L.B.Vosse, een baarfrankering uit KRAKSAÄN echt of vals?

Transcriptie

1 L.B.Vosse, een baarfrankering uit KRAKSAÄN echt of vals? Onlangs kwam ik de hieronder afgebeelde briefkaart en brief uit Kraksaän tegen. Twee zaken vielen mij onmiddellijk op, de baarfrankering en de beschadigingen aan het papier. Briefkaart met geschreven baarfrankering 5 sen, afgestempeld Kraksaän (17 augustus 1944). De briefkaart draagt een geschreven baarfrankering 5 sen, terwijl de datum in de afstempeling 17 augustus 1944 is, hoe kan dit? Het tarief voor een briefkaart was op de datum van afstempeling immers 3½ sen en niet 5 sen. Pas op 1 juli 1945 veranderde het tarief voor een briefkaart van 3½ naar 5 sen. Is er dan door de dienstdoende postbeambte een fout gemaakt of is er iets anders met de briekaart aan de hand? De op de volgende pagina afgebeelde brief draagt een geschreven baarfrankering porto dibajar 30 sen (port betaald 30 sen) gevolgd door een paraaf en is op 5 mei 1945 afgestempeld. Dit was het juiste tarief voor een brief tussen de 50 en 100 gram, of voor een aangetekende brief. Er staat echter geen aantekening over het gewicht op de brief en ook niet dat hij aangetekend verstuurd is. Bovendien is de baarfrankering later aangebracht, hij staat namelijk over het stempel. Heeft dezelfde postbeambte hier ook een fout gemaakt? Zowel het handschrift als de gebruikte inkt voor de baarfrankeringen zijn dezelfde, de periode tussen de brief en de briefkaart is bijna 9 maanden. De beschadiging aan de voorzijde van de brief en de briefkaart doet vermoeden dat er iets verwijderd is en het tarief klopt niet. Wat is hier gebeurd? Waarschijnlijk heeft een creatief persoon geprobeerd enkele zeldzaamheden te fabriceren en daarvoor twee poststukken gebruikt die als dienstpost verzonden waren. Hij heeft de aanduiding DINES en/of 公用 (Go Yoo = dienst) verwijderd en de baarfrankeringen aangebracht. Blijkbaar heeft hij dat na 1 juli 1945 gedaan en gelukkig vergeten dat het tarief voor 1 juli 1945 respectievelijk 3½ en 20 sen had moeten zijn, anders was het veel moeilijker geweest om deze puzzel op te lossen. 23

2 Zogenaamde aangetekende brief met geschreven baarfrankering porto dibajar 30 sen, afgestempeld Kraksaän (5 mei 1945). L.B.Vosse, een beporte briefkaart uit Lampong De hierboven afgebeelde briefkaart met roodviolette Lampong opdruk is conform de in 1942 op Sumatra geldende tarieven gewijzigd van 3½ naar 2 sen. Op Java gold echter het vooroorlogse tarief van 3½ sen en werd de briefkaart geheel volgens de regels beport. De ontvanger heeft 3 sen moeten betalen. 24

3 J.R. van Nieuwkerk, Onmogelijkheden uit de Japanse bezetting van Nederlands-Indië Tijden van oorlog kunnen resulteren in sommige vrijwel onmogelijke filatelistische items. Zaken die niet mogelijk zouden kunnen zijn, maar die door bijzonder omstandigheden toch bestaan. Hieronder, een aantal voorbeelden. Tijdens de oorlog introduceerden de Japanners bezettingszegels en formulieren in Nederlands-Indië. Ze introduceerden ook Japanse stempels, met zowel de Showa als de dynastieke jaartelling. Na de capitulatie op 15 augustus 1945, bleven de meeste postkantoren deze stempels een aantal maanden doorgebruiken, tot nieuwe stempels voorhanden waren. Een van de eerste veranderingen was het opnieuw in gebruik nemen van de vooroorlogse stempels in Latijns schrift en met de christelijke jaartelling. Een aantal postkantoren was echter zijn vooroorlogs stempel kwijtgeraakt en bleef het Japanse stempel enige tijd doorgebruiken. Postaal formulier uit Batoesangkar, Sumatra, afgestempeld met het Japanse stempel パトサンカル met Showa datum (17 September 1946). Hierboven een verzoek om informatie over een postwissel. Deze speciale kaarten werden onder andere gebruikt voor informatie over de uitbetaling van postwissels. Het betreft een tweetalig Japans-Maleise kaart, gefrankeerd met bezettingszegels, vernietigd met het stempel Batoesangkar in katakana ( パトサンカル ) met Showa datum (17 september 1946). Batoesangkar ligt op Sumatra en heette voor de oorlog Fort van der Capellen. Tijdens de oorlog zijn Nederlandse plaatsnamen door locale vervangen en werd Fort van der Capellen Batoesangkar. Dit gebeurde op het moment dat de Japanse stempels werden ingevoerd, zo ontving Batoesangkar zijn stempel in katakana en niet in Latijns schrift. Er was daarom na de capitulatie geen Batoesangkar stempel in Latijns schrift voorhanden. In de tussentijd, twee dagen na de capitulatie van Japan, had Indonesië zijn onafhankelijkheid uitgeroepen. Vrij snel volgde de Republikeinse PTT met het overdrukken en uitgeven van hun eigen postzegels en het aanmaken van eigen stempels. Distributie vergde echter enige tijd en daar waar nodig bleven postale voorraden uit de bezetting in gebruik. 25

4 Daarom zien we een Japans-Maleis met bezettingszegels gefrankeerd formulier, vernietigd met een katakana stempel, meer dan een jaar na de capitulatie nog steeds in gebruik. Omdat deze stempels het gebruik van een christelijke datering vrijwel onmogelijk maakte, werd de Showa kalender doorgebruikt. Het laatste gebruik van een Japans stempel is waarschijnlijk het verbindingsstempel uit Palembang, Sumatra ( スマトラパレンバン通信局 ), dat in juni 1947 nog gebruikt werd! Het stempel werd tijdens de oorlog gebruikt op het hoofdpostkantoor van Palembang als verbindingsstempel. Na de oorlog gebruikten de Republikeinen het op het hoofdkantoor van de postspaarbank, dat in hetzelfde gebouw gevestigd was als het hoofdpostkantoor. Hieronder een aanvraag voor een duplicaat spaarbankboekje. Het formulier is gedateerd 6 juni 1947 en nog afgestempeld met een stempel uit de Japanse bezetting. スマトラ Aanvraag voor een duplicaat spaarbankboekje, afgestempeld パレンバン通信局 met het verbindingsstempel uit Palembang, Sumatra, 6 juni Zegel. Meetbrief uit 1927 met opdruk 大日本 (Dai Nippon). 26

5 Het postkantoor was in Indië de plaats waar veel transacties plaatsvonden, in het bijzonder als er geld voor betaald moest worden. Dat gebeurde onder andere met fiscaalzegels en gezegeld papier. Als deze verkocht werden, waren ze meestal van dezelfde opdrukken voorzien als de postzegels. Op de vorige pagina is een meetbrief afgebeeld. Als een schip gekocht of verkocht werd, werden de afmetingen als deel van de transactie via een notaris geregistreerd. Hiervoor werden voorgedrukte formulieren met ingedrukt oranje zegel gebruikt, die voor 1½ gulden op het postkantoor gekocht konden worden. Deze acte is in 1927 gedrukt en duidelijk niet veel gebruikt. Vijftien jaar na dato, maakte het nog deel uit van de voorraad op het postkantoor en werd voorzien van een Japanse opdruk. Westkust kruis Pajakombo kruis Z. Celebes Sumatra T opdruk op 5 en 12½ c Nederland. W. Borneo anker Carnet, afgestempeld Medan, 30 mei anker Hierboven Nederlandse postzegels met diverse Japanse opdrukken. Onmogelijk natuurlijk. Of soms niet? Nederlandse postzegels waren op hoofdpostkantoren in Indië verkrijgbaar. De zegels werden als vooruitbetaalde antwoordzegels gebruikt. Als iemand vanuit Indië naar Nederland schreef en het porto voor het antwoord wilde betalen, dan kon hij Nederlandse zegels aan de geadresseerde zenden om het antwoord te frankeren. Daarom waren er op grote postkantoren Nederlandse postzegels van 5 en 12½ cent aanwezig toen de oorlog in 1942 begon. Deze op 1 april 1940 uitgegeven zegels droegen de beeltenis van Koningin Wilhelmina en de naam NEDERLAND. Een van de eerste dingen die de Japanners deden toen zij de controle over de postkantoren op Sumatra en in het marinegebied overnamen, was de instructie om vooroorlogse zegels te voorzien van een Japanse opdruk. Hoewel de Nederlandse zegels niet werden gebruikt (er was geen postverbinding) werden ze op veel postkantoren die ze in voorraad hadden getrouw overdrukt. Zo ontstonden twee Nederlandse postzegels met een variëteit aan Japanse opdrukken. Raar, maar waar. Ik dank Hanspaul Hager en Leo Vosse voor hun medewerking. 27