Strafbare belediging. A.L.J.M. Janssens

Transcriptie

1 Strafbare belediging A.L.J.M. Janssens

2 Promotor: Prof.mr. G. Knigge

3 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Strafbare belediging PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in de Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. F. van der Woude, in het openbaar te verdedigen op donderdag 25 juni 1998 des namiddags te 4.15 uur door Alfred Ludovicus Joannes Janssens geboren te Breda

4

5 Inhoudsopgave Gebruikte afkortingen Hoofdstuk 1 Inleidende opmerkingen Het belang van de eer en de goede naam Kennismaking met de beledigingsbepalingen en afgrenzing van het onderzoek De plaats van de beledigingsbepalingen in het WvSr Probleemstelling en werkwijze 9 Deel I Rechts- en wetshistorische beschouwingen Hoofdstuk 2 Van Romeinen en romanisten; strafbare belediging tot en met de 18e eeuw Inleiding Romeinse regelingen inzake belediging 2.3 Belediging gedurende de Middeleeuwen: de romanisten Belediging in de late Middeleeuwen: de praktijk Opvattingen van de Hollandse rechtsgeleerden inzake belediging De rechtspraktijk inzake belediging na de Middeleeuwen Slot 22 Hoofdstuk 3 Negentiende-eeuwse Nederlandse strafwetgeving inzake belediging (Code Pénal) Inleiding Laster, hoon en scheldwoorden (Code Pénal) Ambtsbelediging in de Code Pénal Woorden, dreigementen en gebaren Wet van 16 mei 1829, S Slot 34 Hoofdstuk 4 De ontwikkeling van de strafbare belediging in het WvSr van Inleiding De kerndelicten uit Titel XVI Sr: smaad en eenvoudige belediging Inleiding Smaad en smaadschrift Laster 38

6 Inleiding Laster in het Ontwerp De Wal De parlementaire behandeling van laster Eenvoudige belediging in het WvSr van Klachtvereiste Bijzondere beledigingsdelicten in het WvSr van Hoofdstuk 5 De strafbare belediging na 1886: wijzigingen en aanvullingen Inleiding Wet van 19 juli 1934, S Inleiding Ontwerpstrafwetgeving inzake belediging van overheidscollectiviteiten Nieuwe beledigingsdelicten in Titel V Sr Titel XVI Sr herzien Inleiding De Commissie Langemeijer Wet van 23 maart 1978, S Hoofdstuk 6 Strafbare belediging van minderheidsgroeperingen Inleiding Wet van 19 juli 1934, S Wet van 18 februari 1971, S Wet van 14 november 1991, S Slot 77 Deel II De beledigingsbepalingen nader beschouwd Hoofdstuk 7 Artikel 261 Sr: smaad en smaadschrift Inleiding De eer en goede naam aanranden door telastelegging van een bepaald feit Inleiding Telastelegging van daden (art. 367 Code Pénal) Het eeraanrandende karakter van het feit Inleiding; wetsgeschiedenis Strafbare feiten Andere feiten Het bepaalde van het feit Inleiding; wetsgeschiedenis De concreetheid van het feit Inleiding Tijd en plaats van het feit Bepaalde gedragingen of bepaalde eigenschappen? De eis van bepaaldheid en de waarheid van het feit 93

7 Meerdere feiten in één beschuldiging? Nietige dagvaarding of vrijspraak? Het aanranden van iemands eer of goede naam Inleiding Aanranden en de wederrechtelijkheid Iemands eer of goede naam Inleiding Opvattingen bij de wetgever, in de literatuur en in de rechtspraak De rechtspersoon als slachtoffer van smaad; eigen opvatting Opzet Inleiding De opzettelijke eeraanranding Inleiding Wets- en rechtsgeschiedenis: het oogmerk of het opzet om te beledigen? De inhoud van het smaadopzet De reikwijdte van het smaadopzet Het bewijs van het smaadopzet Het kennelijke doel van ruchtbaarheid Inleiding Openbaarheid (artikel 367 CP) Wetsgeschiedenis van ruchtbaarheid Het kennelijke doel van ruchtbaarheid Inleiding; ruchtbaarheid Doel van de ruchtbaarheid Het kennelijke doel Artikel 261 lid 2 Sr: smaadschrift Inleiding Ratio legis van art. 261 lid Geschriften en afbeeldingen Inleiding Geschriften Afbeeldingen Verspreiden en openlijk tentoonstellen of aanslaan Inleiding Verspreiden Openlijk tentoonstellen of aanslaan Smaadschrift door middel van geluidsdragers Slotopmerkingen 149 Hoofdstuk 8 Artikel 262 Sr: laster Inleiding Beknopte wets- en rechtshistorische schets Het feit dat met de waarheid strijdt Wetende dat (het telastegelegde feit strijdt met de waarheid) Inleiding Rechtshistorie van wetende dat 154

8 Inleiding Wetende dat : algemeen Wetende dat en laster Eigen opvatting De verhouding tussen smaad en laster in verband met de klacht en het opportuniteitsbeginsel Artikel 265 Sr Inleiding Korte wetshistorische schets en de huidige regeling volgens art. 265 Sr Het problematische karakter van art. 265 Sr 163 Hoofdstuk 9 Artikel 268 Sr: lasterlijke aanklacht Inleiding Beknopte wetshistorie Ratio legis van artikel 268 Sr De bestanddelen van art. 268 Sr Inleiding Tegen een bepaald persoon Een valse klacht of aangifte Bij de overheid schriftelijk inleveren of in schrift doen brengen Opzet en de lasterlijke aanklacht Lasterlijke aanklacht, smaad en aangifte van een niet gepleegd strafbaar feit Inleiding Smaad en art. 268 Sr Art. 188 Sr en art. 268 Sr 179 Hoofdstuk 10 Artikel 270 Sr: een bijzondere vorm van strafbare belediging Inleiding Wetsgeschiedenis van artikel 270 Sr Het huidige artikel 270 Sr 187 Hoofdstuk 11 Artikel 266 Sr: eenvoudige belediging Inleiding Elke opzettelijke belediging Inleiding Beledigend karakter Inleiding HR , W. 7764: Kraai De context van de uitlating Vier grondtypen van eenvoudige belediging Inleiding Formele eenvoudige belediging, minachting uitdrukkend Geen scheldwoorden, wel minachting 199

9 Materiële eenvoudige belediging Kritiek op niet-zedelijk gebied, grievend verwoord Inleiding Beledigende kritiek op politici en ambtenaren Minderheden en belediging Enkele conclusies Het opzet op de belediging Elke belediging die niet het karakter van smaad of smaadschrift heeft Inleiding De materieelrechtelijke verhouding tussen eenvoudige belediging en smaad Procesrechtelijke aspecten Eenvoudige belediging, smaad en de klacht Het slachtofferschap van eenvoudige belediging Overige bestanddelen van artikel 266 Sr Inleiding In het openbaar Inleiding In het openbaar opruien Eenvoudige belediging in het openbaar Mondeling, bij geschrift of afbeelding Iemand in zijn tegenwoordigheid beledigen Inleiding In zijn tegenwoordigheid Eenvoudige belediging door feitelijkheden Inleiding Korte wetsgeschiedenis Feitelijkheden Het beledigend karakter van de feitelijkheid Toezenden of aanbieden Een korte excursie: aan eenvoudige belediging verwante bepalingen in lagere regelgeving 245 Hoofdstuk 12 Artikel 267 Sr: strafverhoging en ambtshalve vervolging Inleiding Artikel 267 sub 1 Sr: het openbaar gezag, een openbaar lichaam en een openbare instelling Inleiding De strekking van art. 267 sub 1 Sr Het openbaar gezag Een openbaar lichaam en een openbare instelling Artikel 267 sub 2 Sr: een ambtenaar gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van de bediening Inleiding Een ambtenaar Inleiding Ambtenaar in de zin van art. 267 sub 2 Sr 259

10 Een beperkt ambtenaarbegrip Buitenlandse ambtenaar en belediging Gedurende of ter zake van de rechtmatige uitoefening van zijn bediening Ambtshalve vervolging: processuele aspecten Artikel 267 sub 3 Sr: de belediging van het hoofd of lid van de regering van een bevriende staat Inleiding Wetsgeschiedenis en ratio legis van art. 267 sub 3 Sr Samenloop tussen de belediging van Titel XVI Sr en de belediging van art. 118 Sr Het hoofd of een lid van de regering van een bevriende staat Art. 166a Sv: een bijzondere klachtprocedure 280 Deel III Een verantwoord gebruik van de vrijheid van meningsuiting Hoofdstuk 13 Het EVRM en de strafbare belediging Inleiding Vrijheid van expressie Het Straatsburgse toetsingskader en -model Eigen beslissingsruimte of Europese norm? Inleiding Eigen beslissingsruimte Bijdrage aan het publieke debat Het publieke debat en de belediging Inleiding Strafbare belediging en politie zaken: meningen zijn grotendeels vrij Politieke kritiek of ook andere onderwerpen van maatschappelijk belang? Grenzen aan de vrijheid van meningsuiting in verband met belediging Slotopmerkingen 307 Hoofdstuk 14 Artikel 261 lid 3 Sr Inleiding Handelen tot noodzakelijke verdediging Inleiding Art. 261 lid 3 Sr en art. 41 lid 1 Sr Welke en wiens belangen mogen worden verdedigd? Voorzover gehandeld tot noodzakelijke verdediging Te goeder trouw de waarheid aannemen en handelen in het algemeen belang Inleiding Te goeder trouw de waarheid aannemen Inleiding 316

11 Rechtshistorie: van geoorloofd inzigt tot het te goeder trouw hebben kunnen aannemen Geoorloofd inzicht Klaarblijkelijk handelen Wetswijziging: te goeder trouw Objectieve goede trouw De goede trouw en de waarheid: onderzoeksplicht Algemeen belang Inleiding Belangenafweging Excursie: het algemeen belang in civilibus; een beknopt overzicht van civiele rechtspraak Het algemeen belang in de sleutel van de vrijheid van meningsuiting Slotopmerkingen: het algemeen belang in het licht van Straatsburg 340 Hoofdstuk 15 Artikel 266 lid 2 Sr: het oordeel over de uitvoering van de publieke taak Inleiding De behartiging van een openbaar belang Artikel 266 lid 2 Sr en het EVRM 347 Hoofdstuk 16 Enkele algemene vraagstukken inzake de excepties Inleiding Het juridische karakter van de excepties Inleiding Rechts- en wetshistorische opmerkingen Bewijs- of kwalificatieuitsluitingsgronden? Het citeren van beledigingen door anderen geuit Strafbare belediging en de kunstexceptie 358 Deel IV Slotbeschouwing Hoofdstuk 17 Van reputatieroof en erediefstal; enkele beschouwende opmerkingen over de strafbare belediging Inleiding De beschermde rechtsbelangen 1: het berip eer Inleiding Eer en sociale controle Inleiding Belediging als vorm van sociale controle De eer als sociale status Schuld en schande Vernedering Juridische aspecten aan het eerbegrip 374

12 Inleiding De ideële eer De eer gedemocratiseerd De beschermde rechtsbelangen 2: het juridische begrip eer Inleiding Opvattingen van de (ontwerp) wetgever Opvattingen in de literatuur Facet-eer Het eerbegrip in de overige beledigingsbepalingen van het WvSr Inleiding Belediging en de artt en Sr Belediging en art. 137c Sr Inleiding Het eerbegrip van art. 137c Sr De jurisprudentiële invulling van het bestanddeel beledigend in art. 137c Sr; enkele opmerkingen Eén titel voor strafbare belediging? Tenslotte: de zin van strafbaarstelling 399 Samenvatting 403 Summary 411 Literatuur 413 Jurisprudentieregister 426

13 AA Ars Aequi aantek. aantekening A.-G. advocaat-generaal APV algemene politie verordening art. artikel artt. artikelen AWR Algemene Wet inzake Rijksbelastingen bew. bewerkt bijv. bijvoorbeeld BNB Beslissingen in belastingzaken; Nederlandse belastingrechtspraak BW Burgerlijk Wetboek Cie. commissie CP Code Pénal curs. cursivering CW Crimineel Wetboek DD Delikt en Delinkwent diss. dissertatie ECRM Europese Commissie voor de Rechten van de Mens EHRM Europese Hof voor de Rechten van de Mens EOV Europees Verdrag betreffende de overdracht van strafvervolging et al., et alia, e.v. en volgende EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Gem. wet Gemeentewet G.O. Gewijzigd ontwerp GW grondwet herz. dr. herziene druk HMG Hoog Militair Gerechtshof HR Hoge Raad IVBPR Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Poltieke Rechten j juncto KB Koninklijk Besluit KG Kort geding LBR Landelijk Buro Racismebestrijding MvA Memorie van Antwoord MvT Memorie van Toelichting NBW Nieuw Burgerlijk Wetboek NJ Nederlandse jurisprudentie NJB Nederlands juristenblad NJCM Nederlands Juristen Comite voor de Mensenrechten o.c opere citato OM openbaar ministerie ogepl. ongepubliceerd O.R.O. oorspronkelijk regeringsontwerp P.-G. procureur-generaal Rb rechtbank regl. reglement RM Themis Rechtsgeleerd Magazijn Themis

14 R.O. Wet op de rechterlijke organisatie r.o. rechtsoverweging Rv Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering S. staatsblad Sr. Wetboek van Strafrecht Str Gb Strafgesetzbuch Sv Wetboek van Strafvordering TvS Tijdschrift voor strafrecht VV voorlopig verslag W. Weekblad van het recht WAHV Wet adminstratieve handhaving verkeersvoorschriften WOB Wet Openbaarheid van Bestuur WODC Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum WvMSr Wetboek voor Militair Strafrecht WvSr Wetboek van Strafrecht WvSv Wetboek van Strafvordering WVW Wegenverkeerswet WWM Wet wapens en munitie