EVALUATIE VAN LEERLINGEN in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool

Transcriptie

1 EVALUATIE VAN LEERLINGEN in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool Uit de DPB-brochure schooljaar 05-06: Evalueren van leerlingen binnen de context van een gedifferentieerde leersituatie en binnen een krachtige leeromgeving is een problematiek waarover scholen op dit moment zich sterk bevragen. Wat betekent evaluatie in een degelijke en zorgbrede didactische aanpak? Een school pakt de evaluatie van haar leerlingen uiteraard aan binnen haar eigen perspectief van kwaliteitsontwikkeling. In deze prioriteit evalueren van leerlingen wil de DPB het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de school dan ook uitdrukkelijk meenemen. Het uitwerken van de prioriteit evalueren van leerlingen is in de eerste plaats een schooleigen materie. De pedagogische begeleiding wil de scholen ondersteunen in het uitwerken van een schooleigen traject en biedt daarom de scholen dit materiaal aan. Scholen kunnen zelfstandig aan de slag met de aangeboden scenario s of kunnen met de pedagogisch begeleider bespreken op welke hulp zij beroep wensen te doen.. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 1/51

2 In dit pakket vindt U volgende materialen: EVALUATIE: INHOUDSTAFEL. 1. Scenario s voor personeelsvergaderingen, resp. studiedagen, die een mogelijke aanpak van het thema suggereren.. a. Stap 1: Bouwstenen voor goede evaluatie. Op zoek naar de kijk van het team op evalueren. Kennis maken met de fundamenten van goede evaluatie vanuit aanbod en eigen aanvulling. Duidelijkheid krijgen over de visies en opvattingen over evalueren van de leden van het schoolteam. b. Stap 2: Wegwijzers voor goede evaluatie. Wat zegt de moderne onderwijskunde over evaluatie van leerlingen? Kennismaken met wegwijzers voor goede evaluatie Confronteren met de eigen visie van de leerkrachten en het team (bouwstenen) De eigen accenten en consequenties voor het schoolteam leggen: wat zijn voor onze school nu werkpunten c. Stap 3a: Formuleren en uitwerken van actiepunten voor de eigen school. Vanuit de gesprekken rond de bouwstenen en de wegwijzers, worden criteria en aandachtpunten voor goed evalueren geformuleerd. Er worden voorstellen voor concrete acties op school- en leerkrachtniveau geformuleerd. d. Stap 3b: Formuleren en uitwerken van aandachtspunten voor rapporteren. Vanuit de gesprekken rond de bouwstenen en de wegwijzers, worden criteria en aandachtpunten voor goed rapporteren geformuleerd. Er worden voorstellen voor concrete acties op school- en leerkrachtniveau geformuleerd. 2. BIJLAGEN a. Bijlage 1: Beschrijving van enkele voorgestelde werkvormen. b. Bijlage 2: Een trajectbeschrijving c. Bijlage 3: Een leidraad voor een intakegesprek (kernteam school pedagogisch begeleider) d. Bijlage 4: Overzichtslijstje wegwijzers voor goede evaluatie. e. Bijlage 5: Kaartjes wegwijzers voor goede evaluatie f. Bijlage 6: Toelichting wegwijzers voor goede evaluatie g. Bijlage 7: Een verklarende woordenlijst h. Bijlage 8: Werkblad concrete acties i. Bijlage 9: Bouwstenen voor goede evaluatie (klein) j. Bijlage 10: Bouwstenen voor goede evaluatie (groot) k. Bijlage 11: Een bronnenlijst l. Bijlage 12: Inspirerende teksten. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 2/51

3 SCENARIO STAP 1: BOUWSTENEN VOOR GOEDE EVALUATIE. Doelen van deze vergadering Kennis maken met de fundamenten van goede evaluatie vanuit aanbod en eigen aanvulling. Duidelijkheid krijgen over de visies en opvattingen over evalueren van de leden van het schoolteam. Nr. Omschrijving 1 Welkom en bezinning 5 2 Kennismaking met het traject De leerkrachten krijgen zicht op de verschillende stappen die het team zal zetten en op het doel van het schooleigen traject. 3 Toelichten werkvorm met de bouwstenen. 1. Individuele opbouw van het evaluatiehuis (de leerkrachten krijgen als opdracht om maximum 16 van de beschikbaren bouwstenen te gebruiken.) 2. Groepsopbouw van het evaluatiemuurtje (naar kleur) 3. Plenumvoorstelling en synthese van de diverse evaluatiemuren 3a. Duiding van de vraag: Wat zijn de bouwstenen van een goede evaluatie (evaluatiebeleid)? Maak een muurtje met de bouwstenen: de meest fundamentele komen onderaan. Zij vormen de fundering. Erboven komen de minder belangrijke. 3b. Individueel muur opbouwen - Maak gebruik van de aangeboden bouwstenen: ga voor jezelf na wat hun betekenis is in het kader van evalueren en koppel er voor jezelf een mate van belangrijkheid aan -Creëer eventueel nieuwe bouwstenen vanuit eigen gedachtegoed - Aangeboden bouwstenen die je overbodig vindt, gebruik je niet in je muur. - Bouw de muur op waarbij de stevigste bouwstenen onderaan worden geplaatst Timing Materialen / Techniek 5 Trajectschema. 50 Envelop (met daarop een kleurenstip en een pictogram, om achteraf de groepen opnieuw te kunnen vormen) met bouwstenen Per groep (deel 2) : grote bouwstenen - ook blanco s, stift, flap Tafels voor groepjes Bijlage Verklarende woordenlijst ter ondersteuning van de inhoud van de bouwstenen. Enveloppen met de kleine bouwstenen per deelnemer. Een verklarende woordenlijst ter ondersteuning van de inhoud van een bouwsteen Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 3/51

4 - Hoogte en breedte van de muur worden niet opgelegd - Vorm van de muur wordt door individu bepaald - Nieuw gecreëerde bouwstenen komen op de plaats waar het individu dit zelf wil. - Reflecteer op je muurtje door motivatie-elementen voor jezelf te omschrijven 3c. Groepsgesprek Elk lid van de groep krijgt de kans het eigen muurtje toe te lichten. Andere groepsleden stellen vragen ter uitzuivering van de motivatie voor de plaatsing van de bouwstenen. Streven naar consensus in fundamenten Opbouw groepsmuur Vanuit de bereikte consensus een nieuwe muur opbouwen met de grote bouwstenen. Kleven op flap. 4. Op zoek naar de voornaamste bouwstenen voor het hele team. Tijdens een plenair gesprek proberen we de voornaamste bouwstenen voor het hele team te ontdekken. Dat kan door een muurtje te bouwen voor de hele school. (Al is het meestal niet eenvoudig om daar rond snel tot consensus te komen.) Een alternatieve werkwijze is de bouwstenen die in alle of de meeste groepen gebruikt werden te verzamelen. Welke bouwstenen komen in de onderste rij(en) van al onze muurtjes voor? Deze bouwstenen worden op een flap gekleefd. 5. Afsluiting De deelnemers formuleren voor zichzelf een aandachtspunt waarmee ze de komende periode rekening willen houden in hun eigen opdracht. Deze aandachtspunten kunnen, maar moeten niet noodzakelijk, gedeeld worden met elkaar. De aandachtspunten kunnen eventueel verzameld worden door de directeur. 15 Flap 5 Totaal 80 Tafelgroepen van 4 tot 6 personen Grote bouwstenen (ook blanco s, stift, flap) Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 4/51

5 SCENARIO STAP 2: WEGWIJZERS VOOR GOEDE EVALUATIE. Doelen van deze vergadering Kennismaken met wegwijzers voor goede evaluatie Confronteren met de eigen visie van de leerkrachten en het team (bouwstenen) De eigen accenten en consequenties voor het schoolteam leggen: wat zijn voor onze school nu werkpunten? Nr. Omschrijving 1. Welkom en bezinning 5 2. Terugblik op stap 1 De bouwstenen die geselecteerd werden tijdens de vorige stap worden terug even opgenoemd. De deelnemers die het wensen kunnen kort iets zeggen over ervaringen met hun eigen persoonlijke aandachtspunt. 3. Aanbrengen van wegwijzers voor goede evaluatie. Werkvorm: kaartjes verzamelen (bijlage werkvormen, nr.1) 4. Confrontatie bouwstenen met wegwijzers. - Groepsgesprek waarbij de essentiële inhouden van de wegwijzers door de leerkrachten worden verwoord. - De bouwstenen die de leerkrachten als fundamenteel beschouwden (zie scenario bouwstenen) worden tijdens dit gesprek bij de wegwijzer(s) op flappen met de wegwijzers geschreven. Hierbij is vooral het gesprek rond de inhoud van de wegwijzers, resp. bouwstenen, van belang. De bouwstenen kunnen bij verschillende wegwijzers geschreven worden. Vermijd hier discussie over de juiste plaats. 5. Reflectie en verzamelen ideeën bij de wegwijzers (en bouwstenen) Mogelijke werkvormen - muurdiscussie (bijlage werkvormen, nr.2) Timing Materialen / Techniek 5 30 Bijlage Werkvormen Kaartjes met korte weergave inhoud wegwijzers. Lijst met de wegwijzers (titels) 20 Flappen met de wegwijzers Stiften. 30 Bijlage werkvormen Flappen Stiften Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 5/51

6 - lees- en schrijfronde (dubbel : eigen inbreng / input / aanvullen) - wisselende groepen met gesprekken rond de wegwijzers (bijlage werkvormen, nr.3) - werken met post-its of etiketten (bij wegwijzers kleven) Doel van de werkvorm is telkens de deelnemer de gelegenheid geven om eigen ideeën en suggesties bij de wegwijzers te noteren en (schriftelijk) te reageren op suggesties van collega s. 6. Selecteren van enkele wegwijzers waaraan men op schoolniveau verder wil werken Op de flappen (zie 4) aanduiden welke voorgestelde acties/ideeën men belangrijk vindt. (mogelijke werkvorm: de leerkrachten krijgen elk 4 gekleurde etiketjes die ze op de flappen kleven bij de acties die ze persoonlijk het belangrijkste vinden.) De meest gekozen acties/ideeën worden geselecteerd. 7. Afsluiting De deelnemers formuleren voor zichzelf wat ze tijdens deze bijeenkomst leerden en sturen eventueel hun persoonlijke aandachtspunt (zie stap 1) bij. Deze aandachtspunten kunnen, maar moeten niet noodzakelijk, gedeeld worden met elkaar. De aandachtspunten kunnen eventueel verzameld worden door de directeur. 15 Gekleurde etiketjes. 5 Totaal 110 Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 6/51

7 SCENARIO STAP 3A: FORMULEREN EN UITWERKEN VAN ACTIEPUNTEN VOOR DE EIGEN SCHOOL. Doelen van deze vergadering Vanuit de gesprekken rond de bouwstenen en de wegwijzers, worden criteria en aandachtpunten voor goed evalueren geformuleerd. Er worden voorstellen voor concrete acties op school- en leerkrachtniveau geformuleerd. Nr. Omschrijving 1. Welkom en bezinning 5 2. Terugblik op stap 2 De wegwijzers die geselecteerd werden tijdens de vorige stap worden terug onder de aandacht van de deelnemers gebracht. De deelnemers die het wensen kunnen kort iets zeggen over ervaringen met hun eigen persoonlijke aandachtspunt. 3. Verzamelen van ideeën bij geselecteerde wegwijzers De leerkrachten werken in kleine groepjes aan het concreet maken van de wegwijzers die geselecteerd werden. Welke acties kunnen we opzetten om die wegwijzers te realiseren? Waar willen we uitkomen? Welke hulp hebben we verder nodig? Welke concrete stappen kunnen er al gezet worden? De groepen formuleren voorstellen om de bedoelde acties effectief op schoolniveau uit te werken. Hierbij wordt er rekening gehouden met het SMART-principe: de leerkrachten krijgen de opdracht om voorstellen zeer concreet te formuleren S specifiek M meetbaar A aanvaardbaar R relevant T tijdsgebonden Timing Materialen / Techniek 5 Flappen met wegwijzers en bouwtenen (zie stap 2) 60 Werkblad (SMART) Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 7/51

8 4. Verslaggeving Elke groep beschrijft kort de voorstellen die zij tot dan al uitwerkten. Hierbij wordt een flap gehanteerd waarop de voornaamste zaken met enkele kernwoorden zijn genoteerd. (woordspin) 5. Bespreking en aanvulling van de voorstellen. De flappen worden aan een andere groep doorgegeven. Het geformuleerde voorstel van de collega s wordt in de groep besproken en eventueel aangevuld met suggesties. (bijschrijven op de flap met een stift van een andere kleur.) Indien mogelijk wordt de doorschuifoperatie nog eens herhaald, zo wordt elk voorstel door twee groepen becommentarieerd. 6. Afsluiting De deelnemers formuleren kort voor welk aandachtspunt zij zelf het meest interesse hebben en welke bijdrage ze willen leveren aan dit aandachtspunt. 7. Verdere uitwerking van de geselecteerde acties op volgende personeelsvergadering(en) studiedag(en) Samenstelling van de groepen kan eventueel vanuit de geformuleerde interesse door de leerkrachten. Het is aan te bevelen een duidelijke afspraak te maken i.v.m. aanpak en timing van de verdere opvolging. 8. Aansluitende nascholing: Wegwijzers concretiseren vanuit verschillende domeinen (Muzo, ICT, zorg). De DPB werkte bij de uitwerking van deze scenario s nauw samen met de nascholers van PEDIC. 5 per groep 15 per gespreks -ronde 5 Flappen en stiften Flappen en stiften (verschillende kleuren) Documentatiemateriaal nascholingsinstanties. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 8/51

9 SCENARIO STAP 3B: FORMULEREN EN UITWERKEN VAN AANDACHTSPUNTEN VOOR RAPPORTEREN. Doelen De huidige wijze van rapporteren kritisch bespreken. Vanuit de gesprekken rond de bouwstenen en de wegwijzers, worden criteria en aandachtpunten voor goed rapporteren geformuleerd. Er worden voorstellen voor concrete acties op school- en leerkrachtniveau geformuleerd. Indien nodig wordt een stappenplan voor de invoering van een nieuw rapport opgesteld. Nota Voor de uitvoering van dit scenario zullen meerdere werkmomenten nodig zijn (studiedag, personeelsvergadering(en) Nr. Omschrijving VOORTAAK: De leerkrachten lezen een visietekst. 1. Welkom en bezinning 5 2. Terugblik op stap 2 De wegwijzers die geselecteerd werden tijdens de vorige stap worden terug onder de aandacht van de deelnemers gebracht. De deelnemers die het wensen kunnen kort iets zeggen over ervaringen met hun eigen persoonlijke aandachtspunt. 3. Reflectie op de mogelijkheden en beperkingen van de huidige manier van rapporteren 1) Werkvorm 3D s: denken-delen-discussiëren. (zie bijlage werkvormen nr.4) De lkrn. beantwoorden voor zichzelf volgende vraagjes a) Waarom en aan wie rapporteren wij? b) Onze manier van rapporteren: mogelijkheden - beperkingen Timing Materialen / Techniek Teksten Rapporteren met een visie. Jan Saveyn, Pedagogische mededelingen VVKBaO, mei of Rapporteren van schoolritueel naar communiceren over de ontwikkeling van een leerling. Jan Saveyn, Praktijkgids voor de basisschool, deel Leren, mei Flappen met wegwijzers en bouwstenen (zie stap 2) 30 Bijlage werkvormen Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 9/51

10 c) Bedenk een creatieve naam of slogan voor de voorkaft van het rapport. In kleine groepjes (3 à 5 lkrn.) worden de antwoorden eerst aan elkaar meegedeeld en nadien met elkaar besproken. Er wordt besproken wat men plenair wenst in te brengen. Dit wordt genoteerd op grote flappen. 2) De antwoorden uit de groepen worden gesynthetiseerd in een schema werkvorm 3 B s Wat willen we behouden? Wat willen we bannen? Wat willen we bereiken? 4. Vanuit de geselecteerde wegwijzers (zie nr. 2) en vanuit de bespreking het huidige rapport (zie nr.3) formuleren de leerkrachten aandachtspunten en criteria voor goed rapporteren. De leerkrachten werken in kleine groepjes aan het formuleren van aandachtspunten en criteria voor goed rapporteren. De aandachtspunten en criteria worden verzameld en gerangschikt volgens belangrijkheid tijdens een plenair gesprek. Enkele aandachtspunten worden geselecteerd. 5. Visie op rapporteren Bespreken van een visietekst vanuit de voortaak. Enkele mogelijkheden: - De inhoud van de tekst wordt opnieuw in beeld gebracht a.h.v. enkele transparanten of een presentatie. - In kleine groepjes de accenten uit de tekst halen (opstellen woordveld, mindmap, ) - Verzamelen van antwoorden op de vragen d.m.v. een actieve werkvorm (Muurdiscussie, lees- en schrijfronde, ) 6. Confronteren van de eigen aandachtspunten en criteria (zie nr.4) met accenten uit de visietekst (zie nr.5) Tijdens een plenair gesprek worden de eigen aandachtspunten en criteria voor goed rapporteren bijgestuurd en aangevuld vanuit de visietekst Powerpointpresentatie 20 Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 10/51

11 7. Concretiseren van geformuleerde criteria. De leerkrachten werken in kleine groepjes aan het concreet maken van de geselecteerde aandachtspunten. Welke acties kunnen we opzetten om die punten te realiseren? Waar willen we uitkomen? Welke hulp hebben we verder nodig? Welke concrete stappen kunnen er al gezet worden? 30 Werkblad (SMART) De groepen formuleren voorstellen om de bedoelde acties effectief op schoolniveau uit te werken. Hierbij wordt er rekening gehouden met het SMART-principe: de leerkrachten krijgen de opdracht om voorstellen zeer concreet te formuleren. S specifiek M meetbaar A aanvaardbaar R relevant T tijdsgebonden 8. Verslaggeving Elke groep beschrijft kort de voorstellen die zij tot dan al uitwerkten. Hierbij wordt een flap gehanteerd waarop de voornaamste zaken met enkele kernwoorden worden genoteerd. (woordspin) 9. Bespreking en aanvulling van de voorstellen. De flappen worden aan een andere groep doorgegeven. Het geformuleerde voorstel van de collega s wordt in de groep besproken en eventueel aangevuld met suggesties. (bijschrijven op de flap met een stift van een andere kleur.) Indien mogelijk wordt de doorschuifoperatie nog eens herhaald, zo wordt elk voorstel door twee groepen becommentarieerd. 10. Persoonlijke actiepunten voor de leerkrachten De deelnemers formuleren kort voor welk aandachtspunt zij zelf het meest interesse hebben en welke bijdrage ze willen leveren aan dit aandachtspunt. 11. Verdere uitwerking van de geselecteerde acties op volgende personeelsvergadering(en) studiedag(en) 5 per groep 15 per gespreks -ronde 5 Flappen en stiften Flappen en stiften (verschillende kleuren) Stappenplan voor de invoering van een andere manier van evalueren/ nieuw rapport. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 11/51

12 Samenstelling van de groepen kan eventueel vanuit de geformuleerde interesse door de leerkrachten. Het is aan te bevelen een duidelijke afspraak te maken i.v.m. aanpak en timing van de verdere opvolging. Hoe kunnen we onze visie op rapporteren concreet realiseren? (naar een andere manier van rapporteren.) Indien het team gekozen heeft voor de invoering van een nieuw rapport zijn er verschillende mogelijkheden: - Het team maakt zelf werk van een nieuw rapport (indien haalbaar) - Het team maakt kennis met een aantal bestaande rapporten en voorbeelden van good practice - Het team gaat na in hoeverre een bestaand rapport voldoet aan de kwaliteitscriteria die de school zelf voorop stelde en in hoeverre de maker van het rapport bijsturingen kan doen Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 12/51

13 EVALUATIE BIJLAGE 1: WERKVORMEN Nr Omschrijving 1. Werkvorm KAARTJES VERZAMELEN - De deelnemers krijgen elk een pakketje met kaartjes waarop één wegwijzer van goede evaluatie kort is beschreven. Er zijn evenveel kaartjes van de wegwijzer als er deelnemers zijn. Eventueel worden de kaartjes verdeeld over verschillende personeelsleden. - Alle deelnemers krijgen een overzichtslijstje met de titels van de wegwijzers. - Opdracht voor alle personeelsleden: Lees de tekst bij de wegwijzer die je kreeg aandachtig, probeer de inhoud van de wegwijzer samen te vatten zonder dat je de titel van de kaart al volledig weergeeft Ga 2 aan 2 met elkaar in gesprek waarbij je om de beurt de samenvatting van de tekst op jouw stapeltje kaartjes geeft. Indien de gesprekspartner de juiste titel van het kaartje kan geven (zie lijstje) krijgt hij het kaartje. Verzamel zo de 8 verschillende wegwijzers. - Voor grotere teams moet je de werkvorm in deelgroepen verschillende malen organiseren. 2. Werkvorm MUURDISCUSSIE - Stoelen in een halve cirkel tegenover de wand waarop het papier is aangebracht. Het papier moet tegen de muur zijn bevestigd voordat men begint. (De stoelen moeten klaar staan, anders stellen sommige deelnemers zich verdekt op.) - De begeleider nodigt de deelnemers uit om (in stilte) bij de verschillende wegwijzers eigen ideeën te schrijven - Dan volgt de muurdiscussie: deelnemers kunnen hun reactie (een andere kleur) bij de ideeën van collega s schrijven. - Daarna het gesprek met de hele groep. Eerst wordt gelegenheid gegeven om uitleg te vragen van wat men niet begreep. Timing Materialen / Techniek 30 Kaartjes met de (korte) tekst bij de wegwijzers. Overzichtslijstje met de titels van de wegwijzers Groot vel papier dat een groot deel van de muur bedekt - Viltstiften in verschillende kleuren Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 13/51

14 - De muurdiscussie is niet alleen naar inhoud, maar ook als groepsgebeuren interessant. Let bij de nabespreking ook op: - groot of klein schrijven, woorden onderstrepen, uitroeptekens, vraagtekens, pijlen, enz. o het maken van groepjes (tekeningen, e.d.), de plaats waar geschreven wordt: in het midden, aan de rand, in een hoekje, onderaan, enz. o wie reageert op wie? (met grote voorzichtigheid hanteren!) - Na de muurdiscussie kan de groep een aantal doelstellingen formuleren die op basis van het gesprek tot dan toe belangrijk lijken om na te streven in een project, een handelwijze rond het onderwerp. 3. Werkvorm WISSELENDE GROEPEN MET GESPREKKEN ROND DE WEGWIJZERS Alle deelnemers krijgen bij de start een gekleurd kaartje met een symbooltje op. Eerste gespreksronde: De deelnemers groeperen volgens de kleur van hun kaartje. (Zorg er voor dat de groepen heterogeen zijn samengesteld: kleuterleidsters met leerkrachten onderbouw en bovenbouw, ) Alle deelnemers noteren de besluiten van deze gespreksronde Tweede gespreksronde: De deelnemers groeperen nu volgens de symbolen op de kaartjes (je kan er voor zorgen dat je nog een keer heterogene groepen vormt ofwel dat je homogene groepen vormt.) Opdracht : de ideeën uit de verschillende groepen samenbrengen en verder bespreken en aanvullen. Selecteren en afbakenen van haalbare projecten, afspraken in verband met uitwerken en gebruiken van alternatieve evaluatiewijzen, Voorstel van tijdspad. 4. Werkvorm 3D s (denken-delen-discussiëren) Denken: A.h.v. enkele richtvragen voor zichzelf ideeën rond een onderwerp noteren Delen: In kleine groepjes elkaars ideeën beluisteren. (geen discussie of vragen) Discussiëren: in kleine groepjes in gesprek gaan rond het thema. 2 x 15 Kleurkaartjes met symbolen Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool versie 10/2006- p. 14/51

15 EVALUATIE BIJLAGE 2: TRAJECTBESCHRIJVING MODULAIR TRAJECT Evalueren van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool schooljaar / K = kernteam (de directeur maakt deel uit van het kernteam) B = begeleiding N = nascholing T = team De school bepaalt in overleg met de betrokken school welke stappen gezet worden. B B K Bekendmaking Pedagogische Begeleiding maakt kenbaar dat ze als prioriteit gekozen heeft het evalueren van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool VRAAGGESTUURD te begeleiden. De pedagogische begeleiding wil dit vraaggestuurd en TRAJECTMATIG opnemen waarbij gewerkt wordt rond visie op goed onderwijs, visie op evalueren, vaststellen van beginsituatie, voorstel van materialen, Het traject wordt in samenspraak met alle betrokkenen opgesteld en voorbereid. Dit veronderstelt van scholen en externe ondersteuning een ENGAGEMENT. Het betreft samenwerking tussen begeleiding en nascholing als externe ondersteuners. Directies en kernteams van scholen die overwegen evalueren als prioriteit op te nemen worden schooloverstijgend samengebracht op een vormingsinitiatief waarbij visie op evalueren het onderwerp is. Doel: Kernteams zicht geven op het traject. Scholen die de prioriteit in eigen handen willen nemen visie, werkvormen en materiaal aanbieden. Zicht krijgen op schooloverstijgende werkervaringen. Werkwijze: Werkvorm met de bouwstenen. Geven van achtergronden en kaders bij evalueren. Overlopen verschillende scenario s. T B K De school stelt vraag aan begeleiding. De begeleider neemt contact op met de school. Doel: Helder krijgen van de vraag, eventueel herformulering van de vraag. Kan in gesprek met directeur en/of kernteam (voorkeur). Werkwijze: Gesprek. In dit gesprek komt o.m. aan bod: Vanwaar komt de vraag? Wat is er al op school gebeurd rond evalueren? Wat wordt als een gemis ervaren? Door wie? Waar wil de school naar toe? De begeleider stelt voor wat mogelijke stappen zijn en maakt concrete afspraken (o.m. data vastleggen) Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 15/51

16 (B) T B K T (B) T (B) T (B) PERSONEELSVERGADERING of PEDAGOGISCHE STUDIEDAG Doel: Zicht krijgen op de visie(s) die leeft/leven binnen de school op evalueren Informatie verzamelen om team te laten bepalen wat hun leerdoelen zijn. (Bij voorkeur met volledig team.). Werkwijze: Actieve werkvorm met bouwstenen. Terugblik op de Personeelsvergadering. Doel: Het traject (vorm en inhoud) wordt opgezet aan de hand van de leerdoelen. Werkwijze: Gesprek met kernteam. Er wordt o.m. bekeken 1) wat kan de school zelf opnemen? 2) wat kan de begeleiding voorzien? 3) wat kan nascholing voorzien? Eventueel wordt gekozen voor een leergebied of deelaspect hierin. Het traject wordt voorgesteld aan het team. Doel: Door het formuleren van gezamenlijke verwachtingen de betrokkenheid van het team optimaliseren / duidelijkheid scheppen betreffende het traject. PERSONEELSVERGADERING of PEDAGOGISCHE STUDIEDAG Wegwijzers voor goede evaluatie. Wat zegt de moderne onderwijskunde over evaluatie van leerlingen? Doel: Verruimen van de visie op evalueren. Werkwijze: Geven van achtergronden bij evalueren (kaders, krachtlijnen, ) en dit geïllustreerd met voorbeelden voor kleuter en lagere school. PERSONEELSVERGADERING of PEDAGOGISCHE STUDIEDAG Mogelijkheid 1: Formuleren en uitwerken van actiepunten voor de eigen school. Vanuit de confrontatie van de eigen visie (stap 1) en de inzichten uit de onderwijskunde en literatuur (stap 2) formuleren we werkpunten voor het eigen team en proberen we deze concreet te maken. Doel: Vanuit de visie op evalueren concrete acties uitwerken. Werkwijze: In groepen concrete acties uitwerken (SMART-principe). Mogelijkheid 2: Formuleren en uitwerken van aandachtspunten voor rapporteren. Vanuit de confrontatie van de eigen visie (stap 1) en de inzichten uit de onderwijskunde en literatuur (stap 2) formuleren we criteria voor goed rapporteren en werkpunten voor het eigen team en proberen we deze concreet te maken. Doel: Vanuit de visie op evalueren criteria formuleren waaraan het rapporteren dient te voldoen. Werkwijze: Vanuit een visietekst en vanuit de verworven inzichten (vorige stappen) criteria, waaraan het rapporteren dient te voldoen, formuleren. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 16/51

17 N T (B) T (B) B K (T) T (B) PERSONEELSVERGADERING of PEDAGOGISCHE STUDIEDAG Inbreng nascholing Goed evalueren toegepast op de werkvloer met reflectie hierop. Er kan gewerkt worden met praktijkopdrachten, video-materiaal, Team zelf aan de slag (uitproberen, reflecteren, werken met een maatje, hospiteren, gesprek met begeleider, klasbezoek door begeleider, ). Doel: Opdoen ervaringen in goed evalueren. Tussentijdse evaluatie van het traject: wat gaat goed? Wat lukt (nog) niet? Wat blijven werkzorgen? Doel: Bewaken van de leerdoelen. Evaluatie van het traject. Doel: Zicht krijgen op verdere stappen die nog gezet dienen te worden. (werken aan communicatie met ouders, hospiteren, toepassen op een ander leergebied, hoe hierover rapporteren?, ) Werkwijze: Actieve werkvorm met team. B K (N) Schooloverstijgend samenbrengen van de kernteams. Doel: Ervaringen/werkzorgen/voorbeelden van good practice delen Opstarten netwerken mogelijk maken. Voor begeleiding en nascholing: nagaan waar het traject moet worden bijgestuurd, nieuwe initiatieven voorstellen. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 17/51

18 EVALUATIE BIJLAGE 3: INTAKEDOCUMENT School: Datum: Deelnemers aan het gesprek: Deelnemers aan het intakegesprek: bij voorkeur een kernteam of zorgteam waarin alle geledingen van de school vertegenwoordigd zijn (vestigingsplaatsen, kleuter en lager, zorg, ) 1 EVEN VOORSTELLEN (iedereen stelt zichzelf iets ruimer voor dan met naam en onderwijsopdracht. (achterhalen van de betrokkenheid) Wie heeft de schooloverstijgende voorstelling van het traject bijgewoond? (schooljaar 05 06) 2 MOTIVATIE VOOR INSTAP IN HET TRAJECT EVALUEREN Doel: in kaart brengen van de verwachtingen en de bekommernissen Prioriteiten schooljaar (*) (*) S = voor het hele schoolteam G = voor deelgroepen D = voor de directeur Welke nascholing ligt reeds vast voor het schooljaar ? (*) Van waar komt de prioriteit evalueren? (interne of externe evaluatie, schooldoorlichting, MDO s, ) Wie heeft ervoor gekozen? In hoeverre wordt deze keuze gedragen door het hele team? Wat is er reeds gebeurd rond evalueren? Welke doelen heeft de school met dit traject voor ogen? (nadenken over vormen van evalueren, een nieuw rapport, gedifferentieerd evalueren, ) op korte termijn op middellange termijn op lange termijn Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 18/51

19 Wat wil je investeren in het traject evalueren? in tijd Intakedocument p.2/4 in middelen in ruimte 3 BONDIGE VOORSTELLING VAN EEN MOGELIJK TRAJECT (zie infomap) Is er al info gegeven aan het team? Zo ja: welke? hoe? voor wie? welke reactie lokte dat uit? Zo neen, hoe wil je dat aanpakken? 4 CONCRETE AFSPRAKEN 4.1. Personeelsvergadering Bouwstenen Welke ondersteuning van begeleiding heeft de school nodig om dat zelf te kunnen opnemen? Afspraken: Wie Wat Wanneer Waar Hoe 4.2. Terugblik op de PERSONEELSVERGADERING Vaststellingen Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 19/51

20 Nieuwe afspraken: Wie Intakedocument p.3/4 Wat Wanneer Waar Hoe 4.3. PERSONEELSVERGADERING of studiedag Wegwijzers Welke ondersteuning van begeleiding heeft de school nodig om dat zelf te kunnen opnemen? Afspraken: Wie Wat Wanneer Waar Hoe 4.4. Terugblik op de PERSONEELSVERGADERING Vaststellingen: Nieuwe afspraken: Wie Wat Wanneer Waar Hoe Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 20/51

21 Intakedocument p.4/4 5 VASTSTELLINGEN IN DE RAND VAN HET INTAKEGESPREK (Zaken die we meenemen: visieontwikkeling van de school, Opdrachten Katholieke Basisschool, Opvoedingsproject van de school zelf) 6 TEAM GAAT ZELF AAN DE SLAG (uitproberen, reflecteren, werken met een maatje, hospiteren, gesprek met IZB directie begeleider; klasbezoek, ) Afspraken: Wie Wat Wanneer Waar Hoe 7 EVALUATIE VAN HET TRAJECT Welke zijn de effecten van het trajectmatig werken aan evalueren? Niveau leerling Niveau klas Niveau school Welke zijn de leereffecten voor onze school als lerende organisatie? Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 21/51

22 EVALUATIE BIJLAGE 4: LIJST WEGWIJZERS VOOR GOEDE EVALUATIE 1. Bij evaluatie staat het kind centraal. 2. Evaluatie houdt rekening met verschillen tussen kinderen. 3. Evaluatie is doelmatig en billijk. 4. Evaluatie is gericht op alle doelen. 5. Evaluatie is geïntegreerd in het leerproces, centraal staat betrokkenheid. 6. Evaluatie is levensecht, motiverend en gericht op transfer. 7. Evaluatie is proces- en produktgericht. 8. Evaluatie vraagt passende communicatie. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 22/51

23 EVALUATIE BIJLAGE 5: KAARTJES WEGWIJZERS 1. Bij evaluatie staat het kind centraal. a. We willen dat het kind zicht krijgt op eigen ontwikkeling en leren. b. We willen dat de leerkracht zicht krijgt op de ontwikkeling en het leren van elk kind en deze ondersteunt. c. We willen dat ouders zicht krijgen op de ontwikkeling en het leren van hun kind. 2. Evaluatie houdt rekening met verschillen tussen kinderen. Goede evaluatie moet ervoor zorgen dat de leerkracht zicht krijgt op de mate waarin kinderen kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes beheersen. Omdat kinderen verschillen in mogelijkheden, voorkennis, leerstijlen, zoekt de leerkracht een evaluatievorm die hiermee rekening houdt. Een belangrijk aandachtspunt is dus zicht te krijgen op de verschillen tussen kinderen. Zo kan elk kind aantonen dat het evolueert (leerwinst). 3. Evaluatie is doelmatig en billijk Goede evaluatie is doelmatig. Dit veronderstelt - Validiteit (Kan je uit de evaluatie de juiste conclusies trekken?) - Betrouwbaarheid (In welke mate is de evaluatie nauwkeurig en vrij van meetfouten?) - Efficiëntie (Is de evaluatiemethode de meest geschikte?) Naast doelmatig moet evaluatie ook billijk zijn Dit veronderstelt - Objectiviteit (Krijgen alle kinderen dezelfde kansen?) - Doorzichtigheid (Is er duidelijkheid over wat geëvalueerd wordt (doelen), hoe geëvalueerd wordt en hoe het resultaat tot stand komt?) - Normering (Wanneer kunnen we besluiten dat de doelstelling op voldoende wijze bereikt werd?) - 4. Evaluatie is gericht op alle doelen. Bij evalueren beoordeel je leerlingen op het realiseren van alle soorten leerdoelen, ook die van hogere orde. Kinderen moeten niet alleen bepaalde dingen weten en kunnen reproduceren, ze moeten ook leerstrategieën, breed inzetbare oplossingsmethoden of denkvaardigheden beheersen en attitudes integreren. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 23/51

24 5. Evaluatie is geïntegreerd in het leerproces, centraal staat betrokkenheid. Goed evalueren wil dat kinderen actiever betrokken worden bij dat evalueren. Evaluatie beoogt zelfsturing, zelfevaluatie, feedback en reflectie. Dat kan voor de evaluatie: duidelijk zicht op wat de te bereiken doelstellingen zijn en op de criteria waaraan een prestatie moet voldoen om een bepaalde beoordeling te krijgen, tijdens de evaluatie: nadenken over hun eigen werk en leerproces. Ze beoordelen zichzelf, ontdekken hun sterke en zwakke punten om in functie daarvan hun verdere leerproces te plannen en te sturen, na de evaluatie: leerkracht en leerlingen reflecteren over de evaluatieresultaten en zoeken samen hoe verder vooruitgang kan worden geboekt (indien nodig remediëren). 6. Evaluatie is levensecht, motiverend en gericht op transfer. Kinderen komen naar school met een basis aan kennis, vaardigheden en attitudes die ze hebben opgebouwd in hun leefomgeving. De schoolwereld staat voor veel leerlingen ver af van de eigen ervaringen in het gezin, in de buurt,... De levensechtheid van een evaluatie verwijst naar de eigenschap dat een evaluatieopdracht of taak die de kinderen moeten vervullen, op zich als betekenisvol en waardevol wordt ervaren. De taken zijn uit het leven van de kinderen of uit hun toekomstige leeractiviteiten gegrepen. 7. Evaluatie is proces- en productgericht. Evalueren is nagaan of de leerdoelen bereikt (product) zijn en terugblikken op de weg waarlangs dat gebeurde (proces). Productevaluatie S Lesinhoud R resultaat product Procesvaluatie S Black Box R (leer)proces (S= stimulus R= respons) Wat we als resultaat (kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes) bij kinderen te zien krijgen is het product van een inwendig proces. Iets zeggen over wat kinderen echt kennen, kunnen en hoe ze zijn kan maar indien je zicht krijgt op het inwendige verwerkingsproces (black box). Dit is ook nodig om de kwaliteit van het leren te beïnvloeden. Resultaten zeggen iets, maar niet alles. Veel wegen kunnen naar dezelfde prestatie leiden. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 24/51

25 8. Evaluatie vraagt passende communicatie Spreken en luisteren met en naar elkaar laat vertrouwen groeien, stimuleert (zelf)reflectie en vergroot de betrokkenheid op elkaar en op de omgeving. Dat is de basis voor het leren in verantwoordelijkheid over het eigen doen en laten. Het is belangrijk dat leerkrachten, kinderen en ouders veel kansen krijgen om informeel en formeel met elkaar te praten. Tijd maken voor gesprekken met individuele leerlingen en groepen is noodzakelijk. Communicatie met ouders over hun ervaringen en over de verzamelde gegevens uit alle vormen van evaluatie in de school, geven een vollediger en meer betrouwbaar beeld over het kind. Communicatie binnen het team over evalueren kan leiden tot een meer op elkaar afgesteld zijn en tot een zorgvuldig evaluatiebeleid. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 25/51

26 EVALUATIE BIJLAGE 6: TOELICHTING WEGWIJZERS 1. Bij evaluatie staat het kind centraal. In goed onderwijs staat de unieke waarde van elk kind centraal en kunnen kinderen groeien tot rijke persoonlijkheden. Om kinderen hierin te begeleiden en te ondersteunen willen we een duidelijk beeld krijgen van de totale persoonlijkheidsontwikkeling. Goed evalueren kan ons hierbij helpen. a. We willen dat het kind zicht krijgt op eigen ontwikkeling en leren door: - reflectiemomenten in te bouwen in activiteiten en lessen o met kinderen in gesprek gaan over keuzes die ze maken, over hun resultaat èn de manier waarop ze ertoe kwamen, over hoe ze zichzelf inschatten, (keuzebord, evaluatierooster bij contractwerk, ) (Waarom heb je dit zo gedaan? Toen je iets moeilijk vond, hoe heb je dat opgelost? Denk je dat je het goed hebt aangepakt? Wat heb je geleerd? Wat vond je leuk?moeilijk?...) o werken met groeiboekjes, muzeboxen, contractwerk, moetjes en magjes, beertjes van Meichenbaum, axenroos, portfolio, persoonlijk ontwikkelingsplan, o werken met rapporten die kinderen de kans geven hun eigen handelen en leren te beoordelen o - passende feedback op taken en toetsen b. We willen dat de leerkracht zicht krijgt op de ontwikkeling en het leren van elk kind door: - te voorzien in krachtige leeromgevingen waarin vaardigheden en attitudes kunnen geoefend en getoond worden in verschillende situaties - werk te maken van degelijke observaties en een breed KVS te hanteren - foutenanalyses te hanteren - veel gesprekken met en tussen kinderen mogelijk te maken - breed te evalueren (degelijke toetsen, grondige observaties, breed KVS, ) - c. We willen dat ouders zicht krijgen op de ontwikkeling en het leren van hun kind door: - goed voorbereide en eerlijke gesprekken (door ouders en leerkrachten) - regelmatige contacten met ouders - breed te rapporteren (kennis, inzichten, vaardigheden, attitudes) - een verstaanbare taal te gebruiken (ook in het rapport) 2. Evaluatie houdt rekening met verschillen tussen kinderen. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 26/51

27 Goede evaluatie moet ervoor zorgen dat alle kinderen kunnen aantonen dat ze bepaalde kennis, vaardigheden en attitudes beheersen. De verschillen tussen kinderen maken dat echter moeilijk. Er is niet één evaluatievorm die voor alle kinderen het meest aangepast is. We trachten daarom met goede evaluatievormen niet-relevante verschillen (zie wegwijzer 3 objectiviteit) tussen kinderen zoveel mogelijk op te vangen. Goede evaluatie zoekt oplossingen voor die verschillen - schriftelijke of mondelinge evaluatie - met of zonder hulpmiddelen - compenserende of dispenserende maatregelen - meer tijd geven - andere opgaven (makkelijker of moeilijker) - de evaluatie met het kind voorbereiden - Rekening houden met de verschillen van kinderen blijft een moeilijke evenwichtsoefening 3. Evaluatie is doelmatig en billijk. Goede evaluatie is doelmatig én billijk. Een doelmatige evaluatie beantwoordt aan kwaliteitseisen op het vlak van validiteit, betrouwbaarheid en efficiëntie. Validiteit is de mate waarin de evaluatie meet wat hij beweert te meten. «Validiteit verwijst naar de mate waarin we een gegeven evaluatieresultaat kunnen interpreteren als een indicatie van de vaardigheden die we willen meten.» 1 M.a.w. men moet de juiste conclusies kunnen trekken uit de evaluatieresultaten. Onder betrouwbaarheid verstaat men de mate van vertrouwen die men mag hebben in een meetinstrument. «Dat wil zeggen de mate waarin de scores consistent, nauwkeurig en reproduceerbaar zijn, kortom vrij van meetfouten.» 2 Een evaluatie-instrument is efficiënt als de tijds- en kosteninvestering aanvaardbaar is en als de gekozen evaluatiemethode de meest geschikte is en de noodzakelijke informatie oplevert. Naast doelmatig moet een evaluatie ook billijk zijn, hierbij gaat het om objectiviteit, doorzichtigheid en normering. In een objectieve evaluatie hebben leerlingen de kans om hun prestaties te demonstreren zonder dat niet-relevante kenmerken van invloed zullen zijn op de beoordeling. Elke leerling moet met andere woorden dezelfde kansen krijgen. Voorbeelden van niet-relevante kenmerken: de beoordelaar mag geen invloed hebben op de evaluatieresultaten van de geëvalueerde, spellingfouten in een toets WO (wat wil je nagaan), de factor taalbeheersing binnen andere 1 VAN THIENEN, K., SCHOLLAERT, R., Gewikt en gewogen Evaluatie van communicatieve vaardigheden in het vreemdetalenonderwijs, Leuven, Garant, 2000, p.50 2 VAN PETEGEM, P., o.c., p. 82 Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 27/51

28 leergebieden, gaan we na of iemand correct kan rekenen of snel èn correct kan rekenen, een evaluatie na een afwezigheid wegens ziekte, Dat vraagt doorzichtigheid of duidelijkheid omtrent de vooropgestelde doelstellingen (wat geëvalueerd wordt), over de criteria en standaarden die zullen gehanteerd worden (hoe geëvalueerd wordt) en een zicht op de manier waarop een bepaald resultaat tot stand komt. De derde voorwaarde om de billijkheid van de evaluatie te garanderen, is normering. Met deze voorwaarde wordt benadrukt dat men de evaluatieve beslissingen inhoudelijk moet kunnen rechtvaardigen. Concreet: wanneer is een prestatie voldoende goed om te concluderen dat de doelstelling op voldoende wijze bereikt wordt? 4. Evaluatie is gericht op alle doelen. In het ontwikkelingsplan en in de leerplannen staat wat waard is om onderwezen te worden. De doelen uit deze documenten zijn richtinggevend voor onderwijs- vormings- en opvoedingsactiviteiten. Bij het evalueren beoordeel je de kinderen op het realiseren van alle soorten leerdoelen, ook die van hogere orde (van kennen naar kunnen naar zijn). Alle doelen meenemen bij evaluaties, beoordelingen en toetsen laat kinderen (en hun ouders) deze doelen als belangrijk ervaren. In de doelen kan je verschillende categorieën onderscheiden. In de meeste indelingen komen volgende dimensies naar voren. Naast kenniselementen, regels en technieken, zijn ook de meer complexe leerstrategieën, aanpakwijzen en attitudes voorwerpen van leerprocessen. Dit is, van laag naar hoog, de inhoudsdimensie. Bovendien onderscheiden de doelen zich naar verwerkingsniveau: van weten, kunnen kopiëren en reproduceren gaat het over inzichtelijk en productief aanwenden, naar beoordelend omgaan met, spontaan, zeer gevarieerd en eventueel creatief toepassen van kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes in allerlei natuurlijke situaties. Of korter: van kennen, over kunnen, naar zijn als hoogste verwerkingsniveau. Lagere orde Hogere orde Doelen Inhoud Feiten Termen Regels Technieken Strategieën Houdingen Verwerkingsniveau Weten Nadoen Reproduceren Gevarieerd aanwenden Spontaan toepassen 5. Evaluatie is geïntegreerd in het leerproces, centraal staat betrokkenheid. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 28/51

29 Leren verloopt optimaal in een krachtige leeromgeving. Instructie en evalueren overlappen hierin elkaar grotendeels en verlopen geïntegreerd. In deze context wordt niet meer uitsluitend summatief geëvalueerd, met als doel de kinderen te plaatsen of te selecteren. Een belangrijke plaats krijgt de formatieve evaluatie waarbij sterke en zwakke punten van kinderen worden opgespoord om het leerproces te begeleiden en te optimaliseren. Wanneer men kinderen wil opvoeden tot autonome lerenden moeten ze ook leren zichzelf te evalueren. Ook hier is het geen kwestie van alles of niets maar wel een zoeken naar een zo groot mogelijke betrokkenheid rekening houdend met de vooropgestelde doelen. Het gaat dan o.m. over: - hebben de leerlingen de kans om mee te beslissen wat er van hen verwacht wordt op het einde van de lessenreeks? - hebben de leerlingen de mogelijkheid om te kiezen hoe ze zullen demonstreren of ze bepaalde verwachtingen wel of niet kunnen waarmaken? - gebeurt het dat leerlingen hun eigen prestaties mogen/ moeten beoordelen? En die van medeleerlingen? - gebeurt het dat leerlingen feedback geven op de prestaties van anderen? Kinderen hebben een duidelijk zicht op wat de te bereiken doelstellingen zijn en op de criteria waaraan een prestatie moet voldoen om een bepaalde beoordeling te krijgen. Ze kunnen bovendien betrokken worden in het ontwikkelingsproces van evaluatiecriteria en beoordelingsinstrumenten. Tijdens de evaluatie leren de kinderen nadenken over hun eigen werk en leerproces. Ze beoordelen zichzelf, ontdekken hun sterke en zwakke punten om in functie daarvan hun verdere leerproces te plannen en te sturen. Na de evaluatie zullen leerkracht en leerlingen reflecteren over de evaluatieresultaten en samen zoeken hoe verder vooruitgang kan worden geboekt. De mate waarin leerlingen betrokken zijn bij en verantwoordelijk voor de evaluatie kan sterk variëren. Bij een traditionele evaluatie ligt de verantwoordelijkheid bij de leerkracht. Zelfevaluatie kan beschouwd worden als het eindpunt van een proces waarin leerlingen steeds minder gestuurd worden bij de evaluatie. - Collaboratieve evaluatie is een tussenstadium: de leerling, de medeleerlingen en de leerkracht evalueren samen een taak. - Peer-evaluatie is te definiëren als het evalueren door leerlingen van elkaars werk. De ervaringen die leerlingen hierbij opdoen, helpen leerlingen verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leren. Naast de argumenten die pleiten voor kindbetrokkenheid bij de evaluatie is er toch wel enige terughoudendheid als we dit leggen naast de normen betrouwbaar en valide. Het garanderen van betrouwbaarheid en validiteit van een beoordeling door kinderen is niet altijd vanzelfsprekend. Uit onderzoek blijkt bvb dat zwakke kinderen de neiging hebben hun prestaties te overschatten. Dit mag echter geen reden zijn om af te zien van kindbetrokkenheid bij evaluatie. Men zal echter moeten investeren in het leren zichzelf en anderen te evalueren en dit vanaf jonge leeftijd. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 29/51

30 6. Evaluatie is levensecht, motiverend en gericht op transfer. Kinderen komen naar school met een basis aan kennis, vaardigheden en attitudes die ze hebben opgebouwd in hun leefomgeving. De schoolwereld staat voor veel leerlingen ver af van de eigen ervaringen in het gezin, in de buurt, Het is een opdracht voor de school om voeling te krijgen met de ervaringen van de leerlingen buiten de school en de schoolse vaardigheden en doelen hierop te enten. Dit wil zeker niet zeggen dat de school niet mag vertrekken vanuit eigen waarden en een eigen project. Bij de instap en op het einde van een activiteit of les (een lessenreeks, een project, ) is het belangrijk om kinderen te laten verwoorden wat ze al weten, kennen of kunnen; wat ze bijgeleerd hebben en wat ze ermee kunnen doen. Zo n aanpak werkt motiverend, bevordert de reflectie en maakt transfer (dit gebruiken in andere omstandigheden) mogelijk. Zo krijgen kinderen geleidelijk aan meer vat op hun eigen leven en beleving, krijgen ze een realistischer kijk op hun eigen mogelijkheden en beperkingen. Zo worden ze ook zelfzekerder om nieuwe uitdagingen aan te pakken en tot een goed einde te brengen. 7. Evaluatie is proces- en productgericht. Evalueren is nagaan of de leerdoelen bereikt (product) zijn en terugblikken op de weg waarlangs dat gebeurde (proces). Productevaluatie S R Lesinhoud resultaat product Procesvaluatie S Black Box R (leer)proces (S= stimulus R= respons) Met productevaluatie peilen we naar specifieke kennis en vaardigheden. Wat weten de kinderen, wat kennen ze, hebben ze vooropgestelde doelen van het leerproces bereikt. Deze bevindingen, resultaten en/of prestaties zijn concreet meetbaar. Via toetsen en testen kunnen we deze achterhalen. Dit is een essentieel onderdeel in het onderwijsleerproces. Belangrijk hierbij is dat het een aanknopingspunt is om met het kind te reflecteren over zijn vorderingen of over de oorsprong van het falen. Even essentieel is terug te blikken op de weg waarlangs het product werd bereikt. We trachten zicht te krijgen op de dieperliggende processen. Procesevaluatie levert waardevolle informatie over groeiprocessen, kennisstructuren, procedures en benaderingswijzen die het kind hanteert (basiskwaliteiten black box). We onderscheiden daardoor de sterke en zwakke kanten van het kind. Door met het kind te reflecteren over zijn gedrag en/of prestaties krijgt het beter zicht op hoe het anders en beter kan. Als ze voor het zetten van deze stappen voldoende gewaardeerd worden zal dat de ontwikkeling van een positief zelfbeeld bevorderen. Dit positief zelfbeeld of positieve ingesteldheid is de voorwaarde om het verdere ontwikkelen en leren te bevorderen. Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 30/51

31 8. Evaluatie vraagt passende communicatie. Spreken met en luisteren naar elkaar verpersoonlijkt onze relaties en stimuleert de zelfreflectie. Vanuit gelijkwaardigheid (fundamentele beleving van respect) groeit vertrouwen en verhoogt de betrokkenheid op elkaar en op de omgeving. Dat is de basis voor het leren in verantwoordelijkheid over eigen doen en laten. Het is belangrijk dat leerkrachten, kinderen en ouders veel kansen krijgen om informeel en formeel met elkaar te praten. Communicatie met individuele leerlingen en groepen. Tijd maken voor individuele gesprekken is noodzakelijk. In klasverband vraagt dat organisatie. Tijdens momenten van zelfstandig werk komt tijd vrij voor formele gesprekken, individueel of in groepen. Hierbij komen onderwerpen aan bod zoals: wederzijdse verwachtingen, geleverde inspanningen, vakeigen en vakoverschrijdende leerdoelen, de inhoudelijke vorderingen in het leerproces, de wijze waarop iets werd aangepakt, vaardigheden en attitudes, de samenwerking in de groep, het opnemen van verantwoordelijkheid, Zo groeien afspraken over toekomstgerichte aanpak, zowel bij de leerkracht als bij de leerling als voor groepen. Communicatie met ouders over hun ervaringen en over de verzamelde gegevens uit alle vormen van evaluatie in de school, geven een vollediger en meer betrouwbaar beeld over het kind. Daardoor komen ouders ook meer op het spoor van wat leren in het algemeen en particulier voor hun kind betekent. Zo is het overleg opbouwend, toekomstgericht en vergemakkelijkt het te maken keuzes. Communiceren is meer dan praten over cijfers op een traditioneel schoolrapport. Communicatie binnen het team over evalueren kan leiden tot een meer op elkaar afgesteld zijn en tot een zorgvuldig evaluatiebeleid. Een goed evaluatiebeleid kan leiden tot een doordacht rapporteringsbeleid. EVALUATIE BIJLAGE 7: VERKLARENDE WOORDENLIJST Alternatieve evaluatie. Een evaluatiemethode kan als alternatief beschouwd worden indien ze in voldoende mate aan één van de volgende eisen voldoet: aangepastheid, constructiegerichtheid, levensechtheid, leerlingenbetrokkenheid en integratie van evaluatie en instructie. Assessment Evaluatie van leerlingen in het perspectief van kwaliteitsontwikkeling van de basisschool p. 31/51