Sorteren zonder postale code in het adres Postcode als postaal codesysteem. Inhoudsopgave. Inleiding

Transcriptie

1 Sorteren zonder postale code in het adres Inhoudsopgave Inleiding 1 Waarom een nieuw codesysteem? 2 De opbouw van de nieuwe code 3,4 Administratieve voorbereidingen 5 Postcode reclamecampagnes 6 Uitgifte van het Postcodeboek 7 Postcodezegels en postcodekaarten 8 Postcodestempelvlaggen 9,10 Administratieve postcodestempels 11 Postaal gebruik van de postcode 12 Project Briefpost Allerlei postcodetoepassingen 14,15,16 Literatuur 17,18,19 Inleiding Vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw hebben de Nederlandse Posterijen gemechaniseerde postale systemen ontwikkeld en in gebruik genomen (afb. 1, 2) om de toenemende hoeveelheid poststukken sneller te sorteren en zo te besparen op de arbeidskosten. Snelheidsbepalend daarbij was de omzetting van de plaats bestemming in een voor de sorteermachine te begrijpen grootheid. In de adressen was toentertijd nog geen postale code opgenomen welke kon dienen als stuurgrootheid voor het sorteerproces. De operator moest de plaats van bestemming lezen en daarna handmatig de juiste toetsen op een toetsenbord indrukken. 1 Afb. 1 Poststuk uit 1962, als uitgaande post gesorteerd door de Transorma machine te s-gravenhage (te herkennen aan de rode letters HL). De operator las de plaats van bestemming (Haarlem) en toetste de daarbij behorende sorteercode in op een toetsenbord Afb. 2 Poststuk uit 1967, als uitgaande post gesorteerd in Rotterdam (zwarte matrix index) en als inkomende post door de Transorma machine te s-gravenhage (te herkennen aan de rode letters UL). De operators lazen in beide gevallen weer de plaats van bestemming (den Haag) en toetsten de daarbij behorende sorteercode in op een toetsenbord

2 Waarom een nieuwe codesysteem? Naar een grotere sorteerdiepte Met de invoering van het viercijferige postnummer rond 1966 werd voor het eerst een postale code opgenomen in het adres. Maar het postnummer was vooral ingevoerd ten behoeve van het zelf afbundelen van post door grootgebruikers die daardoor een tariefkorting kregen. Voor sorteerdoeleinden hadden de postnummers het bezwaar dat ze gebaseerd waren op een postale organisatie met z.g. bestelkringen. Elke wijziging in een bestelkring bracht een verandering in de postnummers met zich mee. Verder gaven de postnummers te weinig informatie over de bestelzijde. In het sorteerproces werd er dan ook weinig gebruik van gemaakt omdat de sorteerdiepte (= het aantal codeposities) te gering was (afb. 3). Meer sorteerdiepte geeft een vergroting van de sorteermogelijkheden. De periode kenmerkte zich door een aanzienlijke postale schaalvergroting met de bouw van elf nieuwe Expeditieknooppunten. In de expeditieknooppunten werden allerlei technische hulpmiddelen voor het automatisch verwerken van de post in gebruik genomen. Omdat de stand der techniek toentertijd automatisch sorteren mogelijk maakte, was de invoering van een nieuwe postale code een noodzakelijke randvoorwaarde. En zo werd in 1978 een uit zes posities bestaande code in gebruik genomen (afb. 4). Afb. 3 Poststuk met bestemming s-gravenhage Met het postnummer wordt een sorteerdiepte tot op vier niveaus (= woonplaats) bereikt. Afb. 4 Poststuk met bestemming 2501 CP s-gravenhage. Met de nieuwe postale code wordt een sorteerdiepte tot op zes niveaus (= woonhuis) bereikt.

3 Opbouw van het systeem 1977 De opbouw van de nieuwe code. In de tweede helft van de jaren 70 werden door PTT voorbereidingen getroffen voor de invoering van een alfanumeriek codesysteem. Alfanumeriek wil zeggen dat die code zowel uit letters (de alfa s, A) als uit cijfers (de nummers, N) bestaat. De nieuwe code kreeg de vorm: NNNN AA Bij het opstellen van de nieuwe postale code voegde PTT niet eenvoudig een aantal letters toe aan bestaande postnummers maar er werd een totaal nieuw systeem ontworpen. Daartoe werd ons land opgedeeld in negen grote gebieden. Deze werden op hun beurt weer onderverdeeld in voorsorteergebieden (VG en). Elk VG kreeg een tweecijferig nummer: de eerste twee cijfers van de nieuwe code (afb. 5). In elk voorsorteergebied werden één of twee grotere plaatsen aangewezen als voorsorteercentrum (VC). Deze voorsorteercentra ontvingen de bundels poststukken afkomstig van de automatische sorteermachines. Met het derde en vierde codecijfer werden de woonplaats of een bepaalde wijk in een woonplaats gekenmerkt. De twee letters tenslotte markeerden een groep van maximaal 25 percelen. Met de nieuwe code werd een uiteindelijke sorteerdiepte tot zes niveaus mogelijk, één van de doelstellingen van PTT bij het ontwerpen van het nieuwe systeem dat postcode werd genoemd. 3 Afb. 5 Indeling van ons land (anno 2000, lit. 5) op basis van de eerste twee cijfers van de nieuwe postcode. Dit zijn de z.g. voorsorteergebieden.

4 Opbouw van het systeem 1977 Voor het ontwerp van het postcodesysteem werden drie uitgangspunten opgesteld (afb. 6): A) Eenvoudig De code moest kort en krachtig zijn, want een ingewikkelde uit veel cijfers en letters bestaande code zou aanleiding geven tot vergissingen en fouten in het aanbrengen en in het gebruik. Resultaat: de postcode bestaat uit vier cijfers en twee letters, met een kleine ruimte tussen de cijfers en de letters. B). Informatief De postcode moest zoveel informatie bevatten, dat daarvan ook in de sortering aan de bestelzijde gebruik kon worden gemaakt. Resultaat: de 4 cijfers duiden een woonplaats aan, of, voor een grote gemeente, een wijk. De twee letters geven een groep van maximaal 25 afgiftepunten aan, die zo dicht bij elkaar liggen dat ze in één bestelloop zijn opgenomen. C). Permanent De postcode moest onveranderlijk zijn en blijvend. Veranderingen zouden geweldige problemen geven bij zowel de Post, bij de grootgebruikers en bij het publiek. Resultaat: Bij het toekennen van het woonplaatsgedeelte (de vier cijfers) is uitgegaan van een door de gemeenten samengestelde lijst van woonplaatsen, zodat elke plek in ons land ondergebracht kon worden in de postcode. 4 Afb. 6 De denkbeeldige plaats Kerkdam heeft het woonplaatsnummer In Kerkdam ligt een park. De parklaan verbindt de toegang tot het park met de Schoolstraat. De Schoolstraat nummert van 1 t/m 46 en de Parklaan nummert van 1 t/m 28. De postcodes in beide straten zijn nu als volgt: 1234 AA Kerkdam Schoolstraat AB Kerkdam Schoolstraat AC Kerkdam Schoolstraat AD Kerkdam Parklaan AE Kerkdam Parklaan 2-28

5 Dienstorders Administratieve voorbereidingen. De invoering van een dergelijk omvangrijk en postaal gezien ingrijpend systeem, vergde natuurlijk de nodige administratieve voorbereiding. Het meeste gebeurde bij PTT achter de schermen, maar een aantal keren werd er iets voor de buitenwereld zichtbaar. Zo verscheen in mei 1977 Dienstorder 218, waarin werd aangekondigd dat er een Handleiding gemaakt was voor het sorteren en afbundelen van poststukken met gebruikmaking van de postcode (afb. 7, lit. 1). Deze handleiding werd gratis verstrekt aan belanghebbenden. In een tweede dienstorder (nummer 364 van 9 augustus 1977, afb. 8 en lit. 2) werd de implementatie van de postcode in adressenbestanden aangekondigd. Een bijkomend voordeel van deze interne voorbereidingen was dat de adressen gestandaardiseerd konden worden volgens de Conventie voor de uniforme schrijfwijze van namen en adressen (lit. 3). Gestandaardiseerde adressen (= geschreven volgens een afgesproken schrijfwijze en lay-out) op poststukken maken een efficiënte automatische sortering pas echt mogelijk. Standaardisatie van adressen is dan ook één van de operationele randvoorwaarden voor automatische postverwerking. Afb. 7 Tekst van Dienstorder 218 van mei Afb. 8 Tekst van Dienstorder 364 van 9 augustus 1977.

6 Reclamecampagnes Postcode reclamecampagnes Om het gebruik van de postcode door het grote publiek te bevorderen, werden er een groot aantal landelijke reclamecampagnes gehouden. In de beginperiode werden die campagnes verzorgd door het reclamebureau de Zuil uit Enschede. Ze waren o.a. de bedenkers van de bekende slogans POSTCODE, Oh ja! en POSTCODE Gebruik m goed. Opmerkelijk detail is dat in een aantal campagnes de namen van medewerkers van dat reclamebureau werden gebruikt (afb. 9). Om het grote publiek te informeren over de komst van de postcode, werden er begin 1978 advertenties in dagbladen en tijdschriften geplaatst onder de titel De belangrijke brief. In de advertenties werd aangekondigd dat een ieder op korte termijn een belangrijke brief zou ontvangen van PTT. En die kwam ook. In maart 1978 werd op ieder adres een brief bezorgd waarin voor het desbetreffende adres de nieuwe postcode werd meegedeeld. In 1979 werd er aan alle adressen een herinneringsbrief gezonden waarin PTT een ieder er nogmaals op wees dat het voor een snelle verwerking van de post noodzakelijk was de postcode in het adres op te nemen. Behalve via reclamecampagnes, werd er ook op stickers, lucifersdoosjes, bierviltjes, sleutelhangers, adresboekjes enz. enz. reclame gemaakt voor het gebruik van de postcode (afb. 10) Afb. 9 Sticker met de slogan POSTCODE Gebruik m goed, bedacht door het reclamebureau de Zuil toentertijd gevestigd aan de Hogelandsingel 21 met de postcode 7512 GA te Enschede. Afb. 10 Adresboekje dat gratis verstrekt werd door PTT met de slogan POSTCODE Gebruik m goed en een rij huizen in postcodestijl.

7 Postcodeboek Uitgifte van het Postcodeboek. Nadat alle inwoners, bedrijven en instellingen in een huis-aan-huis mailing geïnformeerd waren welke postcode aan het woon- of vestigingsadres was toegekend en hoe te handelen bij het versturen van post (afb. 11), werd in 1978 ook een gratis Postcodeboek uitgebracht (lit. 4 en 5). In het boek waren alle postcodes opgenomen van tot dan toe bij PTT bekende adressen en postbusnummers. In het inleidende deel van het boek werd uitgelegd hoe een postcode in het boek moest worden opgezocht, hoe de nieuwe postcode moest worden vermeld in een adres en wat te doen met bijzondere adressen van b.v. woonschepen, woonwagens en post restante adressen. Interessant was de complete lijst van alle postkantoren met hun postcode anno Ook de postcodes van de rijdende postkantoren werden vermeld. Twee pagina s gingen over het gebruik van de postcode in de bewegwijzering. In 1978 waren ca. 180 gemeenten in overleg met PTT in wijken verdeeld op basis van de vier postcode cijfers. Het systeem is landelijk echter nooit grootschalig ingevoerd. In datzelfde jaar werd ook op ieder adres een boekje met tien kaarten bezorgd waarmee men familie, vrienden en bekenden kon informeren over de eigen postcode. Deze kaarten hadden het kenmerk PFA 100. Op de postkantoren waren losse kaarten verkrijgbaar met het kenmerk PFA 100A (afb. 12). Afb. 12 Op elk adres ontving men gratis kaarten waarmee vrienden en bekenden konden worden geinformeerd over de nieuw toegewezen postcode. Kenmer van deze kaart was PFA 200. Hier afgebeeld een losse kaart welke op het postkantoor verkijgbaar was in sets van 10 met het kenmerk PFA 200A Afb. 11 Kaart met vermelding van de aan het desbetreffende adres toegewezen postcode. Kenmerk van de kaart OAP

8 Postzegels en adreswijzigingskaarten 1978 Postcodezegels en postcodekaarten Afb In de PTT Dienstorders H.55 van 31 januari 1978 (lit. 6) en H.73 van 14 februari 1978 (lit. 7) werd aangekondigd dat op 14 maart 1978 ter ondersteuning van de campagne om de nieuwe postcode voor algemeen gebruik bij het publiek te introduceren, twee postzegels in het (toenmalige) (brief)kaarttarief van 40c en 45c drukwerktarief zouden worden uitgegeven (afb. 13). In Dienstorder H.73 werd nog speciaal vermeld dat het om de eerste postzegelemissie ging die diende ter bevordering van een actie van PTT zelf. Op de beide zegels is het woordmerk weergegeven dat speciaal voor de postcodecampagne is ontwikkeld en dat gebaseerd is op de tanding van een postzegel. De beide handen symboliseerden het gebruik van de postcode door het grote publiek. Het woordmerk is tevens de bijzondere tekst op de zegels. Deze postcodezegels bleven vier jaar aan de loketten verkrijgbaar. Op 1 april 1982 werd de verkoop beëindigd (Dienstorder H.20 van 22 februari lit. 8). Daarnaast werd er ook een adreswijzigingkaart uitgegeven met daarop gedrukt de 40 cent postcodezegel als zegelwaarde (afb. 14). Na de tariefswijziging vanaf 14 januari 1980 werd deze kaart voorzien van de 45 cent postcodezegel als zegelwaarde (afb. 15). Afb. 14 Adreswijzigingskaart 40c met de postcodezegel als zegelwaarde. Uitgegeven: 19 juli 1998 (Geuzendam 2008: nr. 44) (lit. 12). Afb. 15 Bovenste gedeelte van de adreswijzigingskaart 45c met de postcodezegel als zegelwaarde. Uitgegeven: 2 januari 1980 (Geuzendam 2008: nr. 45) (lit. 12). De beide postcodezegels van 40 en 45 cent, uitgegeven op 14 maart (NVPH ).

9 Stempelvlaggen Postcodestempelvlaggen. 9 In 1978 deed zich het bijzondere feit voor dat, eveneens in het kader van de propaganda voor het gebruik van de postcode, voor alle toentertijd in werking zijnde stempelmachines een stempelvlag met de tekst POSTCODE Oh ja! werd aangemaakt welke vanaf medio maart 1978 (niet gelijktijdig!) in gebruik genomen werd. Er waren toen drie verschillende machinestempeltypen in gebruik, met als stempelcodering volgens de Van der Wart catalogus (lit. 46): Type XV Flier machines (afb ) Type XVI Klüssendorf machines (afb. 16) Type XVII Fabrikaat Braungardt Komt voor in de opzet-stempelmachines en in de Universal stempelmachines (afb ) Deze eerste stempelvlag bleef tot 21 januari 1980 in gebruik en werd toen vervangen door een vlag met de tekst POSTCODE Gebruik m goed (afb. 17). Uit kwaliteitsoverwegingen werd de vlag niet meer in de Klüssendorf machines gebruikt (Dienstorder H.14 van 15 januari 1980,lit. 9). Wellicht mede daardoor bleef de POSTCODE Oh ja vlag ook na 21 januari 1980 in sommige Klüssendorf machines in gebruik. Medio 1990 werd de stempelvlag met tekst POSTCODE Gewoon even doen in gebruik genomen (afb 18). c b c Afb. 17 c Afb. 18 POSTCODE Gebruik m goed machinestempelvlag a Afb. 16 POSTCODE Oh ja! machinestempelvlag. Typen datumstempel: a = Flierstempel b = Klüssendorfstempel c = Braungardtstempel /Universalmachines en opzet-stempelmachines a POSTCODE Gewoon even doen machinestempelvlag in twee uitvoeringen c

10 Stempelvlaggen In 1997/1998 werden door PTT Post 112 nieuwe Klüssendorf stempelmachines aangeschaft die op de zes grote sorteercentra (Zwolle, Amsterdam, s-gravenhage, s-hertogenbosch, Nieuwegein, en Rotterdam)en op vele regiokantoren werden geplaatst. Doel was om deze machines in te zetten bij tijdelijke grote pieken in het postaanbod van particulieren zoals in de Kerst- en Nieuwjaarstijd. Door op lokaal niveau grote hoeveelheden post te stempelen, kon de werkdruk in de zes sorteercentra worden verminderd. In het datumgedeelte van de stempelkoppen werd geen plaatsnaam aangebracht maar de tekst PTT POST. Het datumgedeelte werd voorzien van een volgnummer, lopend van 001 tot en met 111 (lit 10). De stempelvlag bestond uit vijf golflijnen. In sommige Klüssendorf machines werd ook alleen of afwisselend met de vijf golflijnen de stempelvlag met tekst POSTCODE Gewoon even doen gebruikt (afb. 19). In de loop van 2002 werd de naamswijziging TPG Post ook in deze stempelkoppen doorgevoerd (afb. 20). Opmerkelijk is dat de postcodevlag POSTCODE Gewoon even doen ook voorkomt in combinatie met een Port betaald stempeldeel (afb. 21). In de diverse handstempels (zoals de typenraderstempels) en handrolstempels is de postcode van het postkantoor van gebruik nooit opgenomen. Wel werd de postcode in de vele duizenden frankeermachinestempels opgenomen, zowel in het datumgedeelte als in het reclamegedeelte (afb. 22). Afb. 19 Afb. 20 Afb. 21 Klüssendorf machinestempels met volgnummers 010 en 011. Met stempelvlag: POSTCODE Gewoon even doen. Stempeldata: en 13-XI De stempels zijn aangebracht door de machines in de kantoren: Groningen en Sneek. Klüssendorf machinestempels met volgnummers 65 en 91. Met stempelvlag: POSTCODE Gewoon even doen. Stempeldata: 4-VII-2004 en 20-II De stempels zijn aangebracht door de machines in de kantoren: Roermond en Culemborg POSTCODE Gewoon even doen vlag in combinatie met een Port betaald stempel. Afb. 22 De postcode van de afzender staat in het datumdeel van dit frankeermachinestempel.

11 Administratief postcodestempel Administratieve postcodestempels. Toen de postcode ingevoerd was, moesten bedrijven en particulieren deze natuurlijk in de adressen gaan toepassen. Dat een en ander niet altijd goed ging, zal duidelijk zijn. Tot op de dag van vandaag komen er poststukken voor waarbij in het adres de postcode ontbreekt of, wat vaker voorkomt, waarbij een foutieve postcode wordt gebruikt. En bij foutief moet gedacht worden aan echt foutief (b.v. een bestaande postcode maar niet behorend bij het adres van bestemming), aan een niet bestaande postcode doordat een schrijffout is gemaakt of aan een onvolledige postcode waarbij één of meerdere cijfers of letters zijn vergeten. PTT en haar opvolgers PTT Post, TPG Post en TNT Post doen er alles aan om dit soort fouten zo veel mogelijk te beperken. Daartoe werden er administratieve stempels en stickers op poststukken aangebracht welke de geadresseerden op de foutieve postcode wijzen en hen opriepen de afzenders over de fout te informeren (afb. 23 en 24). Omdat elk kantoor vrij was in het ontwerp ervan, zijn er in de loop der jaren tientallen verschillende stempels en stickers in gebruik geweest. In lit. 11 wordt van deze administratieve postcodestempels een gedetailleerd overzicht gegeven. Inmiddels is de software in de huidige sorteermachines zo verbeterd, dat ontbrekende of foutieve postcodes automatisch worden gecorrigeerd. Afb. 23 Voorbeeld van een administratief postcodestempel. Afb. 24 Voorbeeld van een administratieve postcodesticker.

12 Sorteerindex: bar - no bar type Postaal gebruik van de postcode. Afb De invoering van het alfa-numerieke postcodesysteem was natuurlijk geen doel op zich: het was een voorwaarde voor de invoering van automatische sorteersystemen. Een dergelijk systeem werd in 1978 voor het eerst op de Amphilex tentoonstelling te Amsterdam aan het publiek voorgesteld. In de PTT stand stond een z.g. handindexeerapparaat (HIA) opgesteld, waarmee de postcode van een adres kon worden omgezet in een streepjescode : de z.g. sorteerindex (SIX). De SIX was een z.g. bar-no bar index (B-NB index), hetgeen betekent dat er op een bepaalde codepositie wel of geen streepje aanwezig is (afb. 25). De SIX werd op de envelop gedrukt waarna het mogelijk werd om in de sorteermachine (Sorma) de brief automatisch te sorteren. Tijdens het opdrukken van de indexstreepjes staat de brief even stil. Men spreekt in zo n geval van een impactsyteem (afb. 26). In de loop der tijd zijn ook machines in gebruik gekomen die zelfstandig de postcode in (vooral) adressen in machineschrift konden lezen, waarna er ook weer een lineaire index op de envelop werd afgedrukt. Dit gebeurde o.a. bij de Alima (= Automatische Lees- en Indexeer-MAchine, afb. 27) en de Ovis (= Optical Video Integrated System, afb. 26). Bij deze machines werd de SIX op de envelop gespoten (inkjetsysteem). Poststuk met een postcodezegel en een machinestempel met postcodevlag afkomstig van een stempelmachine in het Expeditieknooppunt Amsterdam. Stempeldatum: 17 juli Dit poststuk is voorzien van een lineaire bar-no bar indexering (impact type) afkomstig van een handindexeerapparaat (HIA). In de indexering is de postcode 1001 RE versleuteld. Afb. 26 Detail van de lineaire indexering van het impact type. Te zien is dat het hier ononderbroken streepjes betreft. Afb. 27 Detail van een lineaire Alima indexering (inkjet type). Ieder indexsteepje is opgebouwd uit 7 inktdruppeltjes. Afb. 28 Detail van een lineaire OVIS indexering (inkjet type). Ieder indexsteepje is opgebouwd uit 8 inktdruppeltjes.

13 Sorteerindex: alternate bar type heden Project Briefpost 2000 Afb. 29 Vanaf medio 2000 werd in het kader van het project Briefpost 2000 een nieuwe generatie volautomatisch werkende indexeer- en sorteerapparatuur in gebruik genomen, de z.g. sorteermachine-klein (SMK). Let wel: klein slaat op de grootte van de te verwerken poststukken en niet op de grootte van de machine! De SMK s werden geplaatst in een zestal nieuw te bouwen sorteercentra brieven (Scb, afb. 29). Tijdens een overgangsperiode bleven een aantal HIA s, Alima s, Ovis en en Sorma s, na overplaatsing naar een sorteercentrum, ook nog post verwerken. Daarom werd in die overgangsfase met de nieuwe sorteermachines-klein ook een inkjet indexering aangebracht van het B-NB type zodat alle geindexeerde post ook in de oude Sorma s kon worden verwerkt (afb. 30). Toen uiteindelijk alle oude automatische postverwerkende systemen (APVS) afkomstig uit de voormalige Expeditieknooppunten buiten werking waren gesteld, ging PTT Post op 13 januari 2001 over op de alternate bar index (AB index). De AB index omvat 52 posities. Op elke positie staat een indexstreepje dat is opgebouwd uit 7 inktdruppeltjes. De indexstreepjes staan in de AB index op twee niveau s: hoog (= binaire waarde nul) en laag (= binaire waarde één). In de AB index is weer de postcode versleuteld maar ook het huisnummer en de eventueel aanwezige huisnummertoevoeging (afb. 31). 1.3 Afb. 30 Voorbeeld van een B-NB index afkomstig van een sorteermachineklein tijdens de overgangsperiode. Ieder indexstreepje is opgebouwd uit 11 inktdruppeltjes. start / stop De nieuwe indeling van ons land in zes postcodegebieden met de bijhorende sorteercentra-brieven (Scb): Zwolle, Nieuwegein, s-hertogenbosch, Rotterdan, s-gravenhage en Amsterdam. Op deze kaart zijn de eerste vier postcodecijfers te zien welke aan de zes gebieden zijn toegewezen. De zes centra werden voorzien van een nieuwe generatie postverwerkende apparatuur waaronder de sorteermachine-klein in deze 32 bits is als sorteerinformatie versleuteld: 7141 JB 3A 16 bits voor contrôle en foutencorrectie start / stop Afb. 31 Opbouw van de AB index met indexstreepjes (met elk zeven inktdruppeltjes) op twee niveau s van een adres met een huisnummertoevoeging: Vrakkinkweg 3A te 7141 JB Groenlo.

14 Postcodetoepassingen heden Allerlei postcodetoepassingen Binnen het postbedrijf bleef de toepassing van de postcode niet beperkt tot alleen de omzetting in de sorteerindex (de oranje streepjes op de brieven!), hoe belangrijk dit onderdeel van het sorteerproces ook is. Bij allerlei handmatige en geautomatiseerde sorteertoepassingen speelde (en speelt) de postcode een belangrijke rol. Voorbeelden zijn : A). Postale formulieren. Zoals reeds vermeld, werd er bij de introductie van de postcode op ieder adres in Nederland een set kaarten bezorgd waarop men aan familie en relaties de nieuwe postcode kenbaar kon maken. Vanaf die tijd zijn er diverse postale formulieren en adreswijzigingskaarten in omloop geweest waarmee men postcodewijzigingen kon doorgeven (afb. 33). B) Voorgedrukt postcodekader. Door de posterijen werd in juli 1991 het gebruik van een voorgedrukt postcodekader op poststukken gepropageerd. In elk vakje van het kader diende de afzender een postcodecijfer of letter te plaatsen (afb. 34, lit. 12). Door de duidelijke de scheiding van de zes postcode-onderdelen, werden minder leesfouten gemaakt tijdens het automatische adreslezen. Voorafgaand aan de invoering van het postcodekader waren er al diverse voorbeelden van particulier initiatief geweest om de postcode een eigen plaats op het poststuk te geven (afb. 35). 1.4 Afb. 34 Een postale envelop met een voorgedrukt postcodekader. Met in ieder vakje een apart postcodecijfer en letter worden er minder leesfouten gemaakt door de adresleessoftware van de automatische sorteermachines. Afb. 35 Afb. 33 Een postaal formulier voor het doorgeven van een gewijzigd adres. Op het formulier is ruimte gereserveerd voor het vermelden van de juiste postcode. Kenmerk van dit formulier: P2173 ( VII- 77) F Voorbeeld van een bankenvelop met daarop een voorgedrukte positie waar de postcode geplaatst kan worden.

15 Postcodetoepassingen heden 1.5 C). Klantindex (KIX) De klantindex is een code welke door de afzender (de klant van TNT Post) in het adres wordt opgenomen. De klant krijgt daardoor een tariefkorting omdat er minder sorteerfouten worden gemaakt. In de KIX zijn de postcode + postbus- antwoord- of huisnummer versleuteld. De klantindex ziet er uit als een barcode, maar is in feite een lettertype dat in een tekstverwerkingprogramma kan worden opgenomen (afb. 35). D). Doorzendsticker Er zijn diverse stickers in gebruik met daarop een barcode waarin weer postcode + het huisnummer zijn versleuteld (afb. 36). De stickers worden door TNT Post op de brief geplakt wanneer deze naar een andere adres moet worden doorgezonden. E) Adrescorrectiesticker (afb. 37). Indien een poststuk door een foutief adres niet bezorgd kan worden maar TNT Post wel beschikt over het adres van de geadresseerde, wordt in een sommige gevallen een adrescorrectiesticker op de envelop geplakt. Op de correctiesticker is de postcode van het juiste adres vermeld. E) Retour/Herstelsticker Soms moet een poststuk als gevolg van een onleesbaar of een niet bestaand adres retour afzender gezonden worden. De postbode plakt dan een retoursticker op de envelop. Op de retoursticker wordt de postcode van de afzender vermeld waardoor het poststuk weer automatisch kan worden gesorteerd (afb. 38). Afb. 36 Twee doorzendstickers welke op een envelop worden geplakt in het kader van: a). verhuisservice (kenmerk VH). b). bewaarservice (kenmerk BW) In de barcode op de stickers zijn de postcode + het huisnummer van het desbetreffende adres versleuteld. Afb. 37 Adrescorrectiesticker, op de kaart geplakt omdat het oorspronkelijke adres niet (meer) correct was. Het juiste adres + de daarbijbehorende postcode zijn op de sticker vermeld. Afb. 35 Poststuk waarbij in het adres een klantindex (KIX) is opgenomen. De KIX is door de afzender in het adres geplaatst. In de KIX zijn de postcode (7481 BJ) en het huisnummer (125) versleuteld. Omdat er bij het adreslezen tijdens het automatische sorteerproces nu minder fouten worden gemaakt (de KIX barcode wordt vrijwel foutloos gelezen), krijgt de klant een tariefkorting. Afb. 38 Een retour/herstelsticker met daarop vakjes voor de vermelding van de gecorrigeerde postcode + huisnummer.

16 Postcodetoepassingen heden F). Geen gehoor sticker Indien een poststuk met een z.g. aanvullende dienst (b.v. aantekenen) niet bezorgd kan worden omdat de geadresseerde niet thuis is, wordt op het stuk een Geen gehoor sticker geplaatst met daarop de postcode(s) van de bestelloop (afb. 39). 1.6 Door zijn landelijke dekking en zijn onveranderlijkheid blijkt de postcode een zeer geschikt middel om goederen naar bestemming te sorteren, klantprofielen per regio op te stellen, om er routeplanning mee uit te voeren enz. enz. Van deze niet-postale toepassingen zijn er vele te noemen maar ze vallen uiteraard buiten het bestek van dit hoofdstuk. Er is echter wel een frankeermachinestempel van een transportbedrijf bekend waarin expliciet wordt gewezen op het nut van de postcode bij het sorteren van goederen (afb. 40). Naar goed Nederlands gebruik in de jaren zeventig van de vorige eeuw, ontstond er in 1978 een actiegroep tegen het gebruik van de postcode omdat deze de mens tot een nummer zou maken. Ook was deze groep tegen het dreigende ontslag van (volgens hen) 1200 arbeidsplaatsen als gevolg van de invoering van de postcode. Bij wijze van protest plaatsten zij een speciaal proteststempel op hun poststukken (afb. 41) Afb. 39 Een tweetal Geen gehoor stickers met daarop de vermelding van de postcode(s) van de bestelloop. Afb. 40 Frankeermachinestempel van transportbedrijf Wever uit met oproep de postcode ook op goederen te vermeld. Afb. 41 Anti-postcode stempel met tekst: 1200 arbeidsplaatsen minder. ROTCODE gebruik m niet.

17 Literatuuroverzicht Literatuur 1 Staatsbedrijf der PTT Handleiding voor het sorteren en afbundelen van poststukken met gebruikmaking van de postcode. Dienstorder 218 d.d. 3 mei Staatsbedrijf der PTT Afb. 42 Conventie voor de uniforme schrijfwijze van namen en adressen uit In dit document staat vermeld wat PTT Post de juiste schrijfwijze vann plaatsnamen en straatnamen beschouwt. In het postcodeboek zijn deze regels toegepast: zo kent PTT Post geen lange ij maar wordt alleen de Griekse letter y gebruikt. Conversie (omzetting) pda-bestand naar nieuwe postcode. Dienstorder 364 d.d. 9 augustus Staatsbedrijf der PTT Conventie voor de uniforme schrijfwijze van namen en adressen, (1978) (afb. 42). 4. PTT Post 17 Postcodeboek uitgave 1978 In de loop der tijd verschenen er 27 aanvullingen op dit postcodeboek. Ook werden CD s uitgegeven met de postcode informatie. 5. PTT Post Postcodeboek 2000, commerciële uitgave ter vervanging van alle voorgaande afleveringen. PTT Post Holdings B.V. art. nr. 717 (afb. 43). Afb. 43 Voorblad van de betaalde versie van het postcodeboek uit Op het eerste gratis postcodeboek verschenen in de loop der tijd 27 supplementen die steeds dikker werden. Met de uitgifte van 2000 werd weer alles in een boekwerk bijeengebracht. Na 2000 zijn er geen nieuwe boeken meer verschenen. Men kan nu de postcode opzoeken via de website van TNT Post.

18 Literatuuroverzicht 6. PTT Post Dienstorder H55 d.d. 31 januari PTT Post Uitgifte bijzondere Nederlandse postzegels Dienstorder H.73 d.d. 14 februari Afb. 44 De administratieve postcodestempels 2003 In deze lijst zijn alle tot medio 2003 bekende administratieve postcodestempel en postcodestickers gerubriceerd en afgebeeld. 8. PTT Post Terugzending niet-verkochte Postcode postzegels Dienstorder H.20 d.d 22 februari PTT Post Dienstorder H.14 d.d. 15 januari Jos.M.A.G Stroom, E.J Feenstra PTT-Post nummerstempels in kaart gebracht. Filatelie, december 2000, blz E.J Feenstra Administratieve postcodestempels (uitgave Po & Po, 2003) (afb. 44). 12. Geuzendam s catalogus van de Postwaardestukken van Nederland en Overzeese Rijksdelen (8e editie 2008) (afb. 45). Afb. 45 Geuzendam s catalogus van de Postwaardestukken van Nederland en Overzeese Rijksdelen (2008). In deze catalogus zijn alle tot 2008 bekende postwaardestukken gecatalogiseerd en voor een groot deel afgebeeld.

19 Literatuuroverzicht 13. F.W. van der Wart Catalogus Machinestempels, in de reeks De Poststempels van Nederland, 6 e druk, Uitgegeven door de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars (Po & Po) (afb. 46). Afb. 46. F.W. van der Wart. De poststempels van Nederland. Machinestempels. Catalogus met een overzicht van de Nederlandse machinestempels. 14. Iconen van de Post Op de internet website van TNT Post: is informatie de vinden (o.a. een aantal korte filmpjes) over de Postcode (afb. 47). Afb. 47 Beeldschermafdruk van de website van TNT Post: 19