EUROPEES PARLEMENT. Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport. Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport

Transcriptie

1 EUROPEES PARLEMENT Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport 13 november 2003 WERKDOCUMENT over de rol van de scholen en het onderwijs bij het optimaliseren van de toegang tot cultuur Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport Rapporteur: Vasco Graça Moura DT\ doc PE

2 IEIDING Nu er in de lidstaten veel te doen is over de rol van de school, wil het Parlement een debat op Europees niveau op gang brengen over de rol van scholen en onderwijs bij het optimaliseren van de toegang tot cultuur door de parameters van onderwijs en cultuur bij te stellen, niet alleen in de context van de uitbreiding, maar ook in de context van de Europese identiteit die haar kracht ontleent aan de gevarieerde verscheidenheid van culturen waar zij uit is samengesteld. Eerbied voor en bevordering van de culturele en taalkundige verscheidenheid en het met elkaar delen van een gemeenschappelijk cultureel erfgoed vormen een positieve kracht bij het integratieproces en de ontwikkeling van de EU. Het proces van Europese integratie en globalisering stelt de verschillende Europese culturen en onderwijsstelsels in de lidstaten voor nieuwe uitdagingen, allereerst om de bevolking beter bewust te maken van cultuur en geschiedenis van andere lidstaten zonder dat zij het zicht op hun eigen nationale cultuur verliest. In het huidige klimaat van snelle technologische en economische verandering en oprukkende globalisering worden onderwijs en opleidingsstelsels en instellingen op allerlei manieren meegezogen. Daarom is het van essentieel belang dat de gehele bevolking beschikt over de bekwaamheden die nodig zijn om aan het werk te geraken 1 (en om hun baan te houden). Dit doel is verankerd in de politieke prioriteit van de Raad van Lissabon - om de EU om te smeden tot "de meest concurrerende en dynamische op kennis gebaseerde economie ter wereld "en wel voor het jaar waarvoor modernisering van de onderwijsstelsels nodig is. DE VERANDERENDE ROL VAN DE SCHOOL 1. Basiskennis Van oudsher was de school het beginpunt om aan de leerling de basiselementen en werktuigen voor kennis aan te reiken: mondelinge en schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid, taal en rekenen alsook het overdragen van maatschappelijke, culturele en fysieke vaardigheden en daarmee bij te dragen aan de all round persoonlijke ontwikkeling van het individu. De rol van de school is veranderd als gevolg van de snelle veranderingen in de samenleving gedurende de afgelopen 25 jaar en wordt alleen maar nog complexer. 2. De Europese dimensie Een belangrijke functie van schoolonderwijs was het onderwijs in geschiedenis en cultuur. Dit aspect heeft van oudsher invloed gehad op de nationale geschiedenis en cultuur, maar moet worden uitgebreid om ook de veranderingen te weerspiegelen die teweeg zijn gebracht door het proces van Europese integratie en globalisering. Het moet een krachtige bijdrage leveren aan een diepgaander wederzijdse kennis onder de Europeanen. 1 Mededeling van de Commissie over het efficiënt investeren in onderwijs en opleiding: een dwingende taak voor Europa, COM(2002) 779 van PE /6 DT\ doc

3 In een onderzoek uit 2003 over "de plaats van de Europese Unie op het lesrooster voor het voortgezet onderwijs in de lidstaten en de kandidaatlidstaten" 1 worden suggesties gedaan over wat de Europese instellingen in de toekomst zouden kunnen doen ter bevordering van verdere kennis en bewustzijn van dit onderwerp bij leerlingen en jongeren in het algemeen. Uit het onderzoek blijkt dat in de curricula van het voortgezet onderwijs overal in Europa de ruimte voor de Europese dimensie in de loop der jaren is toegenomen. Dit is het duidelijkst te zien bij vakken als geschiedenis, aardrijkskunde, humaniora, economie en vreemde talen. De Europese dimensie neemt een prominente plaats in in het nationaal curriculum van elke lidstaat. Ook de kandidaatlanden streven ernaar om in het onderwijs het volle pond te geven aan de Europese dimensie. Toch beveelt het onderzoek een aantal maatregelen aan om de Europese dimensie in het onderwijs te versterken. Het gaat hierbij onder meer om: - permanente opleiding voor docenten in Europese zaken, - een Europees waarmerk voor lesmateriaal zodat een hoge kwaliteit gewaarborgd is, - het ontwikkelen van een Europese kennisbasis "die ervoor moet zorgen dat leerlingen uit de verschillende EU-lidstaten beschikken over een normatieve basiskennis van Europese zaken. In deze fase is het van het grootste belang dat jongeren beschikken over instrumenten die hen in contact kunnen brengen met de multiculturele verscheidenheid van Europa. 3. De nationale identiteit en het Europees burgerschap Van oudsher was het een van de voornaamste taken van de school en het onderwijs om jongeren een gevoel voor nationale identiteit en saamhorigheid bij te brengen. Sommige van de belangrijkste kenmerken van de nationale identiteit zijn een gemeenschappelijke cultuur en een gedeelde geschiedenis. Artikel 17 van het EG-Verdrag verankerde het burgerschap van de Europese Unie dat een aanvulling is op, maar geen vervanging van, het nationaal burgerschap. De idee van een Europees burgerschap is evenwel nog niet doorgedrongen tot de meerderheid van de Europeanen. Zoals geformuleerd in de strategische doeleinden van de Commissie is het nodig om Europa dichter bij de mensen te brengen in wier dienst het staat 2. Het politiek en economisch welslagen van het eenwordingsproces staat in geen verhouding tot een gevoel van gemeenschappelijke Europese identiteit bij de burgers van de EU. Een van de redenen hiervoor is dat de EU vooral wordt gezien als een politieke en economische entiteit en dat het ontbreekt aan de traditionele mythes, symbolen en historische herinneringen die met elkaar de culturen van Europa vormen. Het schoolonderwijs moet een centrale rol spelen bij de bestrijding van dit probleem zoals, meer dan andere sociale structuren, de school een ideale plaats is om een nieuwe generatie van Europese burgers te kweken. Het onderwijs kan het volgende bijbrengen: actieve participatie, gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, de rechten en plichten in een samenleving die gebaseerd is op vrijheid en democratie en eerbiediging van andere culturen. 1 Onderwijs en cultuur serie werkdocument nr. EDUC 113, 2003, DG Onderzoek, in opdracht van de Commissie cultuur, jeugd, onderwijs, media en sport van het Europees Parlement "de plaats van de Europese Unie op het lesrooster voor het voortgezet onderwijs in de lidstaten en de kandidaatlidstaten". 2 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de regio's, strategische doeleinden , "Het vormgeven aan het nieuwe Europa", PB C 81/01, blz. 2. DT\ doc 3/6 PE

4 Een communautair programma RIAC - Regionale Identiteit en Actief Burgerschap - is bedoeld om het bewustzijn van de vitale rol in de regio's in Europa binnen de context van Europees burgerschap te vergroten. De basisgedachte achter RIAC is dat iemand die zijn of haar eigen regio begrijpt, ook beter in staat is zich in Europa te bewegen en zijn of haar plaats te vinden als actieve Europese burger in de zich uitbreidende Europese Unie. Veel geslaagde schoolprojecten zijn inmiddels gerealiseerd op het terrein van RIAC. De jongerenactiviteiten omvatten steun aan jongerenparlementen en jongerencomités van de regio's, sportieve gebeurtenissen en bijeenkomsten van kinderen en jongeren 1. Het is tevens essentieel dat studenten en jongeren in het algemeen zich meer vertrouwd maken met het cultureel erfgoed en de waarden die een verklaring vormen voor de verscheidenheid van de nationale identiteiten zodat traditionele, culturele, godsdienstige, historische, taalkundige, nabuurschap- en andere verschillen, tegenstellingen en/of rivaliteiten kunnen worden overwonnen en kunnen worden beschouwd als positieve bijdragen aan de gigantische culturele rijkdom en dynamiek van Europa in plaats van als factoren van verschil en agressie zoals in het verleden zo vaak is gebeurd. Een gevoel van Europees burgerschap wordt aangemoedigd door mobiliteit die een van de basisvrijheden is onder bescherming van het EG-Verdrag. Het Erasmus-programma is een van de belangrijkste successen van de door de EU gestimuleerde mobiliteit. De EU wil de mobiliteit echter niet slechts onder universitaire studenten bevorderen, maar ook in het nietwetenschappelijk onderwijs: dit gebeurt via het Europese jongerenprogramma. Ook leraren komen in aanmerking voor de EU-mobiliteitsprogramma's. 4. Het cultureel erfgoed 2 Toegang tot het cultureel erfgoed van Europa is voor het Europees Parlement altijd een prioriteit geweest, zoals al geformuleerd in een eerste resolutie uit Het besluit tot invoering van het cultuur 2000-programma onderstreepte het belang om het cultureel erfgoed met een Europese dimensie te promoten. De school moet voor de leerlingen het instrument bij uitstek zijn voor toegang tot het cultureel erfgoed. Het Socrates-programma steunt bijvoorbeeld onderwijsprojecten op het terrein van cultureel erfgoed en schakelt hierbij scholen en musea in. Het is evenwel nodig om de activiteiten op dit gebied uit te breiden. De Raad van Europa is zeer actief geweest bij het presenteren van het Europees erfgoed aan schoolkinderen en heeft de stoot gegeven tot Europese erfgoedlessen die inmiddels al jaren bestaan. Deze lessen vallen onder schooltijd, maar het gaat ook om uitstapjes naar plaatsen, van historisch, architectonisch, archeologisch, litterair, artistiek, wetenschappelijk of technisch belang. De Europese erfgoedlessen zijn bedoeld als bijdrage aan de Europese eenheid door jonge mensen in staat te stellen dezelfde ervaring op te doen in een geest van burgerschap, tolerantie en saamhorigheid. Deze erfgoedlessen kunnen op groot succes rekenen in Frankrijk en België. Zij zullen worden uitgebreid tot andere lidstaten en ook de Europese Unie zal hieraan steun verlenen. 1 RIAC is een Comenius 3 netwerk van Socrates dat loopt van oktober 2002 tot september 2005 in 12 landen PE /6 DT\ doc

5 5. Kunstonderwijs en creativiteit Zoals de Europese instellingen herhaaldelijk hebben vastgesteld is het absoluut van essentieel belang om de intellectuele en creatieve vaardigheden te ontwikkelen zodat er begrip ontstaat voor de wereld waarin wij leven en om effectief te kunnen meedoen met de globale en snel veranderende samenleving van vandaag de dag. Het vermogen om te leren en zich aan te passen aan nieuwe situaties is van groot belang in de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Uit onderzoek is gebleken dat men zich er steeds beter van bewust wordt (A must or a-muse, Arts and Culture in Education Policy and Practice in Europe 1 ) dat cultuuronderwijs van kindsbeen af en het meedoen met artistieke en culturele activiteiten een belangrijke factor is bij de ontwikkeling van de bekwaamheden en levenskunst van het individu. Kunstonderwijs mag niet alleen gericht zijn op het doorgeven van cultuur, maar moet ook doen aan het ontwikkelen van het creatief potentieel van de leerlingen. Het ontwikkelen van het creatieve potentieel van een kind komt ten goede aan zijn of haar persoonlijk en beroepsleven in de toekomst. Steeds meer ziet men in de lidstaten in dat voor het welslagen in onderwijs en beroep het nodig is dat er een samenleving ontstaat die waarde hecht aan academische vermogens en creativiteit. Daarom zal er meer behoefte ontstaan aan breed opgeleide, dynamische en creatieve leraren. Het stimuleren van creativiteit op school is meer dan een prioriteit in de lidstaten, zoals blijkt uit het onlangs van regeringswege aangezwengelde initiatief in het Verenigd Koninkrijk onder de naam "Creative Partnerships". Die zijn bedoeld om bij schoolkinderen het potentieel, de ambitie, de creativiteit en de verbeeldingskracht te ontwikkelen door het opbouwen van duurzame partnerschappen die de nadruk leggen op het leren en een weefsel vormen tussen scholen, creatieve en culturele organisaties en individuen. "Creative Partnerships" zijn een reactie op de in brede kring gehuldigde opvatting dat creativiteit in het Verenigd Koninkrijk er in het onderwijs bekaaid is afgekomen door de nadruk op de "3 R's" (lezen, schrijven en rekenen) te leggen. In juni 2003 heeft de Britse minister voor Onderwijs en Cultuur 70 miljoen pond extra toegezegd voor de financiering van deze partnerships 2. DE EU-INITIATIEVEN De Europese Unie maakt van culturele opvoedings- en opleidingsprogramma's zoals Cultuur 2000, Socrates en Leonardo da Vinci gebruik om de toegang van het publiek tot kunst, cultuur en onderwijs te bevorderen. Deze programma's zetten aan tot culturele creativiteit en mobiliteit, brede toegang tot cultuur en een interculturele dialoog en zij ontwikkelen de kennis van de geschiedenis van de Europese volkeren. De algemene doelstellingen zijn om een gemeenschappelijk cultureel gebied te creëren en de mensen nader tot elkaar te brengen met instandhouding van hun nationale en regionale verscheidenheid. 1. Socrates Het besluit van 14 maart 1995 tot oprichting van het Socrates-programma verleent prioriteit aan projecten die de nadruk leggen op de Europese dimensie alsook op andere onderwerpen in verband met het cultureel erfgoed, milieubescherming, kunstonderwijs en het promoten van wetenschap en techniek 3. Bij de algemene oproep om voorstellen te doen voor 2004 voor het 1 A must or a-muse Conference Results, Rotterdam, The Netherlands September Besluit van de Europese Raad van 14 maart 1995 tot oprichting van het communautair programma Socrates, DT\ doc 5/6 PE

6 Socrates-programma (Comenius) wordt prioriteit toegekend aan netwerken die gefocust zijn op interdisciplinaire onderwerpen zoals basisvaardigheden, taalonderwijs, wetenschap en techniek, kunstonderwijs en het stimuleren van creatief potentieel 1. Uit de voorbeelden hieronder blijkt hoe breed geschakeerd de communautaire steun via het Comenius-programma is voor de rol van cultuur op school: - Interread-Intercultural reading project - een opleidingsprogramma voor intercultureel taalonderwijs voor basisschoolleerlingen in Engeland, Portugal en Vlaanderen. Via interculturele kinderboeken leren de kinderen om de verscheidenheid te appreciëren en de verbanden te ontdekken die er tussen kinderen onderling bestaan. De geselecteerde boeken worden in een of twee talen vertaald. - Evaluatie van studiooeuvres in de beeldende kunst - een project voor adequate evaluatieprocedures van het werk van studenten aan kunstacademies. - Hoe de kunsten dichter bij kinderen te brengen - opleidingsprogramma's voor kleuterleidsters en onderwijzersopleidingen om de Europese dimensie te bevorderen in het peuteronderwijs en het basisonderwijs via een bredere kennis van Europa en uitwisselingsprogramma's voor docenten. 2. Het Cultuur 2000-programma In artikel 1 van het besluit van het Europees Parlement en de Raad tot oprichting van het Cultuur 2000-programma wordt als een van de doelstellingen van het programma genoemd betere toegang tot en deelname aan cultuur in de Europese Unie voor zoveel mogelijk burgers. Cultuur 2000 gaat over coördinatie tussen de culturele sector en andere sectoren met gemeenschappelijke en convergerende belangen, bijvoorbeeld cultuur, onderwijs en jeugd (in het bijzonder presentaties op scholen en HBO-opleidingen van audiovisuele en multimediaproducten over Europese cultuur met commentaar van kunstenaars). Activiteiten in het kader van Cultuur 2000 moeten meer gericht worden op projecten die te maken hebben met de culturele verscheidenheid van Europa en die bevorderend zijn voor een betere wederzijdse kennis van Europese burgers en meer begrip kweken voor de eigentijdse cultuurproductie. SLOTOPMERKINGEN In alle beleidsvoornemens over nationaal onderwijs wordt de nadruk gelegd op het belang van de culturele dimensie en het bevorderen van creatieve vermogens. De noodzaak om kinderen te betrekken bij het praktiseren en bestuderen van kunst en cultuur krijgt de nadruk. Zoals evenwel blijkt uit een onderzoek van de lidstaten van de Raad van Europa uit 1999 is de status van cultuur en kunsten minder prominent, hoewel er verbetering in zit. Daarom is het nodig zowel op nationaal als EU-niveau een debat aan te zwengelen over deze onderwerpen. PB L Communautair actieprogramma op het gebied van onderwijs Socrates, algemene oproep voor voorstellen 2004 EAC/41/03, PB C 177/3. PE /6 DT\ doc