HET WATERSCHILD. De geschiedenis van het Muiderslot en het water
|
|
- Monique Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 HET WATERSCHILD LESBRIEF BASISONDERWIJS De geschiedenis van het Muiderslot en het water nieuwe, ondergrondse ruimte op het terrein achter het kasteel te bezoeken zonder rondleiding geschikt voor leerlingen middenbouw/bovenbouw per 8 leerlingen 1 begeleider verplicht met animatiefilm (7 min.), tijdbalken en watershow bezoek duurt ca. 15 minuten totaal met opdrachtenblad Waterschild voorbereiding met lesbrief: ca. 30 minuten vragen maken: ca. 15 minuten tip: doe ook de buitenspeurtocht, het Waterschildpad (ca. 30 min., 1,- per ex.) tip: speel het spel Spion in de Stelling online en op het Muiderslot (ca. 30 min.), zie Inhoud 1 Het Waterschild, wat is dat? 2 Water als vriend: de strijd met het water 3 Water als vijand: de strijd tegen het water 4 Het Muiderslot en het Waterschild nu 5 Spreekwoorden met water 6 Vragen eigenwijs sinds 1285 eigenwijs sinds
2 Het Waterschild, wat is dat? kon hier mooi voor gebruikt worden. De dijk werd verstevigd met palen. Dat waren de eerste versterkingen, waarmee het kasteel en de rivier de Vecht beschermd waren tegen aanvallende schepen. Zo n honderd jaar later werden de dijken bij het Muiderslot en om Muiden gemoderniseerd. Ze werden verhoogd en verbeterd. Er kwamen bastions: buiten de wal uitstekende stukken, meestal in de vorm van een driehoek, Hiermee konden soldaten de wallen nog beter verdedigen. Dit hele terrein dat door dijken en wallen omringd is, heet een vesting. Water is altijd heel belangrijk geweest voor het Muiderslot. Het kasteel is aan het water gebouwd: aan de rivier de Vecht en aan de vroegere Zuiderzee. Die zee werd later het IJsselmeer. Dit was een uitgekiende plek voor een kasteel. Vanuit het Muiderslot van graaf Floris de Vijfde kon een groot stuk land en water verdedigd worden tegen vijanden. Die kwamen uit bijvoorbeeld West-Friesland, Utrecht en Gelre. Het Muiderslot was een waterburcht, met als extra beveiliging een slotgracht om het kasteel heen. Deze liep ook om de voorburcht, een aantal schuren en boerderijen die bij het kasteel hoorden. Zo waren de hoofdburcht en de voorburcht goed verdedigd. De eerste waterlinie Ondertussen was er iets nieuws bedacht om de vijand tegen te houden. Heel simpel: door stukken land ónder water te zetten, kon de vijand er niet meer door. Dat noem je inundatie. Van het Muiderslot tot voorbij Utrecht werd een waterlinie aangelegd. Dat is een lange rij van versterkingen, forten en sluizen. Met sluizen kon water doorgelaten worden. Sluizen zijn muren in het water, met deuren die open kunnen. Langs deze Utrechtse Linie konden stukken land onder water gezet worden. In de 17e eeuw ( ) woonde de Amsterdamse schrijver en dichter P.C. Hooft op het Muiderslot. Hij had belangrijk werk te doen, als een soort burgemeester en rechter. Ook moest hij ervoor zorgen dat het Muiderslot en Amsterdam uit handen van de vijand bleef. Hij gebruikte dus de Utrechtse Linie, die elk moment in werking gezet kon worden. Met zijn plan om de linie bij Muiden verder te verbeteren, werd helaas niets gedaan. Het raakte zoek. Het bouwen van het kasteel op deze plek was niet makkelijk. Het stuk grond lag midden in het water. Eerst moest het drooggemaakt worden, door er dijken langs te leggen. Toen het bouwen klaar was, werd er een gracht gegraven. Daar kwam weer water in. De dijken beschermden het kasteel tegen de zee. Het water werd dus gebruikt voor de verdediging van het kasteel, maar het kasteel moest ook beschermd worden tegen het water. Water als vriend, water als vijand! Het Waterschild Achter het Muiderslot staat het nieuwe Waterschild. Dat is een ondergrondse, spannende ruimte, gedeeltelijk afgedekt met een groot schild van beton. Beneden is een hoop te ontdekken over de geschiedenis van het Muiderslot en het water. Bekijk de animatiefilm (7 minuten) en laat je verrassen door het (echte!) water. Waterschild betekent letterlijk een schild van water, waarmee het kasteel meer dan 700 jaar verdedigd werd. Dat het werkte, bewijst het Muiderslot nu nog steeds! Het Slot heeft de strijd gewonnen. Muiderslot vroeger, met voorburcht en slotgracht Muiderslot nu, met Waterschild Muiden met het Muiderslot, 16e eeuw (J. van Deventer) De Oude en Nieuwe Hollandse waterlinie In 1672 vielen de Fransen aan, maar zij kwamen niet ver. Een tweede, langere waterlinie, de Oude Hollandse Waterlinie, hield ze net op tijd tegen. Deze waterlinie liep van Muiden via Woerden naar Gorinchem (Zuid-Holland). Bij het Muiderslot werden de dijken doorgestoken. Toen lagen het Muiderslot en de stad Muiden ieder op een eiland. De Fransen maakten rechtsomkeert. Ze waren verjaagd door het water! Toch kon er nog wel wat verbeterd worden aan de linie. De eerste koning van Nederland, koning Willem I, liet in 1815 de Nieuwe Hollandse Waterlinie aanleggen. Deze lag iets meer naar het oosten, waardoor ook als vriend: de strijd Water met het water Algauw was de slotgracht niet meer genoeg om het Muiderslot te verdedigen. Vijanden konden te dichtbij komen, dat was gevaarlijk. In de 15e eeuw ( ) werd de verdediging verder naar buiten het kasteel verplaatst. Er lag al een dijk om het terrein, deze 2 Tekening van P.C. Hooft
3 Utrecht beschermd werd door het water. Bij het Muiderslot kwam een grote stenen dam met sluisdeuren, de Oostbeer. Hierdoor kon zeewater worden ingelaten, om het polderland onder water te zetten. Voor de verdediging van de sluis werden twee gebouwen neergezet bij het Muiderslot: gebouwen A en B. In deze forten zaten soldaten, en er werden spullen bewaard zoals kruit en munitie voor de wapens. Deze gebouwen zijn zo n zestig jaar geleden gesloopt. Het Waterschild is gebouwd op de plek van gebouw A. Van gebouw B is er nog een deel over: de kanonkazemat. (Je kunt deze zien langs het pad naar de valkenier.) Heeft de Nieuwe Hollandse Waterlinie goed gewerkt? Niet altijd. Een keer duurde het te lang, voordat het land onder water stond. De vijand was er al lang voorbij. Een andere keer in de winter was het water ijs geworden, en kon de vijand eroverheen. Waarschijnlijk heeft de waterlinie wél voorkomen dat de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog ons land aanvielen. Nog een waterlinie: de Stelling van Amsterdam Eind 19e eeuw ( ) werd er weer iets nieuws bedacht. Een groot gebied, waar nu de provincies Noord- en Zuid-Holland liggen, moest verdedigd worden door verschillende waterlinies. De hoofdstad kreeg daarin een eigen waterlinie: de Stelling van Amsterdam. Deze liep vanuit Muiden met een grote boog om Amsterdam heen, tot en met het forteiland Pampus. Amsterdam was veilig, maar dat duurde niet lang. In de Tweede Wereldoorlog waren de waterlinies overbodig geworden. De vijand vloog er gewoon overheen! De Duitsers gebruikten zelfs de Stelling van Amsterdam om stukken land onder water te zetten. Zo lieten ze zien wie er de baas was Een paar jaar na de oorlog werden de linies opgeheven, als laatste de Nieuwe Hollandse Waterlinie in De geschiedenis van het Muiderslot en vier waterlinies: van de Utrechtse tot en met de Stelling van Amsterdam, was voorgoed voorbij. Water als vijand: de strijd tegen het water Muiden was van het begin af aan een vissersplaatsje. Een betere plek aan de rivier en 3 aan zee kon je je niet bedenken! Er werd ook een legende, een verhaal verteld over een zingende zeemeermin. Op een dag vingen vissers geen vis, maar een zeemeermin in hun netten. Ze wilden haar houden, en lieten haar niet meer teruggaan naar zee. Maar de meermin ontsnapte en ze vervloekte Muiden. Het zou altijd een klein stadje blijven, terwijl Amsterdam zou uitgroeien tot een grote stad. En dat is zo gebeurd! Maar of het echt door de vloek van de zeemeermin kwam Het Muiderslot verdiende ook vanaf het allereerste begin aan het water. Bij het kasteel was een tol: schepen moesten betalen om door te mogen varen van en naar Utrecht. Maar het water kon ook een vijand zijn: de hoge vloedgolven van de zee spoelden regelmatig over het land. Daarom werden er algauw dijken aangelegd om het stadje en om het kasteel. Vanaf de 13e eeuw ( ) begon de tijd van de inpoldering. Overal werden dijken om moerassen gelegd, om deze droog te maken. Boeren kregen zo steeds meer land. Overstromingen Tijdens de oorlog tegen Spanje in de 17e eeuw ( ) werden er voor het eerst dijken doorgestoken. Het land werd onder water gezet, om de vijand te hinderen. De boeren bij Muiden waren zo boos, dat zij s nachts de gaten weer dichtmaakten. Maar dat hielp niet, op een andere plek werden weer nieuwe gaten gemaakt. Al hun werk op het land was voor niets geweest. Het land overstroomde, hele dorpen werden verlaten. Het zoute zeewater vernielde de oogst en de landerijen. Muiden en het Muiderslot lagen op twee eilanden. En toen kwam er ook nog een grote stormvloed, met heel hoge golven van de zee. De zeedijken braken, en het land tussen Muiden en Diemen kwam onder water te staan. Pas twee eeuwen later werd er iets voor de boeren gedaan. Zij kregen de schade vergoed als hun land onder water was gezet door militairen. Zo was het een stuk minder erg, en konden de boeren er zelfs goed aan verdienen. Zagen zij het water toen ook een beetje als vriend? Muiderslot gesloopt? De dijken moesten steeds weer opnieuw gecontroleerd en verstevigd worden. Ondertussen was het Muiderslot in de 19e eeuw ( ) verwaarloosd en vervallen. Er Het Franse leger komt over het ijs Nieuwe Hollandse Waterlinie Gebouw A Dijken om Muiden en het Muiderslot
4 werden al plannen gemaakt om het kasteel te slopen. Met de stenen en andere materialen konden dan mooi de dijken versterkt worden. Op het laatste moment ging dat niet door. De koning wilde dat het kasteel bewaard bleef en liet het opknappen. Zo was het Muiderslot weer gered! Laatste overstroming In 1916 was er weer een grote stormvloed. De zeedijk bij Muiden overstroomde en ook het Muiderslot kwam onder water te staan. Het water stond anderhalve meter hoog op de binnenplaats! De mensen hadden er toen genoeg van. Er kwam een plan om de Zuiderzee te veranderen in een meer. De Afsluitdijk werd aangelegd in het noorden van het land, en het zoute water werd zoet. Voor het IJsselmeer hoefden de mensen niet meer bang te zijn. De vijand, het water, was overwonnen. Minder blij waren de vissers. Zij waren hun zeevis kwijt, en moesten wachten tot er weer genoeg andere vissen kwamen. Muiden veranderde van een vissersplaats in een havenstadje voor zeilboten en motorboten. In de zomer is het er heel druk met vakantiegangers. Zij hebben aan het water een goede vriend. Stijgend zeewater Toch blijft het altijd opletten of de dijken wel goed genoeg zijn. Sinds 2005 zijn de dijken overal gecontroleerd en hoger gemaakt en verzwaard als dat nodig was. Door het veranderende klimaat stijgt de zeespiegel, dat is al het zeewater bij elkaar. Ook zijn er gebieden aangewezen die kunnen overstromen als een rivier te veel water heeft. Net als voeger, worden hier expres dijken doorgestoken. Maar nu wel bij gebieden waar niemand woont. De sluis bij het Muiderslot, de Oostbeer, wordt nog steeds gebruikt. Er wordt water ingelaten als verversing van het water in de Vestinggracht en de trekvaart. Ook wordt het grondwater, dat is het water dat diep in de grond zit, vanuit hier gecontroleerd. Tegenwoordig zit de Oostbeer vol met computers hiervoor. Het Muiderslot en het Waterschild nu Wat is er nu nog te zien van het Muiderslot en de strijd met en tegen het water? Allereerst natuurlijk: de slotgracht, de eerste 4 beveiliging om het kasteel heen. Om het kasteel is de vestingwal te zien, met een paar bastions. Op de plattegrond hieronder kun je die goed zien. Het kasteel staat op een soort eiland, dat met één strook vastzit aan het land. Schuin achter het kasteel en het Waterschild ligt de Oostbeer, de sluis die nog steeds belangrijk werk doet. In de wal zit de toegangsdeur naar de sluis, maar die is op slot. Rechts op het terrein, richting Valkenier, is een deel van het vroegere gebouw B te zien, de kanonkazemat. De kanonnen zijn er niet meer, wel de openingen waaruit er geschoten werd. Die zijn gericht op de Oostbeer. Zo was deze extra beveiligd tegen vijanden. Wil je nog meer weten over het Muiderslot en het water? Ga dan naar het Waterschild! Spreekwoorden met water Nederland is een echt waterland. Daarom zijn er ook veel woorden in de Nederlandse taal die met water te maken hebben. Mensen praten over water, denken aan water, maken verhalen over water, zijn bang voor water, hebben plezier met water, noem maar op! Er zijn veel spreekwoorden en gezegden die met water te maken hebben. Met een spreekwoord zeg je iets dat altijd waar is. Bijvoorbeeld: iets staat als een paal boven water! Een gezegde is een vaste manier om iets te zeggen, bijvoorbeeld: zo vlug als water. Er zijn er nog veel meer: Het water komt aan de lippen - de nood is heel hoog Water bij de wijn doen - met minder tevreden zijn Een storm in een glas water - een heleboel toestanden om niets Water naar de zee dragen - onzinnig werk doen Het is water en vuur - het tegenovergestelde zijn Iets valt in het water - iets is een mislukking Zo vlug als water - heel snel zijn Boven water komen - ergens opduiken 2012 Muiderslot, alle rechten voorbehouden Illustraties & foto's: IJsfontein, Flying Focus, Endeloos Grafisch Ontwerp, Muiderslot Antwoorden 6: 1 a, 2 c, 3 b, 4 a, 5 c, 6 b, 7 b, 8 c, 9 b, 10 c, 11 b. Antwoorden opdrachtenblad: 1 a, 2 b, 3 c, 4 a, 5, omdat 6 c 7 a, 8 a, 9 b, 10 c Ondergelopen land Muiderslot gesloopt? IJsselmeer met Afsluitdijk Plattegrond Muiderslot
5 Vragen (Antwoorden bij ) Wat is het Waterschild? 1. Wat lag er om het Muiderslot en de voor burcht? a. een slotgracht b. een grote tuin c. een grote haven 2. Waar kwamen de eerste vijanden van het Muiderslot vandaan? a. uit Zeeland en Engeland b. uit Groningen en Friesland c. uit West-Friesland, Utrecht en Gelre 3. Wat is het Waterschild? a. een zwembad bij het Muiderslot b. een nieuwe, ondergrondse ruimte bij het Muiderslot c. een geheime tunnel tussen het Muiderslot en het water Water als vriend: de strijd met het water 4. Hoe heette de eerste waterlinie bij het Muiderslot? a. de Utrechtse Linie b. de oude Hollandse Waterlinie c. de nieuwe Utrechtse Linie 5. Wat stond er vroeger op de plek van het Waterschild? a. Gebouw C b. Gebouw B c. Gebouw A 6. Bij hoeveel waterlinies hoorde het Muiderslot? a. twee b vier c. acht Water als vijand: de strijd tegen het water 7. Wat was de vloek van de zeemeermin? a. dat de vissers niets meer zouden vangen b. dat Muiden klein zou blijven c. dat er een grote overstroming zou komen 8. Wat deden de boeren bij Muiden, toen het land onder water werd gezet in de 17e eeuw? a. Zij brachten al hun dieren naar h het Muiderslot. b. Zij gingen klagen bij de koning van Spanje. c. Zij maakten stiekem s nachts de dijken weer dicht. 9. Waarvoor wordt de Oostbeer bij het Muiderslot nu gebruikt? a. Om het land rondom het Muiderslot onder water te zetten b. Om het water in de gracht en vaart te verversen en om het grondwater te controleren. c. Om het stijgende zeewater tegen te houden. Het Muiderslot en het Waterschild nu 10. Hoe heet het water aan de linkerkant van het kasteel en de vesting? a. de Herengracht b. het IJmeer c. de Vecht Spreekwoorden met water 11. Wat betekent: geld als water verdienen? a. nooit geld hebben b. veel geld verdienen c. veel geld uitgeven HET WATERSCHILD 5
Kastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieNaam: FLORIS DE VIJFDE
Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieOveral in ons land is water. Het water
Het verdwenen eiland Schokland Overal in ons land is water. Het water van de zee klotst tegen de kust. Rivierwater stroomt over de grenzen het land binnen. Soms is er een stukje land dat aan alle kanten
Nadere informatieZelfstandig werkkaart 1 ~ Wereldoriëntatie
Zelfstandig werkkaart 1 ~ Wereldoriëntatie Opdracht 1 Lees het artikel Het testteam bezoekt het Waterliniemuseum op pagina 18/19 van Kidsweek. a In wat voor soort bouwwerk vind je het Waterliniemuseum?
Nadere informatieRidderroute. Hoe verdien je een stempel? Doe eerst de opdracht. Vouw je oorkonde uit dit boekje. Schuif je oorkonde in het stempel-apparaat.
Ridderroute Hoe verdien je een stempel? Doe eerst de opdracht. Vouw je oorkonde uit dit boekje. Schuif je oorkonde in het stempel-apparaat. Pers de stempel op je oorkonde. De laatste stempel komt op de
Nadere informatieLANG LEVE RO DE LINIE? ME. Docentenhandleiding VERBODEN KRINGEN
LNG LEVE RO DE LINIE? ME Docentenhandleiding W Lesdoelen LNG LEVE - Leerlingen kunnen beschrijven hoe de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de praktijk werkte vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. -
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 3 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: INDUSTRIALISATIE (1801 TOT 1940) DE INPOLDERING VAN HET HAARLEMMERMEER Bekijk de video Industriële Revolutie nogmaals. 1 Waarom kreeg het Haarlemmermeer
Nadere informatiek a s t e l e n i n n e d e r l a n d
k a s t e e l Inhoudsopgave k a s t e l e n i n n e d e r l a n d Wat is een kasteel? Blz. 2-3 Ringwalburchten Blz. 4 Motteburchten Blz. 5 Ronde Waterburchten Blz. 6 Vierhoekige Waterburchten Blz. 7 Woon-
Nadere informatie2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan.
2. Bourtange I. Kijk naar het plaatje en lees bovenstaande titel. Waar zou de luistertekst over gaan? Kruis het juiste antwoord aan. 1. Boeren gebruiken een tang om de nagels van hanen bij te knippen.
Nadere informatieNaam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6
Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NU EN DE TOEKOMST (1941 TOT NU) DE RAMP VAN 1953 Bekijk de video Kustbescherming. 1 A. Welke natuurlijke oorzaken zorgden ervoor dat de watersnoodramp
Nadere informatie14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.
Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kastelen De eerste kastelen De eerste kastelen werden tussen 800 en 1000 na Christus gebouwd. In die tijd maakten de Noormannen de kusten van Europa onveilig: ze plunderden dorpen en boerderijen. De mensen
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieVraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...
Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.
Nadere informatieB1 Hoofddorp pagina 1
B1 Hoofddorp pagina 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Geschiedenis 3. Ontwikkeling 4. Bezienswaardigheden 1. Inleiding Hoofddorp is een stad in de provincie Noord-Holland en de hoofdplaats van de gemeente Haarlemmermeer.
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieinhoud 1. Kastelen 2. Castellum 3. Het kasteel 4. Soorten kastelen 5. De delen van een kasteel
Kastelen inhoud 1. Kastelen 3 2. Castellum 4 3. Het kasteel 5 4. Soorten kastelen 6 5. De delen van een kasteel 8 6. De belegering van een kasteel 12 7. Kastelen in Nederland 14 8. Filmpje 16 Pluskaarten
Nadere informatie1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.
Nadere informatieROTZOOIEN. MET WATER Opdrachtbladen
Opdrachtbladen Naam Groep Datum Opdrachtblad Water in de polder Opdracht 1 De Nieuwe Hollandse Waterlinie moest de vijand tegen houden. Dit gebeurde door een brede strook land onder water te zetten. Dat
Nadere informatieInformatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk
Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet
Nadere informatieSpreekbeurt en werkstuk over. Ridders. Door: Oscar Zuethoff
Spreekbeurt en werkstuk over Ridders Door: Oscar Zuethoff Mei 2007 Inleiding Waarom houd ik een spreekbeurt over de ridders en de riddertijd? Toen ik klein was wilde ik altijd al een ridder zijn. Ik vind
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieHolland 1000 jaar geleden. Meer weten? Klik hier
Holland 1000 jaar geleden Meer weten? Klik hier de plaat Holland 1000 jaar geleden INHOUD Waar kijken we naar? Abdij van Egmond Huldtoneel Kerkje van Velsen Ridders over de Heerenweg Haarlem Rijnsburg
Nadere informatie2015/2016. Programma basisonderwijs. Geschiedenis in het echt!
2015/2016 Programma basisonderwijs Geschiedenis in het echt! 2015 Muiderslot Fotografie: Mike Bink, Beemflights, Endeloos Grafisch Ontwerp, Muiderslot Prijzen en tijden onder voorbehoud 2 Programma basisonderwijs
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatie* = Hallo in het Latijn (de taal van de Romeinen). Het Romeinse Rijk
Grieken en Romeinen LES 2 DE ROMEINEN JE LEERT hoe het Romeinse leger werkt; dat wegen belangrijk zijn voor de Romeinen; hoe Romeinen wonen. 5000 jaar * = Hallo in het Latijn (de taal van de Romeinen).
Nadere informatieLANG LEVE RO DE LINIE? ME Opdrachtbladen VERBODEN KRINGEN
LNG LEVE RO DE LINIE? ME Opdrachtbladen W Naam Groep Datum LNG LEVE Opdrachtblad Land onder water Opdracht 1 Lees het artikel Toen zou het hier onder water komen op bladzijde 2 van de krant en beantwoord
Nadere informatieDe ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal
De ondergang van de Spaanse Armada een spannend verhaal Een volk in opstand, een boze koning, een dappere koningin, een onoverwinnelijke vloot en... een storm. Dit is het spannende verhaal van de Spaanse
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatie2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg
2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen
Nadere informatieStofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats).
Het verhaal van 1588 Bodystorming Inleiding Het jaar 1588 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van de Republiek. De gebeurtenissen die eraan vooraf gaan worden als feiten voorgelezen en tussen de
Nadere informatieBathmen: Sallandse Landweer (Salland) Fietsroute: 28 km
Fietsen in Overijssel BEKIJK DEZE ROUTE OOK IN ONZE GRATIS APP landschapoverijssel.nl/wandeleninoverijssel Bathmen: Sallandse Landweer (Salland) Fietsroute: 28 km Korte introductie Een reis langs de middeleeuwse
Nadere informatieBATHMEN: SALLANDSE LANDWEER
BATHMEN: SALLANDSE LANDWEER ROUTE 28 km 20 19 Een reis langs de middeleeuwse verdedigingslinie, ook wel 'landweer' genoemd. Een mooie fietstocht door het fraaie Sallands landschap, van Bathmen naar Holten
Nadere informatieOefenteksten: Vergelijking
efenteksten: ergelijking ndersteboven van lezen Tekststructuren Fietsen met en zonder motor Een fiets en een motorfiets zijn allebei een vervoermiddel. Bij een fiets moet je zelf trappen. De motorfiets
Nadere informatieKustlijn van de Noordzee
International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers
Nadere informatieEen wal van zand, klei of steen die mensen beschermt tegen hoog water. De plek waar het rivierwater in de zee uitkomt.
Meander Samenvatting groep 5 Thema 3 Waterland Samenvatting Langs de kust Nederland ligt voor de helft onder de zeespiegel. Heel vroeger woonden mensen dicht bij zee op terpen. Langs de kust beschermen
Nadere informatieNapoleon, Alexander en Josephine. Dit werkboekje is van:
Napoleon, Alexander en Josephine Dit werkboekje is van: Hallo! Je gaat binnenkort op bezoek in het museum Hermitage Amsterdam. Het woord Hermitage spreek je uit als hermitaasje. Een museum is een gebouw
Nadere informatieKORTE GESCHIEDENIS VAN HET GELDERS RIVIERENGEBIED
KORTE GESCHIEDENIS VAN HET GELDERS RIVIERENGEBIED Toen de mens zich permanent vestigde in het Rivierengebied, was dat in principe alleen mogelijk op de oeverwallen en sporadisch voorkomende plaatselijke
Nadere informatieModule 5 Geschiedenis en geografie
Module 5 Geschiedenis en geografie 5.1 De geschiedenis van Nederland Tekst 1: De gouden eeuw Handel In de zeventiende eeuw gingen Nederlanders steeds meer handelen. Nederland ligt aan zee en er zijn veel
Nadere informatieRomeinen. Romeinen. Germanen
Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns
Nadere informatieTIJDREIZIGERS speelbos nieuw wulven Houten
TIJDREIZIGERS speelbos nieuw wulven Houten Eén van de twee granieten loopstenen van 2 x 3m, met plattegrond van de omgeving. tijdreizigers Eric Klarenbeek en Maartje Dros hebben een serie ontwerpen gerealiseerd
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatiegermaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).
Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest
Nadere informatieLesbrief Stevig Sterk Zaltbommel
Lesbrief Stevig Sterk Zaltbommel Groep 7/8 Erfgoed educatie Bezoek les Stevig Sterk Zaltbommel Stevig Sterk Zaltbommel is een bezoek les over historische vestingwerken van Zaltbommel. Nadruk ligt op het
Nadere informatieParking - N E Je ziet hier een bord op het hek. Zet beide GROTE letters om in cijfers. Dit is A=... en B=...
Dit avontuur is eigenlijk bedoeld voor geo-kids. Leeftijd is niet zo belangrijk maar wij denken zo tussen de 6 en 12 jaar. Durf je het avontuur aan om samen met je ouders het raadsel van de schatkaart
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieEen geschiedenis vol nattigheid. Achtergrondinfo
Een geschiedenis vol nattigheid Achtergrondinfo Nederland = laagland Neder is een oud woord voor neer, dit betekent laag. Nederland is een laag land en deze streken noemen we ook wel De lage landen bij
Nadere informatieWelke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.
Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest
Nadere informatieDe Vecht fortenfietsroute
De Vecht fortenfietsroute Fietsen langs de Bezienswaardigheden Forten Fietsknooppunt Fietsknooppunten op deze route 44 45 49 48 47 47 37 38 39 1 41 42 44 pagina 1 / 5 Omschrijving De Vecht fortenfietsroute
Nadere informatiez11gemaakt ik ben het nog
z11gemaakt ik ben het nog liedjesboek 1. Water 2 2. Dijken 3 Muziek: Henk Hofstede, bewerking: Marinus Hoogmoed en Hans van der Heide 3. Mannen van staal 4 4. Veilig 5 5. Voor de boeren 6 6. De nieuwe
Nadere informatie10. Gebarentaal [1/3]
10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien
Nadere informatieEen gedeelte van een stad of een groter dorp. Een wijk bestaat uit meerdere buurten.
Meander groep 5 Thema 1 Onderweg Aardrijkskunde Waarom is een nieuwe wijk hier gebouwd en niet daar? Wat voor gebouwen staan er? Waarom staan ze juist op die plek? Huizen, boerderijen, fabrieken en kantoren
Nadere informatieBegrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers
ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.
Nadere informatieHet verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2)
Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Toen God begon met zijn schepping, was het donker en leeg. Maar God zei: Laat er licht zijn! En opeens was er licht. Nu was het niet donker meer, maar nog
Nadere informatieIn het oude Rome De stad Rome
In het oude Rome De stad Rome In het oude Rome De stad Rome is héél oud. De stad bestaat al meer dan tweeduizend jaar. Rome was de hoofdstad van het grote Romeinse rijk. De mensen die naar Rome kwamen,
Nadere informatieLesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte
Nadere informatieTorenroute Ga snel naar het kasteel! Klim dan naar boven Er is haast bij!
Torenroute Ga snel naar het kasteel! De wachters roepen dat er hulp nodig is. Loop onder de poort door en ga rechtsaf door de deur naar binnen. Je bent nu in de Oostertoren. Wil je meteen weten wat er
Nadere informatieNederland Waterland Basisonderwijs
Nederland Waterland Basisonderwijs Introductie Nederland is een land vol met water. Water in rivieren en meren. De zee klotst tegen onze duinen. En de zachte bodem van Nederland zit ook vol met water.
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom
Nadere informatieOpdrachten bij de tentoonstelling over het NAP
blad 1 Opdrachten bij de tentoonstelling over het NAP niveau 3: onderbouw havo / vwo KIJKEN EN METEN Opdrachten bij de tentoonstelling over het NAP Niveau 3: onderbouw havo/vwo Vul de antwoorden van de
Nadere informatieLesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte
Nadere informatieDe vorm van het verhaal
Over dit boek Het verhaal van Reinaart de vos is een van de oudste verhalen in het Nederlands. Het is geschreven in de 13 de eeuw door Willem. Wie die Willem precies was, weten we niet. Willem heeft het
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen, zoals China.
Nadere informatieNiet in slaap vallen hoor!
Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:
Nadere informatieDag van het Kasteel 2012
Dag van het Kasteel 2012 wandelen rond Zeeuwse kastelen en buitenplaatsen Schouwen-Duiveland Slot Moermond, Renesse Zuid-Beveland De Hellenburg, Baarland Walcheren Westhove, Oostkapelle Zeeuws-Vlaanderen
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieNaam: Waar woon jij? Vraag 1b. Waarom wonen veel mensen in Kenia in een hut? Vraag 1a. In wat voor soort huis woon jij?
Naam: Waar woon jij? Wonen over de hele wereld Heb jij wel eens in een tent gewoond? Waarschijnlijk niet. In de vakantie is het leuk. Maar voor altijd? Toch zijn er mensen op de wereld die altijd in een
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatieDe ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 1 Water Samenvatting De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde.
Nadere informatieLesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg
Lesbrief De familieblues Yvonne Kroonenberg Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief
Nadere informatieKerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk
Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk Voorganger: Ds. M.N. Ariesen-Holwerda Organist: Kees Nottrot Pianist: Peter Wagenaar Afkondigingen Zingen van een psalm 122: 1 en
Nadere informatieLesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.
Nadere informatieOntdek het verborgen verleden van Schokland
Ontdek het verborgen verleden van Schokland Methodelink bij het lespakket Archeoroute Schokland De culturen en landschappen op Schokland vormen een veelzijdig onderwerp voor uw les in de groepen 6, 7 en
Nadere informatieHallo wereld! Schrijf een reisverhaal
Doel: Deze les is een oefening in creatief schrijven. De kinderen schrijven een reisverhaal. Doelgroep: Basisonderwijs groep 4 en hoger. Als voorbereiding op deze les kunt u het digitale boek Mus op het
Nadere informatieLesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip
Nadere informatieOntdek. ons zoute DNA. Zonder de scheepvaart geen Nederland. basisonderwijs 2015/2016
Ontdek ons zoute DNA Zonder de scheepvaart geen Nederland basisonderwijs 2015/2016 Welkom in het scheepvaartmuseum amsterdam Ontdek Het leven aan boord van verschillende schepen, doe mee aan het havenspel
Nadere informatieHet tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn
Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Oom Remus bron. Z.n., z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/remu001twee01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven J.C. Harries 2 [Het
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen,
Nadere informatieOver het toneelstuk Gijsbrecht van Amstel
Voorwoord Gijsbrecht van Amstel leefde rond 1300. Hij was de belangrijkste man van de stad Amsterdam in die tijd. Gijsbrecht was geliefd bij de bevolking van Amsterdam, maar hij had ook veel vijanden.
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
De Chinese Muur 1. Voorwoord. 2. Wat is de Chinese Muur? 3. Waar ligt de Chinese Muur? 4. Waarom bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 5. Hoe bouwden de Chinezen de Chinese Muur? 6. Hoe lang en hoe groot
Nadere informatieDe Romeinen. Wie waren de Romeinen?
De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als
Nadere informatieArras. De Champs-Élysées
Utrecht, de Domstad Neeltje Jans Arras Kasseien in Noord-Frankrijk De Champs-Élysées Alpe d Huez Gâteau à la broche Utrecht, de Domstad De Tour de France start in 2015 in Utrecht. Utrecht wordt ook wel
Nadere informatieVeldwerk Haarlem Aardrijkskunde. Naam:.
Veldwerk Haarlem Aardrijkskunde Naam:. Klas:... De opzet: Op 11 juni gaan wij voor de vakken geschiedenis en aardrijkskunde naar Haarlem. De aardrijkskunde opdracht gaan jullie voor een deel in de klas/thuis
Nadere informatieBoekverslag Frans Le barbier de Seville door Pierre- Augustin Caron de Beaumarchais
Boekverslag Frans Le barbier de Seville door Pierre- Augustin Caron de Beaumarchais Boekverslag door een scholier 1799 woorden 30 december 2002 6,2 23 keer beoordeeld Auteur Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais
Nadere informatieWERKBLAD pingo. naam. Heel lang geleden was het hier erg koud. Dat noemen we de ijstijd. Er waren heuvels, heel bijzondere heuvels.
WERKBLAD pingo Heb je wel eens gehoord van een pingo? Pingo betekent heuvel die groeit. Het is een woord uit de taal van de Eskimo s of Inuït. Dat lijkt ver weg, maar pingo s zijn heel dichtbij geweest!
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieSeptember 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje
Nadere informatieRondje Vecht. Waterschap Amstel, Gooi en Vecht
Fietsroute Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Rondje Vecht Ontdek de Nieuwe Hollandse Waterlinie, langs sluizen, kanalen en forten in de prachtige Vechtstreek. Water was het wapen van de Hollandse Waterlinie:
Nadere informatieIZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
IZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de stad in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat, de mensen staan allemaal op straat. De volgende
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieInhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee
De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieVERBODEN. KRINGEN Opdrachtbladen
DE LINIE? ME WA W Opdrachtbladen Naam Groep Datum Opdrachtblad Verboden Kringen Opdracht 1 In 1853 trad de Kringenwet in werking. Deze wet regelde welke gebouwen rond een fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie
Nadere informatieDit brachten we allemaal mee:
Projectkrant: Is een fort een in elkaar gevallen kasteel? Na de Hinkelsproke in het Fort van Bornem hadden onze kleuters toch wel enkele vragen over forten en kastelen. Hun basisvraag was: Is een fort
Nadere informatie