Een goed opmerker zal op een groot aantal poststukken aantekeningen zien staan die over het algemeen niet door de afzender hierop zijn geplaatst.

Transcriptie

1 H O O F D S T U K 1 1 P O S T A L E B E R I C H T E N Een goed opmerker zal op een groot aantal poststukken aantekeningen zien staan die over het algemeen niet door de afzender hierop zijn geplaatst. De personeelsleden van PTT, TPG, dan wel TNT Post (en hun collega s in het buitenland) kenden en kennen een redelijk aantal interne mededelingen om collega s te verwittigen, dat er iets is met het in behandeling genomen poststuk. Meestal kleinigheidjes van zakelijke aard, met de hand geschreven of door middel van een stempel aangebracht. En ook bepaalde apparatuur brengt, zonder menselijke tussenkomst, mededelingen aan op poststukken. De meeste mededelingen voor de ontvanger van het poststuk of een bericht aan de afzender bij retourzendingen worden ook door de posterijen via stempels en/of etiketten aangebracht en spreken meestal voor zichzelf. De streepjescode en de PRIC vormen een verhaal apart en wordt dan ook speciaal behandeld. Zij hangen samen met de automatisering van de postverwerking. De eerste fase van vervanging van het handwerk werd in Nederland al vroeg ter hand genomen. De T R A N S O R M A SORTEERMACHINE werd in 1931 in gebruik genomen op het Rotterdamse Hoofdpostkantoor. TRAN sporteren SOR teren M Marchant uitvinder A Andriessen producent Bij de Transorma was nog sprake van mechanisatie, een voorloper van de automatisering. De letters op de envelop geven aan wie de machine bediende. BBF Deel 3-11 pagina 1

2 Tot de oude en al lang niet meer gebruikte postale aanduidingen behoort het bestellersstempel, een rechthoekje met daarin een letter en een getal, de code van de desbetreffende postbesteller. Het is hier slechts vaag zichtbaar. Ook het aankomststempel is al lang niet meer in gebruik. Het staat hier linksonder op het postwaardestuk. Zo n aankomststempel levert soms verrassende informatie. Uit vergelijking van vertrekstempel en aankomststempel blijkt dat de kaart de route in zo n 12 uur heeft afgelegd. (Er was wel tijdverschil tussen het buurland en Nederland, dat kon oplopen tot 1 uur en 40 minuten.) Er staat hier toch wel een topprestatie als men bedenkt dat de kaart eerst per handkar naar het 5 km van Ruhrort gelegen station van Duisburg moest worden gebracht. Daarna ging het met de Cöln-Mindener Eisenbahn naar Emmerich, waar ongetwijfeld enig oponthoud plaats had. In Nederland moest de post nog eens minimaal twee keer worden overgeladen door wisseling van spoorwegmaatschappij. Ter vergelijking: voor de priority post van Nederland naar Duitsland staat nu officieel 2 tot 3 werkdagen. Veel gebruikt zijn de stickers die op onbestelbaar of verkeerd bezorgde post worden geplakt die retour wordt gezonden. Stukken waarvoor de besteller moet aanbellen krijgen soms een herkansing voordat de post het opgeeft. BBF Deel 3-11 pagina 2

3 Het zal je toch gebeuren, een belangrijke zakenbrief supersnel per vliegtuig van Tokio naar Schiphol, exprès verzonden en dan gaat het in de laatste kilometers toch nog mis. Bij de post kunnen ze er niet onderuit om een verklaring te geven! Mededeling die kan worden aangebracht op (pakket) zendingen naar landen buiten de Europese Unie (en ingevuld krijgt men het alleen daar te zien). BBF Deel 3-11 pagina 3

4 In 1970 geraakte een postauto in het Damsterdiep, tussen Groningen en Appingedam. Deze brief was bij dit ongeval betrokken. Tegenwoordig wordt de post in Nederland geheel automatisch verwerkt. Een nietbestaande postcode (3243 was de juiste) wordt direct ontmaskerd. De ontvanger zou er goed aan doen de afzender mede te delen dat diens adressenbestand niet deugt, maar er zijn ook directer methoden om dat aan te geven... BBF Deel 3-11 pagina 4

5 ENKELE BELANGRIJKE ASPECTEN VAN DE AUTOMATISERING VAN HET POSTVERKEER IN NEDERLAND NA Vanaf 1978 werd in de toenmalige expeditieknooppunten begonnen met het aanbrengen van een sorteerindex (SIX), een vertaling van de postcode tot een lineaire index, die door de sorteermachine kan worden gelezen. Aanvankelijk werd de SIX aangebracht met handindexeermachines (HIA), waarbij een typist(e) de postcode las en intikte. De machine vertaalde deze vervolgens in een oranje streepjescode en printte deze op de envelop. De SIX die met de HIA is aangebracht is herkenbaar aan een KPK (kodeerplaatskenmerk), een getal voorafgegaan door twee of drie letters (sinds 1986), waaraan men kan zien waar de indexering plaats vond. De SIX en (binnen het ovaal) het KPK, afkomstig van het EKP Utrecht (1995). Postcode 3241 XA. Nog met de HIA. De SIX aangebracht met de ALIMA (1994). De twee linkse streepjes geven de betreffende ALIMA aan. De postcode is identiek aan de bovenstaande. Vanaf 1981 werden automatische lees en indexeermachines ingezet (ALIMA S), die alleen getypte en gedrukte adressen konden lezen. De SIX werd nu op de envelop gespoten en in 1994 werd de OVIS of videocodering ingevoerd. De adressen die de leesmachine niet zelf kan lezen (maar hij kan véél) worden op een videoscherm getoond en kunnen handmatig worden ingevoerd. Inmiddels is de SIX gemoderniseerd en omgezet in een tweedimensionale streepjescode met 52 streepjes, waarin meer informatie zit dan alleen de postcode. In de 6 nieuwe sorteercentra waarin tegenwoordig alle normale post terecht komt gebeurt het lezen, printen en sorteren in één grote machine. Een SIX uit 1995 op een uit Frankrijk binnengekomen brief. De code is (van rechts naar links) vrij eenvoudig te herkennen als eveneens Daarna volgt EE.. De 5 linkse streepjes geven de gebruikte OVIS en de VCP (videocodeerplaats) aan. Op poststukken die niet of niet direct geïndexeerd kunnen worden kan een IX (indentificatieindex) worden aangebracht, een soort voorlopig kenmerk, waardoor het poststuk op zijn verdere weg toch herkenbaar blijft. De IX (45 streepjes) kan alsnog worden gevolgd door een SIX, maar er zijn ook stukken die al of niet per ongeluk zijn voorzien van 2 x een SIX. BBF Deel 3-11 pagina 5

6 DE PRIC Poststukken gaan, voorzien van de SIX, van het sorteercentrum van aanlevering naar her sorteercentrum van aflevering. Eind 90-er jaren begon men dáár de poststukken te voorzien van een in zwart geprinte procesinformatiecode, de PRIC. Hierin staat informatie voor de bestelling. De inhoud en samenstelling van deze PRIC is een aantal malen veranderd. PRIC met voor de leek weinig herkenbare informatie. De postcode is niet te zien, wel de letter N van sorteercentrum Nieuwegein (juli 2000). Sorteercentrum Zwolle en postcode (de cijfers) in de PRIC zichtbaar (augustus 2000). PRIC met herkenbaar het sorteercentrum Zwolle en (op één letter na) de postcode (december 2002). Deze PRIC s werden dus in het sorteercentrum van aflevering aangebracht. Het linkerdeel geeft de uitgangen van de sorteermachines aan, waarbij de letters B, G en R de sorteerprioriteit (blauw, geel, rood) voorstellen. Het rechterdeel is de instraateenheid, de uitsortering per bestelkantoor. Tot november 1999 bestond de PRIC uit 3 delen: het linkerdeel was de instraateenheid, daarna volgde een letter die het sorteercentrum aangaf en daarna twee posities voor het zakkenrek. Aangezien er tegenwoordig moderner, met containers, wordt gewerkt, was dat systeem achterhaald. PRIC uit november Bij dit (nog zeer onvolledige) overzicht is gebruik gemaakt van de artikelen van F.S.J.G Hermse in het Maandblad Filatelie van september 1999, maart 2000, juni 2002 en september BBF Deel 3-11 pagina 6

7 DE PRIC In februari 2002 wordt begonnen met het aanbrengen van een tweede PRIC, nu in het sorteercentrum van aanlevering. Een tijdlang, ook in 2003 komen veel poststukken voor met de oude (rechts) en de nieuwe PRIC (links). Dubbele PRIC s, respectievelijk van Nieuwegein naar Rotterdam (december 2002), van Zwolle naar Zwolle (december 2002) en van Duitsland naar Rotterdam (augustus 2002). De internationale post wordt doorgaans verwerkt in Amsterdam of Rotterdam en krijgt daardoor dezelfde PRIC als post die vanuit het rayon van het betreffende sorteercentrum wordt aangevoerd. Inmiddels is de nieuwe PRIC verhuisd naar rechts en de oude verdwenen. Doordat niet alle sorteercentra even snel en niet alle machines binnen een sorteercentrum tegelijk worden veranderd komen allerlei overgangsvormen langdurig voor. De nieuwe PRIC is een open boek voor de ontvanger. De eerste letter is het sorteercentrum (van aanlevering), dan volgt het nummer van de leesmachine en daarna een letter. Vervolgens de postcode en (maar lang niet altijd) het huisnummer. In de allernieuwste PRI- C s zien we dat de letter achter de machine wordt verdubbeld (dus PP enz.) Machine 10 in Zwolle heeft bij de eerste poging ( P = primair) de postcode kunnen lezen. (juli 2003) Machine 11 in s Hertogenbosch heeft pas bij de tweede poging ( S = secundair) de postcode en het huisnummer herkend. (december 2003) Machine 08 in Zwolle heeft pas na vertoning op het videoscherm (V) de postcode in kunnen voeren. (oktober 2002) Machine 05 in Rotterdam heeft bij de eerste poging de postcode en het huisnummer kunnen lezen. Nu met de nieuwe aanduiding PP (juli 2003). BBF Deel 3-11 pagina 7

8 De machinaal gemakkelijkst leesbare post is die met een door de klant voorgedrukte code, de klantindex (KIX). TPG Post biedt aan de (groot)gebruikers hiervan dan ook de meeste korting. In de PRIC is een en ander te herkennen aan de letter K (of KK). En hij kan zelfs op z n kop gelezen worden! De verhuisservice consumenten maakt het mogelijk dat de post een maand lang gratis wordt doorgestuurd naar het nieuwe adres. De post wordt (in dit geval in Amersfoort) onderschept, van een verhuissticker voorzien (inderdaad, met een streepjescode) en voorzien van de aanduiding (HERSTELPOST) naast de PRIC doorgezonden naar het nieuwe adres. BBF Deel 3-11 pagina 8

9 Anno 2007 is het systeem verder uitgebreid en vervolmaakt. Een PRIC die het volledige traject heeft doorlopen bestaat uit 16 karakters. Na de letter van het sorteercentrum en de twee cijfers van de machine volgen de letters van het softwareprogramma (codeermiddel) waarmee achtereenvolgens de postcode, het huisnummer en de eventuele toevoeging aan het huisnummer zijn herkend. Daarna volgen 6 karakters voor de postcode van de geadresseerde en de (maximaal drie) cijfers van het huisnummer. De laatste ruimte is voor een eventuele toevoeging aan het huisnummer. T de postcode en het huisnummer zijn herkend door het derde codeermiddel (Tertiary( Q de postcode is herkend door het vierde codeermiddel )Quartery). Inmiddels is ook de F van Fifth waargenomen. De V geeft aan dat het huisnummer handmatig, na vertoning op een videoscherm, is ingevoerd. De H van hexair, het zesde codeermiddel. Tenslotte een combinatie van drie codeletters voor een adres op nummer 1a. Ook de codeletters A, E en N komen voor. In dit bestek kunnen we niet uitputtend op alle mogelijkheden ingaan. Ook valt op dat er zowel hoofdletters als kleine letters worden gebruikt, afhankelijk van de gebruikte printer. De I vóór de PRIC is de nieuwste aanwinst. Dit teken wordt aangebracht in het bestelkantoor, waar de poststukken geheel automatisch worden gesorteerd in de juiste volgorde voor de bestelling. De informatie hiervoor staat uiteraard in de oranje streepjescode. De letter I staat meestal net niet op dezelfde hoogte als de overige karakters, waaraan te zien is dat hij niet gelijktijdig is aangebracht. Voordat de postbestelling bij u in de brievenbus valt zijn de niet-gecodeerde stukken er handmatig tussengevoegd. Op de volgende pagina een tweetal voorbeelden. BBF Deel 3-11 pagina 9

10 Post uit het buitenland komt soms met en soms zonder code uit dat land Nederland binnen. Hier een korte uit België en een lange uit de Verenigde Staten (45% van de ware grootte). Tenslotte een postale mededeling uit de tijd dat post, telefoon, telegraaf en postgiro onder hetzelfde staatsbedrijf vielen en rijksinstellingen portvrijdom genoten. In de envelop zat een formulier om zich op te geven voor het docentenspreekuur n.a.v. het paasrapport dat ouders (op Goeree-Overflakkee) portvrij terug konden sturen. Hoe het in Arnhem kwam? Wie het weet mag het zeggen... BBF Deel 3-11 pagina 10