Ardi Roelofs Rol van aandachtscontrole bij spraaktaalstoornissen

Transcriptie

1 Ardi Roelofs Rol van aandachtscontrole bij spraaktaalstoornissen Nederlandse Vereniging voor Audiologie Wintervergadering, 14:00-14:30 Jaarbeurs, Utrecht 25 januari 2013

2 Zojuist opgestart onderzoeksproject Genetics and training of attentional control in typical and developmentally impaired speakers Kasia Sikora (PhD student) Simon Fisher Daan Hermans Harry Knoors Ardi Roelofs 2

3 Aandachtscontrole en taalprestaties Aandachtscontrole is het vermogen om doelgericht te blijven onder afleidende omstandigheden. Kinderen met ESM vertonen tekorten in aandachtscontrole. Aandachtscontrole draagt bij aan taalprestaties (~60%), met name bij kinderen met ESM. Deze bijdrage is duidelijk aangetoond voor taalbegrip, maar nog niet zo voor taalproductie. Alle kinderen met ESM hebben taalproductieproblemen. Het project gaat de rol van aandachtcontrole bij taalproductie onderzoeken, bij typische sprekers en sprekers met ESM. 3

4 Componenten van aandachtscontrole Bijhouden Inhiberen Schakelen Werkgeheugentaak Stoptaak Switchtaak Braingame Brian Miyake et al. (2000, Cogn. Psych.), Braingame Brian Prins et al. (2010) 4

5 Aandachtscontrole en taalproductie Bijhouden van benoemproces Inhiberen van kat, staart, etc. hond Typische taalgebruikers: Benoemsnelheid hangt af van bijhouden en inhiberen, maar niet van schakelen. Shao, Roelofs, & Meyer (2012, QJEP) Kinderen met ESM: Tekort in aandachtscontrole. Tekort in bijhouden en inhiberen, maar niet in schakelen. Henry, Messer, & Nash (2012, JCPP) Bijhouden en snelheid verklaart 62% van taalprestatie (bijhouden 4 x zoveel als snelheid). Leonard et al. (2007, JSLHR) 5

6 Aandachtscontrole en taalproductie Auditieve stoorwoorden kat gerelateerd stoel ongerelateerd hond Meer hinder van stoorwoorden bij ESM dan controlegroep. Seiger-Gardner & Schwartz (2008, IJLCD) 6

7 Vormcoderen Proces van woordproductie Conceptualiseren Lemmaophalen Morfologisch coderen Fonologisch coderen Bijhouden van benoemproces Inhiberen van kat, staart, etc. ESM benoemfouten (bijv. staart [semantisch] of hon [vorm]) vergelijkbaar met die van jongere kinderen Messer & Dockrell (2006, JSLHR) Fonetisch coderen Articuleren hond Levelt, Roelofs, & Meyer (1999, BBS) 7

8 Proces van woordproductie DIER Begrippen IS EEN HOND HEEFT EEN STAART ESM: minder en zwakkere verbindingen Messer & Dockrell (2006, SLHR) de Lemma s hond meervoud Morfemen <hond> enkelvoud <en> ALS hond + enkelvoud DAN selecteer <hond> Fonemen /h/ /ɔ/ /n/ /t/ /d/ /ə/ ESM: problemen met regeltoepassing Ullman & Pierpont (2005, Cortex) Motor programma s [hɔnt] [hɔn] [də] 8

9 Hersenroute voor benoemen Motor programma s Aandachtscontrole N. caudatus MOTOR CORTEX ALS hond + enkelvoud DAN selecteer <hond> Morfemen GEBIED VAN WERNICKE Lemma s Fonemen GEBIED VAN BROCA PRIMAIR VISUEEL GEBIED Begrippen ESM: Onregelmatigheden in gebied van Broca en N. caudatus dragen bij aan problemen met taalproductie en misschien, aandachtscontrole Indefrey & Levelt (2004, Cognition), Ullman & Pierpont (2005, Cortex) 9

10 Nieuwe project: Taalproductieprestaties Uitingslengte kort Auditieve stoorwoorden koe incongruent paard congruent het paard lang het rode paard Reactiesnelheid en nauwkeurigheid 10

11 Nieuwe project: Drie studies (1) Beïnvloeden individuele verschillen in aandachtscontrole de taalproductieprestaties? Correlaties, volwassenen, N400 (2) Beïnvloedt genetische variatie in aandachtsgerelateerde genen de hersenactiviteit tijdens taalproductie, en sterker voor kinderen met ESM? COMT gen N400 (3) Verbetert het trainen van aandachtscontrole de taalproductieprestaties van kinderen met ESM? Training: Braingame Brian 11

12 Praktische implicaties voor ESM Diagnose: Belangrijk om vast te stellen of er een tekort in aandachtscontrole is. Behandeling: Trainen van aandachtscontrole als aanvulling op taaltherapie (?) Onderwijs: Belangrijk om rekening te houden met eventueel tekort in aandachtscontrole. Dank voor jullie aandacht 12