Lexicale eenheden en de regels van een taal: Duitse flexie

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Lexicale eenheden en de regels van een taal: Duitse flexie"

Nathalie Jonker
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Lexicale eenheden en de regels van een taal: Duitse flexie Ons taalvermogen bestaat uit twee componenten. 1. het lexicon (de lexicale eenheden waaruit bijvoorbeeld de morfologie put): hond N kat N tafel N zing V lach V eet V liev- A mooi A groen A -t -s -ig -achtig -baar -heid 2. een computationele component (operaties die uit lexicale eenheden grotere gehelen samenstellen) Voorbeeld: affigering (maar ook compounding etc.) hondachtig A kattig A tafeltje N zingt V lacherig A eetbaar A lieverd N moois N groenig A

2 Morfologische Parsers (blz. 995) A full listing (Butterworth, 1983) lijst van items in het mentale lexikon -huis -mooi -gemaakt -gelopen B full parsing (Taft, 1979) woorden worden ontleed: gemaakt ge- stam -d maak C dual route tegelijk full form representation voor frequente items ( gemaakt ) decomposition voor minder frequente items (ge-v-d, ge-v-en)

3 Dual Mechanism enerzijds: anderzijds: regular affixation (ge-v-d) lexical entries ( geraden ) Aanname: I regelmatige flexie (default) is toe te schrijven aan een operatie of regel stam + affix default vorm meervoud: N + s dogs verleden tijd: V + ed walked II lexikaal gebaseerde flexie of onregelmatige flexie : complete vormen zijn opgeslagen in het lexicon Engelse voorbeelden: oxen children went met Ndl. voorbeelden: kinderen ging liep

4 Case study: flexie in het Duits regelmatig onregelmatig meervoud -s -n, -er, -e, 0 die Autos die Strassen die Häuser die Hunde die Mütter Meervoudsvormen eindigend op s komen in het Duits relatief weinig voor. Waarom nemen we dan toch aan dat s de default markering voor het meervoud is? (blz. 995) - -s stelt geen specifieke eisen aan het basis woord wat grammaticaal geslacht aan gaat en/of fonologische vorm. - -s hecht zich aan rootless nouns: die Wenns und Abers - -s hecht zich aan eponiemen en merknamen: die Golfs - -s hecht zich aan genominaliseerde verbale frasen: die-rühr-mich-nicht-an-s Hahn en Indefrey (blz.1024, 1025): als s werkelijk het default suffix is, dan verwachten we geen uitzonderingen hierop, toch zijn die wel te vinden: die Etwasse ; die Mercedesse (-e uitgang) die Vergiss-mein-nicht (0 uitgang) deze zaak is complexer dan voorgesteld.

5 Sereno, Zwitserlood & Jongman (blz 1039): Clahsen s claim: s is de default uitgang voor nonce woorden Probleem: de meeste nonce woorden in het experiment van Clahsen et al (1997) eindigen op een vocaal en zulke woorden zijn eigenlijk onmogelijk in het Duits. Bovendien kan men niet zeker weten of het hier wel om een meervoudsuitgang gaat (Echo Echos: mv of genitief?) Wunderlich (blz ) -n is de default voor veel vrouwelijke woorden, bijv. voor woorden die eindigen op ung, -heit/keit (Bewegungen, Freiheiten, Neuigkeiten). De claim dat s het default suffix is voor het meervoud is dus te sterk. Bovendien zijn er studies, die aantonen dat afasie patiënten veel minder fouten maken met deze regelmatige n-meervouden dan met onregelmatige n-meervouden (Penke & Krause 1999) ook dergelijke n-meervouden zijn dus regel gestuurd Reactie van Clahsen (1046): toch worden ook de regelmatige n-meervouden opgeslagen

6 Test ter ondersteuning van het Dual Mechanism Model Case study: flexie in het Duits regelmatig onregelmatig voltooid ge-v-t ge-v-en gelacht gegeben gegangen We nemen aan dat de uitgang -t de regelmatige uitgang is voor voltooid deelwoorden: - -t hecht zich aan nieuwe stammen en aan weinig frequente stammen: zap gezapt löt gelötet - -t hecht zich aan onomatopeeën: brum gebrummt - -t hecht zich aan werkwoordsstammen die zijn afgeleid van adjectieven en nomina: säuber gesäubert Claim : er is een verschil is tussen regelmatige flexie (gestuurd door regelgeving) en onregelmatige flexie (vormen opgeslagen in het lexicon)

7 Test 1: nonwoorden Verwachtingen: i) nieuw voltooid deelwoord heeft de vorm ge-v-t ii) analogie met bestaande vormen speelt een rol Stimulus materiaal: ik vroeg of ik zijn zat mocht teiden dat was geen probleem en ik teed zijn zat Herhaling: het was niet de eerste keer dat ik zijn zat teed teidde Eigen productie: hij zei: dank je dat je mijn zat hebt geteid geteden Belangrijkste resultaten 1. van de proefpersonen die bij de herhaling correct de sterke vorm gebruikten (teed), gaf slechts 31% als voltooid deelwoord de sterke vorm op en en 69% van de proefpersonen gebruikte -t 2. bij de zwakke niet bestaande werkwoorden gebruikten de proefpersonen voor het voltooid deelwoord in 97% van de gevallen de vorm eindigend op t

8 3. in 91% van de gevallen waarbij de proefpersonen de uitgang en gebruikten rijmde de stam op een bestaand sterk werkwoord (teiden teed geteden: glijden gleed gegleden) Conclusies over de vorming van het voltooid deelwoord: i) regel gestuurd: V + -t ii) de optie V-en is alleen beschikbaar voor vormen die sterke overeenkomsten vertonen met bestaande woorden

9 Experiment 2 Bepaal of de aangeboden paren gelijk zijn: House House House Mouse Hseuo Hseuo (ok, snelle reactie) (niet ok, snelle reactie) (ok, langzamer reactie) Stimulus materiaal: 1) studenten leren infinitief-verleden tijd paren: zwakke werkwoorden: fladen fladete sterke werkwoorden: fladen flied 2) aan studenten worden paren ter beoordeling aangeboden zwakke paren: gefladet gefladet (snel) gefladen gefladen (langz) sterke paren: gefladet gefladet geen gefladen gefladen verschil Er is dus een verschil in reactie/verwerkingstijd

10 regelmatig: onregelmatig: gefladet gefladen gefladet gefladen (schending ge-v-t en dat kost verwerkingstijd) (er ligt geen proces/regel aan ten grondslag en beide vormen zijn vergelijkbare items ) Experiment 3 Maak een nieuwe werkwoordsstam: Schaf wir haben gerne geschaft wir haben gerne geschafen (overeenkomst met bestaand: schlafen geschlafen) Proefpersonen: geschafen is weinig acceptabel geschaft is meer acceptabel

11 Experiment 4 (LDE) reactie op i) frequente ge-v-t ii) niet frequente ge-v-t iii) frequente ge-v-en iv) niet frequente ge-v-en geen verschil in reactietijd i-ii; iii wordt sneller herkend dan iv (frequent ge-v-en wordt snel herkend door toegang tot geheugen) Experiment 5: bestaand woord? (met priming) Proefpersonen horen Proefpersonen lezen en beslissen ja/nee woord Prime Test item i) plane plane ii) geplant plane iii) geschlafen schlafe iv) kaufe plane i en ii zelfde reactie tijd ii en iii significant verschil (!) iii en iv geen significant verschil

12 ERP zin woordlijst verhaal ich habe getanzt ich habe getanzen er hat geladen er hat geladet (reactie op er hat geladet. In het lexicon is de vorm geladen opgeslagen en deze vorm wordt verwacht verwachting wordt geschonden reactie in het brein) Kindertaal i) kind leert volledige items (kind, beer, gemaakt, lief) ii) regelmatigheden (loopte + liep) iii) adult competence (liep)

Vergelijkbare documenten

Kijk eens in het brein!

Kijk eens in het brein! Hersenen en taal Hersenen als onderzoeksdomein Cognitief proces als onderzoeksdomein bouwstenen, chemie anatomie localisatie functies fasen en verloop cognitief proces neurale representatie