Sportbonden en -verenigingen

Transcriptie

1 Sportbonden en -verenigingen Hoofdstuk 11 Jan-Willem van der Roest, Janine van Kalmthout (Mulier Instituut) en Hans Arends (Kenniscentrum Sport) De levensvatbaarheid van verenigingen als gevolg van individualisering en commercialisering lijkt onder druk te staan. Tegelijkertijd wordt er steeds nadrukkelijk naar sportverenigingen gekeken bij het oplossen van allerlei maatschappelijke problemen. Niet verwonderlijk dus dat de sportvereniging ook dit jaar in het middelpunt van de onderzoeksbelangstelling stond. Vooral de toekomst van de sportvereniging kreeg in diverse publicaties aandacht: Hoe zouden verenigingen eruit moeten zien, wat is hun maatschappelijke functie en hoe blijven verenigingen voldoende vitaal om te overleven in deze snel veranderende tijden? Nieuwe vormen van sportbeoefening: het bestuur aan het roer In de literatuur over sportorganisaties handelt het al lang niet meer alleen om verenigingen in de traditionele zin van het woord. Meer dan ooit is er aandacht voor nieuwe vormen van sportaanbod en nieuwe manieren voor sporters om zich met andere sporters te verbinden. Het proefschrift van de Vlaamse Borgers (2015) is een goed voorbeeld van het verbinden van nieuwe organisatievormen aan bestaande 102

2 II Publicaties 103 FOTO: GEERT LOMMERS

3 instituties. Zij onderzocht de opkomst van sport light, oftewel lichte gemeenschappen in de sport. In haar onderzoek concludeert zij dat sportverenigingen zich flexibeler moeten opstellen om ook sport light -deelnemers in staat te stellen bij hen te kunnen sporten. Deze conclusie komt overeen met de bevindingen uit het proefschrift van Van der Roest (2015) naar consumentisme binnen de vereniging. Anders dan vaak wordt verondersteld concludeert Van der Roest niet dat verenigingen op grote schaal worden aangetast door klantleden. Verenigingen doen er juist goed aan om meer flexibel aanbod te creëren en zich, vanuit de verenigingsgedachte, meer open te stellen voor een bredere doelgroep. Verder is er in het proefschrift van Van der Roest aandacht voor de samenstelling van het bestuur van verenigingen. In het onderzoek wordt geconcludeerd dat meer diverse besturen succesvoller weten in te spelen op kansen in de omgeving van verenigingen. Berkhout en Renes (2015) besteden in een nieuw project van de Nyenrode Universiteit in Breukelen ook veel aandacht aan verenigingsbesturen. Zij constateren dat de veranderende maatschappij ook een nieuwe manier van aansturing vereist. Sportbesturen zullen dus nieuwe manieren moeten vinden om hun clubs te leiden. Vitale en ambitieuze verenigingen Naast de vraag hoe vernieuwende vormen bij sportverenigingen hun plaats kunnen vinden, is er ook aandacht voor twee belangrijke vragen rondom de vitaliteit van sportverenigingen. De eerste vraag is hoe verenigingen er op dit moment voor staan. Zijn zij voldoende toegerust om te overleven en hoe ontwikkelen belangrijke kerncijfers zich? De tweede vraag is gericht op de toekomst: Hoe kunnen verenigingen toekomstbestendig worden of blijven en hoe moeten zij dat doen? Wat de eerste vraag betreft (hoe verenigingen ervoor staan), beschikken we inmiddels over een reeks van goede onderzoeken. Lucassen en Van Kalmthout (2015) dragen in hun publicatie over vitale sportclubs handvatten aan om de vitaliteit van verenigingen te begrijpen en te meten. Op basis van jarenlang onderzoek in het landelijke Verenigingspanel van het Mulier Instituut en een groot aantal lokale onderzoeken naar de vitaliteit van verenigingen, weten Lucassen en Van Kalmthout waardevolle inzichten op het gebied van de organisatiekracht en de maatschappelijke functie van verenigingen naar voren te brengen. Daarnaast staan er in het boek voorbeelden van vitaliseringsprocessen, waardoor verenigingen inzicht krijgen in hoe je kunt vitaliseren. Een ander inzicht, aanvullend op dit vlak, wordt gegeven in de eerste Sportaanbiedersmonitor 2015 van NOC*NSF (Hulsebos et al., 2015). Daarin wordt een overzicht geboden van relevante cijfers en overzichten op het gebied van onder andere beleid, financiën en ledenbetrokkenheid. Zij constateren dat de ambitie van de vereniging voorop moet staan in de ontwikkeling en verbetering van het sportaanbod. Breuer et al. (2015) bieden naast Nederlandse kerncijfers ook een 104

4 overzicht van de situatie in andere Europese landen. Hier valt vooral de diversiteit in contexten op. Waar de Scandinavische, Duitse, Belgische en Nederlandse verenigingen redelijk op elkaar lijken, is de situatie in Zuid- en Oost-Europa totaal verschillend. In die landen heerst een minder sterke verenigingscultuur en ligt de sportparticipatie lager dan in andere delen van Europa. Wat de tweede vraag betreft (Hoe worden verenigingen toekomstbestendig?) is het vooralsnog vooral vertrouwen op kleine lokale studies. Van Beusekom en The (2015) stelden in de provincie Gelderland ledenprofielen op en onderzochten de wensen van verschillende doelgroepen. Hun grafisch weergegeven publicatie laat zien dat sportverenigingen goed moeten kijken naar hun ledenprofiel(en) en daar hun activiteiten op moeten aanpassen. Hoekman et al. (2015) constateren dat sportverenigingen in krimpkernen weliswaar uitdagingen kennen, maar dat er nog steeds een goede vertegenwoordiging is van sportverenigingen in deze gebieden. In Alkmaar deden Collard et al. (2015) onderzoek naar pilotprojecten rondom de rol van sportverenigingen in het sociale domein. Zij constateren dat verenigingen een rol kunnen spelen in het opzetten van activiteiten die raken aan de nieuwe zorgopgave van een gemeente, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Zo moet er voldoende draagvlak zijn voor deze specifieke activiteiten en moeten betrokkenen out of the box kunnen denken. Van Kalmthout et al. (2015) onderzochten de maatschappelijke functie van verenigingen in Gelderland, terwijl de Sportraad Apeldoorn (2015) onderzoek deed naar de vitaliteit van verenigingen in haar stad. Ondertussen werd in meerdere steden in Nederland een verenigingsmonitor uitgevoerd. Uit deze lokale onderzoeken blijkt steeds weer dat sportverenigingen weerbare organisaties zijn, maar dat nieuwe uitdagingen op de loer liggen in de aankomende jaren. Vooral de financiële vitaliteit van verenigingen blijft een punt van zorg. II Publicaties Sportbonden: good governance-vraagstukken Voor bonden is in de verschenen publicaties in het afgelopen jaar relatief weinig aandacht geweest. In Vlaanderen verscheen een onderzoek naar good governance onder Vlaamse sportfederaties (Scheerder et al., 2016). Daarin wordt geconcludeerd dat er over het algemeen sprake is van goed sportbestuur. Opvallend is dat bonden met een gelijke genderverdeling en bonden met aandacht voor specifieke doelgroepen hoger scoren op de good governance-index van de auteurs. In Nederland verscheen bij sportkoepel NOC*NSF de Sportbonden Monitor met cijfers over de Nederlandse bonden (Brands et al., 2015). Hierin staan, naast diverse kengetallen, twee voor sportbonden belangrijke onderwerpen centraal: 1) Hoe kunnen sportbonden nieuwe verdienmodellen introduceren om financieel vitaal te blijven en 2) Hoe kunnen bonden en verenigingen op een goede manier omgaan met de transities in de sport? 105

5 Blik vooruit Al met al kan worden gesteld dat de kennisontwikkeling rondom sportverenigingen en -bonden volop in beweging is. Maatschappelijke ontwikkelingen als individualisering, flexibilisering en commercialisering lijken een behoorlijke impact te hebben op verenigingen, hoewel de vitaliteit van verenigingen overal nog behoorlijk op orde lijkt te zijn. Zelfs in gebieden die te maken hebben met bevolkingskrimp is veel weerbaarheid te zien bij verenigingen. In de aankomende jaren lijken vernieuwende vormen van sport en lidmaatschap bij verenigingen in the picture te blijven staan, net als de vraag hoe sportbesturen meer diversiteit kunnen bereiken, alsmede de institutionele context waarin verenigingen zich begeven. Het verwachte proefschrift van Waardenburg (Universiteit Utrecht) verbindt deze thema s met elkaar. Hij onderzoekt hoe in enkele specifieke verenigingen beleidslogica s en vereniginglogica s zich tot elkaar verhouden. Het proefschrift wordt verwacht in september Verder wordt uitgekeken naar het proefschrift van Van Eekeren, naar good governance in de sport (verwacht december 2016). Publicaties Berkhout, B. & Renes, R. (2015). Sportbestuur in Nederland. Een samenvatting van het nationaal onderzoek sportbesturen. Breukelen: Nyenrode Sports Inc. Beusekom, J. van & The, L. (2016). Toekomstbestendige sportverenigingen. Wat vinden sporters? Delft: Muzus. Borgers, J. (2015). Sport light. A sociological perspective on institutional change in sports participation. Leuven: KU Leuven. Brands, H., Hiemstra, A., Kalkman, I. & Kusters, E. (2015). Sportbonden Monitor Ontwikkeling van organisaties in de sport. Facts & figures. Arnhem: NOC*NSF. Breuer, C., Hoekman, R., Nagel, S. & Werff, H. van der (eds.) (2015). Sport Clubs in Europe. A Cross-National Comparative Perspective. Cham/Heidelberg/New York/Dordrecht/London: Springer. Collard, D., Pulles, I. & Kalmthout, J. van (2015). Vitale sportverenigingen. Evaluatie pilotprojecten in de gemeente Alkmaar. Sportverenigingen en hun rol in het sociale domein. Utrecht: Mulier Instituut. Hoekman, R., Bulsink, A. & Kalmthout, J. van (2015). Sportverenigingen in krimpkernen. Het belang van sportverenigingen voor de leefbaarheid in krimpkernen. Utrecht: Mulier Instituut. Huizenga, F. & Tack, P. (2015). Architectuur van verenigingen. Lelystad: VM Uitgevers. 106

6 Hulsebos, L., Knaapen, T. & Jentink, I. (2015). Sportaanbiedersmonitor Arnhem: NOC*NSF. Kalmthout, J. van, Ginneken, Z. van & Romijn, D. (2016a). Verenigingsmonitor Purmerend Utrecht: Mulier Instituut. Kalmthout, J. van, Ginneken, Z. van & Romijn, D. (2016b). Verenigingsmonitor Waterland Utrecht: Mulier Instituut. Kalmthout, J. van, Hoekman, R. & Es, V. van (2015). Maatschappelijke functie sportverenigingen in Gelderland. Ontwikkelrichtingen voor Provincie Gelderland. Utrecht: Mulier Instituut. Kalmthout, J. van, Poel, H. van der & Bulsink, A. (2015). Wachtlijsten bij sportverenigingen. Factsheet 2015/9. Utrecht: Mulier Instituut. Lucassen, J. & Kalmthout, J. van (2015). Vitale clubs voor sport en samenleving. Kennisbron voor de stimulering van vitale en open sportverenigingen. Utrecht/ Deventer: Mulier Instituut/Sport en Kennis. Roest, J. van der (2015). From participation to consumption. Consumerism in voluntary sport clubs. Utrecht: Universiteit Utrecht. Scheerder, J., Claes, E. & Thibaut, E. (2016). Barometer van sportfederaties in Vlaanderen: de uitgebreide resultaten. Onderzoek naar bestuurlijke, innovatieve en dienstverlenende aspecten op basis van de Leuvense GGISS-index. Leuven: KU Leuven, Onderzoeksgroep Sport- en Bewegingsbeleid. Sportraad Apeldoorn (2015). De Vitale Sportvereniging Apeldoorn. Eindrapportage. Apeldoorn: Sportraad Apeldoorn. Werff, H. van der & Kalmthout, J. van (2015). Verenigingsmonitor Heerhugowaard 2014 (Intern rapport). Utrecht: Mulier Instituut. Werff, H. van der, Kalmthout, J. van & Romijn, D. (2015). Verenigingsmonitor Haarlemmermeer Utrecht: Mulier Instituut. Werff, H. van der & Romijn, D. (2015). Verenigingsmonitor Heerenveen Utrecht: Mulier Instituut. II Publicaties Masterscripties Beek, A. van de (2015). De vergaande zorgplicht van sportorganisaties jegens sporters. Een onderzoek naar de reikwijdte van de zorgplicht van sportorganisatie, zoals de KNSB, jegens sporters en de door een sportorganisatie te nemen voorzorgsmaatregelen om aan deze zorgplicht te voldoen. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, Privaatrecht: Privaatrechtelijke rechtspraktijk. 107

7 Blanket, R. (2016). Cruijff s velvet revolution : The potentials and risks of board executives with a football background in Dutch football. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen, MSc Finance. Bosman, K. (2015). Game over for the real bullies in sport. Is it fair for an International Sports Federation to impose a life-ban sanction on athletes in order to accomplish its aims and administer the sport: Can the ISU objectively justify this infinite sanction? Tilburg: Tilburg University, International and European Law. Ginneken, Z.J.M.S. van (2016). Putnam versus Bourdieu. Generalized trust, membership of sports associations, heterogeneity of the personal network and interethnic contact via sports associations. Tilburg: Tilburg University, Sociologie. Mei, B. van der (2015). Dus directeur zijn van een sportbond is niet zo eenvoudig hoor. Een kwalitatief onderzoek naar de betekenisgeving aan het leiderschap van algemeen directeuren van sportbonden door henzelf en het speelveld. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. Spronk, J. (2015). Innoveren binnen sportbonden; een kwestie van moeten, willen en kunnen. Een kwalitatief onderzoek over de betekenissen die bondsvertegenwoordigers geven aan het innoveren binnen sportbonden. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. Theeuwen, B.P. (2015). 3X3 Basketbal. From the streets to the world stage! Het ontstaan van een gereguleerde basketbalvorm. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. 108