Een lesmodule over veilig, voldoende & schoon water voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs

Transcriptie

1 geschikt voor het Digibord! Een lesmodule over veilig, voldoende & schoon water voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs

2 Inleiding Waterbeheer, Nederland is er goed in. Dat moet ook wel, want bijna de helft van ons land ligt onder het niveau van de zeespiegel. Onze dijken, duinen en de wereldberoemde Deltawerken beschermen 17 miljoen mensen tegen het water, zodat zij hier toch veilig kunnen wonen, werken en recreëren. In de toekomst wordt schoon zoet water steeds schaarser. We moeten er daarom nu al zorgvuldig mee om gaan. Ook voldoende water is van levensbelang. Klimaatverandering zorgt steeds vaker voor extreme droogte of regen. Daarom is een goede balans tussen te veel en te weinig water cruciaal. De digitale lesmodule WaterWise maakt het belang van veilig, voldoende en schoon water op een eigentijdse, aantrekkelijke en toegankelijke manier inzichtelijk. Doelgroep WaterWise is bedoeld voor leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en is zowel geschikt voor vmbo als havo/vwo. Bij binnenkomst op de homepagina van maakt u een keuze voor het niveau. Doelstelling van Waterwise.nl De primaire doelstelling is om jongeren te informeren over en te enthousiasmeren voor het waterbeheer in Nederland en in hun eigen omgeving. Doelen De leerlingen: kennen het verband tussen de klimaatverandering en de gevolgen daarvan voor het waterbeheer in Nederland: de zeespiegelstijging, een groter wateraanbod in de rivieren, hevige regenval en langere periodes van droogte; kennen het belang van schoon water voor hun eigen leven en hun leefomgeving; weten welke middelen (dijken, stuwen, gemalen) de waterbeheerders inzetten om ons land veilig en droog te houden en het water schoon; kunnen voorbeelden noemen van beroepen in het waterbeheer; weten dat waterschappen in Nederland een belangrijke rol spelen bij het beheren van het water. Opbouw van de module Bij het openen van de website kiest u voor vmbo of havo/vwo. Daarna start automatisch een introductiefilmpje. De lesmodule bestaat uit drie thema s. Elk thema bestaat uit filmpjes, interactieve kaarten, quizzen en foto s. Thema 1: Veilig water Thema 2: Schoon water Thema 3: Voldoende water Aansluiting bij curriculum De lesmodule sluit aan bij het vak Aardrijkskunde, maar het onderwerp leent zich ook voor vakoverstijgende projecten. Er zijn inhoudelijke aanknopingspunten met de volgende kerndoelen: Uit het leerdomein Nederlands 05. Omgaan met informatiebronnen De leerling leert in schriftelijke en digitale bronnen informatie te zoeken, deze informatie te ordenen en te beoordelen op waarde voor zichzelf en anderen. Uit het leerdomein Mens & Natuur 30. Het milieu De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun omgeving (milieu), en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. Uit het leerdomein Mens & Maatschappij 36. Meningvorming De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf, anderen en zijn omgeving, en hoe hij de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden. 38. Geografische basiskennis De leerling leert een eigentijds beeld van de eigen omgeving, Nederland, Europa en de wereld te gebruiken om verschijnselen en ontwikkelingen in hun eigen omgeving te plaatsen. 41. Omgaan met atlas en kaarten De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden. 42. Inzicht in de eigen omgeving De leerling leert in eigen ervaringen en in de eigen omgeving effecten te herkennen van keuzes op het gebied van werk en zorg, wonen en recreëren, consumeren en budgetteren, verkeer en milieu. 2 3

3 Lessuggestie (1-3 lesuren) U kunt alle leerlingen aan alle thema s laten werken (3 uur), of de drie thema s verdelen over 3 groepen (1 uur). Algemene introductie Het startfilmpje aan het begin van de leven? Waar zien ze het? Wie zorgt er eigenlijk voor al dat water in Nederland? Na het filmpje verschijnen de drie thema s Veilig, Schoon en Voldoende in beeld. Bespreek met de leerlingen wat deze drie thema s te maken hebben met water. Hoe gebeurt dit? Blijft Nederland in de toekomst ook veilig? U kunt er ook voor kiezen om klassikaal een van de filmpjes te kijken. Bijvoorbeeld een van de fragmenten van Nederland van Boven: Gevaarlijk wonen of Schade. Naar aanleiding van deze filmpjes kunt u het gesprek openen over veilig wonen onder zeeniveau. Stap 3 Waterwerken vmbo: In het jaar duizend lag Nederland nog boven zeeniveau. Maar we maakten steeds meer droog land. Daardoor zakte de bodem en moesten we sluizen, gemalen en dijken bouwen. Nu kunnen we nog steeds niet zonder. De kans op overstromingen wordt steeds groter. Dit komt omdat de zeespiegel stijgt en het steeds vaker en langer regent. havo-vwo: Eigen antwoord. lesmodule kunt u goed gebruiken om het onderwerp water te introduceren in de klas. Het filmpje zet een mindset neer. Om de voorkennis van de leerlingen te activeren kunt u een klassikaal gesprek met de klas voeren: Wat hebben de leerlingen gezien? Welke situaties herkenden ze? Welke niet? Wat sprak ze aan en waarom? Vervolgens: Waar denken de leerlingen aan bij water? Wat betekent water in hun dagelijks Inhoud Nederland ligt voor een groot deel onder zeeniveau. De waterschappen zorgen ervoor dat wij in ons laaggelegen land toch veilig kunnen wonen. Samen met het Rijk onderhouden zij dijken en duinen en nemen maatregelen in het kader van klimaatverandering. Zonder duinen en dijken is leven onder NAP niet mogelijk. Introductie Voer een klassikaal gesprek met de leerlingen over het thema veilig water: Waar denken de leerlingen aan bij deze taak van het waterschap? Waarom moet Nederland beschermd worden tegen het water? Kern Laat de leerlingen individueel of in kleine groepjes de opdrachten op het werkblad maken. Afsluiting Bespreek de werkbladen na. Antwoorden werkblad Stap 2 Nederland van boven vmbo: Lelystad ligt onder zee niveau en kan dus overstromen bij hoog water. havo-vwo 1: Katwijk heeft een smalle duinenrij. Bij hoogwater kunnen deze duinen bezwijken en loopt het water de Randstad in. Nu nog veilig, maar bij een halve meter zee spiegelstijging moet er echt wat aan gebeuren. Stap 4 Hoe veilig woon jij? beide niveaus: Eigen antwoorden leerling. Stap 5 Zoek de verschillen vmbo 1. De zee voert zand aan en wind vormt dit zand tot een duin. 2. Zeeland Japan 3. Oosterscheldekering. 4. De linkerfoto. 5. Rivier met uiterwaarden doden dichtbevolkt dijkdoorbraak door storm aardbeving met tsunami dun bevolkt doden

4 havo-vwo 1. Op sommige plekken zijn geen duinen ontstaan. Hier heeft men dijken aangelegd. 2. Zie antwoord bij vmbo 3. Oosterscheldekering 4. De linkerfoto. 5. Rivier met uiterwaarden. Stap 6 Oud en nieuw De goede volgorde is: vmbo 1. duinen (3000 v. Chr.) 2. terp (3 e eeuw) 3. dijk (11 e eeuw) 4. polderen met windmolens (17 e eeuw) 5. polderen met stoomgemalen (19 e eeuw) 6. Deltawerken (1958) 7. Ruimte voor de rivier (2006) havo-vwo 1. duinen (3000 v. Chr.) 2. terp (3 e eeuw) 3. dijk (11 e eeuw) 4. polderen met windmolens (17 e eeuw) 5. polderen met stoomgemalen (19 e eeuw) 6. Zuiderzeewerken (1920) 7. Deltawerken (1958) 8. Ruimte voor de Rivier (2006) 9. aanpak Zwakke Schakels (2007) 10. Tweede Maasvlakte (2008) 11. Zandmotor (2011) Stap 7 Zwakke schakels beide niveaus: zin 1 is waar, zin 2 is niet waar. (NB: Superstormen zijn stormen die gemiddeld eens in de jaar voorkomen.) Stap 8 Aquaquiz beide niveaus: Antwoorden en score verschijnen op het scherm. Stap 9 Samenvatting vmbo 1: Nederland ligt voor een groot deel onder NAP. Door de klimaat verandering krijgen we bovendien te maken met zeespiegelstijging, en meer en extreme regenval. vmbo 2: Het water uit de zee moeten we tegenhouden met dijken en duinen. Ook waterkeringen zoals de Maeslantkering zorgen dat het water niet het binnenland in stroomt. De rivieren geven we meer ruimte zodat ze niet overstromen bij hoog water. havo-vwo 1: Nederland is veilig, maar door de klimaatverandering gaat het harder waaien, komen er heftiger regenbuien en stijgt de zeespiegel. Dat geeft druk op de Deltawerken, dijken en rivieren. havo-vwo 2: Dijken worden hoger en steviger gemaakt. Er wordt extra zand opgespoten om het strand breder te maken, zodat de zee op afstand blijft. Schoon Inhoud Het waterschap zuivert afvalwater. Het waterschap controleert open water op waterkwaliteit en neemt indien nodig maatregelen. Introductie Voer een klassikaal gesprek over schoon water: Waar denken de leerlingen aan bij deze taak van het waterschap? Welk water maakt een waterschap schoon en hoe gebeurt dit? Hoe zit het met zwem- en drinkwater? U kunt er ook voor kiezen een van de filmpjes klassikaal te bekijken. Bijvoorbeeld de film over waterzuivering Van plas tot plas. Kern Laat de leerlingen individueel of in kleine groepjes de opdrachten op het werkblad maken. Afsluiting Bespreek de werkbladen na. Antwoorden werkblad Stap 2 Van Plas tot Plas vmbo 1: frituurvet, tampons, condooms, vezeldoekjes en inlegkruisjes. vmbo 2: actief slib havo-vwo 1: stap 1: Met het stappenrooster wordt alles groter dan een doperwtje uit het vuile water gehaald. stap 2: In de voorbezinktanks zakken zware deeltjes (slib) naar de bodem, en drijven lichte deeltjes (zeep- en olieresten) naar de oppervlakte. stap 3: Bacteriën (actiefslib) breken het overgebleven organische materiaal in het afvalwater af. stap 4: In de nabezinktanks zinkt het actiefslib naar de bodem, en blijft het gezuiverde water over. havo-vwo 2: Het slib wordt omgezet in biogas. Stap 3 Schoon water bij jou in de buurt vmbo 1: Eigen antwoord. vmbo 2: De regio om deze RWZI is erg druk bevolkt. Het water van heel veel mensen (ruim 1 miljoen) en bedrijven (ruim ) wordt hier gezuiverd. Er zijn verder weinig andere RWZI s in de buurt. vmbo 3: Op Schiermonnikoog wonen weinig 6 7

5 mensen. Daarom is er maar een kleine RWZI nodig om het afvalwater uit dit gebied te zuiveren. vmbo 4: Eigen antwoord. havo-vwo 1: Zie antwoord vmbo 2 Stap 4 Rioolregels & Van WC naar Noordzee beide niveaus: De goede antwoorden verschijnen op het scherm. Stap 5 Hoeveel water verbruik ik? beide niveaus: Eigen antwoorden leerling. Stap 6 Waterschap vs. watervervuiling beide niveaus: Een handhaver zorgt ervoor dat open water niet vervuild wordt en de kwaliteit goed blijft. Als schippers, boeren, bedrijven of anderen het water vervuilen door bijvoorbeeld afval te lozen, spreekt de handhaver hen daarop aan. Ook meldingen van bewoners worden onderzocht. Stap 7 En drinkwater dan? vmbo: Nee, want er kunnen nog opgeloste stoffen in zitten, zoals schoonmaakmiddelen en kunstmest. havo-vwo: Een RWZI zuivert afvalwater zodat het terug kan in de natuur. Een drinkwaterbedrijf zorgt dat water uit de natuur (meestal grondwater) drinkbaar is. Drinkwater is nog schoner dan water dat een RWZI verlaat. Extra opdracht Testlab vmbo 1: De schaatsenrijder zakt door het water. vmbo 2: De dieren die op het water leven verdrinken. Ze kunnen niet meer over het water lopen. vmbo 3: De olie kwam bovendrijven. vmbo 4: Dat is slecht voor het milieu, want daardoor is de olie slecht uit het water te halen. havo-vwo 1: Na direct roeren: glas 5 is het meest helder, 1 het meest troebel. Na vier minuten wachten: glas 2 of 5 is het meest helder, 3 is het meest troebel. havo-vwo 2: Je kunt veilig zwemmen in glas 1, 2, 3 en 4. (Toelichting: alleen het chloor is gevaarlijk. In zwembaden wordt dit toegevoegd. Te veel chloor in het water kan op de luchtwegen slaan en de huid beschadigen. Chloor maakt planten en bacteriën dood, en is voor de natuur heel slecht. Waterschappen zien het gebruik van chloor het liefste verdwijnen.) havo-vwo 3: Troebel water kan soms vies zijn, maar dat hoeft niet. Sommige onschuldige stoffen zoals zand, zorgen voor troebel water. Gevaarlijke stoffen als chloor zijn vaak onzichtbaar. Dus troebel water kan schoner zijn dan helder water. voldoende Inhoud Het waterschap zorgt voor een gewenst waterpeil in het gebied. Het waterschap zorgt voor voldoende aanvoer van zoet water. Het waterschap bedenkt oplossingen voor extreme neerslag en droogte. Introductie Bespreek met de leerlingen wat het waterschap doet om ervoor te zorgen dat er niet te veel en niet te weinig water is. Hoe gaat het waterschap om met wateroverlast? En hoe met extreme droogte? Kern Laat de leerlingen individueel of in kleine groepjes de opdrachten op het werkblad maken. Afsluiting Bespreek de werkbladen na. Antwoorden werkblad Stap 2 Waterbeheer in de Beemster vmbo 1: Nederlanders hebben van water land gemaakt. De Beemster was vroeger een groot meer. Door molens is dit meer drooggepompt. vmbo 2: De belangrijkste reden voor het droogleggen van de Beemster was het gevaar van het water. De overstromingen van het Beemstermeer bedreigden mens en dier. Het droogmaken kostte veel geld, maar bracht ook geld op. Land is immers meer waard dan water. Molens pompten water uit het meer naar een ringvaart. Duizenden mensen hebben twee jaar met schep en kruiwagen de ringvaart gegraven. Later zijn de molens vervangen door elektrische gemalen. havo-vwo 1: Zie antwoord vmbo 1 havo-vwo 2: De belangrijkste reden voor het droogleggen van de Beemster was het gevaar voor overstromingen. Het droogpompen van de Beemster ging met 3 molens, omdat het Beemstermeer 4,5 meter diep was, en één molen 1,5 meter omhoog kon pompen. De reden dat men is overgestapt van windmolens naar elektrische gemalen is omdat elektrische gemalen (en daarvoor stoomgemalen) ook bij windstilte kunnen werken. Stap 3 Wat is NAP? vmbo: woon je lager dan de zee spiegel. havo-vwo 1: In Nieuwerkerk aan den IJssel (gemeente Zuidplas) bevindt zich het laagste punt van Nederland. Het ligt 6.76 m beneden NAP. 8 9

6 Stap 4 Wateroverlast en droogte vmbo 1: Het veranderende klimaat vergroot de kans op extreme regenbuien in de zomer en langdurige neerslag in de winter. vmbo 2: B: Uiterwaardvergraving C: Hoogwatergeul A: Obstakels verwijderen vmbo 3: lucht, onder, gemalen, omhoog. vmbo 4: Door te weinig aanvoer van zoet water komt zout water het land binnen. Dat is slecht voor gewassen. vmbo 5: Een ander gevolg van droogte is het ontstaan van scheuren in veendijken. Hierdoor worden de dijken minder stevig en veilig. havo-vwo 1: Zie antwoord vmbo 1 havo-vwo 2: Plaatje 1 - Door het afgraven van delen van de uiterwaard krijgt de rivier bij hoogwater meer ruimte. Plaatje 2 - Een hoogwatergeul is een aftakking van de gewone rivier, zodat een deel van het water via een andere route loopt. Plaatje 3 - Door het verwijderen of aanpassen van obstakels, kan het water sneller worden afgevoerd. havo-vwo 3: Polders worden met gemalen via sloten, ringvaarten en boezemkanalen leeggepompt op rivieren en zee. havo-vwo 4: De aanvoer van zoet water via de rivieren neemt af. Hierdoor kan het zoute water uit zee verder landinwaarts komen. Het zoete rivierwater verzilt. Dat is slecht voor de landbouw. Een ander gevolg is dat veenkades en veendijken uitdrogen. Er kunnen daardoor scheuren en verzakkingen in de dijken en kades ontstaan. Stap 5 Waar laat je het water? beide niveaus 1: Foto 1 wadi Foto 2 doorlatende bestrating Foto 3 waterplein Foto 4 waterberging in weiland Foto 5 op een dak beide niveaus 2: Eigen antwoord. Stap 6 Voldoende water bij jou in de buurt vmbo 1: inlaat, gemaal, stuw. vmbo 2: Eigen antwoord. havo-vwo 1: Met een gemaal kan het water op een hoger of lager niveau gebracht worden. Met een inlaat kan vers water een polder binnenstromen. Met een stuw kan de hoogte tussen twee waterniveaus worden geregeld. Excursie-tips Om het thema water ook buiten het lokaal tot leven te brengen, kunt u als toevoeging op deze lesmodule een aantrekkelijke excursie ondernemen met uw klas: Hoogheemraadschap Delfland Hoogheemraadschap van Delfland verzorgt verschillende gratis excursies en rond leidingen. Deze zijn zeer geschikt voor schoolklassen: Een bezoek aan diverse RWZI s, waaronder de grootste van Nederland: Harnaschpolder. Keringhuis in Hoek van Holland: Leerlingen ontdekken hier op interactieve wijze alles over veilig, schoon en voldoende water. Een bezoek aan het Keringhuis is alleen gratis als u boekt via Delfland. Wandeling Delftse binnenstad: met deze gps-wandeling zien de leerlingen gemalen en stuwen die het water in de binnenstad van Delft op peil houden. Speurtocht door de Woudse Polder. Gastles van een Delflandmedewerker Kijk voor meer informatie op: of stuur een aan: educatie@hhdelfland.nl Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier geeft gratis rondleidingen op verschillende RWZI s in Noord-Holland. Deze rondleidingen worden vaak georganiseerd voor schoolklassen en kunnen worden toegespitst op verschillende vakken, bijvoorbeeld techniek of biologie. Ook is het mogelijk om een aantal gemalen te bezoeken. In het bezoekerscentrum Dijk te Kijk in Petten ontdekken de leerlingen hoe onze dijken al eeuwen de strijd met de zee aangaan en hoe we dit in de toekomst zo kunnen houden. Ook dit bezoekerscentrum is gratis te bezoeken. Kijk voor meer informatie op: educatie_en/rondleidingen of bel: Podium Communiceren Beleven Leren 10 11

7 De online lesmodule Waterwise.nl is gemaakt in opdracht van: Concept & realisatie: