INDELING DER HOOFDSTUKKEN

Transcriptie

1 INHOUD I INDELING DER HOOFDSTUKKEN Hoofdstuk 1 Neurobiologische en psychofarmacologische basiskennis 1 Marc Van den Berghe, Vincent Seutin & Jacqueline Scuvée-Moreau Hoofdstuk 2 Schizofrenie en andere psychotische stoornissen 45 Joseph Peuskens & Jean-Marie Maloteaux Hoofdstuk 3 Stemmingsstoornissen 163 Michel Dierick, Hugo D'haenen & William Pitchot Hoofdstuk 4 Angststoornissen 237 Bernard Sabbe & Marc Ansseau Hoofdstuk 5 Aan middelen gebonden stoornissen 283 Stan Ansoms & Paul Verbanck Hoofdstuk 6 Slaap- en waakstoornissen 319 Bart Leroy & Paul Linkowski Hoofdstuk 7 Impulsiviteit, agressiviteit en parafilieën 339 Paul Cosyns, Francisca van Hunsel & Alexandre Dailliet Hoofdstuk 8 Somatoforme, nagebootste, en dissociatieve stoornissen 363 Boudewijn Van Houdenhove Hoofdstuk 9 Eetstoornissen 379 Yves Simon Hoofdstuk 10 Psychofarmaca tijdens de zwangerschap en lactatie 393 Koen Demyttenaere & Andy De Witte

2 II INHOUD Hoofdstuk 11 Psychofarmaca en seksueel functioneren 413 Koen Demyttenaere & Andy De Witte Hoofdstuk 12 Persoonlijkheidsstoornissen 423 Hugo D haenen, Michel Dierick & Marc Ansseau Hoofdstuk 13 Aanpassingsstoornissen 435 Hugo D haenen & Marc Ansseau Hoofdstuk 14 Psychofarmaca in kinder- en jeugdpsychiatrie 447 Marina Danckaerts & Jocelyne Appelboom Hoofdstuk 15 Psychofarmaca in de gerontopsychiatrie 483 Michel Malfroid & Christian Gilles Hoofdstuk 16 Urgentiepsychiatrie 505 Cornelis van Heeringen & Michel Dierick Hoofdstuk 17 Psychofarmaca bij mentale handicap 525 Jan Croonenberghs & Henri Szliwowski Hoofdstuk 18 Relatie farmacotherapie/psychotherapie 559 Marc Hebbrecht & Arlette Seghers Hoofdstuk 19 Economische evaluatie bij mentale stoornissen 573 Diana De Graeve & Xavier Kurz Hoofdstuk 20 Ethische en wetenschappelijke uitdagingen van placebocontrole armen in klinische studies 593 Peter Paul De Deyn & Dominique Pardoen Hoofdstuk 21 Farmacokinetiek 611 Johan Reyntens & Fernand Mathot

3 INHOUD III INHOUD Indeling der hoofdstukken Inhoud Redactioneel Woord vooraf I III XXIII XXV Hoofdstuk 1 Neurobiologische en psychofarmacologische basiskennis 1 Marc Van den Berghe, Vincent Seutin & Jacqueline Scuvée-Moreau I Neurobiologie: essentiële gegevens 3 Inleiding 3 I.1 Het neuron 3 I.1.1 Bouw en functie van de neuronen 3 I.1.2 De actiepotentiaal 5 I.1.3 De synaptische potentialen 6 I.2 De synaps 6 I.3 Neurotransmitterreceptoren en receptormechanismen 10 I.3.1 Inwerking van geneesmiddelen op de receptoren 14 I.4 Neurotransmitters in het CZS 16 I.4.1 De cathecholaminen: noradrenaline en dopamine 16 I.4.2 Serotonine 19 I.4.3 Het inhiberende aminozuur: GABA 22 I.4.4 Het excitatorische aminozuur: glutaminezuur (glutamaat) 22 I.4.5 Acetylcholine (ACH) 23 II Farmacokinetiek 27 Inleiding 27 II.1 Toediening en absorptie 28 II.2 Verdeling (distributie) 30 II.2.1 Lichaamscompartimenten 30 II.2.2 Verdelingsvolume 30 II.2.3 Eiwitbinding 31 II.2.4 De bloed-hersenbarrière 31

4 IV INHOUD II.3 Biotransformatie 33 II.3.1 Het hydrofiliseringsproces 33 II.3.2 Het oxydatief metabolisme in de lever 33 II Het mono-oxygenase systeem via de cytochroom-p450-enzymen 33 II Andere oxiderende enzymen 36 II.4 Excretie 36 II.4.1 Uitscheiding via de nier 36 II.4.2 Uitscheiding via de darm 38 II.5 Farmacokinetische parameters van klinisch belang 39 II.5.1 De plasmaconcentratie-tijdcurve (na eenmalige toediening) 39 II.5.2 De biologische beschikbaarheid 39 II.5.3 Plasmaconcentratie-tijdcurve na herhaalde toediening 41 Referenties 43 I Neurobiologie 43 II Farmacokinetiek 43 Hoofdstuk 2 Schizofrenie en andere psychotische stoornissen 45 Joseph Peuskens & Jean-Marie Maloteaux I Inleiding 47 I.1 Schizofrenie 47 I.1.1 Diagnose 48 I.1.2 Subtypen 50 I.1.3 Symptoomdimensies 51 I.1.4 Verloop en prognose 52 I.1.5 Prevalentie-incidentie 53 I.1.6 Etiopathogenese 53 I.1.7 Behandeling 55 I.2 Differentiële diagnose 58 II Typen antipsychotica 60 II.1 Klassieke antipsychotica of neuroleptica 61 II.1.1 Fenothiazinen 62 II.1.2 Thioxanthenen 64 II.1.3 Difenylbutylpiperidinen 65

5 INHOUD V II.1.4 Butyrofenonen 65 II.1.5 Benzamiden 67 II.1.6 Andere 68 II.2 Langwerkende en depot neuroleptica 70 II.3 Nieuwe antipsychotica 71 III Werkingsmechanismen van antipsychotica 88 III.1 Het dopamine systeem 88 III.1.1 Dopaminerge banen 88 III.1.2 Dopamine-receptoren 89 III.2 Effecten van antipsychotica op dopaminerge systeem 90 III.3 Nieuwe perspectieven 93 III.4 Receptorprofiel 95 III.5 Farmacokinetiek 100 III.6 Interacties 101 IV Antipsychotische therapie 103 IV.1 Klinische effecten 103 IV.2 Acute behandeling 105 IV.3 Stabilisatiefase 111 IV.4 Onderhoudsbehandeling 111 IV.5 Alternatieven voor continue onderhoudsbehandeling 118 IV.6 Therapieresistentie 118 V Neveneffecten 124 V.1 Motorische neveneffecten 124 V.2 Behandeling van acute extrapiramidale symptomen 128 V.3 Motorische neveneffecten bij langdurige behandeling 130 V.4 Het maligne neuroleptisch syndroom 135 V.5 Cardiovasculaire neveneffecten 137 V.6 Gastrointestinale neveneffecten 138 V.7 Urogenitale neveneffecten 139 V.8 Hormonale en metabole neveneffecten 139 V.9 Dermatologische neveneffecten 142 V.10 Oftalmologische neveneffecten 142 V.11 Hematologische neveneffecten 143 V.12 Andere neveneffecten 144 Referenties 145

6 VI INHOUD Hoofdstuk 3 Stemmingsstoornissen 163 Michel Dierick, Hugo D'haenen & William Pitchot I Inleiding 165 II Depressieve stoornissen of mono- of unipolaire depressies 166 II.1 Diagnostiek 166 II.2 Epidemiologie 167 II.3 Antidepressiva: een overzicht 169 II.3.1 Inleiding 169 II.3.2 De tricyclische antidepressiva (TCA) 170 II Soorten en doseringen 170 II Farmacologisch en klinisch werkingsmechanisme 171 II Bijwerkingen en contra-indicaties 172 II TCA-intoxicatie 173 II Farmacologische interacties 174 II Plasmaspiegel van TCA 175 II.3.3 De monoamineoxidase-inhibitoren (MAO-I) 176 II.3.4 Tweede generatie antidepressiva 180 II.3.5 SSRI: Selectieve Serotonine Reuptake Inhibitoren 182 II.3.6 Andere klassen antidepressiva 188 II RIMA: reversibele inhibitoren van het monoamineoxidase A 188 II SNRI: serotonine en noradrenaline reuptake remmende inhibitoren 188 II NaSSA: noradrenerge en specifiek serotonerge antidepressiva 190 II SARI: serotonine antagonisten en reuptake inhibitoren 190 II N(A)RI: noradrenaline reuptake inhibitoren 191 II NDRI: noradrenaline en dopamine reuptake inhibitoren 191 II St.-Janskruid 192 II.4.1 Duur van een antidepressieve behandeling 193 II.4.2 Welk antidepressivum gebruiken in functie van het klinisch depressieve beeld? 195 II.4.3 Praktische richtlijnen 197 II.5 Behandeling van de therapieresistente depressie 200 II.5.l Factoren geassocieerd met therapieresistentie 200

7 INHOUD VII II.5.2 Behandelingstrategieën bij therapieresistente depressies 202 II Augmentatiestrategieën 202 II Combinatiestrategieën 205 II.6 Algoritmen 207 III Bipolaire stoornissen 214 III.1 Inleiding 214 III.2 Geneesmiddelen 215 III.2.1 Lithium (Camcolit, Maniprex, Priadel ) 215 III.2.2 Anti-epileptica 218 III Carbamazepine (Tegretol ) 218 III Valproaat 219 III Lamotrigine (Lamictal ) 220 III Gabapentine (Neurontin ) 221 III Tiagabine (Gabitril ) 222 III Topiramaat (Topamax ) 222 III.2.3 Klassieke neuroleptica en atypische antipsychotica 223 III.2.4 Benzodiazepines 223 III.2.5 Calciumantagonisten 223 III.3 Behandelingsstrategieën 224 III.3.1 Behandeling van stemmingsepisodes 224 III Acute manische / gemengde episode 224 III Bipolair depressieve episode 228 III.3.2 Profylactische behandeling 229 Referenties 231 Hoofdstuk 4 Angststoornissen 237 Bernard Sabbe & Marc Ansseau Inleiding 239 I Paniekstoornis 240 I.1 Diagnose 240 I.2 Epidemiologie 240 I.3 Principes van de behandeling 241 I.4 Farmacotherapie 241 I.4.1 Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI s) 241 I.4.2 Tricyclische antidepressiva 242

8 VIII INHOUD I.4.3 Benzodiazepines 243 I.4.4 Andere farmacologische behandelingen 243 I.5 Richtlijnen en beslisboom 244 II Specifieke fobie 246 II.1 Diagnose 246 II.2 Epidemiologie 246 II.3 Principes van de behandeling 246 II.4 Farmacotherapie 247 III Sociale fobie 247 III.1 Diagnose 247 III.2 Epidemiologie 248 III.3 Principes van de behandeling 248 III.4 Farmacologische behandeling 249 III.4.1 Monoamineoxidaseremmers (MAOI s) 249 III.4.2 Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI s) 249 III.4.3 Bètablokkers 250 III.4.4 Benzodiazepines 250 III.4.5 Andere farmacologische middelen 250 III.5 Richtlijnen en beslisboom 250 IV Obsessieve-compulsieve stoornis 252 IV.1 Diagnose 252 IV.2 Epidemiologie 252 IV.3 Principes van de behandeling 253 IV.4 Farmacologische behandeling 253 IV.4.1 Clomipramine (Anafranil ) 253 IV.4.2 SSRI s 254 IV.4.3 Andere antidepressiva 255 IV.4.4 Anxiolytica en antipsychotica 255 IV.4.5 Toekomstige behandeling 256 IV.5 Richtlijnen en beslisboom 256 IV.6 Farmacologische strategieën voor therapieresistente patiënten 257 V Posttraumatische stress-stoornis 258 V.1 Diagnose 258 V.2 Epidemiologie 259 V.3 Principes van de behandeling 259 V.4 Farmacotherapie 259

9 INHOUD IX V.4.1 SSRI s 259 V.4.2 Andere antidepressiva 260 V.4.3 Andere farmacologische behandelingen 260 V.5 Richtlijnen en beslisboom 260 VI Acute stress-stoornis 261 VI.1 Diagnose 261 VI.2 Epidemiologie 262 VI.3 Principes van de behandeling 262 VI.4 Farmacotherapie 262 VII Gegeneraliseerde angststoornis 262 VII.1 Diagnose 262 VII.2 Epidemiologie 263 VII.3 Principes van de behandeling 263 VII.4 Farmacologische behandeling 264 VII.4.1 Benzodiazepines 264 VII Voordelen 264 VII Nadelen 265 VII Werkingsmechanisme 269 VII Klinisch profiel 272 VII Richtlijnen voor gebruik 272 VII.4.2 Antidepressiva 274 VII.4.3 Buspiron (Buspar ) 275 VII.4.4 Andere anxiolytica 275 VII.4.5 Toekomstige behandelingen 276 VII.5 Richtlijnen en beslisboom 276 Referenties 278 Hoofdstuk 5 Aan middelen gebonden stoornissen 283 Stan Ansoms & Paul Verbanck I Inleiding 285 I.1 Positieve versterking door drugs de biologische basis 286 I.2 Het ontstaan van de afhankelijkheid 287 I.3 Tolerantie, sensibilisering en farmacodependentie 288 I.4 Individuele kwetsbaarheid voor drugmisbruik 289

10 X INHOUD II Eigenschappen van de belangrijkste middelen die aanleiding kunnen geven tot afhankelijkheid 290 II.1 Ethanol 290 II.1.1 Farmacologie 290 II Biochemie 290 II Farmacokinetiek 290 II.1.2 Farmacodynamie 291 II.1.3 Karakteristieken van intoxicatie 292 II.1.4 Behandeling 292 II Inleiding 292 II Behandelingsstrategieën 293 II Farmacotherapie van alcoholisme 294 II.2 Benzodiazepines 296 II.2.1 Farmacologie 296 II.2.2 Klinische problemen 297 II Intoxicatie 297 II Afhankelijkheid en onthouding 297 II Stoornissen geïnduceerd door benzodiazepines 298 II.3 De opiaten 298 II.3.1 Farmacologie 298 II Voorstelling van de opiaten 298 II Werking 299 II.3.2 Karakteristieken van de intoxicatie 300 II.3.3 Behandelingsmodaliteiten 301 II Inleiding 301 II Substitutietechnieken 301 II Ontwenningstechnieken 302 II.4 De psychostimulantia (psychoanaleptica) 303 II.4.1 Cocaïne 303 II Farmacokinetiek 303 II Farmacologische effecten 304 II Werking 304 II Toxiciteit 305 II Herhaalde toediening, tolerantie en afhankelijkheid 305 II Interactie met andere drugs 306 II.5 Amfetamine 307 II.6 De psychedelica (hallucinogenen) 307 II.6.1 LSD 307 II Werking 308

11 INHOUD XI II Toxiciteit, tolerantie en afhankelijkheid 308 II.6.2 MDMA (ecstasy) 309 II.6.3 Cannabis (marihuana) 310 II Farmacokinetiek 310 II Farmacologische effecten 311 II Werking 312 II Tolerantie en afhankelijkheid 312 II.7 Tabak 313 II.7.1 Farmacologie van nicotine 313 II.7.2 Gedragsbeïnvloedende effecten van nicotine 313 II.7.3 Tolerantie en afhankelijkheid 313 II.7.4 Andere eigenschappen 314 II.7.5 Acute intoxicatie 314 II.7.6 Behandeling van tabakafhankelijkheid 314 Referenties 316 Hoofdstuk 6 Slaap- en waakstoornissen 319 Bart Leroy & Paul Linkowski Inleiding 321 I Slapeloosheid 321 II Parasomnieën 332 III Stoornissen van het waken 333 III.1 Slaperigheid 333 III.2 Narcolepsie 333 III.2.1 Behandeling van narcolepsie 334 III.2.2 Behandeling met amfetamines 334 III.2.3 Behandeling met de alfa-1 adrenerge agonisten 335 III.2.4 Behandeling van kataplexie 335 III.3 Idiopatische hypersomnolentie 335 Referenties 337

12 XII INHOUD Hoofdstuk 7 Impulsiviteit, agressiviteit en parafilieën 339 Paul Cosyns, Francisca van Hunsel & Alexandre Dailliet I Inleiding 341 II Farmacologische behandeling van agressiviteit en impulsiviteit 344 II.1 Kortetermijnbehandelingen 344 II.2 Langetermijnbehandelingen 345 II.2.1 Neuroleptica 345 II.2.2 Selectieve inhibitoren van serotonineheropname (SSRI) 345 II.2.3 Buspiron 346 II.2.4 Bètablokkers 346 II.2.5 Lithium 347 II.2.6 Anti-epileptica 347 II.2.7 Naltrexone 347 II.2.8 Adrenergische alfa 2A agonisten 347 II.2.9 Psychostimulantia 348 III Parafilieën 349 III.1 Epidemiologie 349 III.2 Farmacotherapie 349 III.2.1 Hormonale behandeling 349 III Achtergronden 349 III Hormonale preparaten 351 III.2.2 Psychofarmaca 355 III Achtergronden 355 III Serotonerge psychofarmaca 356 III.3 Andere psychofarmaca 358 III.4 Naar een algoritme toe 358 III.5 Conclusie 359 Referenties 360

13 INHOUD XIII Hoofdstuk 8 Somatoforme, nagebootste, en dissociatieve stoornissen 363 Boudewijn Van Houdenhove Inleiding 365 I Somatoforme Stoornissen 365 I.1 Chronische pijnstoornis 366 I.1.1 DSM-IV definitie 366 I.1.2 Wetenschappelijke inzichten 366 I.1.3 Klinische richtlijnen 367 I.2 Somatisatiestoornis 368 I.2.1 DSM-IV definitie 368 I.2.2 Wetenschappelijke inzichten 368 I.2.3 Klinische richtlijnen 369 I.3 Hypochondrie 369 I.3.1 DSM-IV definitie 369 I.3.2 Wetenschappelijke inzichten 369 I.3.3 Klinische richtlijnen 370 I.4 Stoornis in de lichaamsbeleving (dysmorfofobie) 370 I.4.1 DSM-IV definitie 370 I.4.2 Wetenschappelijke inzichten 371 I.4.3 Klinische richtlijnen 371 I.5 Conversiestoornis 371 I.5.1 DSM-IV diagnose 371 I.5.2 Wetenschappelijke inzichten 371 I.5.3 Klinische richtlijnen 372 I.6 Ongedifferentieerde somatoforme stoornis 372 I.6.1 DSM-IV definitie 372 I.6.2 Wetenschappelijke inzichten 372 I.6.3 Klinische richtlijnen 373 II Nagebootste Stoornissen 373 II.1 DSM-IV definitie 373 II.2 Wetenschappelijke inzichten 373 II.3 Klinische richtlijnen 374 III Dissociatieve Stoornissen 374 III.1 DSM IV definitie 374 III.2 Wetenschappelijke inzichten 374 III.3 Klinische richtlijnen 375 Referenties 376

14 XIV INHOUD Hoofdstuk 9 Eetstoornissen 379 Yves Simon I Epidemiologie en diagnose 381 II Basisprincipes voor de behandeling 382 II.1 Psychofarmacologische behandelingen 383 III Anorexia nervosa 384 III.1 Herstel van een evenwichtig voedingspatroon 384 III.2 De eetluststimulatoren 385 III.3 Farmacologische behandeling van de psychopathologie 385 III.3.1 De neuroleptica 385 III.3.2 Antidepressiva 386 III.3.3 De anxiolytica 386 III.3.4 Pro-kinetische middelen 387 III.3.5 Geneesmiddelen met werking op de minerale botdensiteit 387 IV Boulimia nervosa 388 IV.1 De antidepressiva 388 IV.2 Humeurstabilisatoren 389 IV.3 Anxiolytica 389 IV.4 Opiaatantagonisten 390 Referenties 391 Hoofdstuk 10 Psychofarmaca tijdens de zwangerschap en lactatie 393 Koen Demyttenaere & Andy De Witte I Inleiding 395 II Aandachtspunten tijdens de zwangerschap 395 III Indicaties voor een psychofarmacologische behandeling tijdens het postpartum 396 IV Voordelen van het geven van borstvoeding 397 V Effecten van de verschillende klassen van psychofarmaca op de foetus en neonatus 398 V.1 Antipsychotica 398

15 INHOUD XV V.1.1 Teratogene effecten 398 V.1.2 Perinatale effecten 399 V.1.3 Toxiciteit voor de neuropsychologische ontwikkeling 399 V.1.4 Effecten op de lactatie 400 V.2 Antidepressiva 401 V.2.1 Teratogene effecten 401 V.2.2 Neonatale effecten 402 V.2.3 Toxiciteit voor de neuropsychologische ontwikkeling 402 V.2.4 Effecten op de lactatie 402 V.3 Stemmingsstabilisatoren 404 V.3.1 Teratogene effecten 404 V.3.2 Neonatale effecten 405 V.3.3 Toxiciteit voor de neuropsychologische ontwikkeling 405 V.3.4 Effecten op de lactatie 405 V.4 Anxiolytica 406 V.4.1 Teratogene effecten 406 V.4.2 Neonatale effecten 407 V.4.3 Toxiciteit voor de neuropsychologische ontwikkeling 407 V.4.4 Effecten op de lactatie 407 VI Richtlijnen 408 VI.1 Antipsychotica 408 VI.2 Antidepressiva 408 VI.3 Stemmingsstabilisatoren 409 VI.4 Anxiolytica 409 Referenties 411 Hoofdstuk 11 Psychofarmaca en seksueel functioneren 413 Koen Demyttenaere & Andy De Witte Inleiding 415 I Seksuele nevenwerkingen van antidepressiva 415 II Seksuele nevenwerkingen van stemmingsstabilisatoren 417 III Seksuele nevenwerkingen van benzodiazepines 418 IV Seksuele nevenwerkingen van antipsychotica 419 Referenties 421

16 XVI INHOUD Hoofdstuk 12 Persoonlijkheidsstoornissen 423 Hugo D haenen, Michel Dierick & Marc Ansseau Inleiding 425 Behandelingsmogelijkheden 427 Referenties 434 Hoofdstuk 13 Aanpassingsstoornissen 435 Hugo D haenen & Marc Ansseau Inleiding en diagnostiek 437 I Epidemiologie 438 II Behandelingsprincipes 439 III Medicamenteuze behandeling 439 III.1 Anxiolytica 439 III.2 Antidepressiva 442 Referenties 444 Hoofdstuk 14 Psychofarmaca in kinder- en jeugdpsychiatrie 447 Marina Danckaerts & Jocelyne Appelboom Inleiding 449 I Antipsychotica 450 I.1 Indicaties 450 I.2 Algemene richtlijnen bij de dosering 451 I.3 Contra-indicaties 451 I.4 Interacties met andere medicatie 451 I.5 Nevenwerkingen 451 I.5.1 Cognitieve demping 452 I.5.2 Agranulocytose 452 I.5.3 Extrapiramidale nevenwerkingen 452 I.5.4 Profylaxis van nevenwerkingen 454 I.6 Preparaten 454

17 INHOUD XVII II Antidepressiva 459 II.1 Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI) 459 II.1.1 Indicaties 459 II.1.2 Algemene richtlijnen bij de dosering 459 II.1.3 Contra-indicaties 459 II.1.4 Nevenwerkingen 460 II.2 Tricyclische antidepressiva (TCA) 460 II.2.1 Indicaties 460 II.2.2 Algemene richtlijnen bij de dosering 461 II.2.3 Contra-indicaties 461 II.2.4 Interacties met andere geneesmiddelen 461 II.2.5 Nevenwerkingen 462 II Cardiotoxiciteit 462 II Andere nevenwerkingen 462 II.3 Andere antidepressiva 462 II.4 Preparaten 463 II.4.1 SSRI 463 II.4.2 TCA 464 III Stimulantia 465 III.1 Indicaties 465 III.2 Algemene richtlijnen bij de dosering 466 III.3 Contra-indicaties 467 III.4 Nevenwerkingen 467 III.5 Preparaten 468 IV Varia 468 IV.1 Alfa-adrenerge agonisten 468 IV.1.1 Indicaties 468 IV.1.2 Contra-indicaties 469 IV.1.3 Nevenwerkingen 469 IV.1.4 Dosering 469 IV.2 Lithium 470 IV.2.1 Indicaties 470 IV.2.2 Contra-indicaties 470 IV.2.3 Interacties met andere geneesmiddelen 470 IV.2.4 Toxiciteit en nevenwerkingen 470 IV.2.5 Dosering (Maniprex, Priadel ) 471 IV.3 Benzodiazepines 471 IV.3.1 Dosering 471

18 XVIII INHOUD IV.4 Hypnotica 471 IV.4.1 Nevenwerkingen 472 IV.4.2 Dosering 472 IV.5 Anti-epileptica 472 IV.6 Bètablokkers 473 IV.7 Anti-enuretica 473 IV.8 Andere 473 Referenties 475 Hoofdstuk 15 Psychofarmaca in de gerontopsychiatrie 483 Michel Malfroid & Christian Gilles Inleiding 485 I Geriatrische farmacologie: elementaire beschouwingen 485 I.1 De medicatie 485 I.2 De patiënt 486 I.3 De patiënt, de voorschrijver 487 I.4 Enkele voorschrijfregels 487 II De gerontopsychiatrische pathologieën en hun farmacologische benadering 488 II.1 Slaapstoornissen 489 II.2 Acute verwardheid of delirium 490 II.3 Het dementiesyndroom 491 II.3.1 Behandeling van degeneratieve aandoeningen 493 II De acetylcholinesterase-inhibitoren 493 II Andere behandelingen 496 II.3.2 Behandeling van geassocieerde gedragsstoornissen 496 II.4 Depressie 497 II.5 Angststoornissen 500 II.6 Manie en psychotische stoornissen 500 Referenties 503

19 INHOUD XIX Hoofdstuk 16 Urgentiepsychiatrie 505 Cornelis van Heeringen & Michel Dierick I Epidemiologie 507 II Diagnostiek 507 III Algemene principes van behandeling 508 IV Specifieke aanpak van psychiatrische urgenties 512 IV.1 Alcoholintoxicatie en ontwenning 512 IV.2 Intoxicaties en ontwenningsbeelden ten gevolge van de inname van drugs 513 IV.3 Psychotische toestandsbeelden 515 IV.4 Depressie 516 IV.5 Suïcidaliteit 517 IV.6 Angst 519 IV.7 Verwardheid 521 IV.8 Agressie 522 Referenties 524 Hoofdstuk 17 Psychofarmaca bij mentale handicap 525 Jan Croonenberghs & Henri Szliwowski Inleiding 527 I Diagnostische criteria en epidemiologie 527 II Oorzaken en voorkomen 528 III Epilepsie en mentale achterstand 530 IV Psychofarmacologische behandeling 534 Referenties 555

20 XX INHOUD Hoofdstuk 18 Relatie farmacotherapie/psychotherapie 559 Marc Hebbrecht & Arlette Seghers Inleiding 561 I Psychodynamische psychofarmacotherapie 563 II De combinatie farmacotherapie/ psychotherapie: empirische gegevens en onderzoeksresultaten 568 Referenties 572 Hoofdstuk 19 Economische evaluatie bij mentale stoornissen 573 Diana De Graeve & Xavier Kurz1 Inleiding 575 I Methodologie van economische evaluatie 576 I.1 Definitie van economische evaluatie 576 I.2 Het meten van de effecten van een behandeling 576 I.3 Het meten van de kosten van een behandeling 584 I.4 Tijdsverschillen 585 I.5 Beslissingscriteria 585 I.6 Sensitiviteitsanalyse 587 I.7 Rol van medische besliskunde 587 Referenties 590 Hoofdstuk 20 Ethische en wetenschappelijke uitdagingen van placebocontrole armen in klinische studies 593 Peter Paul De Deyn & Dominique Pardoen Inleiding 595 I Het placebo-effect van inerte en actieve substanties 596 II Verschillende controlegroepen in biomedisch onderzoek 598 III Placebogecontroleerde gerandomiseerde klinische studies 600 IV Bedrieglijk gebruik van placebo: patiënteninformatie en geïnformeerde toestemming 601

21 INHOUD XXI V Potentieel conflict tussen ethische en wetenschappelijke verplichtingen 602 VI Aanvaardbaarheid van placebogecontroleerde RCT s 603 Referenties 609 Hoofdstuk 21 Farmacokinetiek 611 Johan Reyntens & Fernand Mathot Inleiding 613 I Belangrijkste principes en definities 614 I.1 Aanvang en werkingsduur 614 I.2 Relatie concentratie-effect 615 I.3 Absorptie 616 I.4 Distributie 617 I.5 Metabolisatie 619 I.6 Eliminatie 621 I.7 Risicogroepen 622 II Antidepressiva 624 II.1 Aanvang en werkingsduur 624 II.2 Relatie concentratie-effect 624 II.3 Absorptie 626 II.4 Distributie 626 II.5 Metabolisatie 627 II.6 Excretie 627 II.7 Risicogroepen 628 III Stemmingsstabilisatoren 631 III.1 Aanvang en werkingsduur 631 III.2 Relatie concentratie-effect 631 III.3 Absorptie 631 III.4 Distributie 632 III.5 Metabolisatie 632 III.6 Excretie 633 III.7 Risicogroepen 633

22 XXII INHOUD IV Antipsychotica 635 IV.1 Aanvang en werkingsduur 635 IV.2 Relatie concentratie-effect 635 IV.3 Absorptie 636 IV.4 Distributie 636 IV.5 Metabolisatie 636 IV.6 Eliminatie 636 IV.7 Risicogroepen 637 V Anxiolytica hypnotica 639 V.1 Aanvang en werkingsduur 639 V.2 Relatie concentratie-effect 639 V.3. Absorptie 639 V.4 Distributie 640 V.5 Metabolisatie 640 V.6 Eliminatie 640 V.7 Risicogroepen 614 Referenties 651 Register geneesmiddelen Register trefwoorden De auteurs Dankbetuiging