DE WATERSTAAT IN DE 19E EEUW IN RELATIE TOT DE WATERLINIES

Transcriptie

1 DE WATERSTAAT IN DE 19E EEUW IN RELATIE TOT DE WATERLINIES Prof. em. Bart Schultz Em. Prof. Land and Water Development, UNESCO-IHE Voormalig topadviseur Rijkswaterstaat

2

3

4

5 jan feb mar apr mei juni juli aug sep Neerslag Referentie gewas verdamping Neerslag overschot okt nov dec

6 VAN NATUURLIJK NAAR ONTWIKKELD LAND IN DE 19e EEUW terpen dijken, waterafvoer en uitwateringsluizen bemaling in de 19e eeuw: van water naar landtransport overgang van wind naar stoom aanleg Haarlemmermeer en IJpolders invoering winterbemaling rivier verbetering en dijkversterking wel water kwaliteit problemen, maar nog geen beheer, allen bestrijding verzilting

7

8

9 DOORSNEDE WEST - OOST Bos atlas Nederland Waterland

10 WATERBEHEERSING IN POLDERS IN DE 19e EEUW greppels sloten tochten vaarten bemaling boezemkanalen

11

12 ONTWIKKELING WATERLOPEN IN DE HAARLEMMERMEER

13

14

15

16 BESCHERMING TEGEN OVERSTROMING dijken dijken langs kanalen en binnenmeren rivierdijken zeedijken duinen veel kwetsbaarder dan tegenwoordig

17

18

19

20 VEILIGHEID NIVEAUS jarenlang hoogste vloed + 1 meter kans op optreden in een mensenleven nu veel veiliger

21 VAN WATER NAAR LAND TRANSPORT tot eind 18e eeuw vrijwel alle het transport over water op wegen veel tol eerste spoorlijn in 1839 Amsterdam Haarlem de eerste auto kwam in 1896 verschillende kanalen gegraven: Noord-Hollands kanaal 1824 Noordzee kanaal 1876 grote rol voor Koning Willem I: Kanalen Koning

22 OVERGANG VAN WIND NAAR STOOM eerste stoomgemaal bij polder Blijdorp in 1787 in 19e eeuw heeft overgang van windbemaling naar stoombemaling plaatsgevonden aanvankelijk stoomgemalen bij windmolens Haarlemmermeer heeft een belangrijke rol gespeeld

23 AANLEG HAARLEMMERMEER EN IJPOLDERS diverse droogmakerijen: met name Haarlemmermeer en IJpolders

24 Perioden van droogmaking Voor Na 1900

25 VELE PLANNEN DROOGMAKING HAARLEMMERMEER eerste van 1617 Anthonius de Hoog vele tegenstanders 1641 Jan Asz. Leeghwater 13 drukken, compleet plan voor droogmaking met 160 windmolens tegenstander Claes Arentsz. Colevelt, 1641 beleefde 3 drukken

26

27

28 BESLUIT TOT DROOGMAKING twee stormen: 29 november 1836, ha overstroomd richting Amsterdam 26 december 1836, ha overstroomd richting Leiden Wet 22 maart 1839 instelling Meercommissie o.l.v. mr. F. van Poll, later Jhr. mr. Gevers van Endegeest

29 DISCUSSIE WIND - STOOM - I Staatscommissie van 1837: 32 gangen vijzelmolens, 2 hoog 5 gangen hellende schepradmolens, 3 hoog 3 stoomgemalen van 40 pk 1838 nieuwe commissie: al dan niet voorkeur voor stoom voordelen gebruik turf commissie gaf verdeeld advies

30 Koning Willem I was bekend gemaakt met den strijd die over de vraag van stoom of wind in de commissie van 1838 gerezen was. De Koning liet Simons een wenk geven, dat hij persoonlijk van de zaak kennis wilde nemen en op de gewone woensdagsche adientie van 12 Juni 1839 bood Simons een afschrift zijner nota aan. De Koning beloofde die in handen van de aangewezen personen te zullen stellen en toen Simons opmerkte, dat die personen juist zijn tegenstanders waren beloofde de Koning, dat hij de zaak zelf zou nagaan en heeft dat woord gestand gedaan.

31 Bij besluiten van 17, 23 en 26 Maart 1840 werd eene nieuwe commissie benoemd bestaande uit A. Lipkens, M.G. Beijerinck en G. Simons en van deze commissie ging het gezamenlijk rapport uit, dat tot de stoombemaling van het Haarlemmermeer geleid heeft

32 DISCUSSIE WIND - STOOM - II eerste berekening capaciteitsbepaling bemaling door Simons en Greve: drie gemalen: Cruquius, Leeghwater en Lijnden capaciteit 129 mm/maand ~ 4,3 mm/dag tegenwoordig mm/dag KB Willem II, 21 november 1840: stoom Voor wind namen zij de capaciteit van een hellend schepnrad (55 m3/min 1 m hoog) en niet van een vijzel (75 m3/min 1 m hoog)

33 INVOERING WINTERBEMALING in de tijd van de windmolens waren de landen van oktober tot april plas - dras of geïnundeerd stoombemaling bood de mogelijkheid om ook s winters de waterafvoer goed te regelen eind 19e eeuw invoering winterbemaling

34 RIVIER VERBETERING EN DIJK VERSTERKING rivier overstromingen in 1809, 1820, 1855 and 1861 overstromingen vooral veroorzaakt door ijsdammen Noorder Lekdijk zeer riskant er zijn verschillende riviercommissies geweest overstromingen 1855 en 1861 hebben geleid tot grootschalige versterking van de waterkeringen versterken dijken, waterverdeling Rijntakken, zijdelingse overlaten en rivierbed verbetering

35 DE WATERLINIES Oude Hollandse Waterlinie Grebbelinie Nieuwe Hollandse Waterlinie Stelling van Amsterdam 1950 Ijssellinie verschillende locale inundatie systemen Leiden, Alkmaar, Den Bosch, etc.

36

37 m+nap

38 1672 OUDE HOLLANDSE WATERLINIE klacht van Alva 1573: Om alle oorden, ja zelfs het allerellendichste gat ligt een greppel vol water, waar eerst een brug over moet worden gebouwd voor men kan oversteken stuiten van de opmars van het Franse leger onder leiding van Lodewijk XIV openen van sluizen van laaggelegen polders niet te weinig doorwaadbaar niet te veel varen ideaal enkele decimeters onzichtbare sloten op kritieke punten forten en schansen in 1673 permanent karakter

39 GREBBELINIE aanleiding: Spaanse Successieoorlog ( ) tweede verdedigingslinie voor Holland ook bescherming van Utrecht enkele malen verbeterd en uitgebouwd helling van 7 meter, daarom 11 compartimenten voor zover mij bekend nooit ingezet

40 1815 NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE begonnen onder Koning Willem I aantal te inunderen kommen ten zuiden van Utrecht inundatie met rivierwater problemen bij kom tussen Lek en Utrecht ten noorden van Utrecht inundatie vanuit de Zuiderzee

41 FORT HONSWIJK EN INUNDATIEKANAAL

42 POLDERS IN DE NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE Polders en plassenten oosten van de Vecht Naardermeer Ankeveen Horstermeer Kortenhoef Loosdrecht Bethune Polders ten oosten van huidige Merwede kanaal Lekdijk Neder Betuwe - Diefdijk Tielerwaard Land van Heusden en Altena

43 1874 STELLING VAN AMSTERDAM fungeerde als laatste wijkplaats staat op UNESCO Werelderfgoedlijst

44 1950 IJSSELLINIE gevaar vanuit de voormalige Sovjet Unie verschillende werken zijn in dit verband in stilte uitgevoerd tijdens de Cuba crisis in 1962 zijn voorbereidingen getroffen voor de in werking stelling

45 DANK VOOR UW AANDACHT