H O O F D S T U K FRANKEERMACHINE- STEMPELS

Transcriptie

1 H O O F D S T U K 4 FRANKEERMACHINE- STEMPELS Eigenlijk is de titel van dit hoofdstuk onjuist en moet die veel langer zijn. We behandelen namelijk eerst de stempelfrankering, dan de daaruit voortkomende modernere verzendmethoden van grote partijen post en tenslotte datgene wat in de titel staat. De reden voor het samenvoegen van verschillende dingen in dit ene hoofdstuk ligt in het feit dat de auteur van de eerste editie van deze cursus dit zo heeft bedacht en het heeft zo zijn bezwaren een eenmaal gekozen indeling van de stof uit elkaar te halen. En natuurlijk zijn de behandelde frankeermethoden wel familie van elkaar... Naast het frankeren door middel van postzegels en/of automaatstroken is er ook een aantal mogelijkheden om via een hand of machinestempel tot het voldoen van de frankeerkosten te komen. Voor de gelijktijdige verzending van grotere aantallen poststukken per aanbieding kon en kan men met de PTT, later TPG of TNT Post afspraken maken en deze partijen tegen gereduceerd tarief laten bezorgen. Het begon in Nederland indertijd met het aanbieden van partijen van meer dan 250 poststukken aan het postkantoorloket. Er werd een gereduceerde prijs afgesproken en dat bedrag werd via een stempel in rode inkt op de poststukken aangebracht (afbeeldingen op volgende pagina). Daarna kon men bij de posterijen ook kortingen bedingen op de bezorging van regelmatig verschijnende tijdschriften, kranten e.d. Op het verzendetiket werd dan vermeld Frankering bij abonnement Op zeker moment moest hier ook nog de woonplaats van de afzender worden vermeld. Later werd dit gewijzigd in de vermelding Port Betaald, aanvankelijk met vermelding van het kantoor waar aanbieding en betaling plaats vonden. Het Port Betaald kan zelfs al door de drukker op de bedrijfsenveloppen worden gedrukt als men zeker is van vele zendingen. BBF Deel 3-4 pagina 1

2 Na dit handstempeltje uit 1939 (vergeet niet de nu komisch aandoende nietfilatelistische tekst te lezen!) konden op de grote kantoren de stukken ook machinaal worden afgestempeld. Tot in de 70-er jaren werd hiervan gebruik gemaakt. Nadat de verzendkosten per stuk waren vastgesteld moest de afzender de kosten contant betalen, in baar geld. Deze baarfrankering werd door de posterijen officieel roodfrankering genoemd, omdat de afstempeling van deze stukken machinaal en met rode inkt gebeurde. Dat men later andersoortige frankeringen in dezelfde kleur ook roodfrankeringen is gaan noemen heeft tot misverstanden geleid. BBF Deel 3-4 pagina 2

3 De poststukken werden als partijpost voorgesorteerd bij het postkantoor aangeboden, met op de poststukken de vermelding Frankering bij abonnement. De totaal kosten werden aan het loket betaald. Om controle mogelijk te maken moest worden vermeld waar deze kosten werden betaald. Later werd de vermelding Frankering bij Abonnement vervangen door Port Betaald eveneens met vermelding van het kantoor waar de betaling plaats vond. Voor de poststukken, bestemd voor het buitenland, werd Port Payé toegevoegd. Natuurlijk werd handig gebruikt gemaakt van de reclamemogelijkheden. Het afstempelen gebeurde zowel machinaal als met de hand. Maar ook de drukker kon de vermelding reeds in zijn lay-out opnemen (volgens standaardmodel). Ook in andere landen komen we dergelijke zaken tegen, soms op een sticker. BBF Deel 3-4 pagina 3

4 Bij grote aantallen biedt TNT Post tegenwoordig kortingen aan als het bedrijf de adressen voorziet van een door de sorteermachine direct leesbare code (de KIX, zie hoofdstuk 11). Verdere mogelijkheden om post zonder frankeerzegels te versturen zijn (afgezien van de vroegere DIENST brieven) de zogenaamde Antwoordnummers De dienstbrief viel indertijd onder de portvrijdom (zie hoofdstuk 6) en bij de antwoordnummers wordt het frankeertarief achteraf betaald door de bezitter van dat antwoordnummer. Een variatie op de tekst port betaald is het opplakken van een zegel (geen postzegel!) met dezelfde tekst. De bedoeling is te voorkomen dat het poststuk als reclamedrukwerk ongelezen bij het oud papier terechtkomt. Een brief met een kleurige zegel als blikvanger krijgt een beter lot (althans dat hoopt de verzender). Ook het gebruikte stempel wijkt af: geen datum en geen aanduiding sorteercentrum. Onder de sticker van Maltapost op deze kleurige folder uit Oostenrijk zit een sticker van een particulier postbedrijf, dat voor zijn internationale bezorging in zee is gegaan met een nationaal postbedrijf dat goedkope internationale tarieven hanteert. Het Duitse postorderbedrijf lost het (met medewerking van de Deutsche Post) weer anders op. Het plakt speciale reductiezegels (normaal drukwerk is 0,45) en stempelt ze zelf af met datum, plaats en duidelijke reclamevlag. Ten overvloede staat er ook nog eens de tekst Entgelt bezahlt, oftewel Port betaald. Dit was nog maar een kleine selectie uit de talloze mogelijkheden voor verzending van grote partijen post! BBF Deel 3-4 pagina 4

5 De stempelfrankering zoals afgebeeld op pagina 2 bestaat niet meer, maar sinds 1921 bestaan er frankeermachines, waarmee bedrijven en instellingen die veel en soms ook qua gewicht en bestemming veelsoortige post moeten versturen snel en met korting kaarten, brieven en zogenaamde buspakjes kunnen frankeren. De tijden dat iemand van de PTT langs kwam en het telwerk van de machine kwam opnemen (geheel vergelijkbaar met de gas en de watermeter) zijn voorbij. De moderne machines worden via internet afgelezen. De verschillende machinemerken (zie pagina 8) maken het mogelijk zich hierin te specialiseren. Naar het type MACHINE, Naar het type gebruiker, bijvoorbeeld GEMEENTESTEMPELS, THEMATISCH, naar de tekst of afbeelding. BBF Deel 3-4 pagina 5

6 Aan de gebruikers werd toegestaan om links, naast het frankeerstempel, het logo van de betreffende afzender te plaatsen of op die plaats wisselende teksten te gebruiken die op het bedrijf van toepassing zijn. Voor verzamelaars is dit interessant vanwege de grote mogelijkheden bij het thematisch verzamelen. Bovenstaand stempel zou niet misstaan in een verzamel over uw tuintje, maar ook voor de metaalbewerking is er iets voor uw gading. Maar misschien voelt u wel meer voor het thema Europese eenwording. Zo niet, dan hebben we nog iets voor het thema huis en haard. BBF Deel 3-4 pagina 6

7 Denk niet dat frankeermachinestempels iets zijn van de laatste tijd. Al in 1921 werd deze wijze van frankering internationaal toegestaan. Vóór 1930 zijn ze nog niet zo talrijk, wat moeilijker te vinden en uiteraard iets prijziger... De fabrikanten van de frankeermachines gebruiken uiteraard hun eigen product...en doen de olifantenverzamelaar er ook nog een plezier mee. Het is onjuist om frankeermachinestempels aan te duiden als roodfrankeringen. In Duitsland zijn ze tegenwoordig blauw en elders treffen we ook nog andere kleuren aan. Op de volgende pagina staat een artikeltje dat nog dateert uit de periode dat we in guldens dachten (en rekenden). Een aantal opmerkingen uit de tekst is inmiddels achterhaald door de tijd, maar voor degene die zich verder in de frankeermachinestempels wil verdiepen bevat het artikel ongetwijfeld nuttige informatie. BBF Deel 3-4 pagina 7

8 R O O D A F S T E M P E L I N G E N W.H.A. van Hoof Gemert De laatste jaren wordt door filatelisten nogal gesjouwd met dozen en plastic zakken. De inhoud bestaat dan veelal uit enveloppen met daarop als frankering geen postzegels maar frankeermachinestempels, die kortweg roodstempels worden genoemd. Een roodstempel is dus duidelijk geen postzegel, maar ook geen vervanger van de postzegel. Het is gewoon een stempel in rode inkt, dat door bedrijven wordt gebruikt als frankering om het tijdrovende postzegels plakken te vermijden. Men heeft geen voorraad postzegels meer nodig, omdat men de machine op elk gewenst frankeerbedrag kan instellen, althans, tot het op de machine mogelijke maximale bedrag. Bij een driecijfer machine is dat tot en met f 9.99 en bij een viercijfer machine tot en met f Op dit ogenblijk zijn in Nederland zeven merken stempelmachines in gebruik, n.l., 1. FRAMA (FM) 2. FRANCOTYPE (FR) 3. HASLER (HR) 4. KRAG (KR) 5. RONEONEOPOST (RN) 6. PINEYBOWES (PB) 7. POSTALIA (PR) In het verleden zijn er nog acht andere machinemerken geweest, maar die zijn verdwenen, of omdat ze niet voldeden of, omdat ze te duur waren. Voordat een machine van een bepaald merk in het Nederlandse Postwezen wordt toegelaten, wordt deze uitgebreid door de PTT getest. Pas na haar officiële toestemming wordt het gebruik toegestaan door vermelding in een PTT Dienstorder. Meestal wordt dan door de fabrikant een handelshuis gezocht, dat der verkooprechten voor Nederland verkrijgt. Het roodstempel bestaat gewoonlijk uit drie delen, t.w., 1. Het rechter gedeelte is het WAARDESTEMPEL 2. Het middelste gedeelte is het DATUMSTEMPEL 3. Het linkergedeelte is de VLAG Vroeger kwamen de stempels 2 en 3 wel eens in omgekeerde volgorde voor, waarbij de vlag dus het middengedeelte vormde. Alhoewel dit tegenwoordig verboden is, zijn er nog steeds enkele verouderde machines in gebruik en wordt het oogluikend toegestaan. De vorm van het waarde en datumstempel wordt vastgesteld door de fabrikant in samenspraak met de PTT. In het waardestempel staat uiteraard allereerst het noodzakelijke frankeertarief vermeld van het te verzenden poststuk. Daarboven staat de landsnaam, b.v. Nederland en onderaan staat eerst de afkorting van het machinemerk, b.v. FM voor FRAMA of FR voor FRANCOTYPE, gevolgd door het machinenummer, dus elke machine heeft een eigen nummer. In het datumstempel staat de dagtekening van de verzending van het poststuk en tegenwoordig ook (verplicht) het postbusnummer of het adres van de afzender, inclusief de postcode. Ook hier zijn nog steeds oudere machines in gebruik waar dit nog niet is ingevoerd. De vlag, dus het linker deel, is voor filatelisten van het meeste belang. Hierin kan het bedrijf of de instelling die de machine gebruikt allerlei informatie kwijt en vooral die informatie die bestemd is voor het grote publiek. Veelal hebben de diverse overheden een wapenvlag, b.v. gemeenten, provincie en waterschappen. Ook gebruikt de overheid nogal wat opvoedkundige slogan s als b.v. Wees Wijs met Water, Denk aan het Milieu, Brand voorkomen is beter dan brand blussen, enz.enz. Bedrijven maken meestal gebruik van hun firma embleem en/of logo, vaak aangevuld met een leuze waarin de aard of de sterkte van het bedrijf tot uitdrukking wordt gebracht. De bioscoopbond doet dat met Samen naar de film, ja, gezellig en Postalia (inderdaad de stempelmachine PR) heeft als slogan Tienduizend brieven per uur Kortom in deze vlaggen zitten vele mogelijkheden die mogelijk veel beter benut kunnen worden. Veel bedrijven gaan er tegenwoordig toe over om geen vlag meer te plaatsen omdat de meeste van dat soort gegevens reeds voorgedrukt zijn op de enveloppe. De vlag en de enveloppe gegevens lopen dan in elkaar wat een slordige indruk maakt. Toch blijft het jammer dat de mogelijkheden van de vlag zo weinig worden uitgebuit, terwijl zij zo veelzijdig zijn. BBF Deel 3-4 pagina 8