelegd. Of dit voor Purmerend een haalbaar doel is, moet nog blijken. Dat het beter kan, dat is duidelijk. Momenteel scheiden inwoners van Purmerend 42% van hun afval, wanneer hier ook de gescheiden inzameling van het grof huisafval aan toegevoegd wordt, bedraagt de afvalscheiding 45%. Dit is aanzienlijk lager dan het landelijk gemiddelde van 51% 1 in andere Nederlandse gemeenten met dezelfde stedelijkheidsklasse en nog ver weg van de doelstelling uit het Landelijk Afvalplan van 75% in Vanuit de sorteeranalyses 2 van het restafval blijkt dat het ingezamelde restafval in de gemeente Purmerend dat wordt verbrand, voor 90% 3 uit herbruikbare grondstoffen bestaat. Een groot deel van deze 90% kan gescheiden ingezameld worden, in plaats van naar de afvalverbranding te gaan. Naast het milieuaspect, is het vooral kostentechnisch gezien van belang om zo min mogelijk restafval via de verbrandingsinstallatie te laten verwerken. Want hoe mooi zou het zijn om de komende jaren de kosten van de afvalinzameling in de gemeente Purmerend gelijk te houden, of, door het structureel verhogen van de afvalscheiding, misschien wel te verlagen! Dit is alleen mogelijk wanneer de bewoners van Purmerend meer afval gaan scheiden, zodat de hoeveelheid restafval die voor een hoog tarief verbrand wordt, naar beneden gaat. Deze nota maakt inzichtelijk waarom een hoger scheidingspercentage gewenst is en welke maatregelen genomen kunnen worden om dit hogere percentage te behalen. In deze nota wordt een aantal scenario s beschreven waarmee bij de laagbouw een hoger scheidingspercentage gerealiseerd kan worden en welke milieu-, kosten- en uitvoeringsaspecten hierin een rol spelen. In navolging van deze nota wordt een Purmerend-breed afvalbeheerplan opgesteld. Hierin worden voor alle bebouwingstypen maatregelen en scenario s beschreven welke kunnen leiden tot een hoger niveau van afvalscheiding. In dit afvalbeheerplan wordt ook de doorkijk naar de uiteindelijke doelstelling voor 2025, 30 kg restafval per inwoner per jaar, gemaakt. 1 Bron: CBS Statline, voorlopige afvalscheidingscijfers 2013 voor sterk stedelijke gemeenten. 2 Zie bijlage 13: rapport Bureau Milieu&Werk, Afvalmonitor / Effectmeting Purmerend Een analyse van de samenstelling van het restafval heeft uitgewezen, dat het restafval voor 90 gewichtsprocent bestaat uit grondstoffen: GFT (49%), herbruikbaar papier/karton (8%), glas (3%), textiel (2%), kunststof verpakkingen (14%) en andere herbruikbare stromen (10%). 3

4 2. Achtergrond en doel van deze nota 2.1 Van Afval Naar Grondstof (VANG) Volgens de Wet milieubeheer hebben gemeenten de zorgplicht voor de inzameling van het huishoudelijk afval. De inzameling van afvalstoffen vormt een belangrijke fase in de productieketen, want hier wordt bepaald of, en zo ja op welke wijze deze afvalstoffen weer opnieuw als grondstof in de productiecyclus worden gebruikt. Zowel Europees als landelijk beleid en wet- en regelgeving sturen aan op de verbetering van de afvalscheidingsresultaten. Hoe beter onze afvalstoffen worden gescheiden, hoe beter ze weer tot grondstof en/of nieuwe producten verwerkt kunnen worden. Staatssecretaris Mansveld stuurt aan op 65% afvalscheiding in 2015 en 75% afvalscheiding in 2020 (dit staat gelijk aan ongeveer 100 kg restafval per inwoner per jaar dat nog naar de afvalverbranding gaat). Recentelijk heeft zij in het VANG-programma de lat nog een stukje hoger gelegd: niet meer dan 30 kg restafval per inwoner per jaar in De focus hierbij ligt op bronscheiding, aangevuld met nascheiding. Voor de meeste gemeenten is er nog een grote stap te maken om deze scheidingsdoelstellingen te realiseren. De doelstelling van 65% afvalscheiding in 2015, zoals door Staatssecretaris Mansveld aangegeven, is voor Purmerend geen realistische doelstelling, maar dat neemt niet weg dat maatregelen mogelijk zijn om het scheidingspercentage te verbeteren. Het gemeentebestuur van Purmerend heeft een doel gesteld, dat is vastgelegd in het coalitieakkoord 4 : 60% afvalscheiding in Dit scheidingspercentage ligt 15% hoger dan het huidig scheidingspercentage. Om dit percentage te bereiken dient per huishouden per jaar ruim 200 kg minder restafval geproduceerd te worden (dit zijn ongeveer 10 volle restafvalcontainers). Naast het milieuargument zijn er ook financiële redenen om tot betere scheiding en minder restafval te komen. Voor elke ton restafval betaalt gemeente Purmerend in 2015 een verwerkingstarief van 81,80, aangevuld met een toeslag voor overslag en transport van 14,62 per ton. Deze tarieven gaan jaarlijks omhoog 5. Bovendien is het verwerkingstarief van restafval door het Rijk per 1 januari 2015 verhoogd met een verbrandingsbelasting van 13 per ton 6. Vermindering van de hoeveelheid restafval door betere scheiding heeft dus ook financiële voordelen voor de inwoners: hierdoor kan de afvalstoffenheffing naar verwachting meerdere jaren gelijk blijven of eventueel enigszins dalen. De scheidingsambitie van de gemeente en de benodigde afname van het restafval met meer dan 200 kilogram restafval per huishouden per jaar in 2018, vraagt om een trendbreuk in de huidige afvalscheidingsresultaten. De tijdsruimte en de technische mogelijkheden om de afvalscheidingsresultaten te verbeteren zijn aanwezig. Hierbij zal voortdurend de afweging nodig zijn tussen het serviceniveau voor bewoners enerzijds en de financiële aspecten en de milieuaspecten anderzijds. Het uitgangspunt hierbij blijft dat Purmerend in 2018 een afvalscheidingspercentage van 60% bereikt wil hebben, bij gelijkblijvende [of dalende] afvalstoffenheffing. 2.2 Doel nota Deze nota geeft inzicht in een aantal toekomstige inzamelscenario s voor de laagbouw die een eerste stap vormen richting verbetering van het afvalscheidingsrendement en vermindering van de hoeveelheid te verbranden restafval. Op basis van deze nota bestuurlijke keuzes gemaakt worden richting de realisatie van 60% afvalscheiding in De voorliggende nota is de opstap naar een Purmerend-breed afvalbeheerplan. Hierin worden verdere maatregelen beschreven voor de overige twee bebouwingstypes [hoogbouw en gestapelde bouw] die bij zullen dragen aan het halen van de ambitie 60% afvalscheiding. Ook worden alternatieve maatregelen beschreven voor alle bebouwingstypen die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de verbetering van de afvalscheiding. Hierbij spelen gemak voor de bewoners en maatschappelijk verantwoorde kosten een belangrijke rol. Dit plan zal medio 2015 gereed zijn. 4 Coalitieakkoord Gemeente Purmerend Met vereende kracht pagina Zie brief HVC in bijlage 1 6 Zie brief Rijk in bijlage 2 4

5 3. Strategie en aanpak In dit hoofdstuk wordt besproken hoe de beoogde trendbreuk van 42% afvalscheiding naar 60% in gerealiseerd kan worden. De eerste stap hierin is de verbetering van de afvalscheiding bij de laagbouw. Maatregelen voor hoogbouw en gestapelde bouw worden opgenomen in het Purmerend-brede afvalbeheerplan dat medio 2015 gereed zal zijn. 3.1 Eerst laagbouw De algemene ervaring is, dat in de laagbouw betere scheidingsresultaten kunnen worden behaald dan bij overige bebouwingstypen. Bewoners van laagbouwwoningen hebben in het algemeen voldoende ruimte voor het gebruik van minicontainers en door het gebruik van deze eigen inzamelmiddelen scheiden zij relatief goed. Daarom is er voor gekozen om in eerste instantie inzamelscenario s te ontwikkelen voor de laagbouw in Purmerend (circa aansluitingen en inwoners). Daar waar mogelijk zullen maatregelen die genomen worden in de laagbouw ook voor andere bebouwingsvormen worden doorgevoerd. Te denken valt hierbij aan het wijkgericht plaatsen van bovengrondse containers ten behoeve van kunststof verpakkingsmateriaal. 3.2 Stimulansen Algemeen kan gesteld worden dat mensen niet van verandering houden maar des te meer van gemak. Om tot een hoger niveau van afvalscheiding te komen, moet de verandering voor de bewoner dus beperkt blijven en moet afval scheiden door de bewoner gemakkelijk gemaakt worden. De ervaringen in andere gemeenten in Nederland leren dat de afvalscheiding verbeterd kan worden door toepassing van de volgende stimulansen: Verleiden: omgevingsfactoren creëren die het gewenste aanbiedgedrag waarmee afvalstoffen zo veel mogelijk worden gescheiden - stimuleren. Dit betekent het vergemakkelijken van de mogelijkheden om grondstoffen aan te kunnen bieden en het aanbieden van restafval tegelijkertijd minder gemakkelijk te maken. Dit betekent het volgende voor het serviceniveau aan inwoners: o hogere service voor herbruikbare stromen (met name gft, papier en kunststof verpakkingsmateriaal) door in te zetten op publieksvriendelijke en effectieve scheiding door laagdrempelige voorzieningen (gebruiksgemak, korte afstanden, etc.) o lagere service voor restafval door de grijze minicontainer minder vaak te legen. Momenteel is de service op restafval hoger dan op de herbruikbare stromen, met als gevolg een lage prikkel voor de inwoners van Purmerend om herbruikbare afvalstromen uit het restafval te scheiden. Dit moet worden omgebogen, zodat herbruikbare stromen niet meer gedachteloos in de grijze container verdwijnen. Overtuigen: inspelen op communicatiefactoren die zorgen voor verdere bewustwording en het creëren van draagvlak voor het belang van afvalscheiding bij bewoners en het belang van hun medewerking in het realiseren van de gezamenlijke doelstellingen. 3.3 Communicatiecampagne Om stappen te zetten richting 60% afvalscheiding in 2018, wordt in deze notitie een aantal scenario's geschetst. In alle scenario's is sprake van actieve communicatie door middel van een communicatiecampagne. Met alleen communicatie komen we niet veel verder. Met alleen invoeren van maatregelen zijn we er ook niet; bij de invoering van verbetermaatregelen gericht op verhoging van de afvalscheiding, is het belangrijk de inwoners 'mee te nemen' door ondersteuning van een communicatiecampagne. En andersom is het zo dat het resultaat van een communicatiecampagne rondom afvalscheiding het grootst is als de communicatie samenvalt met maatregelen op dit vlak. Om de ingezamelde hoeveelheden restafval terug te brengen, is een gedragsverandering nodig: inwoners van Purmerend moeten hun afval beter gaan scheiden. Deze gedragsverandering wordt, zoals hierboven is aangegeven, gestimuleerd door twee factoren: verleiden en overtuigen. Om inwoners te verleiden zijn diverse maatregelen mogelijk. Om inwoners te overtuigen is een communicatiecampagne ontwikkeld op basis van gedegen onderzoek naar factoren die van invloed zijn op het afvalscheidingsgedrag van mensen. 5

6 De communicatiecampagne is in samenwerking met HVC opgezet en is gebaseerd op het communicatiemodel dat door HVC voor haar aandeelhouders is ontwikkeld. Deze campagne heeft de bewoners van de laagbouw als specifieke doelgroep. Via een aantal themablokken worden de bewoners gestimuleerd meer gft, plastic en papier te scheiden. De themablokken kennen een logisch verband waardoor ze elkaar versterken. In elk blok worden diverse middelen ingezet, zoals containerhangers, posters, flyers en advertenties. Daarnaast wordt per blok interactie met de bewoners georganiseerd, zoals bijvoorbeeld de actie De wijk in in het themablok gft. Hierbij wordt het onderwerp afvalscheiding letterlijk en persoonlijk met inwoners van Purmerend thuis of op straat besproken. Een volledige beschrijving van de communicatiecampagne en de te gebruiken communicatiemiddelen staat in bijlage 11 en Draagvlak bij inwoners Het behalen van betere scheidingsresultaten is alleen mogelijk wanneer er draagvlak is onder de bewoners van Purmerend. Wijzigingen in inzamelmethodiek hebben een situatie gecreëerd waarin de nadruk vooral ligt op laagdrempelige afvalinzameling en in mindere mate op afvalscheiding. Dit is zichtbaar in de achterblijvende trend van de scheidingspercentages ten opzichte van andere vergelijkbare gemeenten. In 2012 is onder de inwoners van Purmerend een bewonersonderzoek uitgevoerd 7. Hierin is onder andere onderzocht in welke mate zij bereid zijn om afval te scheiden. Het merendeel, 68% van de ondervraagden, is het er mee eens dat de ambitie met betrekking tot afvalscheiding scherper moet. Zelfs 78% van mensen geeft aan bereid te zijn om kunststof verpakkingsafval en klein chemisch afval te scheiden van het restafval en min of meer alle ondervraagden (96% tot 99%) geeft aan bereid te zijn om stromen als gft, papier en textiel te scheiden. Hoewel bereidheid en gedrag van elkaar kunnen verschillen toont dit onderzoek wel aan, dat er draagvlak zou moeten zijn om de scheidingsresultaten te verbeteren. De praktijk is vaak weerbarstiger, zeker omdat in de huidige situatie het weggooien van afval heel gemakkelijk wordt gemaakt door de wekelijkse inzameling van de restafvalcontainer. De inzet van communicatie moet bijdragen aan het creëren van een breder draagvlak. De praktijk leert dat via de strategie van verleiden en overtuigen goede resultaten gehaald kunnen worden. Heldere communicatie ten behoeve van de bewustwording in combinatie met een voelbare prikkel op restafval en goede service op herbruikbare stromen, maken een substantiële verbetering van de afvalscheiding mogelijk en vooral makkelijk uitvoerbaar voor bewoners. 7 Zie bijlage 3 6

7 4. Aanpak scenario-onderzoek Op basis van de in hoofdstuk 3 genoemde stimulansen is een aantal scenario s geformuleerd voor de laagbouw in Purmerend (zie hoofdstuk 5). Hierin zijn ook de ervaringen van andere Nederlandse gemeenten meegenomen. Met name de huidige wekelijkse lediging van de grijze restafvalcontainer maakt Purmerend redelijk uniek. Het percentage gemeenten met een wekelijkse inzameling van restafval ligt in Nederland rond de 10%. In 2014 waren er in dezelfde stedelijkheidsklasse als Purmerend (klasse 2) maar drie andere gemeenten in Nederland die het restafval wekelijks ophaalden [te weten; Barendrecht, Diemen 8 en Krimpen a/d IJssel]. Meer dan 80% van de Nederlandse gemeenten hanteert een inzamelfrequentie van één keer per twee weken en er is zelfs een tendens naar het nog minder frequent aan huis ophalen van restafval 9. Een aantal gemeenten heeft de wekelijkse restafvalinzameling nog niet zo heel lang geleden losgelaten. Hun ervaringen staan samengevat in bijlage 4. Mede op basis van hun ervaringen leiden we af, dat een verlaging van de inzamelfrequentie van de restafvalcontainer mogelijk is, juist ten gunste van het gescheiden inzamelen van te hergebruiken afvalstoffen. 4.1 Werkwijze doorrekening scenario s Om inzicht te krijgen in de effecten die op het gebied van milieu (afvalscheiding) en kosten verwacht kunnen worden, zijn de scenario s doorgerekend op basis van gemeentelijke kentallen (kosten, logistiek) en op basis van een inschatting van de haalbare milieuresultaten (afvalaanbod per inwoner). Om de effecten goed te kunnen vergelijken zijn de toekomstscenario s vergeleken met de huidige manier van inzamelen. Om deze vergelijking goed te kunnen maken, is de huidige wijze van inzamelen voor wat betreft kosten vertaald naar In de scenario s zijn aannames gedaan over de mate waarin de wijzigingen in de inzamelsystematiek en/of flankerende maatregelen het aanbod gescheiden en ongescheiden afval beïnvloeden. De benodigde uitbreiding van het aantal inzamelmiddelen is bepaald, evenals de bijbehorende kosten voor aanschaf, afschrijving en beheer. Op basis van de gewenste dan wel benodigde inzamelfrequentie zijn de kosten voor de inzameling inzichtelijk gemaakt. Op basis van het verwachte afvalaanbod per afvalstroom zijn de kosten en baten voor overslag, transport, sortering en verwerking berekend, inclusief de vergoedingen die vanuit het Afvalfonds verstrekt worden voor de gescheiden inzameling van verpakkingen. 4.2 Gehanteerde uitgangspunten De sorteeranalyse van is als basis genomen voor de toekomstscenario s. Hierbij is gewerkt met het afvalscheidingspercentage zonder toevoeging van het percentage voor de gescheiden inzameling van grof huishoudelijk afval. Voor gft is aangenomen, dat het hele gft-aanbod afkomstig is uit de laagbouw. Binnen de scenario s zijn op basis van het verwachte afvalaanbod de verwijderingskosten doorgerekend voor de stromen gft, papier, glas, textiel, kunststof verpakkingen, drankenkartons en restafval. Het aanbod grofvuil (gescheiden en ongescheiden) is in de toekomstscenario s gelijk aan de huidige situatie. Voor de verwijdering van de genoemde afvalstromen zijn de volgende kostenposten doorgerekend: inzameling, jaarlasten inzamelmiddel (afschrijving en beheer), overslag/transport, sorteren, verwerken en de vergoeding vanuit Afvalfonds. Het aantal verzamelcontainers in de hele gemeente en de hiermee ingezamelde hoeveelheid afval, is naar rato van het aantal inwoners toegerekend aan de laagbouw. 8 Diemen heeft dezelfde stedelijkheid als Purmerend, zamelen wekelijks de 240L restafvalcontainer in. Gft-afval wordt centraal in de wijk ondergronds ingezameld. De afvalscheiding blijft echter in Diemen achter, er loopt inmiddels een onderzoek naar verbetermogelijkheden. De uitvoering van de inzameling ligt bij De Meerlanden. 9 Bronnen: 1) database Eureco met informatie over de inzamelsystematiek en inzamelresultaten van alle Nederlandse gemeenten en 2) opgave NVRD. 10 Zie bijlage 13. 7

8 Vanuit hygiënisch oogpunt heeft de gemeente de inzamelfrequentie van de verzamelcontainers voor kunststof verpakkingen en glas op voorhand vastgesteld op een vaste frequentie: respectievelijk 2x en 1x per week. De scenario s zijn niet van vandaag op morgen ingevoerd en 100% effectief. Daarom zijn de effecten beschreven zoals verwacht in In dit kader zijn ook de tarieven gehanteerd, zoals deze in 2016 verwacht worden. De verwerkingstarieven per kg afval (de tontarieven) voor 2016 zijn niet bekend, reden om uit te gaan van het tontarief van 2015 met een prijsstijging van 2% Flankerende maatregelen zijn nodig om aanpassingen in de inzamelsystematiek te ondersteunen: in elk toekomstscenario is een zelfde budget opgenomen voor communicatie ( 5 per aansluiting per jaar ten opzichte van 0,90 in de huidige situatie). De kosten voor handhaving zijn in alle scenario s gelijk verondersteld en worden gedekt vanuit de lopende begroting. 8

9 5. Scenario s voor de laagbouw Voor de laagbouw zijn drie scenario s uitgewerkt. De huidige manier van inzameling, doorgerekend naar het kostenpeil van 2016 wordt als referentiescenario gebruikt. Dit zogenaamde scenario 0 wordt gebruikt voor de berekening van de kosten en het scheidingspercentage in de toekomstscenario s. Twee toekomstscenario s (1 en 2) beschrijven mogelijke verbeteringen van de afvalinzameling ten opzichte van het referentiescenario. Scenario 3 beschrijft welke maatregelen nog meer mogelijk zijn om in de laagbouw een scheidingspercentage van 60% te realiseren. Dit scenario is een verdere verfijning van scenario 2 en wordt gezien als een scenario voor de langere termijn. 5.1 Samenvatting scenario s Het 0-scenario: dit is de huidige situatie, wordt gebruikt als referentie waarbij de kosten doorgerekend zijn naar 2016 om vergelijking met de andere scenario s mogelijk te maken; Scenario 1 (optie verbetering): het handhaven huidige inzamelsystematiek, met als extra de inzet van een communicatiecampagne; Scenario 2 (optie verbetering): het verlagen van de ledigingfrequentie van restafval van wekelijks naar 1x per 2 weken en het verhogen van de service op gft en kunststof verpakkingen; Scenario 3 (optie langere termijn 60%): het verlagen van de ledigingfrequentie van restafval van wekelijks naar 1x per 3 weken en extra stimuleren scheiding van gft en kunststof verpakkingen. Het uitgangspunt voor de verschillende scenario s is de sorteeranalyse De sorteeranalyse geeft aan uit welke afvalstromen het restafval bestaat dat door een bewoner weggegooid wordt. De afbeelding hieronder geeft aan hoe voor Purmerend de gemiddelde samenstelling van het restafval in de minicontainer er ongeveer uit ziet. Zoals de afbeelding laat zien, zit er vooral nog veel gft, papier en kunststof in het restafval. Afvalstromen die heel geschikt zijn voor hergebruik en waarvan het dus erg jammer is dat ze in de verbrandingsovens terecht komen. De stroom overig herbruikbaar bestaat o.a. uit hout, metalen, drankenkartons en wit&bruingoed. 9

10 Om aan te geven wat er met de vullingsgraad van de minicontainer gebeurt als bijvoorbeeld het gft-afval en het kunststofafval gescheiden worden, is de vertaling van de containerinhoud ook naar volume gemaakt. In de afbeelding hieronder staat hoeveel procent van het volume van een minicontainer door de verschillende afvalstromen ingenomen wordt. Hieruit wordt duidelijk dat dus 60% van het volume van de container ingenomen wordt door gft-afval en kunststof verpakkingsafval. Wanneer dit gescheiden ingeleverd wordt, ontstaat meer dan voldoende ruimte voor een extra week restafval. Daarnaast is er ook een kostenaspect. Het verbranden van restafval kent de hoogste verwerkingskosten, namelijk 94,80 per ton [verwerkingskosten 81,80 plus 13 verbrandingsbelasting per ton]. Wanneer gft, papier en kunststoffen gescheiden worden ingezameld, heeft dat direct invloed op de verwerkingskosten voor het restafval. Voor de verwerking van gft-afval wordt 47 per ton in rekening gebracht, een tarief dat bijna 50% lager ligt. Voor papier en kunststof geldt zelfs dat er door verwerkers voor deze afvalstromen een vergoeding betaald wordt. De toekomstscenario s onderscheiden zich ten opzichte van de huidige situatie in de mate van inzet van communicatie, de ledigingfrequentie van de restafvalcontainer en de service op gft (als meest voorkomende afvalsoort in het restafval) en kunststof verpakkingen (als meest volumineuze afvalsoort in het restafval). 10

11 De volgende tabel geeft een beschrijving van de inzamelscenario s voor de laagbouw. Scenario 1 Handhaven huidige situatie, alleen extra inzet communicatiecampagne Scenario 2 Verminderen ledigingfrequentie restafval en verhogen service GFT en kunststof Scenario 3 Verder verminderen ledigingfrequentie restafval en extra stimuleren scheiding van GFT en kunststof Restafval 1 x per week Mini-container aan huis 1 x per 2 weken Mini-container aan huis 1 x per 3 weken Mini-container aan huis GFT 1 x 2 weken Mini-container aan huis (vrijblijvend, volgens huidige systematiek) 1 x per week Mini-container aan huis (facultatieve verplichting*) 1 x per week Mini-container aan huis (verplicht) Papier 1 x 2 weken Mini-container aan huis (ongewijzigd) 1 x 2 weken Mini-container aan huis (ongewijzigd) 1 x 2 weken Mini-container aan huis (ongewijzigd) Kunststof Bovengrondse verzamelcontainer bij de winkelcentra (12 stuks) Uitbreiding bovengrondse verzamelcontainers in de wijk** (met totaal 30 extra containers***) (in aanvulling op huidige voorzieningen, bij glasbakken) Uitbreiding bovengrondse verzamelcontainers in de wijk (met totaal 30 extra containers)** (in aanvulling op huidige voorzieningen, bij glasbakken) Glas Textiel Communicatie Handhaving Ondergrondse container (92 stuks) Bovengrondse container (9 stuks) 5 x per jaar Inzameling aan huis * Onder facultatieve verplichting wordt verstaan: een gft-container (140 liter) wordt standaard aan elk huishouden uitgereikt (laagbouw). Deze container is alleen terug in te leveren wanneer hiervoor bij de gemeente een goed beargumenteerde reden voor opgegeven wordt. **De locaties bij de winkelcentra (12 stuks) blijven gehandhaafd. Ondergrondse container (92 stuks) Bovengrondse container (9 stuks) 5 x per jaar Inzameling aan huis Ondergrondse container (92 stuks) Bovengrondse container (9 stuks) 5 x per jaar Inzameling aan huis Actieve communicatiecampagne (inzet van verschillende middelen, waaronder containerhangers, abri's/posters, advertenties, radiocommercials, website, sociale media en veel persoonlijk contact via de actie 'de wijk in) 11 ; 5 per aansluiting/jaar). 1 fte op jaarbasis; actieve handhaving op aanbiedgedrag, kwaliteit gescheiden ingezamelde grondstoffen; aanpassing Algemene Plaatselijke Verordening *** De bovengrondse verzamelcontainers voor kunststof hebben in principe een tijdelijk karakter. Op deze manier kan de gescheiden inzameling van kunststof afval, zeker nu deze m.i.v. 1 april 2015 uitgebreid is met de inzameling van drankenkartons, goed gemonitord worden. Indien met de gescheiden inzameling van kunststof afval en drankenkartons goede resultaten bereikt worden, wordt de mogelijkheid onderzocht om deze inzameling ook ondergronds te brengen. Wanneer voldoende kunststof afval en drankenkartons gescheiden ingezameld worden, kunnen de kosten voor het ondergronds brengen van de inzameling uit de opbrengsten gedekt worden en leidt de benodigde investering niet tot een lastenverzwaring voor de burgers. In de bijlagen bij deze nota vindt u de opzet van de scenario s 12, de gebruikte kentallen 13, de verwachte afvalhoeveelheden 14 en de samengevatte resultaten op milieu en kosten 15. De scenario s worden in de volgende paragrafen verder toegelicht. Naast een korte beschrijving van het scenario en de belangrijkste aannames, worden de verwachte effecten getoond op het gebied van milieu, kosten en acceptatie/uitvoerbaarheid. Hierbij worden per scenario de verwachte extra kosten getoond voor de verwerking van de onderscheiden afvalstromen, ten opzichte van het verwachte kostenniveau van de huidige inzamelmethode in 2016 (referentiescenario). 11 Zie bijlage Zie bijlage 5 13 Zie bijlage 6 14 Zie bijlage 7 15 Zie bijlage 8 11

12 5.2 Scenario 0: de referentiesituatie Scenario 0 is het scenario waarbij de huidige inzamelsystematiek ongewijzigd blijft, oftewel het handhaven van de huidige situatie. Dit scenario is het referentiescenario. Om de vergelijking tussen de verschillende scenario s te kunnen maken, is scenario 0 doorgerekend naar de stand van Als Purmerend doorgaat met de huidige inzamelsystematiek, dan ziet in 2016 de situatie er als volgt uit: Aangepaste kosten: Stijging verwerkingstarief restafval en invoering verbrandingsbelasting à 13 per ton. Daling vergoeding vanuit Afvalfonds voor verwijdering kunststof verpakkingen 16. Algemeen aangenomen tariefstijging op overslag-, transport-, sorteer- en verwerkingskosten van 2%. Verwachte milieueffecten op basis van doorrekening: De inzamelresultaten en mate van scheiding wijzigen niet ten opzichte van Verwachte kosteneffecten op basis van doorrekening: Bij handhaving van de huidige inzamelstructuur en gelijkblijvend afvalaanbod stijgen de kosten van de afvalverwerking in 2016 naar verwachting met gemiddeld 15 per aansluiting per jaar. Deze toename is grotendeels het gevolg van de verwachte stijging van het restafvalverwerkingstarief en de ingevoerde verbrandingsbelasting. Aangezien de inzamelsystematiek in dit scenario hetzelfde blijft als in de huidige situatie, zijn verder geen investeringen nodig en zijn extra jaarlasten niet aan de orde. Draagvlak bewoners/uitvoerbaarheid: In dit scenario vinden geen aanpassingen plaats aan de huidige inzameling en/of de communicatie en daarom zijn draagvlak en uitvoerbaarheid niet van toepassing. Samenvatting referentiescenario 2016 [scenario 0] Bij een gelijkblijvende inzamelsystematiek, blijft het scheidingspercentage in de laagbouw ook ongewijzigd ten opzichte van de huidige situatie en is het niet mogelijk de doelstelling van 60% afvalscheiding te behalen. Bij ongewijzigd beleid leiden de verwachte tariefswijzigingen in 2016 tot een stijging van de kosten van de afvalverwerking van circa 15 per aansluiting per jaar. 5.3 Scenario 1: alleen extra inzet communicatiecampagne Het scenario is: Handhaven van het huidige serviceniveau en middels een actieve communicatiecampagne trachten bewoners te verleiden tot betere afvalscheiding. Het beoogde resultaat is: Een daling van de hoeveelheid restafval in combinatie met een vergelijkbare toename van de scheiding van de herbruikbare stromen. Verwachte milieueffecten op basis van doorrekening: Het effect van alleen een communicatiecampagne is naar verwachting relatief klein: dit scenario, waarin ook de gescheiden inzameling van drankenkartons wordt gestart in combinatie met kunststof, leidt tot een verwachte toename van het totale scheidingspercentage met 1%. Afvalscheiding is namelijk een 'low-interest' onderwerp: mensen zijn er niet zo mee bezig. Pas op het moment dat een maatregel de inwoners zelf raakt, zijn zij (het meest) ontvankelijk voor de boodschap dat zij hun afval (beter) moeten scheiden. Als gevolg van de communicatiecampagne ( 5 per aansluiting per jaar) wordt een 5% stijging verwacht van het aantal bewoners dat zijn minicontainers voor gft en papier aanbiedt. Voor de gft-container wordt aangenomen dat hier een lichte stijging van het aantal huishoudens dat gebruik maakt van een gft-container zal plaatsvinden waardoor de totale gescheiden ingezamelde hoeveelheid gft-afval toeneemt. 16 Zie bijlage 10 12

13 Voor de overige herbruikbare stromen, zoals glas en kunststof verpakkingen, wordt door de inzet van de communicatiecampagne een stijging van de ingezamelde hoeveelheid verwacht van 5% ten opzichte van de huidige situatie. Drankenkartons worden in dit scenario voor het eerst ook gescheiden ingezameld, in combinatie met de kunststof verpakkingen. Op basis van het huidige brengsysteem met verzamelcontainers wordt een resultaat verwacht in de orde van 0,5 kg per inwoner per jaar. Er worden geen veranderingen in de hoeveelheid grof afval verondersteld. Verwachte kosteneffecten op basis van doorrekening: De extra kosten voor de communicatiecampagne worden gedeeltelijk terugverdiend door de extra gescheiden ingezamelde hoeveelheid afval. Dit scenario vraagt geen investeringen in containers waardoor er ook geen sprake is van extra jaarlasten voor inzamelmiddelen. Mogelijk wel een lichte stijging van de inzamelkosten omdat kunststof-containers mogelijk vaker geleegd moeten worden vanwege het extra aanbod van kunststofafval. Ten opzichte van het verwachte kostenniveau voor 2016 stijgen de kosten met 3 per aansluiting. Draagvlak bewoners/uitvoerbaarheid: De inwoners van de laagbouw worden via een actieve communicatiecampagne geïnformeerd over nut en noodzaak van afvalscheiding, terwijl het inzamelsysteem gelijk blijft. Van een dergelijke campagne wordt geen groot effect verwacht, maar weerstand tegen een dergelijke campagne is niet aan de orde. De inwoners nemen de boodschap al dan niet tot zich en doen er wel of niet iets mee. Samenvatting alleen inzet actieve communicatie Dit scenario continueert de huidige inzameling met een actieve communicatiecampagne. Als gevolg hiervan neemt het scheidingspercentage naar verwachting met 1% toe tot 43% en stijgen de kosten van de afvalverwerking per aansluiting ten opzichte van het referentiescenario met 3 per jaar. 5.4 Scenario 2: lagere ledigingfrequentie restafval en hogere service gft en kunststof Het scenario is: Terugbrengen van de ledigingfrequentie van de restafval mini-container naar 1x per 2 weken en daarnaast het verhogen van de inzamelfrequentie van de gft-container: in de winter 1x per 2 weken en in de periode maart-oktober wekelijks (totaal 43x per jaar). Minder vaak legen van de restafvalcontainer vraagt bewoners om bewuster met hun afval om te gaan. Het facultatief beschikbaar stellen van de gft-container en het frequenter legen van de gft-container helpt bewoners om hun afval makkelijker te scheiden en zal naar verwachting leiden tot een vermeerdering van de hoeveelheid in te zamelen gft. Bij het facultatief beschikbaar stellen van de gft-container wordt rekening gehouden met de adressen die op geen enkele wijze ruimte hebben voor een minicontainer [conform de aanpak met de minicontainer voor papier]. Service op de inzameling van kunststof verpakkingen en drankenkartons verhogen door het plaatsen van meer inzamelvoorzieningen in de wijk (brengvoorziening) op basis van de verwachte hoeveelheid en de gewenste inzamelfrequentie van maximaal 2x per week. De papierinzameling aan huis continueren want deze is effectief gebleken en gebruiksvriendelijk. Het nieuwe inzamelsysteem wordt ondersteund door flankerende maatregelen: een actieve communicatiecampagne en gerichte inzet van handhaving, om te zorgen dat de huishoudens schone herbruikbare stromen aanbieden. Het beoogde resultaat is: Een substantiële daling van de hoeveelheid restafval ten opzichte van de huidige situatie, in combinatie met een vergelijkbare toename van de hoeveelheid gescheiden aangeboden gft, glas, papier, textiel, kunststof verpakkingsafval en drankenkartons ten opzichte van de huidige situatie. Verwachte milieueffecten op basis van doorrekening: Als gevolg van de verlaging van de inzamelfrequentie voor restafval naar één keer per twee weken, voelen huishoudens de urgentie om hun afval meer te scheiden. Simpelweg omdat ze anders hun afval van twee weken niet kwijt kunnen in de grijze container. Verwacht wordt dat nog meer huishoudens een gft-container zullen gaan gebruiken (60% totaal) en dat deze ook vaker zal worden aangeboden (aanbiedpercentage 90% per inzamelronde). Het aantal verzamelcontainers voor kunststof verpakkingen en drankenkartons wordt uitgebreid met 30 containers, verspreid over de wijken. Verwacht wordt dat de hoeveelheid kunststof verpakkingen hierdoor met circa factor 4 [van 98 ton naar zo n kleine 400 ton kunststofafval] toeneemt ten opzichte van de huidige situatie. 13

14 Voor de overige herbruikbare stromen, zoals glas en papier, wordt een stijging in de gescheiden aangeboden hoeveelheid verwacht van 20% ten opzichte van de huidige situatie. Op basis van de afvalhoeveelheden 2014 zou dit betekenen dat er ruim 1100 ton minder afval verbrand zal worden. Via de verlaging van de inzamelfrequentie voor restafval naar 1x per 2 weken in combinatie met de andere maatregelen wordt verwacht dat een trendbreuk optreedt. Een toename van het scheidingspercentage van 42% (huidige situatie) naar 56% is met dit scenario haalbaar. Verwachte kosteneffecten op basis van doorrekening: De gemiddelde kosten voor de afvalinzameling per aansluiting dalen ten opzichte van 2016, met name door de afname van de inzamel- en verwerkingskosten voor restafval. Dit scenario vraagt om een totaal-investering van een in gft-containers en 30 extra bovengrondse verzamelcontainers voor kunststof verpakkingen en drankenkartons. De structurele stijging van de jaarlasten voor deze extra inzamelmiddelen ligt rond 1 per aansluiting. Netto leidt dit scenario tot een daling van de gemiddelde kosten van de afvalverwerking met 17 per aansluiting ten opzichte van het referentiescenario Draagvlak bewoners/uitvoerbaarheid: De aanpassing van de inzamelfrequentie van de grijze minicontainer naar 1x per 2 weken, zal niet zonder meer door alle inwoners in de laagbouw geaccepteerd worden. Voor de huishoudens, die nu al ruimte over hebben in hun grijze bak, is dit scenario geen probleem. Huishoudens die nu wekelijks een volle grijze bak aan de weg zetten, zullen in eerste instantie moeite hebben met de nieuwe inzamelfrequentie. Zoals zij ook gewend zijn geraakt aan de wekelijkse inzameling, hebben zij even tijd nodig om gewend te raken aan de tweewekelijkse inzameling. Zij zullen zelf ervaren dat een goede afvalscheiding de sleutel tot gemak is. Hiervoor wordt enerzijds de communicatiecampagne ingezet, anderzijds bieden de extra voorzieningen voor gft-aval en kunststof verpakkingsafval en drankenkartons voldoende mogelijkheden om de hoeveelheid restafval zo te reduceren dat de tweewekelijkse periode geen problemen meer oplevert. De gft-container wordt facultatief verplicht aan alle huishoudens verstrekt. Oftewel, elk huishouden krijgt standaard een gft-container uitgereikt [voor zover zij deze al niet hebben]. Hiermee krijgen alle huishoudens de mogelijkheid om gft-afval voortaan eenvoudig apart te bewaren en aan te bieden. Deze vrijwillig verplichte gft-container zal niet altijd juichend ontvangen worden. Echter, uit onderzoek blijkt dat 38% van de mensen die nog geen gft scheidt als drempel noemt "Ik heb geen container waar ik het gftafval in kan doen." De verwachting is dat een facultatief verplichte gft-container dit bezwaar grotendeels ondervangt. Mochten bewoners ondanks alles toch nog goed onderbouwde redenen hebben om geen gft-container te nemen, dan kunnen zij dit schriftelijk kenbaar maken en wordt de gft-container opgehaald. Samenvatting verlagen inzamelfrequentie restafval naar 1x per 2 weken Dit scenario voorziet in een actieve communicatiecampagne in combinatie met een aanpassing van de inzamelsystematiek voor restafval, gft, kunststoffen en drankenkartons. Als gevolg hiervan stijgt het scheidingspercentage naar verwachting met 14% tot 56%, terwijl tegelijkertijd een daling in de afvalverwerkingskosten verwacht wordt van 17 per aansluiting per jaar ten opzichte van het referentiescenario Dit scenario vraagt om een investering in gft-containers en verzamelcontainers ( ), maar de stijging van de jaarlasten hiervan voor de inwoners is beperkt ( 1 per aansluiting per jaar). Gezien de ervaringen elders in Nederland, de inzet van een actieve communicatiecampagne en de servicegerichte opzet van de gft-inzameling, lijkt dit een scenario, dat door de inwoners geaccepteerd kan worden. 5.5 Scenario 3: nog lagere ledigingfrequentie restafval en extra stimuleren scheiding van gft en kunststof Het scenario is: Terugbrengen van de ledigingfrequentie van de restafval mini-container naar 1x per 3 weken en het verplicht stellen van een gft-container voor elk huishouden. De service op gft-afval wordt verhoogd door de inzamelfrequentie van de gft-container aan te passen: in de winter 1x per 2 weken en in de periode maart-oktober wekelijks (totaal 43x per jaar). Minder vaak legen van de restafvalcontainer vraagt bewoners om nog bewuster met hun afval om te gaan. Het grotere aanbod door het verplicht stellen van de gft-container en het frequenter legen van de gftcontainer zal leiden tot een vermeerdering van de hoeveelheid in te zamelen gft. 14

15 Service op de inzameling van kunststof verpakkingen en drankenkartons verhogen door het plaatsen van meer inzamelvoorzieningen in de wijk (brengvoorziening) op basis van de verwachte hoeveelheid en de gewenste inzamelfrequentie van maximaal 2x per week. De papierinzameling aan huis continueren want deze is effectief en gebruiksvriendelijk gebleken. Het nieuwe inzamelsysteem wordt ondersteund door flankerende maatregelen: een communicatiecampagne en gerichte inzet van handhaving, om te zorgen dat huishoudens schone herbruikbare stromen aanbieden. Het beoogde resultaat is: Een verdere daling van de hoeveelheid restafval ten opzichte van het scenario waarin de restafvalcontainer 1x per 2 weken wordt geleegd. Een verdere toename van de hoeveelheid gescheiden aangeboden gft, glas, papier, textiel, kunststof verpakkingsafval en drankenkartons ten opzichte van het scenario waarin de restafvalcontainer 1x per 2 weken wordt geleegd. Verwachte milieueffecten op basis van doorrekening: Het verder terugbrengen van de inzamelfrequentie van de grijze minicontainer geeft een verdergaande prikkel (noodzaak) tot goede scheiding. Verwacht wordt dat nog meer huishoudens een gft-container zullen gaan gebruiken (80% totaal) en dat 90% van de containers per inzamelronde wordt aangeboden.. De hoeveelheid gescheiden kunststof verpakkingen en drankenkartons neemt nog verder toe, doordat de capaciteit om restafval te bewaren en aan te bieden verder afneemt. Voor de overige herbruikbare stromen wordt een stijging in de gescheiden aangeboden hoeveelheid verwacht van 30% ten opzichte van de huidige situatie. Op basis van de afvalhoeveelheden 2014 zou dit betekenen dat er ruim 1700 ton minder afval verbrand zal worden. Bij toepassing van een inzamelfrequentie van 1x per 3 weken lijkt een toename van het scheidingspercentage van 42% (huidige situatie) naar 63% mogelijk. Verwachte kosteneffecten op basis van de doorrekening: De gemiddelde kosten van de afvalinzameling per aansluiting dalen ten opzichte van het referentiescenario 2016, met name door verdere de afname van de inzamel- en verwerkingskosten voor restafval. Dit scenario vraagt om een totaal-investering van zo n in gft-containers en 30 extra bovengrondse verzamelcontainers voor kunststof verpakkingen en drankenkartons. De structurele stijging van de jaarlasten voor deze extra inzamelmiddelen liggen rond 2 per aansluiting. Netto leidt dit scenario tot een daling van de gemiddelde kosten van de afvalverwerking met 31 per aansluiting ten opzichte van het referentiescenario Draagvlak bewoners: Toepassing van een inzamelfrequentie van 1x per 3 weken voor de grijze minicontainer, zal naar verwachting voor veel huishoudens een stap te ver zijn ten opzichte van de huidige wekelijkse inzameling. Met name voor de huishoudens die nu wekelijks een volle grijze bak aan de weg zetten. Ook het verplicht stellen van de gft-container wordt niet door iedere bewoner gewaardeerd. De gemeenten die nu overschakelen op een inzamelfrequentie van 1x per 3 of per 4 weken, hanteerden daarvoor een frequentie van 1x per 2 weken. Hieruit kan worden afgeleid, dat een verlaging van de inzamelfrequentie stapsgewijs moet plaatsvinden om draagvlak bij de huishoudens te behouden. De huishoudens moeten het gevoel krijgen dat wijziging in de afvalpolicy in de thuissituatie ook echt mogelijk is en dat er vervolgens ruimte is of een uitdaging ontstaat om daarin door te ontwikkelen. Samenvatting verlagen inzamelfrequentie restafval naar 1x per 3 weken Dit scenario voorziet in een actieve communicatiecampagne in combinatie met een aanpassing van de inzamelsystematiek voor restafval, gft, kunststoffen en drankenkartons. Hierbij wordt voor elk huishouden een gft-container verplicht gesteld. Als gevolg hiervan stijgt het scheidingspercentage naar verwachting met 21% tot 63%, terwijl tegelijkertijd een kostendaling van de afvalverwerkingskosten verwacht wordt van 31 per aansluiting per jaar ten opzichte van het referentiescenario Dit scenario vraagt om een investering in gft-containers en verzamelcontainers ( ), maar de stijging van de jaarlasten hiervan voor de inwoners is beperkt ( 2 per aansluiting per jaar). Gezien de huidige wekelijkse inzameling van restafval, lijkt dit scenario op korte termijn niet haalbaar. Ingeschat wordt dat de stap van 1x per week naar 1x per 3 weken inzamelen, een te grote stap is, die niet geaccepteerd zal worden. Na overschakeling op restafvalinzameling 1x per 2 weken kan dit scenario - op de langere termijn - wel een logische vervolgstap zijn. 15

16 5.6 Aanpak invoering scenario s Voor het scenario waarbij alleen de extra inzet van een communicatiecampagne wordt toegepast [scenario 1], geldt dat de invoering slechts zeer beperkte consequenties heeft. De verwachting is dat er beperkt extra gft-containers aangevraagd gaan worden door bewoners en dat wellicht de kunststofcontainers die nu bij de winkelcentra staan een extra lediging per week krijgen. De invoering van scenario 2 en 3 vragen om een gefaseerde invoering. In een drietal stappen wordt overgegaan naar de nieuwe situatie, de vierde stap is de nazorg. Stap 1: Communicatie met de bewoners In de maand voorafgaande aan het uitzetten van de gft-containers, worden bewoners geïnformeerd over de aanstaande wijzigingen. Deze communicatie maakt deel uit van de communicatiecampagne die door HVC dit jaar in de gemeente Purmerend uitgevoerd wordt. Stap 2: Uitzetten minicontainers voor gft-afval Voor zover laagbouw-huishoudens nog geen beschikking hebben over een gft-container, wordt deze aan hun uitgereikt. Hierbij wordt rekening gehouden met die adressen die absoluut geen ruimte hebben voor een minicontainer, conform de aanpak bij de invoering van de minicontainer voor papier. In scenario 2 geldt dat wanneer een bewoner goed beargumenteerd kan aangeven waarom hij geen gftcontainer wil, deze in de nazorgfase weer wordt opgehaald. Voor scenario 3 geldt dat de gft-container zonder uitzonderingen verplicht bij elk huishouden geplaatst wordt. Stap 3: Inzamelroutes Voor scenario 2 geldt dat de inzamelroutes worden aangepast aan de nieuwe inzamelsituatie. Er zullen meer gft-containers aangeboden worden, die wekelijks ingezameld gaan worden [voor 43 weken per jaar] dus deze routes moeten worden aangepast. De restafval inzamelroutes moeten aangepast worden van wekelijkse inzameling naar tweewekelijkse inzameling. Aangezien de inzameling van restafval en gftafval als het ware omgedraaid wordt, is de kans klein dat de inzameldagen voor bewoners veranderen. Bewoners worden via de communicatiecampagne en ook via andere kanalen op de hoogte gesteld van de nieuwe inzameling. Voor zover mogelijk worden dezelfde inzameldagen gehanteerd als in de oude situatie. Voor scenario 3 geldt eenzelfde aanpak als beschreven voor scenario 2. De aanpassing van de frequentie naar eens per 3 weken zal echter leiden tot aanpassing van inzameldagen en vraagt dus een groter aanpassingsvermogen van de bewoners. Stap 4: Nazorg Elke verandering die doorgevoerd wordt, kent uitzonderingen. Na de overgang naar een andere inzamelfrequentie, wordt een periode van een maand gebruikt om alle voorkomende uitzonderingen te beoordelen en indien nodig op te lossen. Voor scenario 3 zal deze periode 2 maanden lang zijn, aangezien de overgang naar de driewekelijkse frequentie voor veel bewoners een grote verandering is en het dus langer zal duren voordat zij aan dit nieuwe stramien gewend zijn.. 16

17 i 6. Samenvatting verwachte effecten scenario s voor de laagbouw De resultaten van de doorrekening en de beoordeelde acceptatie/uitvoerbaarheid staan hieronder samengevat. Een gedetailleerde weergave in tabellen vindt u in bijlage Milieu De verschillende scenario s hebben elk hun eigen milieueffect. Het handhaven van de huidige inzamelaanpak leidt niet tot verbetering van de afvalscheiding. De inzet van communicatie zonder extra service leidt slechts tot een marginale verbetering van de afvalscheiding. 100% 80% 60% 40% 20% 42% 43% 56% 63% 60% 0% huidige inzameling (2016) alleen inzet restafval 1x/2 weken; communicatie (2016) gft facultatief verplicht (2016) restafval 1x/3 weken; gft verplicht (2016) doelstelling Purmerend 2018 De genoemde percentages geven de afvalscheidingspotentie aan bij doorvoering van de beschreven scenario s. Hierbij is de nascheiding van het grof huishoudelijk afval nog niet meegenomen. Dit afvalscheidingspercentage bedraagt ongeveer 3%. De verlaging van de inzamelfrequentie voor restafval veroorzaakt een trendbreuk. Hierbij geldt: hoe lager de inzamelfrequentie, hoe meer afval gescheiden wordt aangeboden. Het beoogde doel van 60% scheiding van herbruikbare afvalstromen is alleen haalbaar als wordt overgegaan naar een driewekelijkse inzameling. De overgang van de huidige situatie naar een driewekelijkse inzameling zonder fasering is echter zodanig groot dat er vele vraagtekens geplaatst kunnen worden bij de slagingskans hiervan. Bij ongewijzigd beleid blijft de afvalscheiding op het huidige lage niveau. Het verlagen van de inzamelfrequentie van restafval naar 1 x per 2 weken zal de afvalscheiding naar een hoger niveau brengen. Wanneer vervolgens doorgestapt wordt naar een inzamelfrequentie van restafval van 1x per 3 weken, wordt een nog gunstiger effect op afvalscheiding bereikt. Scenario 2 en scenario 3 laten het ontwikkelpad van de afvalinzameling zien, dat gevolgd kan worden om te komen tot de doelstelling van 60% afvalscheiding in 2018 en eventueel nog hogere scheidingspercentages in de jaren daarna. 17

18 6.2 Financiële vertaling De genoemde scenario s hebben gevolgen voor de kosten van de afvalinzameling. Enerzijds wordt er met twee van de scenario s een besparing op de verwerkingskosten gerealiseerd, anderzijds worden er ook investeringen gedaan. De financiële gevolgen van een gewijzigde afvalinzameling, worden in deze paragraaf verder toegelicht. Want de gerealiseerde besparingen leiden niet automatisch tot een daling van de afvalstoffenheffing van dezelfde grootte. Kosten Het invoeren van een lagere inzamelfrequentie voor restafval en de hierdoor veroorzaakte hogere afvalscheiding, leidt tot lagere gemiddelde verwerkingskosten. Dit komt vooral door lagere verwerkingskosten van het restafval en hogere inkomsten door meer gescheiden ingezamelde deelstromen zoals papier, glas en kunststof verpakkingen. Hier tegenover staan de inzamelkosten. Deze blijven nagenoeg gelijk, door de verhoogde service op gftafval en plastic afval. De aanpassing van de inzamelfrequentie brengt ook investeringen met zich mee in gft-containers en extra verzamelcontainers voor plastic verpakkingsafval. Zoals in de afbeelding te zien is, zijn de hierboven genoemde posten een onderdeel van het totale kostenplaatje dat verantwoordelijk is voor de hoogte van de afvalstoffenheffing. Het aanpassen van de inzamelfrequentie met de daarmee gepaard gaande investeringen, heeft consequenties voor de posten Kapitaalslasten en Verwerkingskosten. In totaal vormen deze posten dus 28% van het totale bedrag voor afvalstoffenheffing. De genoemde kostenbesparing per aansluiting van resp. 17 in scenario 2 en 31 in scenario 3, komen voort uit de veranderde kosten voor de verwerking van gft, papier, glas, textiel, kunststof verpakkingsafval, drankenkartons en restafval voor de laagbouw. Wanneer de genoemde kostenverhogingen of verlagingen uit de scenario s doorgerekend worden naar het mogelijke effect voor de afvalstoffenheffing, ontstaat het volgende beeld. Investeringen Kosteneffect verwerkingskosten Effect op afvalstoffenheffing Scenario 0 nee Scenario 1 nee Scenario 2 Ja [ ] Scenario 3 Ja [ ] De bovenstaande tabel laat zien wat de effecten van de verschillende scenario s op de afvalstoffenheffing 17 zouden kunnen zijn. Duidelijk is in elk geval dat ongewijzigd beleid of het toepassen van alleen extra communicatie ertoe leidt dat kosten van de afvalverwerking zullen stijgen. Ter illustratie; een ton restafval kost aan verwerking 81,80. Hierbij komen als extra kosten 14,62 voor overslag en transport en de door het Rijk opgelegde verbrandingsbelasting van 13,00. Totaal kost het verwerken van een ton restafval 109,42. Een ton gft-afval kost aan verwerking 47,00, met als extra kosten 9,40 voor overslag en transport. Totaal kost een ton gft-afval 56,40. In 2014 is ca ton restafval verbrand. Hiervan was ca ton gft-afval. Dit deel gft-afval vertegenwoordigt een bedrag aan extra kosten van ruim euro. 17 In de genoemde effecten op de afvalstoffenheffing zijn de investeringen al verwerkt. Daarbij geldt dat de effecten op de afvalstoffenheffing gelden voor alle huishoudens in Purmerend. Deze effecten worden dus behaald met de maatregelen die voor de laagbouw doorgevoerd kunnen worden. 18

19 investeri ngskosten Investeringen De invoering van de (facultatief) verplichte gft-container en de uitbreiding van het aantal verzamelcontainers voor kunststof verpakkingen en drankenkartons vraagt om investeringen. Het gaat hierbij om scenario 2 en scenario 3, in het scenario met alleen de inzet van de communicatiecampagne worden geen investeringen gedaan huidige inzameling (2016) alleen inzet communicatie (2016) restafval 1x/2 weken; GFT facultatief verplicht (2016) restafval 1x/3 weken; GFT verplicht (2016) De investeringen zijn het grootst in scenario 3, omdat in dit scenario elk huishouden verplicht een minicontainer voor gft krijgt. Daarnaast is ook de aanpassing in de inzamellogistiek in dit scenario het grootst omdat bewoners overgaan van wekelijkse inzameling van restafval naar een inzamelfrequentie van 1x per 3 weken. De genoemde investeringen leiden tot een stijging van de kapitaalslasten van 1 [scenario 2] respectievelijk 2 [scenario 3] per aansluiting per jaar. Besparing mens en materieel Het wijzigen van de inzamelfrequentie doet vermoeden dat ook de personele inzet omlaag kan of dat het werk met minder materieel uitgevoerd kan worden. Hiervan is vooralsnog geen sprake. De wekelijkse inzameling van restafval en de tweewekelijkse inzameling van gft-afval wordt in scenario 2 omgedraaid: elke twee weken restafval ophalen en bijna wekelijks [43 keer per jaar] gft-afval. Daarbij komt de inzameling van kunststof verpakkingen en drankenkartons, die met ca. 30 inzamellocaties uitgebreid wordt, dus hier worden extra routes gereden. Er is dus eerder sprake van verschuiving binnen de uitvoering van de inzameltaken dan van een besparing. 6.3 Draagvlak bewoners/uitvoerbaarheid De acceptatie van alleen de inzet van communicatie is geen issue. Bewoners hebben geen moeite met het lezen/ontvangen van extra informatie over afvalscheiding. Het verlagen van de inzamelfrequentie voor restafval naar 1x per 2 weken zal naar verwachting zonder al teveel gedoe geaccepteerd worden. Zeker als deze overgang ondersteund wordt door een gedegen communicatiecampagne en extra voorzieningen voor gft en kunststof verpakkingen. Na een korte gewenningsperiode zal deze lagere inzamelfrequentie door alle bewoners geaccepteerd zijn. Verwacht wordt dat voor een inzamelfrequentie van restafval van 1x per 3 weken het draagvlak ontbreekt. De overgang van de huidige situatie waarin elke week het restafval wordt opgehaald, naar het eens per drie weken ophalen van het restafval is dusdanig groot dat dit veel onrust en ontevredenheid onder de bewoners oplevert. Dit scenario kan mogelijk op langere termijn ingezet worden om het niveau van afvalscheiding nog verder te verhogen. 19

20 6.4 De scenario s samengevat De volgende tabel geeft een samenvatting van wat per effectpunt bereikt wordt. Oftewel het meest gunstige scenario (groen) en het minst gunstige scenario (rood). effect alleen inzet communicatie (2016) restafval 1x/2 weken; GFT facultatief verplicht (2016) restafval 1x/3 weken; GFT verplicht (2016) verwacht scheidingspercentage 43% 56% 63% verwachte extra kosten afvalverwerking/aansl/pjr benodigde investeringen verwachte acceptatie/uitvoerbaarheid Alleen de inzet van een communicatie campagne leidt tot prima acceptatie en geen investeringen in inzamelmiddelen. Maar het effect op het scheidingspercentage is zeer beperkt en het leidt bovendien tot extra kosten ten opzichte van het referentiescenario. Door toepassing van een inzamelfrequentie van 1x per 3 weken voor de restafvalcontainer, wordt het beste scheidingresultaat behaald en wordt tegelijkertijd een flinke besparing gerealiseerd. Met name op basis van het verwachte gebrek aan acceptatie voor deze maatregel, lijkt dit scenario voor de korte termijn geen goede keuze. De verlaging van de inzamelfrequentie van restafval naar 1x per 2 weken is een goede, voor de bewoners acceptabele eerste stap, die enerzijds leidt tot substantiële verbetering van het scheidingspercentage en anderzijds tot lagere kosten dan in het referentiescenario. Wanneer de genoemde 3 scenario s vertaald worden naar de oorspronkelijke doelstelling, namelijk het verhogen van de afvalscheiding naar 60% bij gelijkblijvende of dalende afvalstoffenheffing, dan ontstaat het volgende beeld. Scenario 1, het huidige inzamelbeleid alleen versterken met de inzet van communicatie, zal op termijn leiden tot hogere kosten voor de afvalinzameling en -verwerking dus een stijging van de afvalstoffenheffing. Daarbij komt dat dit scenario nauwelijks tot een hogere afvalscheiding leidt. Scenario 2, verlagen inzamelfrequentie restafval naar 1x per 2 weken in combinatie met hogere service op de gft-inzameling, zal op termijn leiden tot lagere verwerkingskosten van het afval en een hogere afvalscheiding. Dit zal een positieve uitwerking hebben op de hoogte van de afvalstoffenheffing. Scenario 3, verlagen van de inzamelfrequentie restafval naar 1x per 3 weken in combinatie met een verplichte gft-container voor alle laagbouw huishoudens, zal op termijn ook leiden tot lagere verwerkingskosten en een hogere afvalscheiding. De afvalstoffenheffing wordt hierdoor positief beïnvloed. Bij dit scenario speelt echter wel de acceptatie van de bewoners. De overgang van wekelijkse inzameling naar 3-wekelijkse inzameling van het restafval is dusdanig groot dat de verwachting is dat dit veel onrust onder de bewoners teweeg brengt waardoor de kans van slagen van dit scenario bij directe invoering klein is. 20

21 6.5 Conclusie Zoals deze nota laat zien zijn er voor de gemeente Purmerend diverse mogelijkheden om tot een hoger niveau van afvalscheiding te komen, waarbij de hoogte van de afvalstoffenheffing gelijk blijft of eventueel daalt de komende jaren. Om veranderingen voor de bewoners ook begrijpbaar en praktisch uitvoerbaar te laten zijn, moet gekozen worden voor die ontwikkeling die de bewoner een stuk gemak brengt als het gaat om het scheiden van zijn afval. Het gemak waarmee iets gedaan kan worden is bepalend voor de slagingskans van de verandering. Combineer dat met een beperkte verandering van de dagelijkse gang van zaken en succes is [na een korte gewenningsperiode] verzekerd. De conclusie van deze nota is dat scenario 2 een realistisch scenario is dat succesvol uitvoerbaar is. Daarnaast biedt het de mogelijkheden om te dienen als opstap voor scenario 3 dat meer als een groeiscenario beschouwd kan worden. Wanneer scenario 2 op termijn gecombineerd wordt met maatregelen 18 voor het faciliteren van afvalscheiding bij bewoners in de hoogbouw die gebruik maken van ondergrondse containers of inpandige voorzieningen, is het realiseren van een hoger niveau van afvalscheiding in de gemeente Purmerend op korte termijn realiseerbaar. 18 In het nog op te stellen Afvalbeheerplan, wordt dieper ingegaan op de diverse ontwikkelingen binnen de afvalinzameling die gericht zijn op het verhogen van de afvalscheiding bij hoogbouw en gestapelde bouw. 21

22 Bijlagen 1: Verwerkingstarieven HVC : Invoering verbrandingsbelasting : Resultaten onderzoek afvalscheiding 2012 Internetpanel Purmerend 4: Ervaringen gemeenten met verminderen restafvalinzameling van één keer per week naar één keer per twee weken 5: Opzet inzamelscenario s 6: Kentallen doorrekening scenario s 7: Verwacht afvalaanbod 8: Resultaten doorrekening inzamelscenario s 9: Huidige inzamelsystematiek (2014) 10: Ontwikkeling vergoedingen verwijdering kunststof verpakkingen 11. Communicatiecampagne 12. Voorbeelden communicatiemiddelen 13. Rapportage / effectmeting Purmerend

23 Bijlage 1: verwerkingstarieven HVC

24 Bijlage 2: invoering verbrandingsbelasting 2015 > Retouradres Postbus EE Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA 's-gravenhage Datum 2 juli 2014 Betreft Afvalstoffenbelasting Directie Internationale Zaken en Verbruiksbelastingen Korte Voorhout CW Den Haag Postbus EE Den Haag Ons kenmerk IZV/2014/158 M Uw brief (kenmerk) Bijlagen Pagina 1 van 2 Geachte voorzitter, In de Begrotingsafspraken 2014 is afgesproken dat de afvalstoffenbelasting weer zou worden ingevoerd met een opbrengst van 100 miljoen structureel. Dit is vooralsnog per 1 april 2014 gerealiseerd in de vorm van een belasting op alleen stortafval. Deze belasting brengt echter niet de beoogde 100 miljoen op in Ook draagt deze belasting weinig bij aan het halen van milieudoelen. Mijn voorganger heeft daarom toegezegd Uw Kamer te informeren over een verdere invulling van de afvalstoffenbelasting die per 1 januari 2015 wel 100 miljoen zou opleveren en een vergroenend effect zou hebben. In deze brief kom ik, mede namens de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, deze toezegging na. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is gevraagd de verschillende mogelijkheden voor deze afvalstoffenbelasting op een rij te zetten en te analyseren ( Bij dit onderzoek zijn ook de verschillende stakeholders betrokken. De voorstellen in deze brief zijn gebaseerd op de studie van PBL en een analyse van de uitvoeringsaspecten. Hierna wordt achtereenvolgens ingegaan op de grondslag, belastingplichtigen, tarief, import/export en vrijstellingen. Grondslag Op basis van de studie van PBL stel ik voor het afval te belasten dat door Nederlandse bedrijven of gemeenten wordt aangeboden om te storten of te verbranden. Op deze wijze worden de lasten van een afvalstoffenbelasting evenwichtig verdeeld over burgers en bedrijven en is er een brede grondslag, waardoor het tarief relatief laag kan blijven. Ook draagt het bij aan de doelstellingen van het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG), omdat recycling wordt bevoordeeld ten opzichte van verbranden en storten. Dit past tevens in de Groene Groei ambitie van het kabinet. De systematiek van de afvalstoffenbelasting wordt in mijn voorstel als volgt. Het afval van huishoudens en bedrijven komt al dan niet via de inzamelaars terecht bij sorteerders en recyclebedrijven, die een deel van het afval bestemmen voor recycling en het overige aanbieden aan verbrandings- en stortinrichtingen. In de verbrandingsinrichtingen wordt een deel van het aangeboden afval afgescheiden en het overige verbrand. Bij zowel de verbrandingsinrichtingen als de Directie Internationale Zaken en Verbruiksbelastingen Ons kenmerk IZV/2014/158 M Pagina 2 van 2 24

25 stortinrichtingen wordt de belasting geheven over de hoeveelheid die aan de inrichting wordt aangeboden (afval van buitenlandse bedrijven uitgezonderd). Voor afvalstoffen die de inrichtingen weer verlaten wordt een belastingvermindering toegepast. Per saldo wordt geheven over de hoeveelheid die wordt verbrand respectievelijk gestort. Belastingplichtigen Gelet op de hiervoor beschreven grondslag stel ik voor de belasting te heffen bij zowel de verbrandingsinrichtingen als de stortinrichtingen. Eén van de voorgestelde varianten van PBL gaat uit van heffing bij de inzamelaars van afval. Dit voorstel heb ik niet overgenomen, omdat het op uitvoeringstechnische bezwaren stuit. Als de belastingplicht gelegd zou worden op de inzamelaars van afval, zou het aantal belastingplichtigen aanmerkelijk toenemen. In dat geval zouden ook onevenredige controle-inspanningen verricht moeten worden om te verzekeren dat de fiscale verplichtingen worden nagekomen. Omwille van de doelmatigheid van het toezicht en de uitdagingen waar de Belastingdienst de komende jaren voor staat, wordt daarom de voorkeur gegeven aan het bestaande systeem, waarin de belasting geheven wordt bij een betrekkelijk gering aantal, bij voorbaat bekende inrichtingen. Tarief Het tarief zal 13,00 per ton bedragen voor zowel het afval dat wordt aangeboden om te storten als het afval dat wordt aangeboden om te verbranden. Dit is een relatief laag tarief. In lijn met de conclusies van de studie van het PBL is daarom besloten geen verdere vrijstellingen op te nemen. In 2018 zal de afvalstoffenbelasting worden geëvalueerd op basis van de monitoringsgegevens van het Landelijk Afval Plan. Import en export van afval Er zal geen belasting worden geheven op het afval dat door buitenlandse bedrijven wordt aangeboden. In de voorgestane systematiek valt de export van afval buiten de heffing, aangezien deze de belasting aanmerkelijk gecompliceerder zou maken en tevens zou leiden tot handhavingsproblemen. Als uit de monitoringsgegevens van het Landelijk Afval Plan zou blijken dat er een substantiële stijging is van export van afval naar het buitenland, kunnen vanaf 1 januari 2016 de tarieven voor het verbranden worden verlaagd en de tarieven voor het storten worden verhoogd. Uit het oogpunt van eenvoud wil ik per 1 januari 2015 starten met gelijke tarieven. Op deze wijze wordt tevens voorkomen dat het automatiseringssysteem van de Belastingdienst moet worden aangepast alvorens de nieuwe systematiek ingevoerd zou kunnen worden. Dit voorstel zal ik verder uitwerken in het Belastingplan Hoogachtend, de Staatssecretaris van Financiën, Eric Wiebes 25

26 Bijlage 3: resultaten onderzoek afvalscheiding 2012 Internetpanel Purmerend Onderzoek afvalscheiding 2012 Internetpanel Samenvatting, hoofdconclusie, aanbeveling Inleiding Dit onderzoek gaat over huishoudelijk afval van inwoners van Purmerend. In Purmerend worden de rolcontainers voor restafval (de grijze containers) wekelijks geleegd. De containers voor groente-, fruiten tuinafval (gft, de groene containers) en oud papier worden om de week geleegd. De gft-container is op aanvraag voor inwoners beschikbaar, deze is niet aan iedereen verstrekt. De bewoners van appartementengebouwen kunnen hun afval kwijt in ondergrondse containers op straat (lage flats) of in inpandige containers (hoge flats). Ook zij hebben de mogelijkheid om papier apart te scheiden van hun restafval. Daarnaast zijn er in heel Purmerend op centrale locaties glascontainers te vinden en textielcontainers op negen locaties, vooral in winkelcentra. Aanleiding In het Landelijk Afvalplan (LAP) hebben het Rijk en de gemeenten afgesproken dat het percentage afval dat gescheiden van het restafval wordt aangeboden, in 2015 op 65% ligt. In Purmerend ligt dit percentage op 42%. Hiermee voldoet de afvalinzameling wel aan de doelstellingen van de gemeenteraad, maar (nog) niet aan de landelijke ambities. Wanneer de gemeente voortgaat op de huidige voet, dan is niet te verwachten dat de afvalscheiding in 2015 op een hoger niveau ligt. Purmerend heeft zich daarom ten doel gesteld om een trendbreuk in het afvalscheidingsgedrag te bewerkstelligen. Vraagstelling Een onderzoek onder de inwoners van Purmerend kan helpen om in kaart te brengen in hoeverre draagvlak bestaat voor de gemeentelijke ambitie om inwoners hun afval meer te laten scheiden. Conclusie: inwoners zijn bereid om afval meer te gaan scheiden dan nu Uit het onderzoek blijkt dat twee derde deel van het internetpanel (68%) het eens is met de ambitie van het gemeentebestuur om een groter deel van het huishoudelijk afval te gaan scheiden dan nu het geval is. Slechts 8 procent is niet eens met dit voornemen. Daarnaast blijkt dat een nog grotere meerderheid van het panel daadwerkelijk bereid is om diverse vormen van huishoudelijk afval meer te scheiden. Zo zijn respectievelijk 78% en 82% van de leden van het panel bereid om klein chemisch afval en plastic te scheiden van hun restafval. In het geval van gftafval, glas, oud papier, textiel en kleine huishoudelijke apparaten is nagenoeg iedereen (96% tot 99%) bereid om dit afval van het restafval te scheiden. Aanbeveling: maak het mensen gemakkelijk om gft-afval en plastic te scheiden Uit het rapport blijkt ook dat Purmerenders een iets positievere houding hebben ten opzichte van afvalscheiding dan gemiddeld in Nederland. Tegelijkertijd blijkt dat een groot deel van de mensen het eigen gemak even belangrijk vindt als moeite te doen om afval te scheiden. Uit de opmerkingen die mensen maken aan het eind van de enquête, blijkt dat ze bijvoorbeeld niet te veel minicontainers in gebruik willen hebben. Daarnaast is duidelijk dat het gft-afval en plastic op dit moment het minst gescheiden wordt, terwijl een meerderheid van de mensen zegt hiertoe wel bereid te zijn. De trendbreuk die de gemeente wil bewerkstelligen wordt dan ook het meest bevorderd wanneer het de inwoners gemakkelijk wordt gemaakt om gft-afval en plastic apart te houden. Het volledige digitale rapport is terug te vinden op de volgende locatie: 26

27 Bijlage 4: ervaringen gemeenten met verminderen restafvalinzameling van één keer per week naar één keer per twee weken 27