Vrijwillige rapportage over houtige biomassa voor energieopwekking 2015

Transcriptie

1 Vrijwillige rapportage over houtige biomassa voor energieopwekking 2015 Rapportage December 2016 IV 2016

2 01 Voorwoord Deze rapportage is iets bijzonders. Zo n veertig bedrijven die duurzame bio-energie produceren, hebben statistische gegevens aangeleverd. Hierdoor ontstaat een nagenoeg compleet beeld van het gebruik van hout in middelgrote en grote installaties voor verwarming, proceswarmte, elektriciteit en combinaties daarvan. Platform Bio-Energie heeft deze rapportage opgesteld. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) had met name een rol bij het verzamelen en verwerken van de gegevens. De Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH), Energy Matters, Vereniging Afvalbedrijven en Energie-Nederland hebben bijgedragen aan een correcte en volledige weergave van de gegevens. Omdat er veel vragen leven over de herkomst en de duurzaamheid van hout voor energieproductie zijn over een periode van drie jaar gegevens verzameld van grote installaties. Die data-verzameling was onderdeel van de Green Deal Duurzaamheid Vaste Biomassa tussen de brancheorganisaties en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Platform Bio-Energie heeft besloten ook na afsluiting van de Green Deal een rapportage op te stellen. Dit is daarmee de vierde rapportage over houtige biomassa voor energieopwekking. Ten opzichte van de voorgaande edities is deze rapportage aangevuld met kleinere ketelinstallaties en warmte-krachtinstallaties die houtige brandstof gebruiken. De gegevens in deze rapportage waren nog niet bekend bij CBS, CertiQ, ECN of waar dan ook. De interessantste uitkomst is dat verreweg de meeste houtige grondstoffen bijna 1,4 miljoen ton afkomstig zijn uit eigen land of de ons omringende landen. Het gaat om resthout dat vrijkomt bij bosonderhoud, timmerfabrieken en dergelijke. De betreffende ondernemers beschouwen dit niet als afval omdat het nuttig gebruikt wordt: takken en twijgen in de vorm van chips, zaagsel in de vorm van pellets, verspaand zaagafval en zo meer waar verder geen markt meer voor is. Om te garanderen dat het hout afkomstig is van zorgvuldig beheerde bossen en parken en correct opererende houtfabrieken is een deel van het hout van een duurzaamheidscertificaat voorzien. Dit certificaat is te vergelijken met een vrijwillig milieukeurmerk. De data over 2015 zijn vergeleken met de data van de drie voorgaande jaren. De rapportages opgesteld gedurende de looptijd van de Green Deal zijn besproken in de Tweede Kamer. Wij hopen dat de energie- en milieuwoordvoerders ook dit rapport in de Kamer bespreken. Voor de betrokken bedrijven betekent dat erkenning en aandacht voor de bijdrage die hun energie-installatie levert aan de beoogde verduurzaming. Dit kan weer leiden tot nieuwe investeringen en innovaties met nieuwe partijen als de chemische industrie. Uit een deel van deze houtstroom kunnen onder andere eerst vezels gewonnen worden voor de fabricage van waardevolle producten zoals kunststoffen. Houtachtige reststromen krijgen zo een dubbele waarde energie en duurzame grondstoffen en leveren een verdere bijdrage aan de circulaire economie. Namens Platform Bio-Energie, Fokke Goudswaard 02

3 02 Leeswijzer Deze vrijwillige rapportage over 2015 sluit aan op de periode waarin op basis van de Green Deal Duurzaamheid Vaste Biomassa werd gerapporteerd over de inzet van houtige biomassa voor energieopwekking. De rapportage bestaat uit de volgende onderdelen: 1 Voorwoord 2 Leeswijzer 3 Inleiding 4 Omvang en aard van de ingezette biomassa 5 Type installaties, vormen van biomassa en soorten van opgewekte energie 6 Herkomst biomassa en gebruik van certificaten 7 Broeikasgasemissiereductie 8 Conclusie en vooruitblik De gegevens zijn aangeleverd door de deelnemende bedrijven en zijn in deze rapportage op geaggregeerde wijze weergegeven. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft de gegevens verwerkt. De bedrijven zijn verantwoordelijk voor de inhoud en de kwaliteit van de gegevens. Er is geen formele toets of verificatie van deze gegevens uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Afkortingen verklaard kton kiloton is een massaeenheid. 1 kton is ton of 1 miljoen kilogram kton CO 2 -eq de uitgestoten of gereduceerde hoeveelheid CO 2 of andere broeikasgassen omgerekend naar het equivalente effect van CO 2, uitgedrukt in kiloton MWth megawatt thermisch: het vermogen van de installatie voor de productie van energie in de vorm van warmte MWe megawatt elektrisch: het vermogen van de installatie voor de productie van energie in de vorm van elektriciteit PJ petajoule: hoeveelheid geproduceerde energie, peta betekent

4 Deelnemende partijen Vrijwillige rapportage over houtige biomassa voor energieopwekking 2015 Grote installaties (vanaf 5 MW) 1 Attero B.V. Odiliapeel AVR Rotterdam BECC B.V. Cuijk Biomassa Energiecentrale Sittard (BES) Exploitatie B.V. Cogas Duurzaam Eneco B.V. Engie Energie Nederland Gemeente Eindhoven HVC Groep Houtindustrie Schijndel Onroerend Goed B.V. Kwekerij Wouters Martens Bio WKK B.V. Venray N.V. Nuon Energy Parenco B.V. RWE Generation NL B.V. Stadsverwarming Purmerend Twence B.V. Afval en Energie Uniper Benelux / E.ON Benelux levering B.V. Vink Sion B.V. Warmtenet Hengelo Biomassa Centrale Beetsterzwaag Ennatuurlijk Apeldoorn Ennatuurlijk Zevenaar Evers v.d. Sandt Firma M. Alblas Luttelgeest Gebroeders Van Geilswijk Gemeente s-hertogenbosch Greenhouse Dili B.V. HEBO Kozijnen Hefra Asperges Kwekerij Baas MAN Apeldoorn Reinaert Deuren Tielemans Groentekwekerij Tulp Keukens Vuursaam Beheer Koepelorganisaties Energie-Nederland Platform Bio-Energie Vereniging Afvalbedrijven Kleinere installaties (van 1 tot 5 MW) Bio-energie De Vallei Ede Bio Forte Marum B.V. Biokwekerij Aldo van Os Rijksoverheid Rijksdienst voor Ondernemend Nederland 1 De centrale BS12 te Borsele van EPZ is in 2014 gesloten. 04

5 03 Inleiding Bosonderhoud Ede 05

6 03 Inleiding Aanleiding en achtergrond. Een beknopte samenvatting laat zien dat de beoogde resultaten zijn bereikt. Aanleiding Na het aflopen van de Green Deal Rapportage Duurzaamheid Vaste Biomassa voor Energie hebben Platform Bio-Energie, bedrijven en koepelorganisaties uit de energie- en biomassasector in overleg met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en het ministerie van Infrastructuur en Milieu besloten tot een vrijwillige rapportage als vervolg op de Green Deal. Partijen beogen hiermee bij te dragen aan de gewenste openheid over de omvang, aard, herkomst en duurzaamheidsaspecten van de gebruikte biomassa. Zij hopen dat deze publicatie het behoud van draagvlak voor deze belangrijke vorm van hernieuwbare energie bevordert. Verbreding van het toepassingsgebied Deze rapportage heeft betrekking op vaste (houtachtige) biomassa die direct wordt ingezet om elektriciteit en/of warmte op te wekken. Gasvormige of vloeibare biobrandstoffen, fossiele brandstoffen of andere vaste biomassa zijn in deze rapportage niet opgenomen. De ondertekenaars van de Green Deal Duurzaamheid Vaste Biomassa hebben samen met Platform Bio-Energie deelgenomen aan deze vrijwillige rapportage over De reikwijdte van deze rapportage is verbreed ten opzichte van de Green Deal-rapportages over In deze rapportage zijn ook de ondernemers met kleinere installaties vanaf 1 MWe en/of 1 MWth benaderd door Platform Bio-Energie en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (voorheen werd er over installaties tot 5 MWth niet gerapporteerd). Dat heeft geleid tot ongeveer het dubbele aantal deelnemers ten opzichte van Alleen kleine installaties tot 1 MW zijn niet meegenomen. Totaal wordt via deze rapportage naar schatting meer dan 80% van alle in Nederland voor energieopwekking bedrijfsmatig ingezette houtige biomassa in beeld gebracht. Biomassa draagt aanzienlijk bij aan hernieuwbare energie In 2015 bedroeg het aandeel hernieuwbare energie 5,8% van het nationale energieverbruik (bron: CBS). Hoewel de groei van het aandeel biomassa in 2015 achterbleef bij de groei van andere duurzame bronnen, is biomassa nog verreweg de grootste bron van hernieuwbare energie in Nederland. In 2015 bestond twee derde van de hernieuwbare energie uit bio-energie (bron: CBS). Andere vormen van hernieuwbare energie in Nederland zijn windenergie, aardwarmte en zonne-energie. Bio-energie wordt opgewekt uit biomassa (organisch materiaal). Om de Europese doelstelling te realiseren zal het aandeel van duurzame biomassa in de duurzame energiemix verder moeten toenemen. 06

7 De Europese Richtlijn voor Hernieuwbare Energie schrijft voor dat in 2020 in Nederland minimaal 14% van het bruto finaal energieverbruik hernieuwbaar moet zijn. In het Nationaal Energieakkoord (2013) is afgesproken dat het aandeel hernieuwbare energie in % moet bedragen en verder moet oplopen tot 16% in Samenvatting Deze rapportage is representatief voor het bedrijfsmatige houtgebruik voor energietoepassing wat betreft de installaties groter dan 1 MW en daarmee ook goeddeels voor alle houtketels bij bedrijven. In 2015 kwam het overgrote deel van de biomassa uit Nederland, de rest kwam merendeels uit buurlanden. Van de in totaal gerapporteerde houtige biomassa kton bestond 58% uit B-hout. Het overige deel bevatte hoofdzakelijk resthout uit landschapselementen en bossen. De berekende geschatte reductie van broeikasgassen is 958 kton CO 2 -eq. Hoewel slechts 21% van de biomassa over een duurzaamheidscertificaat beschikte, menen wij dat alle biomassa feitelijk als duurzaam kan worden beschouwd. De overige 79% is namelijk reststroom (en ook nog een deel van de 21% gecertificeerde biomassa). Bunker warmtecentrale Stadsverwarming Purmerend 07

8 04 Omvang en aard van de ingezette biomassa Bomenonderhoud Zuid-Hollandse polder 08

9 04 Omvang en aard van de ingezette biomassa Van alle soorten houtige biomassa blijken chips en B-hout de bulk van het gebruikte hout te vormen. Verreweg de meeste biomassa komt uit Nederland. De omvang van de biomassa De hoeveelheid biomassa per installatie verschilt aanzienlijk. Voor deze rapportage heeft elke exploitant per biomassastroom (onderscheiden in soort biomassa en vorm) in beeld gebracht hoeveel ton biomassa er is gebruikt. In 2015 is in totaal kton vaste biomassa gerapporteerd. Dit is meer dan de hoeveelheid biomassa die via de Green Deal-rapportage in beeld werd gebracht (2014: kton). Echter, door het verlagen van de ondergrens naar 1 MW is de omvang en samenstelling van de deelnemers anders (meer deelnemers met meer kleinere installaties). Aard van de biomassa De aard van de biomassa heeft betrekking op zowel de vorm van de biomassa (pellets of chips) als de plaats van winning en herkomst van de biomassa: primaire biomassa (uit bos en landschap, vooral snoeihout, takken en stammetjes, ongeschikt voor de meubelindustrie of de bouw); secundaire biomassa (ontstaat bij zagerijen en in de papier- en plaatindustrie); tertiaire biomassa (gebruikt hout, zoals sloophout). Voordat biomassa de installatie ingaat, vindt vaak eerst een bewerking plaats. Deze rapportage maakt daarbij een onderscheid tussen chips en pellets. Bij chips wordt het hout verspaand tot kleinere, beter hanteerbare eenheden. Afhankelijk van de grootte van deze eenheden wordt ook wel gesproken van chunks, shreds of blokken. Dit valt in deze rapportage allemaal binnen de categorie chips. Bij pellets is sprake van houtachtig materiaal dat is samengeperst tot kleine brokjes. Ook briketten vallen in deze categorie. Daarnaast rapporteren de deelnemers over enkele overige houtachtige stromen, bijvoorbeeld papierslib. Deze kleinere stromen worden niet apart onderscheiden en vallen allemaal in de categorie overig. Er is een sterke afname te zien bij de hoeveelheid pellets. Overigens is de verwachting dat de bij- en meestook van pellets in de nabije toekomst weer sterk kan toenemen als gevolg van nieuwe SDE+-subsidiebeschikkingen die vanaf 2016 worden afgegeven voor deze grote installaties, conform de afspraak in het Energieakkoord. Dit verschil is te verklaren door de sterk verminderde bij- en meestook (tegelijk met het aflopen van MEPsubsidies) en het sluiten van de kolencentrale van EPZ. De hoeveelheid houtpellets blijkt ten opzichte van de Green Deal-rapportage van 2014 te zijn afgenomen met 99% (van naar ton). 09

10 Overig: biomassastromen, zoals papierslib, gras, stro, doppen of andere restproducten. Chips Pellets Overig In 2015 is vrijwel geen biomassa uit de categorie vers hout hoofdproduct ingezet. Dit betekent dat er weinig (0,08%) hout is gebruikt dat speciaal is geteeld voor de productie van energie (bijvoorbeeld wilgenteelt). Geïmpregneerd hout (C-hout) blijkt in het geheel niet te zijn ingezet in Figuur 1 Aandelen van pellets en chips in de totale beschikbare biomassa. ton (x 1.000) Op basis van voorgaande ervaringen is in deze rapportage ten aanzien van de soort biomassa gekozen voor de volgende productindeling: Vers hout hoofdproduct: de biomassa- of houtproductie is enkel of hoofdzakelijk gericht op de productie van biomassa voor energie. Vers hout reststromen. Het betreft hier: primaire residuen: houtige reststroom die ontstaat in het bos of landschap bij de oogst van hout, bijvoorbeeld tak- en tophout; coproducten: een reststroom van een grotere biomassastroom die primair wordt ingezet voor een ander productieproces of product, zoals de papier-, vezel- of houtindustrie. Vers hout secundair residu: dit zijn reststromen uit de houtverwerkende industrie (zaagsel, schors, spaanders) die ontstaan op de productielocatie. Verwerkt A-hout tertiair residu: onbehandeld gebruikt hout. Verwerkt B-hout tertiair residu: geverfd, gelakt of verlijmd gebruikt hout. Verwerkt C-hout tertiair residu: geïmpregneerd gebruikt hout verwerkt B -hout vers hout reststromen Figuur 2 Aard van de biomassa in overig vers hout secundair verwerkt A-hout vers hout hoofdproduct 10

11 Herkomst van de biomassa Aan de producenten is gevraagd naar het land van herkomst van de biomassa. Bij vers hout is gevraagd uit welk land het hout oorspronkelijk komt. Het gaat dus om het land waar de oorspronkelijke bomen groeiden en niet om de locatie waar even tuele bewerkingsstappen zijn uitgevoerd. Bij verwerkt hout is gevraagd naar het land waar het hout de status van A- of B-hout heeft gekregen. ton (x 1.000) De chips komen vrijwel geheel uit Nederland en deels uit andere Noordwest-Europese landen. Omdat enkele bedrijven de herkomst niet op landenniveau kunnen rapporteren is Noordwest-Europa als cluster van landen als een aparte categorie in deze rapportage opgenomen. Een deel van deze categorie komt dus eveneens uit Nederland. In 2015 is 787 kton in de vorm van verwerkt B-hout ingezet. Dit komt overeen met 58% van de totale hoeveelheid biomassa. Naar verhouding is dit meer dan in voorgaande jaren (in 2014: 55% van het totaal, circa 666 kton in absolute getallen; de toename in 2015 is te verklaren doordat in 2014 nog niet alle centrales volledig operationeel waren). De procentuele verhoudingen worden hier ook beïnvloed door het wegvallen van de grote hoeveelheden importpellets voor bijstook in de kolencentrales Nederland NW-Europa Duitsland België Ver. Koninkrijk Zuid-Amerika Polen Tsjechië Frankrijk Canada Maleisië Scandinavië Oostenrijk Figuur 3 Herkomst gerapporteerde biomassastromen In ieder geval 78% van de biomassa is afkomstig uit Nederland. 11

12 Biomassa-energiecentrale Beetsterzwaag Typen installaties, vormen van biomassa en soorten van opgewekte energie

13 05 Typen installaties, vormen van biomassa en soorten van opgewekte energie Houtketels zijn er in allerlei soorten wat betreft grootte, energievorm en gebruikte brand stoffen. In deze paragraaf een overzicht. Typen installaties en vormen van biomassa 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% B -hout vers hout reststromen overig vers hout secundair A-hout vers hout hoofdproduct 0% B -hout vers hout reststromen overig vers hout secundair A-hout vers hout hoofdproduct Figuur 4a Soorten biomassa per type installatie: grote installaties in totaal ton. Figuur 4b Soorten biomassa per type installatie: kleine installaties in totaal ton. 13

14 De grote installaties omvatten onder meer de bio-energiecentrales van afvalbedrijven die daarin verschillende houtige afval stromen omzetten in energie. In deze rapportage vallen de installaties van HVC, AVR en Twence hieronder. De huisvuil verbranding door afvalverwerkers bestaat ook voor meer dan de helft uit bio-energie, maar is niet houtig en valt buiten deze rapportage. De grote installaties verwerkten in % van het totaal gerapporteerde volume biomassa. De afvalverwerkers gebruiken voornamelijk gebruikt hout in de vorm van B-hout chips (95%), voor het grootste deel afkomstig uit Nederland. Daarnaast zetten ze reststromen in, zoals papier slib en zeefoverloop uit gft-compostering. De overige grote installaties zetten vooral verse houtchips in van Nederlandse bodem. De kleinere installaties omvatten een brede groep van bedrijven waaronder relatief veel tuinders en bedrijven uit de houtverwerkende industrie (fabrikanten van kozijnen, deuren en keukens) die vaak de beschikking hebben over eigen rest stromen die ze verbranden om te voldoen aan de eigen energievraag. Denk daarnaast ook aan diverse installaties voor wijk verwarming en zwembaden. De categorie kleinere installaties bestaat vooral uit bio-energiecentrales en warmtenetten. Als gevolg van stimulerend overheidsbeleid wordt verwacht dat deze groep (evenals de groep kleine installaties < 1 MW) verder zal groeien. De kleinere installaties maken vooral gebruik van vers hout in de vorm van chips. Dit zijn houtstromen die vrijkomen bij (beheer)- werkzaamheden in bos, natuur en landschap en langs wegen in Nederland en in de grensstreek. Vanwege het kleinschalige karakter van de energieproductie komt deze biomassa in het algemeen uit de directe omgeving, zodat de transportkosten laag blijven. Vormen van opgewekte energie De installaties opgenomen in de rapportage zetten biomassa om in warmte, in elektriciteit of in beide (warmte-krachtkoppeling, WKK). Figuur 5 Omzetting biomassa in soorten energie. Elektriciteit Warmte Elektriciteit + warmte Met name de kleinere installaties produceren uitsluitend warmte. De B-houtverwerkers (en nog een aantal producenten) produceren tot dusver alleen elektriciteit. Veel van deze stroomproducenten hebben concrete plannen voor uitkoppeling van warmte, zodat de combinatie van warmte en elektriciteit groeit. 14

15 06 Herkomst biomassa en gebruik van certificaten Biomassa-energiecentrale Bio Forte Marum 15

16 06 Herkomst biomassa en gebruik van certificaten De bio-energieproducenten zien duurzaamheid van biomassa als een belangrijke eigenschap. Omdat de duurzaamheid in hoge mate afhangt van de herkomst van de biomassa geeft deze rapportage hier inzicht in. Het Energieakkoord 2013 stelt duurzaamheid als voorwaarde voor de inzet van biomassa voor grootschalige elektriciteits- en warmteproductie. Enkel reductie van broeikasgasemissies ten opzichte van fossiele energiedragers is niet voldoende om de bijen meestook van biomassa als duurzaam te beschouwen. Bij de productie van biomassa zijn namelijk meer duurzaamheidsaspecten van belang, zoals gevolgen voor biodiversiteit, kwaliteit en voort bestaan van bossen, waterverbruik en bodemkwaliteit. Ook wordt gelet op mogelijk nadelige sociale en economische effecten, zoals landgebruik ten koste van voedselproductie. Bij de inzet van rest- en afvalstromen zijn deze duurzaamheidsrisico s veel kleiner of geheel niet aan de orde. Certificeringssystemen voor de duurzaamheid van vaste biomassa In het kader van het Energieakkoord zijn duurzaamheidscriteria ontwikkeld voor grootschalige energieproductie in de vorm van bij- en meestook in kolencentrales en de opwekking van industriële stoom. De biomassa moet aan deze eisen voldoen wanneer energieproducenten een beroep doen op de Rijksregeling SDE+. Er wordt gewerkt aan de wettelijke verankering van deze duurzaamheidscriteria. De meeste energieproducenten vallen niet in deze categorie en zijn niet verplicht om met gecertificeerde biomassa te werken. Wel is de sector actief met een aantal vrijwillige certificeringssystemen om de duurzaamheid aan te tonen, zoals SBP en het Nederlandse certificeringssysteem Better Biomass (voorheen NTA 8080). Daarnaast worden in de bos- en houtsector diverse certificeringssystemen gehanteerd om de duurzaamheid van het geproduceerde hout aan te tonen. Bekende voorbeelden zijn FSC en PEFC. Deze bosmanagementsystemen richten zich vooral op de kwaliteit van het bosbeheer en het voortbestaan van het bos. ENplus FSC / PEFC NTA 8080 Figuur 6 Soorten duurzaamheidssystemen voor de gerapporteerde biomassa. Het belang van duurzaamheidscertificering Bij de oogst van biomassa moet sprake zijn van duurzaam bosbeheer; bij houtplantages is het van belang dat deze niet zijn ontstaan 16

17 door conversie van natuurlijk bos. De meeste duurzaamheidsrisico s doen zich voor bij de productie of oogst van verse (primaire) biomassastromen. Er zijn regio s waar de Nederlandse energieproducent, de afnemer van biomassa, minder zicht heeft op de omstandigheden van bosbeheer en houtoogst. Het betreft dan: de duurzaamheid, de mate van herplant, de risico s op negatieve impact op natuur en milieu, de landverdringingseffecten en de sociale aspecten. Daarnaast is het ongewenst (en meestal onbetaalbaar) om hout voor energieproductie te gebruiken als dat nog effectief geschikt is voor het voldoen aan de vraag voor andere toepassingen dan energieproductie. Hout dat vrijkomt als zogenoemde reststroom (residu) kent zeer beperkte duurzaamheidsrisico s als het gaat om de instand houding van koolstofvoorraden. Het gaat dan bijvoorbeeld om resten bij houtoogst, houtbewerking of hout aan het einde van zijn levensduur: niet meer te gebruiken sloophout, niet meer te recyclen papier en karton e.d. Duurzaamheidskarakteristieken Van de totale hoeveelheid hout was in % ergens in de keten gecertificeerd. Deze daling ten opzichte van 2014 wordt veroorzaakt doordat de grote energiebedrijven veel minder pellets importeerden. De overige 79% behoort tot de categorie overige biomassa die geheel uit residuen bestaat (primair, secundair of tertiair). Van de biomassa die is ingezet in de grote installaties, geven de producenten aan dat 93% een duurzaamheidscertificaat heeft. De overige 7% is een reststroom, en een groot deel van het hout met een certificaat trouwens ook. 0% 20% 40% 60% 80% 100% Grote installaties: Ja Grote installaties: Nee, reststromen Kleine installaties: Ja Kleine installaties: Nee, reststromen Overall: Ja Overall: Nee, reststromen Figuur 7 Onderscheid tussen de verschillende typen installaties bij het antwoord op de vraag of er een vorm van duurzaamheidscertificering is. Afvalverwerkers maken 100% gebruik van reststromen. Kleine installaties gebruiken voor 97% reststromen en maken minder gebruik van certificering. Per saldo is het percentage ingezette reststromen in 2015 beduidend hoger dan gedurende de Green Dealperiode ( ). Algemeen aanvaard is dat bij reststromen de duurzaamheidsrisico s beduidend geringer zijn, omdat het hout voor een andere reden is geoogst. Deze biomassa ontstaat óf als reststroom tijdens bosbeheer (primair) óf na eerst te zijn gebruikt voor andere toepassingen (secundair, tertiair). Voor de genoemde herkomstgebieden zijn bij onderzoeksinstituten en overheidsinstanties geen onderbouwde claims bekend van stelselmatige inbreuk op de diverse duurzaamheidsaspecten bij houtoogst. 17

18 07 Broeikasgasemissiereductie Biomassa-energiecentrale Attero Odiliapeel 18

19 07 Broeikasgasemissiereductie De inzet van biomassa voor energieproductie zorgt voor een forse reductie van broeikasgas emissies ten opzichte van fossiele brandstoffen. Grotendeels gesloten cyclus Broeikasgassen in de atmosfeer, waarvan CO 2 de belangrijkste is, veroorzaken klimaatverandering. Met het gebruik van biomassa voor energie vermindert Nederland de inzet van fossiele brandstoffen, zoals kolen, olie en gas voor energieproductie. Door middel van herplant wordt de continuïteit van het bos gewaarborgd en spreken we van duurzaam bosbeheer of hernieuwbaar bos. Door deze continuïteit wordt door het bos weer CO 2 uit de lucht opgenomen en omgezet in hout en zuurstof. Op deze manier wordt de (relatief) korte cyclische keten gesloten. De toepassing van vaste biomassa voor energie biedt de mogelijkheid om afvalstromen te benutten. Bijvoorbeeld snoeihout dat vrijkomt bij bos- en natuurbeheer of sloophout dat niet meer geschikt is voor hergebruik. Houtresten ontbinden bij achter laten en laten dan CO 2 (en mogelijk ook methaangas) los. Het potentieel voor energiegebruik blijft hierbij onbenut. Echter, ook de inzet van biomassa voor energie veroorzaakt broeikasgasemissies. Om een goed beeld te kunnen krijgen van de feitelijke hoeveelheid emissies ten opzichte van de fossiele variant, moeten berekeningen over de gehele keten worden gemaakt. CO 2 -emissiereductie berekenen over de hele keten Niet alleen tijdens het verbranden van een brandstof komt CO 2 vrij. Ook de winning, verwerking en het transport van de brandstoffen vergen energie en veroorzaken vaak CO 2 -uitstoot. Hetzelfde geldt voor de omzetting van biomassa in energie. Er zijn verschillende rekenmodellen om de broeikasgasbalans van bio-energietoepassingen te vergelijken met het gebruik van fossiele brandstoffen. De uitkomsten van deze berekeningen geven aan hoeveel broeikasgassen er minder in de atmosfeer zijn gekomen door het gebruik van biomassa in plaats van fossiele brandstoffen. Deze emissiereductie wordt meestal uitgedrukt in een percentage en is een maatstaf voor de duurzaamheid van de geproduceerde energie. In de Green Deal werd een reductie van minimaal 60% CO 2 (ten opzichte van de fossiele referentie) als haalbaar en wenselijk beschouwd. CO 2 -reductie ruim boven streefwaarde Omdat er momenteel nog geen Europese criteria voor duurzame energie uit vaste biomassa bestaan, is er ook geen voorgeschreven rekenmodel voor broeikasgasemissiereductie beschikbaar. Wel is er een rekenprogramma ontwikkeld in het kader van het Biograce II-project en door de Europese Unie erkend. De energieproducenten hebben op basis van het rekenprogramma de reductiepercentages berekend of hebben de waarden gebruikt zoals aangeleverd door de biomassaleveranciers. Waar de energieproducent zelf geen waardes heeft doorgegeven, heeft de Rijksdienst voor Onder- 19

20 nemend Nederland een raming gemaakt op basis van beschikbare standaardwaarden. De cijfers uit de rapportage laten zien dat de energieproducenten ruim voldoen aan de gestelde reductie van 60%. De berekeningen en ramingen geven aan dat de reductie een bandbreedte van 85 tot 93% heeft; overall circa 92%. Pellets zitten aan de lage kant, omdat die gemiddeld over een grotere afstand moeten worden getransporteerd en de verwerkingsstap ( pelletiseren ) energie kost. Het omzetten van pellets in bruikbare energie is echter weer efficiënter dan de omzetting van chips. Overigens draagt ook het gebruik van verwerkt A- en B-hout in de vorm van chips bij aan de hoge emissiereductie. Het rendement is zo hoog, omdat afvalhout goed droog is en minder bewerking nodig heeft voordat het kan worden ingevoerd. Ook zijn de transportafstanden meestal beperkt, omdat de biomassa lokaal of regionaal wordt afgenomen. In totaal gaat het om circa 958 kton CO 2 -eq reductie. 20

21 08 Conclusie en vooruitblik Bunker biomassaenergiecentrale Attero Odiliapeel

22 08 Conclusie en vooruitblik Voortzetting van deze rapportage en actieve bekendmaking van de resultaten dient verschillende nuttige doelen en zal dan ook worden bevorderd. Deze rapportage geeft inzicht in enkele belangrijke kengetallen over de ingezette houtige biomassa in 2015: omvang, aard, herkomst en CO 2 -reductie. Alle deelnemers hebben hiervoor vrijwillig gegevens aangeleverd. Voor het eerst zijn ook installaties tussen 1 en 5 MWth opgenomen. Deze rapportage geeft naar ons idee inzicht in meer dan 95% van de ingezette biomassa in alle installaties boven 1 MW. Kijken we ook naar alle bedrijfsinstallaties kleiner dan 1 MW, dan omvat deze rapportage ruwweg 80% van alle bedrijfsmatig ingezette houtige biomassa voor energieproductie in Nederland (dus gebruik in huishoudens niet meegerekend). In totaal is in 2015 door de deelnemende bedrijven ruim kton houtige biomassa gebruikt voor energieproductie. Hiermee is een aandeel van circa 9 PJ aan hernieuwbare energie geproduceerd. Deze schatting van Platform Bio-Energie en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland is consistent met niet-gepubliceerde cijfers van CBS en ECN. Herkomst Veruit het grootste aandeel van de biomassa komt uit Nederland. Daarna volgt de regio Noordwest-Europa (inclusief een onbekende hoeveelheid uit Nederland) met een aandeel van 14%. Er werden in 2015 zeer beperkt biomassareststromen ingezet uit andere werelddelen. De meeste bedrijven hebben op landenniveau inzicht gegeven in de herkomst van de biomassa. Sommige bedrijven hebben uit concurrentieoverwegingen alleen de regio aangeduid. Duurzaamheid Van de totale hoeveelheid vaste biomassa bestond circa 30% uit vers hout (primaire en secundaire residuen) en circa 59% uit verwerkt hout (A- en B-hout). Bij verwerkt hout en reststromen zijn de duurzaamheidsrisico s relatief gering, omdat het voornamelijk gaat om afvalhout dat al meerdere andere toepassingen heeft gehad of papierslib dat bij de recycling van papier vrijkomt. Van 21% van het verse hout rapporteren de producenten een vorm van duurzaamheidszekerstelling in de keten. De overige biomassa bestond uit houtige reststromen en residuen zoals verwerkt B-hout die grotendeels uit Nederland kwamen. Bij deze categorieën spelen relatief weinig duurzaamheids risico s. Het is dan ook begrijpelijk dat deze biomassastromen in de meeste gevallen niet zijn voorzien van een duurzaamheidscertificaat. 22

23 Van de vele systemen om de duurzaamheid van het gebruikte hout aan te geven worden er in dit verband drie gerapporteerd: de certificeringssystemen FSC, PEFC en NTA Van alle biomassa die is ingezet in de grote installaties is 7% voorzien van een vorm van certificering. Bij de kleinere installaties is dat minder dan 2%. Dit lage aandeel gecertificeerde biomassa komt omdat in 2015 bij alle typen installaties vooral reststromen werden ingezet en het aandeel (geïmporteerde) houtpellets voor de bij- en meestook in kolencentrales gering is. De afvalverwerkers gebruiken 100% restof overige biomassastromen. Broeikasgasemissiereductie Gemiddeld komen de bedrijven uit op een CO 2 -reductie van 92%. Hiermee voldoen ze ruimschoots aan de algemeen geaccepteerde streefwaarde van minimaal 60% reductie ten opzichte van de inzet van fossiele brandstof. Met name verwerkt hout en secundaire residuen uit de houtindustrie leiden tot hoge CO 2 -reducties. Hierbij zij aangetekend dat voor veel installaties door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland de broeikasgasbalansberekening is uitgevoerd op basis van de beschikbare gegevens, gebaseerd op standaardwaarden. De totaalwaarden berekend voor de CO 2 - reductie moeten dus worden beschouwd als geschatte waarden. Vooruitblik Wij kunnen constateren dat de sector een grote drive heeft om op een transparante manier te laten zien welke biomassa is ingezet. De sector zet zich ervoor in om ook de komende jaren een vrijwillige rapportage op te stellen over de inzet van houtige biomassa voor energieopwekking. Wanneer we de data over 2015 vergelijken met die over de voorgaande periode ( ) en letten op andere beschikbare statistische gegevens, dan zien we enkele trends die mogelijk doorwerken in het rapportagejaar 2016 en verder: Een doorgaande stijging van het aantal kleine en middelgrote installaties waarin houtige biomassa wordt ingezet voor energietoepassingen. De rapportage is een goed middel om deze ontwikkeling te volgen evenals de aard en herkomst van de biomassa. Er is in de periode sprake van een naar verwachting tijdelijke afname van de hoeveelheid pellets voor bij- en meestook in kolencentrales. Wanneer en in welke mate er sprake zal zijn van een stijging, zoals het Energieakkoord aangeeft, hangt af van de politieke besluitvorming over de toekomst van de kolencentrales en de mogelijkheid van bedrijven om gebruik te maken van de SDE+-subsidie. Groei wordt voorzien van de binnenlandse reststromen uit vers hout (met name tak- en tophout). Het is interessant om deze ontwikkeling via de vrijwillige rapportage in beeld te brengen en te volgen. Relevante vragen zijn bijvoorbeeld: zijn er voldoende vershout-reststromen en in hoeverre gaat binnenlandse teelt van energiegewassen (zoals wilgenakkers) een rol spelen bij de vraag naar dit type biomassa? Ook is het goed om te volgen of de markten voor pellets, chips en resthout elkaar beïnvloeden. 23

24 Colofon Platform Bio-Energie: Fokke Goudswaard Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl): Team Duurzame Energie Grootschalig Algemene Vereniging Inlands Hout (AVIH): Kees Boon Energy Matters: Sander Peeters Productie en lay-out: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en Kleijnen Communicatie Adres: Platform Bio-Energie Postbus bh Utrecht December 2016 Bio-energiecentrale Cuijk