... tot het staat als een huis van weerstand naar draagvlak

Transcriptie

1 ... tot het staat als een huis van weerstand naar draagvlak

2 oinhoudsopgave Waar gaat het over? 4 De startsituatie 6 o De doelgroep 6 o Vindplaatsen 6 o Gezondheid 7 o Overlast 8 De projectopdracht 9 o Politieke besluitvorming 9 o Wijzigingen in de projectopdracht 9 o De Stoep 9 o De Stek 10 o Deelname Cório en NS 10 o De Veiligheids Effect Rapportage (VER) 10 Visie 12 o De doelgroep 12 o De overlast 12 o Integrale, op de vraag aansluitende, ketenzorg 13 o De keten van voorzieningen 13 o Veiligheid 17 Uitgangspunten 20 o Resultaatgericht 20 o Geen anonimiteit, maar mensen van vlees en bloed 20 o Nette voorzieningen in een nette omgeving 20 o Iedereen moet iets doen 21 o Inbedding in de wijk 22 o Reacties buiten de projectopdracht ook serieus behandelen 22 De integrale aanpak 23 o Samenhang en samenwerking 23 o Druk, druk, druk 24 o De koppen bij elkaar steken 24 o Procedures 25 o Communicatie 27 2

3 De gerealiseerde uitbreiding van voorzieningen 30 o Inloopcentrum De Stoep 30 o Gebruiksruimten Rijnkade en Stationsplein 30 o Gebruiksruimte De Stek 30 Omgevingsbeheer 32 o De Stoep als oefen- en voorbeeldsituatie 32 o Omgevingsbeheer in het stationsgebied 34 o Specifieke kenmerken voor het beheer van het stationsgebied 37 Succes- en risicofactoren 40 o Succesfactoren 40 o Risicofactoren 40 Lessen en aanbevelingen 43 Lijst van gebruikte afkortingen 46 3

4 Waar gaat het over? In het stationsgebied inclusief het groot overdekt winkelcentrum Hoog Catharijne van Utrecht, gelegen in het centrum van de stad, verblijven circa 450 dak- en thuisloze harddrugsverslaafden. Tot voor kort was er voor hen een inloopcentrum voor dagopvang beschikbaar. Recent zijn daar eerst een tijdelijk inloopcentrum en vervolgens drie gebruiksruimten aan toegevoegd, die ook alle in het stationsgebied gelegen zijn. Het tijdelijk inloopcentrum verdwijnt nu de derde gebruiksruimte is geopend. Deze publicatie beschrijft op welke wijze met alle betrokkenen aan de voorzieningen is gewerkt en welke ideeën daaraan ten grondslag liggen. Het doel van de publicatie is good practices over te brengen, zoals deze zijn opgedaan bij het realiseren van een maatschappelijk gevoelige voorziening. Een voorziening die deel uitmaakt van een keten van voorzieningen in de verslavingszorg. ocitaten uit interviews: Als Utrecht hebben we, in het College en ikzelf, bestuurlijk met wethouder Jan van Leijenhorst aanvankelijk gewerkt met een andere term. We noemden het maatschappelijk noodzakelijke voorzieningen. Daarbij keken we niet alleen naar het politiebeleid, maar juist ook naar de maatschappelijke kant van het verhaal. Deze mensen bestaan. Voor mij is de benadering van de problematiek nog altijd een even groot thema als, bijvoorbeeld, de ontwikkeling van het stationsgebied. Annie Brouwer, burgemeester van Utrecht Het gaat om de aanpak en het proces bij het realiseren van het tijdelijk inloopcentrum en de drie gebruiksruimten voor dakloze harddrugsverslaafden door middel van het project Uitbreiding Dagopvang Verslaafden, onderdeel van de GG&GD. Het project beoogt zowel de leefomstandigheden van dakloze verslaafden te verbeteren, als de overlast die deze groep in het centrum veroorzaakt te verminderen. De problematiek vereist naast enig tempo ook een procesgerichte benadering, zodat alle betrokkenen de mogelijkheid hebben om hun specifieke zorgen en frustraties in te brengen. Met ruimte voor tegenstanders die hun recht via een juridische procedure wilden invullen, maar soms tegelijkertijd aan het overleg wilden deelnemen. Directe participatie van alle betrokkenen, zodat ieder voor zichzelf kan spreken. Door alle invalshoeken en perspectieven aan bod te laten komen, betrokkenen uit hun startpositie en standaardrol te halen en hen een actieve rol en medeverantwoordelijkheid te geven voor een gezamenlijk resultaat. Dat was de ambitieuze strategie bij het project Uitbreiding Dagopvang Verslaafden. Daar is hoog op ingezet en het resultaat is er dan ook naar. Niet alleen concreet: er zijn drie gebruiksruimten voor dakloze verslaafden in het centrum van Utrecht gerealiseerd... en dat was de bedoeling. Maar meer nog substantieel: samenwerking, afstemming en overeenstemming tussen talloos veel verschillende partijen is mogelijk gebleken. Als er ooit al sprake is geweest van een win-winsituatie dan was dat wel bij dit project. 4

5 Als alledrie de gebruiksruimten nou tegelijk waren opgeleverd, dan had je een overzicht gehad. Nu roepen dat de overlast is toegenomen is te gemakkelijk. Eerst moeten ze alledrie maar eens een tijdje in bedrijf zijn en dan kunnen we pas zeggen of de toestand nu wel of niet verbeterd is. Riet van Denderen, Stichting GOUD, belangenbehartigers verslaafden Met deze publicatie wordt geprobeerd die meerwaarde vast te leggen, vast te houden én over te dragen, zodat deze verder kan worden uitgebouwd! Het gaat weliswaar om een uniek Utrechts project, maar tegelijkertijd kan veel opgedane kennis en ervaring op andere plekken opnieuw worden benut. De specifieke Utrechtse situatie is daarbij minder van belang. Belangrijker is het proces te verduidelijken; van de totstandkoming van omstreden voorzieningen in een complex gebied dat voor zeer veel betrokkenen uiteenlopende functies vervult. Op die manier kan deze beschrijving ook bruikbaar zijn voor andere steden en wijken waar maatschappelijk gevoelige voorzieningen gerealiseerd moeten worden. Als je als buitenstaander langs HC loopt dan erger je je groen en geel. Maar als je er meer bij betrokken bent dan zie je veel meer dingen en zie je de dingen anders. Je hebt meer zicht op wat er in de groep gebeurt en welke mensen daar in zitten. Dan is het diep triest dat wij het als maatschappij zover hebben laten komen. Hans Broekhuisen, NS Vastgoed 5

6 Het gaat om twee dingen. Dat mensen niet meer ongezond en onhygiënisch leven, zoals in die verschrikkelijke Tunnel, wat echt een onmenselijke situatie was. En het gaat erom dat de overlast op straat vermindert. De gebruiksruimten zijn een middel om beide doelen dichterbij te brengen. Hans Spekman, verantwoordelijk wethouder verslavingszorg, Utrecht In die Tunnel werden niet alleen verdovende middelen gebruikt. Het was een soort marktplaats voor dingen die we als samenleving helemaal niet willen: dealen, stelen, helen, elkaar de hersens inslaan, prostitueren. Die dingen zijn na de sluiting van de tunnel veel zichtbaarder geworden en daardoor constateren we nu in de omgeving meer overlast. Jan Dirk Bogerd, politie, HC-team De startsituatie De doelgroep In 1998 is door medewerkers van het Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving te Utrecht geteld hoeveel verschillende dakloze harddrugsgebruikers zich in één maand tijd in het gebied in en rond HC ophielden. Dat bleken er circa 450 te zijn, ongeveer de helft van de totale groep daklozen in de stad Utrecht. De omvang van de groep verslaafde daklozen lijkt al enige tijd constant. De totale groep daklozen omvat ook alcoholisten, mensen die kiezen voor een (tijdelijk) bestaan op straat en mensen met een psychiatrische problematiek. Combinaties van deze achtergronden schulden, geen werk, sociaal isolement en veelvuldige contacten met politie en justitie komen veel voor. In één zin gezegd, gaat het om een groep gekenmerkt door veel problemen en weinig contacten met hulpverlening. Terwijl de kans dat zij op eigen kracht hun problemen kunnen oplossen gering geacht mag worden. Vindplaatsen De Clarentuin Een gezamenlijke actie van de politie en de eigenaar van Hoog Catharijne maakte in 1999 een eind aan het op grote schaal verblijven, gebruiken en handelen in het overdekte deel van het stations- en winkelgebied van Hoog Catharijne. Wel verbleef er s nachts nog een groep van circa 25 slapers in de Clarentuin, een grote hal op de begane grond, bij de hoofdingang van Hoog Catharijne. De beveiligingsdienst wekte de slapers s morgen tussen 6 uur en half 7, zodat na een schoonmaakbeurt deze doorgaande route voor personeel, reizigers en winkelend publiek weer bruikbaar was. De Tunnel Ook kozen de harddrugsverslaafden de Tunnel als toevluchtsoord en verblijfplaats. Een overdekte expeditiestraat, bedoeld voor de bevoorrading van winkels in winkelcentrum Hoog Catharijne. Deze plek is uitgegroeid tot het bijna exclusieve domein van de verslaafden. De tunnel (inmiddels gesloten) vervulde diverse functies: het was de plek om drugs te kopen, te verkopen, te bietsen en te gebruiken; om gestolen goederen te helen; te schuilen bij slecht weer; elkaar te ontmoeten; de dag en soms ook de nacht door te brengen. Een marktplaats en vrijplaats voor een bijzondere doelgroep. Maar ook een plaats waar het recht van de sterkste heerste; met veel onderling geweld, zonder sanitaire voorzieningen, enorme vervuiling en intensief politietoezicht. De oorspronkelijk functie van expeditiestraat was daar nauwelijks meer mee te combineren. 6

7 oinloopcentrum Hoog Catharijne Nabij de tunnel is het Inloopcentrum Hoog Catharijne (IHC) voor dakloze drugsverslaafden gevestigd dat, na de uitbreiding van de openingstijden in 1999, geopend is van 8 uur s morgens tot 11 uur s avonds. De verslaafden kunnen hier terecht om uit te rusten, op te warmen, een brood- of warme maaltijd te gebruiken, hun kleding om te ruilen, te douchen, een bezoek aan de dokter of verpleegkundige te brengen, hun geld te laten beheren, hulp te zoeken en bekenden te ontmoeten. Handel en gebruik van harddrugs is in en rond het Inloopcentrum niet toegestaan. Met ongeveer 50 bezoekers tegelijkertijd is het IHC vol, de verblijfsduur varieert van een paar minuten tot een paar uur. Vaak worden meerdere bezoeken per dag aan het IHC gebracht, met een totaal gemiddelde van 300 bezoeken per dag. In het IHC zijn tijdens openingsuren vier betaalde, uitvoerende medewerkers aanwezig. Nachtopvang Aan de rand van het centrum bevinden zich drie voorzieningen voor nachtopvang, niet specifiek voor harddrugsverslaafden, met een capaciteit van in totaal ongeveer 100 plaatsen. Drugsgebruik is niet toegestaan, voor een overnachting (inclusief douche en ontbijt) moet betaald worden en vooraf opgeven is noodzakelijk en dus verplicht. Capaciteit en voorwaarden hebben tot gevolg dat veel dakloze verslaafden de nacht buiten of in HC doorbrengen. De nachtopvangvoorzieningen werken met betaalde krachten en vrijwilligers. Eén voorziening is gebaseerd op het principe van zelfbeheer door daklozen, met professionele ondersteuning. Gezondheid We hebben ook meegedaan aan zo n De gezondheidstoestand van veel dakloze verslaafden is niet rooskleurig. schouw. Daarna spitsten we ons schoonmaakwerk toe op gebieden met voor- veel voor, evenals voetproblemen. Infecties, aandoeningen aan de Het leven op straat is zwaar, oververmoeidheid en ondervoeding komen zieningen voor gebruikers, zodat we er luchtwegen, hiv, aids en afkickverschijnselen zijn aan drugsgebruik ook nadrukkelijk zichtbaar zijn. Expres, gerelateerde problemen. Daarnaast komen verwondingen als gevolg om te laten zien dat we ons eigen vuil van onderling geweld regelmatig voor. opruimen en verantwoordelijkheid Van de spreekuren in het IHC wordt veel gebruik gemaakt. Daarnaast nemen. In de eerste jaren hebben we zoekt een team van verpleegkundigen, werkzaam in het project Vangnet, ook juist in woonwijken geveegd, de daklozen op straat op en biedt verpleegkundige en andere zorg aan. bewust een eind weg uit de scene. In Meerzorg, capaciteit vijf bedden, kunnen zieke daklozen tijdelijk opgenomen worden. De capaciteit wordt in 2002 uitgebreid naar twaalf bedden. Alex Timmers Verhoeven, coördinator bureau voor dagloners, DAC 7

8 ooverlast De aanwezigheid van de grote groep dakloze verslaafden in een zo intensief gebruikt centrum van de stad, blijft natuurlijk niet onopgemerkt. Bewoners, ondernemers/winkeliers, personeel, reizigers, winkelend publiek, toeristen, beheerders van het gebied hebben te maken met overlast. Ten dele is er sprake van aantoonbare, objectieve overlast door verslaafden. Zoals bijvoorbeeld bij rondslingerende spuiten of bedreigingen met geweld. Bij zwerfvuil of ontlasting wordt het al lastiger. Dit kan, maar hoeft niet afkomstig te zijn van verslaafde daklozen. Weer anders is het bij onaantoonbare maar daarom nog niet minder serieus te nemen subjectieve gevoelens van overlast, zoals gevoelens van onveiligheid. Hoe dan ook, duidelijk is dat de groep dakloze verslaafden bijdraagt aan overlast; veroorzaakt door winkeldiefstallen, inbraken, fietsendiefstallen, vernielingen, vervuiling, bedreigingen en geweldsdelicten in het gebied. Bovendien ervaren veel mensen het openlijk gebruiken van en handelen in drugs en de aanwezigheid van groepen verslaafden als onprettig of bedreigend. 8

9 Het gedeelte dat nu afgesloten is, was wel een zooitje hoor. Het stonk als de hel naar urine daar. En het was ook een dreigende scene. Maar nu zie je ze s nachts in de Clarentuin en is het daar de volgende dag ook een bende. Eric van den Brink, medewerker Klienteam, bureau voor dagloners, DAC Voor mij is van belang dat het om een politieke prioriteit gaat. Als een wethouder of College dat laat merken, moet dat voor mensen bij de gemeente voldoende motivatie opleveren om goed mee te werken. Astrid Arnold, juridisch medewerker, Bouwbeheer gemeente Utrecht ode projectopdracht Politieke besluitvorming De gemeenteraad van Utrecht nam eind 1999 een motie aan waarin het College van B en W werd opgedragen om de voorzieningen voor dakloze verslaafden uit te breiden met twee gebruiksruimten in het centrum. Deze gebruiksruimten zouden de capaciteit van de dagopvang vergroten, de overlast van het gebruiken op straat verminderen en de leefomstandigheden van de verslaafden verbeteren. In de praktijk belandde de opdracht voor de uitvoering van het besluit bij de GG&GD. Al eerder was besloten de zorg voor verslaafden uit te breiden met 24 uurs-woonvoorzieningen, verspreid over de wijken van de stad, beter bekend als het project BinnenPlaats. Samen met projecten als Zorg op straat, Vangnet, Delphi, Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) en Heroïneverstrekking onder medisch toezicht onderdeel van het Utrechtse verzamelbegrip de keten van voorzieningen. Wijzigingen in de projectopdracht Het Openbaar Ministerie (OM) ging niet akkoord met de komst van gebruiksruimten. Besloten werd om in ieder geval de capaciteit van de dagopvang in het centrum uit te breiden vanwege de overbelasting van het IHC en ondertussen het overleg met het Openbaar Ministerie voort te zetten. Gestart werd met het zoeken naar geschikte locaties in het centrum. Een moeilijke opdracht omdat de gemeente zelf weinig grond of gebouwen in eigendom of beheer heeft in het centrum. De grote vastgoedeigenaren/ beheerders zijn NS Vastgoed, Cório (eigenaar van winkelcentrum Hoog Catharijne) en de Jaarbeurs. Een poging van het College om met deze drie ondernemingen gezamenlijk de problematiek van daklozen en verslaafden in het centrum aan te pakken, strandde. De ondernemingen stelden zich op het standpunt dat de gemeente verantwoordelijk is voor het vinden van een oplossing, en dat zij al lang genoeg te lijden hadden gehad van de overlast. 9 De Stoep Daarop besloot het College, gesteund door de gemeenteraad, een tijdelijke inloopvoorziening te plaatsen aan de westkant van de NS-sporen. Op de stoep en tegen de achterkant van een gebouw waarvan onder andere de GG&GD en NS Vastgoed huurder zijn. Deze voorziening is in maart 2000, vier maanden na de motie van de gemeenteraad, geopend en kreeg de voor de hand liggende naam De Stoep. Andere geschikte locaties voor een definitieve of de tweede voorziening waren niet voorhanden.

10 Het is binnen de gemeente redelijk gebruikelijk dat uit het oog wordt verloren dat uiteindelijk het College bediend moet worden. Dat het College uitmaakt wat er gebeurt en dat niet deelbelangen per dienst bepalend zijn. Overigens heeft ook de raad mogelijkheden genoeg gehad om in te grijpen bij de locatiekeuze van de voorzieningen en dat is niet gebeurd. Ik vind dan dat deze locaties op een democratische manier tot stand zijn gekomen. Patrick van Doorn, juridisch medewerker, Secretarie gemeente Utrecht Je moet wel contact houden met de gebruikers. Ik word geen vrienden met ze, maar ik wil de mensen wel kennen. Ik groet ze als ze langs komen, hoor ze even aan. Ze krijgen dan wel het gevoel mens te zijn en dat is ook belangrijk. Nuri Karahan, Hasso De Stoep ligt in de nabijheid van een NS-parkeerterrein, waarop bouwactiviteiten gepland zijn. De NS zag in deze omgeving liever geen opvangvoorziening voor dakloze verslaafden en bood een nabijgelegen terrein aan, tegen de sporen, achter een groot hotel. Voorwaarde was dat op de locatie van De Stoep geen voorziening gemaakt zou worden. Het College accepteerde dankbaar de nieuwe, geschikte locatie die al gauw de naam De Stek kreeg en deed de toezegging dat bij realisatie van een voorziening op de aangeboden locatie De Stoep verwijderd zou worden. NS Vastgoed en enkele andere aan de NS gelieerde ondernemingen, en een bedrijf voor financiële adviezen dat in een aangrenzende straat gevestigd is, vroegen bij de rechter een voorlopige voorziening aan tegen het afgeven van de bouwvergunning voor De Stoep. Dit verzoek werd afgewezen. De rechter liet het maatschappelijk belang van de dagopvang voor dakloze verslaafden het zwaarst wegen. Van belang was dat met bewoners en ondernemers uit de naaste omgeving van De Stoep afspraken waren gemaakt over maatregelen en het toezicht daarop voor het beheer van de omgeving van De Stoep. De Stek Na intensieve gesprekken met het Openbaar Ministerie konden medio 2000 afspraken gemaakt worden over het onder voorwaarden realiseren van gebruiksruimten. De plannen voor De Stek, tot op dat moment gepland als inloopcentrum, zijn daar vervolgens aan aangepast. De Stek kon nu worden aangeduid als gebruiksruimte. Deelname Cório en NS In december 2000 bereikte het College van B en W overeenstemming met Cório over het beschikbaar stellen van twee locaties voor gebruiksruimten in Hoog Catharijne (HC). Cório stelde daarbij de voorwaarden: dat de tunnel direct na opening van de gebruiksruimten gesloten zou worden, dat de realisatie van De Stek gewoon doorgang zou vinden, èn dat de NS ook een actieve rol zou gaan spelen in het treffen van voorzieningen voor dakloze verslaafden in het stationsgebied. Aan het eind van 2000 kon daarover ook overeenstemming met NS bereikt worden. Per saldo betekende dat, dat er binnen een jaar drie gebruiksruimten in het stationsgebied voor de doelgroep beschikbaar zouden komen. De Veiligheids Effect Rapportage (VER) De afspraken tussen de drie partners zijn in maart 2001 vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. De NS stelde als voorwaarde dat in ruil voor het staken van juridische procedures tegen de komst van voorzieningen, de gemeente een Veiligheids 10

11 Al die verschillende betrokken partijen hebben allemaal wel hun vragen gehad in het begin. Moeten we de oorzaak niet aanpakken, hard optreden, junks laten afkicken of in een ontwenningskliniek stoppen. Daar begonnen veel partijen mee toen ze in het project stapten. Op een gegeven moment zie je dat het gaat om een groep die niet af wil kicken, zodat je een zijpad moet inslaan. De projectleider heeft daar denk ik wel een belangrijke rol in gespeeld, dat mensen er anders over gingen denken na verloop van tijd. Aly Engberts, secretariaat UDV-project Ik had geen verwachtingen toen ik solliciteerde. Ik solliciteerde omdat ik wilde werken in de opvang en begeleiding van verslaafden. Het maakt mij niet uit of het een gebruiksruimte is, of gewone opvang. Joep Krah, opvangmedewerker sinds 17 september 2001, opening gebruiksruimten Rijnkade en Stationsplein Effect Rapportage (VER) zou laten opstellen. De positieve ervaringen van NS opgedaan in de beheergroep van De Stoep, speelden daar een rol in. De VER is een instrument gericht op communicatie en participatie, in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken ontwikkeld door bureau Berenschot. Met alle betrokkenen bij een nieuwe omstreden voorziening wordt in een vroeg stadium gezamenlijk geïnventariseerd welke risico s op het gebied van veiligheid verwacht worden, welke rangorde daaraan gemeenschappelijk gegeven wordt en welke maatregelen gezamenlijk nodig geacht worden om de risico s zoveel mogelijk te beperken. De VER is in maart 2001 in verkorte vorm uitgevoerd met omwonenden, winkeliers, ondernemers, politie, gemeentelijke diensten, belangenbehartigers van de daklozen en verslaafden, en de uitvoerende instellingen voor verslavingszorg. Als onderzoeksgebied werd het hele stations- en HC-gebied bestreken. Daarbij werden de volgende doelen nagestreefd: o uitblijven van dealen rond de nieuwe en bestaande locaties o minder of stabiel aantal geregistreerde delicten zoals fietsendiefstal, inbraken in auto s, geweldpleging en beroving o minder verloedering in het straatbeeld, dus onder andere minder zwerfvuil, fietswrakken, attributen voor drugsgebruik, menselijke uitwerpselen en kapot straatmeubilair o verhogen van aantrekkelijkheid van bepaalde loop-/fietsroutes o een door middel van enquêtes te meten hoger gevoel van (sociale) veiligheid op de in een bijgevoegde kaart aangegeven trajecten en locaties. Daartoe zal eerst een 0-meting worden uitgevoerd in een zo vroeg mogelijk stadium. Daarmee zal het huidige niveau van de (ervaren) onveiligheid vastgesteld worden, zodat later nagegaan kan worden of de maatregelen effect hebben gesorteerd. De uitkomsten van de VER vormden de leidraad voor het omgevingsbeheer. N.B. Bij het markeren van het werkgebied werd duidelijk dat dit gebied niet gelijk opliep met de door de gemeentelijke diensten en politie gehanteerde wijkindeling(en). Dat betekende dat vanuit deze geledingen van meerdere mensen en afdelingen een bijdrage verwacht werd. Het werkgebied wordt ruwweg begrensd door het Jaarbeursplein, Westplein, Smakkelaarsveld, Vredenburg, Catharijnesingel en het Moreelsepark. 11

12 Visie Ik heb doelbewust gekozen voor de baan om bij te dragen aan het succesvol maken van de gebruiksruimten. Ik wil op een respectvolle manier werken naar gebruikers, ze een rustpunt bieden waar ze op relaxte manier hun drugs kunnen gebruiken. Ik had geen ervaring met de doelgroep. De gebruiksruimten zijn verder nieuw. Dan kan je je eigen bijdrage leveren aan de ontwikkeling van iets. Dat trok me aan. De doelgroep Het project Uitbreiding Dagopvang Verslaafden beoogt zowel verbetering van de leefomstandigheden van de dakloze verslaafden, als vermindering van de overlast die deze groep veroorzaakt in het stationsgebied. Primair gaat het om mensen die ziek zijn als gevolg van hun verslaving. Een aantal van hen zorgt bovendien voor overlast (waaronder criminaliteit). Het gaat dus niet om criminelen waarvan sommigen een slechte gezondheid hebben. In het kader van de integrale verslavingszorg is de opdracht voor het realiseren van de voorzieningen bij de GG&GD neergelegd. Om dat te illustreren is in dit hoofdstuk een beknopte weergave opgenomen van de keten van voorzieningen waarmee in Utrecht wordt gewerkt. De overlast Tegelijkertijd dient er ook bij de GG&GD oog te zijn voor de soms omvangrijke overlast die de dakloze verslaafden in het stationsgebied veroorzaken. In dit hoofdstuk is daaraan een paragraaf gewijd onder het kopje Veiligheid. In het project is dat vertaald met aandacht voor de zorg èn aandacht voor het omgevingsbeheer (zie ook het hoofdstuk met die titel); één en ander onder het motto Voorzieningen JA, overlast NEE! Pieter Puik, per 17 september coördinator gebruiksruimten Rijnkade en Stationsplein 12

13 Waar het om gaat is de keten van voorzieningen; dus geen op zichzelf staande voorzieningen. Er moet niet alleen fysiek iets worden neergezet, maar het moet ook sociaal-medisch kloppen en ertoe leiden dat deze doelgroep een betere positie en gezondheid krijgt. Verder moeten de gebruikers doen wat ze afspreken, zodat ook de winkeliers uit de wind komen te liggen en het imago van de stad kan worden opgepoetst. George Hille, directeur GG&GD, Utrecht Vanuit de verslavingszorg ben ik voorstander van de meest moderne vorm van medische interventies. Artsen zouden dan meer mogen voorschrijven dan waartoe ze nu bevoegd zijn. Daarom vind ik ook dat het experiment van de heroïneverstekking onder medisch toezicht moet blijven. Paul van der Linden, directeur Centrum Maliebaan ointegrale, op de vraag aansluitende, ketenzorg Voor het gemak wordt wel gesproken over de groep van verslaafden, maar in werkelijkheid is er natuurlijk nauwelijks sprake van een groep. Gemeenschappelijk zijn de verslaving aan harddrugs en de dakloosheid, veelal gekoppeld aan tal van andere problemen. Daarbij is het niet zo interessant wat er het eerst was; de verslaving of de dakloosheid, schulden door drugsgebruik of druggebruik als reactie op uitzichtloze armoede. Waar het om gaat is een groep van individuen met elk een eigen geschiedenis, eigen mogelijkheden en beperkingen en eigen of geen wensen richting hulpverlening. Velen hebben al een lange zorgcarrière en zijn nog steeds verslaafd. En veel frustraties rijker, net als sommige van hun hulpverleners. Velen zijn ook al langdurig verslaafd. Het verbeteren van hun omstandigheden en het aanpakken van hun problematiek is vaak complex en niet met een enkele verandering op te lossen. Als het ze op de man af gevraagd wordt dan hebben zij last van de dakloosheid, schulden, de lichamelijke gezondheid en voor een deel ook van sociaal isolement en verslaving. De grotere noemer waar op ingezet kan worden, is een verbetering van hun leefomstandigheden. Dakloosheid speelt daarin een centrale rol. Het zwervende bestaan kent zo zijn eigen dynamiek, veroorzaakt gezondheidsklachten en biedt weinig zekerheden. Het bemoeilijkt het tot stand komen en in stand houden van contacten met zorgaanbieders en andere instanties. Onderdak is een primaire behoefte. Dat kan variëren van dagopvang en nachtopvang, tot wonen in een hostel, begeleid wonen, wonen met ambulante begeleiding tot geheel zelfstandig wonen. De keten van voorzieningen De gemeente heeft een zorgplicht voor allen die zich binnen de grenzen van de gemeente bevinden. Waar mogelijk wil de gemeente zorg bieden. Daarbij gaat het niet alleen om medische zorg, opvang, hulpverlening en dagbesteding, maar ook om openbare orde en veiligheid. De stad Utrecht heeft daarvoor een keten van voorzieningen tot ontwikkeling gebracht. Zorg op straat Integrale aanpak van de dak- en thuislozen problematiek in de stad. Afstemming, coördinatie en sturing vindt plaats via dit in 1999 in opdracht van de gemeente Utrecht bij de GG&GD ondergebrachte project. Alle belangrijke organisaties voor openbare orde en veiligheid, zorg en belangenbehartiging participeren, zowel op beleids- als op uitvoeringsniveau, in Zorg op straat. 13

14 Het toestaan van dealen in welke vorm dan ook kan dus niet. In de opiumwet staat duidelijk wat mag en wat niet mag en ik heb niet zelf de vrijheid om op dit gebied iets te gedogen. Den Haag gaat daarover en Den Haag heeft met Europa te maken en daar komt veel druk vandaan om niet al te losjes te doen. Ik handel onder de politieke verantwoordelijkheid van de Minister van Justitie. Mr. B. Steensma, Officier van Justitie bij het Openbaar Ministerie, Utrecht Als we niets hadden gedaan dan zou het nog erger zijn. Wat nu gedaan is, compenseert de groei. Maar waar ligt de grens? 17 september was een mijlpaal voor de bewoners, plus de opening van de gebruiksruimtes. Maar nu zijn we weer terug bij de situatie van twee jaar geleden. De doelgroep is gewoon te weinig coöperatief en de dealers moeten veel meer aangepakt worden. Uit het interview met een groepje bewoners van HC Woonvoorzieningen In alle steden is het stationsgebied een aantrekkelijke ontmoetingsplaats voor (dakloze) verslaafden. In Utrecht geldt dat nog sterker, vanwege de centrale plaats van Utrecht in het spoorwegennet en het overdekte winkelcentrum naast het station. Utrecht heeft ervoor gekozen om woonvoorzieningen (hostels) voor verslaafden in woonwijken verspreid over de stad, dus buiten het centrum, te realiseren. Behalve dat daarmee het aantal daklozen vermindert, wordt ook het aantal verslaafden dat in het centrum verblijft minder... en daarmee neemt ook de overlast af. Dag- en nachtopvang (gebruiksruimten) Voor de groep die niet in een woonvoorziening kan of wil verblijven, zijn er in het centrum voorzieningen voor dagopvang en nachtopvang (al dan niet in combinatie met gebruiksruimten). In de dagopvang worden spreekuren gehouden door verpleegkundigen en verslavingsartsen. Daarbij zijn afspraken gemaakt met een huisartsenpraktijk, die als achtervang optreedt voor niet-verslavingsgebonden klachten. Bij de dagopvang zijn ook voorzieningen getroffen op het gebied van hulpverlening (maatschappelijk werk, doorverwijzing), voeding (koffie, thee, soep, brood- en warme maaltijden) en verzorging (douches, kledingomruil). Via de dagopvang kan ook gezorgd worden voor geldbeheer en contact met hulpverleners. Ambulante hulpverlening / veldwerkers Vanuit de GG&GD en Centrum Maliebaan (de regionale instelling voor verslavingszorg) zijn in het stationsgebied veldwerkers actief, die uit zichzelf daklozen en verslaafden die er zichtbaar slecht aan toe zijn aanspreken en proberen over te halen om zich medisch te laten behandelen. In Utrecht wordt dit werk uitgevoerd onder de naam Vangnet. Zonodig en indien mogelijk wordt daar een vervolg aan gegeven. Trajectbegeleiding Hulpverleners van de GG&GD verzorgen langdurige trajectbegeleiding in de binnenstad voor mensen met meervoudige, complexe problemen. Het project loopt tot medio 2003 en werkt samen met het zorgnetwerk binnenstad. Het werk wordt uitgevoerd onder de projectnaam Delphi. Dagactiviteitencentrum (DAC) Onderdeel van Centrum Maliebaan. Een deel van het aanbod draait om maatschappelijk herstel en is gericht op herintreding en arbeidsbemiddeling. Een ander en steeds belangrijker deel is het daglonersbureau. 14

15 o Ik ben heel blij dat die gebruiksruimten er zijn. Maar er is ook een andere kant: we zijn er niets mee opgeschoten... Als ik s avonds zie hoe de toestand erbij ligt, letterlijk, dan denk ik we zijn weer terug bij af. Het is heel verdrietig voor de winkeliers dat het nu zo n narigheid geeft. Riet van Denderen, Stichting GOUD, belangenbehartigers verslaafden 15 Ik ben wel harder geworden, ook naar de doelgroep toe. Het valt me tegen dat we niet in staat zijn geweest de doelgroep meer in te schakelen. Vanuit hen komt nog niet de respons waarop we hoopten, maar misschien moeten we ook nog meer aandragen. Er zouden ook van hun kant initiatieven moeten komen. Soms moet je ook niet de dialoog zoeken, maar keihard neerzetten wat je nodig vind. Ik wist twee jaar geleden niet dat ik dat nu zo hard en vastbesloten zou stellen. Eelco van Doornspeek Cório, eigenaar Hoog Catharijne Het daglonersbureau is een werkgelegenheidsproject voor daklozen en verslaafden. Tegen een vergoeding van 11,50 euro per dagdeel, met lunch, wordt er los werk aangeboden. Formeel start het daglonersbureau in januari 2002, maar inmiddels is men al met het Klienteam (een schoonmaakploeg) begonnen. Het daglonersbureau werkt met een startsubsidie van de gemeente (Sociale Zaken) en bijdragen van twee grote fondsen. Het gaat om een experiment met als doel te bekijken of werkgelegenheid voor de doelgroep bevorderd kan worden met een aanpak die bij de doelgroep past. De kosten van de vergoedingen en de begeleiding moeten door de markt gedekt worden (er wordt met opdrachtgevers gewerkt). Huidige werkzaamheden: zwerfvuil ophalen, schoonmaken, wasserij, inpakwerk, huizen ontruimen, tenten opbouwen en dergelijke. Methadonverstrekking Methadonverstrekking vindt ambulant plaats, door middel van een bus, die drie maal per week drie standplaatsen (waarvan twee in het centrum) aandoet. In voorbereiding is het dagelijks verstrekken van methadon in de gebruiksruimten en de (toekomstige) hostels.

16 Ik geloof niet dat de groep, die zich nu s nachts in HC ophoudt, helemaal zou verdwijnen als er genoeg nachtopvang was. Als die opvang twee kilometer verderop zou zitten dan gingen ze er niet heen. Volgens mij zijn de verslaafden niet meer uit HC weg te denken. Ze zijn er echt aan gebakken. Sommigen zitten er al 15 of 20 jaar! Willem van Leeuwen, Nederlandse Veiligheids Dienst Bij de presentatie van de inrichting van De Stek aan de gebruikers in de kelder van de Rijnkade, schitterden de gebruikers door afwezigheid. Terwijl er van de genodigden boven ons hoofd wel drie stoned zaten te wezen. Voor de beoordeling van de kleuren was dat misschien juist de goede gemoedstoestand geweest... Ronald Willemsen ARC Architecten architect Rijnkade, Stationsplein en De Stek Verstrekking van heroïne onder medisch toezicht Aan de rand van het centrum is tijdelijk een project gevestigd dat deel uitmaakt van een landelijk onderzoek in opdracht van het Ministerie van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) waarbij heroïne verstrekt wordt onder medisch toezicht. De looptijd van het onderzoek is twee jaar en de resultaten worden in februari 2002 verwacht. Vervolgens beslist de Tweede Kamer over de consequenties die uit de resultaten getrokken moeten worden. Politie en justitie Politie en justitie dragen op een andere manier bij aan de keten. Er is toezicht via het HC-team van de politie, inclusief de stadstoezichthouders. 16

17 Ik zou ook willen dat de doelgroep bij de zorg betrokken wordt. Dat is goed voor de instelling en voor de groep zelf. Kijk bijvoorbeeld naar de mensen die in De Stoep werken. Ze strijken centen op en winnen aan eigenwaarde. Daar ligt een enorm terrein dat ontgonnen kan worden. Victor Huigens, coordinator DAC/Klienteam, in de toekomst bureau dagloners Toen we hoorden dat de Tunnel dicht zou gaan, hebben we een handhavingsplan geschreven. Waar willen we naartoe en wat willen we in elk geval niet? Toen zijn we als HC-team samenwerkingsverbanden aangegaan met de spoorwegpolitie, NVD (Nederlandse Veiligheids Dienst), stadstoezicht en politiedistrict Marco Polo. Je kunt wel allemaal je eigen torentje beveiligen, maar daarmee kom je er niet. Jan Dirk Bogerd politie, HC-team ohet reclasseringsproject GRIP houdt zich intensief bezig met een 50-tal dakloze verslaafden die een groot aandeel in de overlast hebben. In opdracht van de gemeente Utrecht is er de Geïntegreerde Aanpak Verslavingsproblematiek en Overlast (GAV0). Deze richt zich op hardnekkig recidiverende verslaafden. Zij krijgen een hulpverleningstraject-op-maat aangeboden, als alternatief voor of aansluitend op detentie. Het driejarig project Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) is een experiment om verslaafden die erg vaak met justitie in aanraking zijn gekomen, in een tweejarig traject voor een deel in de gevangenis, voor een deel daarbuiten onder dwang te laten afkicken en een nieuwe start te laten maken. Het Ministerie van Justitie is opdrachtgever. Veiligheid Veiligheid, of beter gezegd gevoelens van of angst voor onveiligheid, is een permanente rode draad gebleken voor alle betrokkenen bij het project. Opvallend is dat regelmatig door één van de groeperingen geprobeerd is een exclusieve claim op veiligheid voor de eigen achterban te leggen: Als het maar veilig is voor de omwonenden (de passanten, het personeel van de opvanginstellingen, de kinderen, de oude mensen, de winkeliers en hun personeel, de reizigers, het winkelend publiek enzovoort). Dat werkt natuurlijk niet. Er is gekozen voor een andere benadering. Onder het motto veiligheid is van iedereen, is er geïnventariseerd welke groeperingen gebruik maken van het stationsgebied. Vervolgens is afgesproken dat het een opgave voor het project is om de verwachte effecten van de komst van de gebruiksruimten en de te nemen maatregelen voor elk van deze groepen tegen het licht te houden en te bekijken of het maximale er aan gedaan is om voor elke groepering onveilige situaties tot een minimum te beperken. Daarbij past enige realiteitszin; ook in het gewone leven zijn er veiligheidsrisico s, dat is in het stationsgebied niet anders. Het gaat altijd om de inschatting van risico s, mogelijkheden om die te beperken, de uitvoerbaarheid en effecten daarvan, de prijs die daarvoor betaald moet worden zowel in termen van privacy als in financiële zin en de mogelijkheden van handhaving. Opmerkelijk daarbij is overigens dat de groep van verslaafden zelf (ook gebruikers van het stationsgebied!) een heel kwetsbare groep is als het gaat om veiligheid. Er is veel onderling geweld, zoals afpersing; diefstal (van drugs); mishandeling; gedwongen prostitutie en verkrachting. De aangiftebereidheid is laag uit angst voor represailles of omdat contact met de politie niet op prijs gesteld wordt. Het is een punt dat in het vervolgtraject zeker nadere aandacht behoeft. 17

18 De politie heeft eigenlijk een cultuur van muurtjes, dus het is heel mooi dat er zo n synergie is ontstaan. Ook al is dat uit nood geboren doordat we allemaal capaciteitsproblemen hadden en er alleen niet uitkwamen. Hans Hendriksen, politie, district Marco Polo Ik heb een heel positief beeld gekregen van de politie, vooral na de veiligheidseffectrapportage. Ik heb veel respect gekregen voor hun houding en sociale vaardigheden. Door het UDV-project ben ik me goed gaan realiseren hoeveel ellende ze meemaken en ben ik me gaan realiseren hoe sociaal betrokken ze zijn. Dat dacht ik niet toen ik bij het UDV-project begon. Aly Engberts, secretariaat UDV-project De visie op zorg De GG&GD kent voor dakloze verslaafden een zorgaanbod dat preventie, (crisis-)opvang, zorg en maatschappelijk herstel omvat. Het bevat het hele scala van basale dienstverlening tot specialistische zorg en het wordt gekenmerkt door een vraaggerichte, outreachende benadering. Daarbij realiseert de GG&GD zich heel goed, dat de problematiek van dakloosheid en verslaving weerbarstig kan zijn. Verslaafde daklozen hebben in de regel veel problemen, waar sommigen ook veel last van ondervinden. Aan de andere kant staan zij vaak niet in contact met de hulpverlening, terwijl het hen ook ontbreekt aan mogelijkheden en perspectief om zelf hun levensomstandigheden te kunnen verbeteren. Bovendien is verslaving kostbaar. Dit leidt tot overlast vanwege verwervingscriminaliteit; naast de (visuele) overlast die andere gebruikers van het openbare domein ondervinden door de confrontatie met de handel en het openlijk gebruik van harddrugs. Gebruiksruimten Gebruiksruimten maken deel uit van een omvattend voorzieningenaanbod. De gebruiksruimten zijn primair opvangvoorzieningen. Ze bieden dakloze verslaafden een plek om uit te rusten en een omgeving om te gebruiken, zonder dat ze opgejaagd worden. Voor de verslaafden kan dit bijdragen aan meer rust en structuur in hun leven en hun gebruik. Mogelijk ontstaat daardoor gecontroleerder en zelfs minder gebruik. Daarnaast biedt de gemeente in de gebruiksruimten basale diensten aan: koffie, thee, soep, mogelijkheden voor persoonlijke verzorging en dergelijke. In het verlengde van de primaire doelstelling, biedt de relatieve rust in de gebruiksruimten de mogelijkheid om met dakloze verslaafden in gesprek te raken. Als de gelegenheid zich voordoet, kan er aanvullende hulp worden geboden. Daarbij valt te denken aan het regelen van een uitkering en identiteitspapieren, schuldhulpverlening en budgethulpverlening; maar ook aan vormen van medische zorg en case-management vanuit de psychiatrie of verslavingszorg. Het uiteindelijk streven is om waar mogelijk toe te werken naar zorgplannen en toeleiding naar zorg. Daarbij mag echter ook het primaire opvangdoel van de gebruiksruimten niet uit het oog worden verloren. In de dagelijkse praktijk van contacten met bezoekers van de gebruiksruimten is het motto van de hulpverlening: niets hoeft, maar alles kan! Dat klinkt zeer bescheiden en dat is het ook. 18

19 Zorg bieden of overlast bestrijden; ik denk dat het in Utrecht redelijk in evenwicht was. Cório, de NS en ook de politie hebben een leidende rol gespeeld bij de start. Zij hadden andere verwachtingen dan andere partijen, gericht op overlastbestrijding. Dat is logisch. Maar ook zij hebben zich na verloop van tijd steeds meer verplaatst in zorgvragen. Dat hebben ze meer gedaan dan ik aanvankelijk had verwacht. Karel van Duijvenbooden, coördinator gebruiksruimten Rijnkade en Stationsplein Natuurlijk heeft het gebied met zo verschrikkelijk veel passanten een hele hoge vervuilingsgraad. Het is bijna onbetaalbaar om het goed schoon en heel te houden, want dan moet je eigenlijk 24 uur per dag in het gebied aanwezig zijn. Dat kan, maar dat is ook een politieke keus. Nu is er wel extra geld beschikbaar gesteld omdat het wordt gekoppeld aan de problematiek van daklozen en verslaafden. ocomplexiteit De veelal ernstige, complexe problemen van langdurig daklozen en langdurig verslaafden zijn niet in één klap op te lossen. Waar het meer om gaat, is het zoeken naar aangrijpingspunten voor het in gang zetten van een dikwijls langdurig en soms ook moeizaam traject, gericht op het verbeteren van de gezondheid en de levensomstandigheden van verslaafde daklozen. Hiervoor is een arbeidsintensieve, outreachende en innovatieve aanpak nodig; met als hoofddoelen: het aangaan en behouden van contact met verslaafden en het stapsgewijs boeken van kleine successen. Dit bescheiden doel is in de praktijk tegelijkertijd veelal het maximaal haalbare. Centraal bij deze aanpak staat de gedachte dat het gaat om individuen in kommervolle omstandigheden. Elk met een eigen geschiedenis, eigen mogelijkheden en beperkingen waar het gaat om hulpverlening. Om hen de zorg te bieden waarbij ze het meest gebaat zijn, moet er een keten van aansluitende, samenhangende zorgfuncties en voorzieningen zijn. Daartoe werken gemeentediensten, gezondheidszorg, gespecialiseerde hulpverlening, politie en belangenorganisaties samen in wat ook wel de keten van opvang en zorg wordt genoemd. Het aanbod Het aanbod voor dakloze verslaafden omvat: opvang, huisvesting en behandelfaciliteiten; uiteenlopende vormen van hulpverlening, variërend van uitkeringsbeheer, basale medische zorg tot gespecialiseerde hulp via case-managers. Ook politie en justitie dragen bij. Voor degenen met justitiële problemen en voor hen bij wie vrijwillige hulp niet werkt, zijn er projecten vanuit de reclassering en projecten gebaseerd op principes van dwang of drang. Het aanbod vanuit justitie en politie is vooral gericht op verslaafden die een groot aandeel hebben in het veroorzaken van overlast. 19 Marja Manders, voormalig beleidsmedewerker Dienst Stadsbeheer

20 Uitgangspunten Qua schoonhouden is het nog nooit zo goed geweest! Eric van den Brink, medewerker Klienteam, bureau voor dagloners, DAC De jongens houden het gebied schoon en doen alles wat ze tegenkomen: straat maken, snoeien, fietswrakken weghalen, spuiten, vernevelen met een lekker geurtje. We hebben ook heel wat materiaal moeten aanslepen dat er bij de RHD (reinigings- en havendienst) niet was. Herman Verrips, coördinator vaste / flexibele schoonmaakploeg HC Resultaatgericht Gelukkig kende het project een heel concrete opdracht: maak twee (later drie) voorzieningen. Gelukkig, omdat er in de uitwerking volop aanleiding was om stevige discussies over normen en waarden en al dan niet gewenste maatschappelijke verschijnselen met elkaar te voeren. Of aandacht te vragen voor meestal vervelende persoonlijke ervaringen. Dat is dan ook vaak gebeurd en het bleek ook noodzakelijk om tot afspraken met elkaar te kunnen komen. Maar het motto bleef: we gaan iets maken met elkaar. Elke groep formuleerde bij de start de eigen opdracht en de concrete producten die op een vastgesteld moment tot stand moesten zijn gekomen. De groep die zijn producten af had, werd onder dankzegging opgeheven. Wanneer nieuwe producten nodig waren, waar geen bestaande groep in kon voorzien, kwamen er ook net zo gemakkelijk weer nieuwe groepen bij. Dit levert een weliswaar complexe maar ook dynamische projectorganisatie op, waarbij voortdurend de te realiseren opdracht centraal staat. Geen anonimiteit, maar mensen van vlees en bloed Anonimiteit, vooroordelen en passiviteit liggen dicht bij elkaar. De gemeente doet niks, de politie komt nooit, alle verslaafden zijn criminelen, de NS kan niet eens een trein op tijd laten rijden, Cório gaat het alleen om de winst, bewoners willen alleen maar rust, niemand bekommert zich om daklozen en verslaafden enzovoort en steeds maar door. Het is een zekere manier om alles te laten zijn zoals het was, iedereen is overtuigd van het eigen gelijk en niemand voelt zich geroepen om iets te ondernemen. Het is essentieel om uit elke groepering concrete mensen van vlees en bloed in de projectorganisatie te laten deelnemen. Mensen die aanspreekbaar zijn, besluiten nemen, een mening hebben, familie, hobby s, een verleden, een vak, of die dat niet hebben, maar in ieder geval heeft iedereen een verhaal. Ook een positie, een belang, of een functie; maar in ieder geval een verhaal. Omgekeerd schiet het nog niet zoveel op als er bijvoorbeeld wordt gemeld dat de gemeente ergens verantwoordelijk voor is. Daar hoort een afdeling bij, een adres en telefoonnummer, een werkplek, een naam. Iemand aan wie je iets kunt vragen, vertellen, voorstellen en met wie je afspraken kunt maken. Voor de andere groeperingen is dat niet anders. Nette voorzieningen in een nette omgeving Bij het respectvol omgaan met dakloze verslaafden hoort ook dat er voorzieningen komen die passen bij hun behoeften en bijdragen aan 20

21 Wat ik heel goed vind in de afgelopen twee jaar is dat men naar de omgeving heeft gekeken en dat alles wat verloederd was, wordt aangepakt. Ook heel goed dat gebruikers zelf, bij het Klienteam, worden ingezet als schoonmakers. Gert Verbeek, Muziekcentrum Vredenburg Ik vind het heel leuk om me met deze groep bezig te houden, naast de meer welgestelde opdrachtgevers die ons bureau ook heeft. Bij de plannen voor de verbouw van het Muziekcentrum ben ik bezig om de groep verslaafden naar buiten te werken. Dat vond ik maatschappelijk eigenlijk niet verantwoord. Om dan te kunnen werken aan alternatieve gebruiksruimten, is wel zo prettig. Ronald Willemsen ARC Architecten architect Rijnkade, Stationsplein en De Stek ode verbetering van hun leefomstandigheden en vermindering van de overlast voor de omgeving. Dat is een andere benadering dan denken dat voor iemand die dakloos is, elke vorm van onderdak of opvang een verbetering is. Dat is eerder cynisch dan respectvol en vaak ook niet effectief. Dus is er gekeken naar de omvang van de voorzieningen, welke zorg en dienstverlening geboden zouden moeten worden, de ligging in het gebied en ten opzichte van elkaar of de al bestaande voorzieningen, de bereikbaarheid voor politie en hulpdiensten en de bestaande looproutes van omwonenden en passanten, de inrichting, de hoeveelheid en kwaliteit van het gevraagd personeel. Een gegeven is dat voorzieningen voor dakloze verslaafden vaak in verband gebracht worden met vervuiling, verloedering en onveiligheid. In het stationsgebied wordt al geruime tijd minimaal geïnvesteerd, vanwege onduidelijkheid over grootschalige veranderingen die daar zullen gaan plaatsvinden. Er is veel achterstallig onderhoud aan openbare voorzieningen, bestrating, gebouwen, onvoldoende verlichting; het is er bezaaid met fietswrakken, zwerfvuil en uitwerpselen, op veel plaatsen hangt er een indringende urinegeur. Dat is geen goede setting voor welke nieuwe voorziening dan ook (ook niet voor de bestaande, trouwens). Het nodigt uit tot voortgaande onverschilligheid over de openbare ruimte of particuliere gebouwen en verdergaande vervuiling en verloedering. Het is vervolgens een kleine stap om dat allemaal aan de verslaafden, de daklozen of de bezoekers van de gebruiksruimten toe te schrijven. Dat is maar zeer ten dele juist. Ook de passanten, bezoekers van grote evenementen in de Jaarbeurs en het uitgaanspubliek in het centrum dragen bij aan de vervuiling en verloedering. Onderhoud en beheer van openbare ruimten, gebouwen maar ook van de gebruiksruimten zelf, zijn een uitdrukking van aandacht en zorg voor de omgeving en degenen die van die omgeving of voorziening gebruikmaken. Dat is de boodschap: zorg en aandacht. Een dubbele boodschap, omdat verwacht wordt dat ook de gebruikers zorgvuldig met de voorziening en de omgeving omgaan. 21 Iedereen moet iets doen Lang hebben alle betrokkenen afzonderlijk het gevoel gehad in hun eentje op te draaien voor de gevolgen van de aanwezigheid van daklozen en verslaafden in het centrum. Dat leidde tot teleurstellingen, wantrouwen

22 oen passiviteit. De strategie van de gezamenlijke aanpak zorgde voor een Ik vind het heel belangrijk dat het nieuw elan. Belangrijk daarbij is dat iedereen in het project een actieve personeel, ongeacht opleiding en bijdrage levert, passend bij de eigen verantwoordelijkheden, taken, achtergrond, met mensen kan omgaan. netwerken en financiële mogelijkheden. En dat de leden elkaar daar ook Daar zijn wij redelijk in geslaagd, op aanspreken. Dus niet voortdurend praten over wat er allemaal niet vind ik. Verder moeten de mensen gebeurt, maar energie steken in wat wel kan en elkaar daarin versterken. een sociaal gevoel hebben maar ook hun grenzen kunnen stellen. Inbedding in de wijk Dit zijn basisvoorwaarden. Ook al hebben voorzieningen een stedelijk karakter, uiteindelijk moeten Verder moeten mensen bewust kiezen ze toch gewoon ergens komen, en daar is altijd een wijk bij betrokken. voor dit werk, dat vind ik ook een Meestal is een wijk daar niet blij mee en wijst men vooral op de specifieke belangrijk aspect. Een structuur omstandigheden waarom de voorziening beter elders gehuisvest kan worden. van vergaderen en overleggen vind Toch is medewerking op wijkniveau van belang. De voorziening moet ik verder belangrijk. Een aantal ingebed worden in de omgeving en diensten moeten er hun werkzaamheden mede op afstemmen. Ook moet worden vastgesteld dat de dingen moet je voortdurend met elkaar blijven bespreken. En dat voorziening, vanuit de wijk bekeken, een bijdrage levert aan het geldt ook voor de cliënten en daarom verminderen van overlast als gevolg van gebruiken op straat. is er nu een cliëntenraad. Reacties buiten de projectopdracht ook serieus behandelen Karel van Duijvenbooden, Omgevingsbeheer is vanaf het begin behandeld als een onderdeel van coördinator gebruiksruimten de projectopdracht. Daarnaast is het onvermijdelijk dat een project in een Rijnkade en Stationsplein complex gebied over een maatschappelijk gevoelig onderwerp, met de gemeente als initiatiefnemer en de politie als belangrijke partij, reacties oproept die maar zijdelings met de feitelijke projectopdracht te maken hebben. Bij de start is afgesproken dat reacties die te ver van de opdracht af Gezelligheid is geen doel, maar soms stonden, wel opgepakt zouden worden en waar mogelijk begeleid naar is er wel een soosachtige sfeer. een plek waar er iets zinnigs mee kan gebeuren. Die creëren wij hier. Ja, mensen kunnen Voorbeelden daarvan zijn: hier op een relaxte manier hun dope o De winkeliersvereniging Vredenburg Noord is geïntroduceerd bij de gebruiken en de zorg krijgen die elk projectgroep voor de planvoorbereiding voor de vernieuwing van het mens verdient. Daar leveren wij een stationsgebied. prettige bijdrage aan. o De start van een afzonderlijke beheergroep voor de aangrenzende buurt Lombok en afstemming met de beheergroep van De Stek. Pieter Puik, o Bevorderen van de overdracht door de gemeente van een strook grond per 17 september aan de rand van het werkgebied naar een particuliere eigenaar, zodat coördinator gebruiksruimten hoeken en nissen van een aangrenzend kantoorgebouw rechtgetrokken Rijnkade en Stationsplein konden worden. o Verzoeken om informatie over de hostels doorsluizen naar medewerkers van het project BinnenPlaats. o Negatieve ervaringen van bewoners/ondernemers met de politie (waarover dan ook) alsnog bespreekbaar maken. 22