Polderproblemen voor vis

Transcriptie

1 Verslag 19 e Themabijeenkomst Vissennetwerk, 2 oktober 2008 te Kamerik Polderproblemen voor vis In deze bijeenkomst van het Vissennetwerk werd stil gestaan bij de knelpunten voor vissen in polders. De bijeenkomst bestond uit een aantal presentaties en een tweetal discussies. Welkomstwoord van dagvoorzitter Willie van Emmerik (Sportvisserij Nederland). Willie blikt terug op de vorige vissennetwerk bijeenkomst (vismigratie). De website heeft een update gehad. Eén ieder wordt geadviseerd zijn wachtwoord hiervoor te onthouden. De sprekers van deze dag zijn: Rombout van Eekelen (Bureau Waardenburg), Ton van der Spiegel ( s Gravenhaagse HSV, esox consultancy), Harald Smeets (Waterschap Rivierenland), Freddy Schutte (Waterschap Groot Salland), Pui Mee Chan, Laura Moria (STOWA). Het huis van de poldervis Door Rombout van Eekelen (Bureau Waardenburg) Rombout ging in zijn presentatie in op doelen voor visbestanden in polders. Uitgangspunt moet volgens hem zijn dat de visdoelen worden afgestemd op de aanwezige sloottypen. Maak potenties voor vissen ruimtelijk inzichtelijk op kaart en stem daar je ambities op af; zowel voor wat betreft inrichting als waterbeheer (waterkwaliteit en kwantiteit). Voor een dergelijke aanpak is bijvoorbeeld gekozen bij de uitwerking van maatregelen in het kader van de leefgebiedenbenadering 1 (Bureau Waardenburg i.s.m. Brabants Landschap). Hierbij is gekeken naar de mogelijkheden voor grote modderkruiper en bittervoorn in het landelijk gebied in het zeekleigebied in Noordwest- Brabant. Aanname is dat bittervoorn hoofdzakelijk voorkomt in sloten breder dan drie meter (bij voorkeur nog breder) en dat grote modderkruiper hoofdzakelijk voorkomt in sloten smaller dan drie meter. In gebieden met overwegend smalle sloten, zoals het geval is in de meeste peilgebieden in het zeekleigebied in Noordwest-Brabant, is het niet realistisch is om in te zetten op bittervoorn of andere soorten van brede sloten terwijl grote modderkruiper, zeelt etc wel kansrijke doelsoorten zijn. Behalve de slootbreedte zijn er nog andere factoren van belang bij het bepalen van de potentiële geschiktheid van gebieden (o.a. gemiddelde laagste grondwaterpeil, aantal kensoorten waterplanten, etc.). Poldervissen zijn oorspronkelijk soorten van overstromingsvlakten. Vissoorten die op overstromingsvlaktes voorkomen in eenzijdig aangetakte meanders, worden in polders aangetroffen in brede sloten en weteringen. Soorten van sterk verlandende wateren hebben 1 De leefgebiedenbenadering is een beleidsstrategie van het Ministerie van LNV die staat voor een bundeling van te beschermen soorten binnen bepaalde typen van gebieden (habitats). Hierdoor kan voor een grote groep van bedreigde soorten in een bepaalde omgeving een samenhangend pakket van activiteiten wordt gebundeld.

2 in polders juist een voorkeur voor smalle dichtbegroeide sloten. Alle soorten dispergeren door de hoofdstroom. Hier is de mogelijkheid voor genetische uitwisseling. Er moet dan ook gezorgd worden voor passeerbare verbindingen met de boezem/rivier. Pas in de polder zelf maatwerk toe afhankelijk van ambitie. Poldersloten zijn op Europese schaal van groot belang voor een aantal soorten vissen maar ook voor vismijdende soorten (bijv. heikikker). Maak dus geen visplannen maar waterplannen. It is not easy being green geldt hierbij niet alleen voor een aantal vismijdende soorten maar ook voor de ecoloog. Deze wordt afgerekend op KRW-doelen waar binnen amfibieën of kwetsbare soorten geen rol spelen. Klik hier voor de presentatie van Rombout van Eekelen. Ruimte voor poldervissen Door Ton van der Spiegel ( s Gravenhaagse HSV, esox consultancy) Ton stond in zijn presentatie stil bij de effecten van ruimtelijke ingrepen (o.a. aanleg dammen, duikers en gemalen) op de visgemeenschappen in veenweidepolders. De visgemeenschap in veenweidepolders wordt voor een groot deel gevormd door vissoorten die kenmerkend zijn voor helder, plantenrijk en zuurstofhoudend water (limnofiele soorten). Als kenmerkende soorten worden genoemd: bittervoorn, grote modderkruiper, kleine modderkruiper, kroeskarper, ruisvoorn, snoek, stekelbaars (3-d en 10-d) en zeelt. Door verkleining, versnippering en isolatie van de polderweteringen en sloten als gevolg van de aanleg van dammen, duikers en gemalen zijn limnofiele vissoorten in deze polderwateren sterk teruggedrongen. Als praktijkvoorbeeld noemde Ton onder meer de peilverlagingen en blokbemalingen zoals voorgesteld voor de Polder Reeuwijk (ed.: zie ook De gevolgen van peilverlagingen en blokbemaling voor de visstand in de Polder Reeuwijk. T. van der Spiegel, 2007) Om de veenweidepolders vanuit de aanwezige visgemeenschap als een ecologisch gezond en goed functionerend polderwatersysteem met helder, plantenrijk en zuurstofhoudend water en zonder migratieknelpunten te kunnen beoordelen, kan gebruik worden gemaakt van twee belangrijke indicatoren: het voorkomen van de gidssoorten bittervoorn en ruisvoorn en van deze laatste vissoort ook de populatieopbouw. Doordat de ruisvoorn voor het voltooien van zijn levenscyclus een habitat met een grote ruimtelijke spreiding nodig heeft, is deze vissoort bij uitstek geschikt om als gidssoort te dienen voor een goed functionerend polderwatersysteem. Pas als paai-, opgroei- en overwinteringshabitat goed bereikbaar zijn en de zijsloten een grote ruimtelijke spreiding en diversiteit hebben kan er sprake zijn van een duurzame ruisvoornpopulatie waarbinnen een groei naar lengten van meer dan 30 cm mogelijk is. Het paaihabitat van de ruisvoorn wordt gevormd door plantenrijke oevers in hoofdweteringen en zijsloten. Tot een lengte van ca. 15 cm bestaat het opgroeihabitat uit hoofdweteringen en zijsloten; vanaf ca. 15 cm uit ondiepe en plantenrijke zijsloten (afhankelijk van voedselconcurrentie met blankvoorn). Het overwinteringshabitat bestaat uit diepe gedeelten (> 80 cm) van zijsloten onder beschutting van hoge begroeide oevers, vaak bij geriefhoutbosjes en boerderijen; bij ijsvorming de diepere (> cm) hoofdweteringen en polderplasjes. De uitdaging voor de toekomst is (o.a. Watergebiedsplan Kamerik Kockengen 2007): - Of doorgaan met verdere drooglegging en dus ook verdere maaivelddaling en verbranden van veenpakket en door vismigratieverbeterende maatregelen de noodzakelijke ruimte voor poldervis behouden. - Of waterpeil hoog houden en naar een andere bedrijfsvoering van de veehouderij in het gebied. Klik hier voor de presentatie van Ton van de Spiegel.

3 Bescherming, onderhoud en habitat van de poldervis Door Harald Smeets (Waterschap Rivierenland) Hoe gaat Waterschap Rivierenland om met vissen in polders? Er werd ingegaan op het werkgebied en taken van het waterschap, vervolgens op de wettelijke bescherming van vissen en hun leefgebied; er werd stil gestaan bij de mogelijkheden voor habitatverbetering en tot slot werd er een doorkijk gegeven naar de toekomst. Belangrijkste uitgangspunten met betrekking tot vis bij uitvoering van de werkzaamheden: - Onderhoud: Bescherm wat je hebt. Maai- en baggerbeheer op maat - Inrichting Habitatverbetering. Indien gewenst en mogelijk: breed en diep heeft voorkeur - Peilbeheer: Natuurlijk(er) peil en slim omgaan met inlaat van water Implementatie van de Flora- en faunawet in de dagelijkse beheer- en onderhoudswerken (Gedragscode, werkprotocollen en een groene werkgids) staat garant voor de bescherming van vissen en hun leefgebied. Dit houdt onder meer in: gedifferentieerd maaien, onderhoud met maaikorf, gefaseerd onderhoud, het sparen van specifieke elementen (o.a. paaiplaats). Het verbeteren van leefgebieden gebeurt door een combinatie van inrichtingsmaatregelen (Europese Kaderrichtlijn Water, ecologische verbindingszone en waterberging hand in hand met onderdelen als paaiplaats, overwinteringsgebied, vervangingshabitat en natuurlijk(er) peilbeheer) en beheer en onderhoud op maat. Het creëren van migratiemogelijkheden is één van de speerpunten. Waterschap Rivierenland heeft een visie voor vismigratie in haar werkgebied opgesteld. Deze visie is systeemgericht (Habitat c.q. Leefgebiedenbenadering) en sluit aan bij beleidsdoelen (KRW, Natura 2000, EHS/EVZ, Waterberging). In de Alblasserwaard zowel verbinden als ook isoleren. Acties in de toekomst moeten zich richten op: 1. Beschermen vis en leefgebied - Verdere afstemming met onderhoud en beheer - Onderzoek naar aanwezigheid en ecologie van soorten 2. Habitatverbetering - Beleid voor vismigratie, visplannen, uitzet van vis - Implementeren beleid en onderzoek: Waterberging, KRW, Natura 2000, EHS/EVZ, natuurvriendelijke oevers, peilbesluiten 3. Maatregelen Paai- en opgroeigebieden, overwinteringsplekken, (slimme) renovatie kunstwerken, natuurlijk(er) peilbeheer, enzovoort. Klik hier voor de presentatie van Harald Smeets. Een innovatieve, praktische oplossing voor vismigratie in de polder Door Freddy Schutte (Waterschap Groot Salland) Freddy Schutte presenteerde een goedkope manier om vistrappen te maken die weinig ruimte in beslag nemen, zogenaamde driehoeks (prefab vistrappen). Aanleiding vormde een nieuw peilbesluit in Polder Mastenbroek (rechte kanalen, rechte kavels). Vismigratie vormde hierbij een aandachtspunt. Er is

4 gekozen voor een innovatie, praktische oplossing waarbij gebruik is gemaakt van oude funderingen en beton platen. Basis voor het ontwerp vormde de De Wit passage. Inmiddels is gestart met monitoring van het gebruik van de vispassage. Klik hier voor de presentatie van Freddy Schutte. Onderzoek Visvriendelijke gemalen Pui Mee Chan, Laura Moria (STOWA) STOWA doet momenteel onderzoek naar de visvriendelijkheid van gemalen. Doel van het onderzoek is om inzicht te geven in de omvang van visschade en een overzicht te geven van visvriendelijke alternatieven. Onder visvriendelijkheid wordt verstaan: vispasseerbaar (door het opvoerwerk) en visveilig (overleeft de vis?). De focus van het onderzoek ligt op het opvoerwerk (dus niet primair gericht op bypasses en/of afschrikmechanismen). Het beoogde resultaat is een afwegingskader voor waterbeheerders bij vervanging of renovatie van gemalen. De voorlopige bevindingen van het onderzoek (inventarisatie en literatuurstudie) zijn: - Kleinere pompen (poldergemalen) hebben een groter schaderisico dan grotere (boezemgemalen); - Opvoerwerken met grote waaierdiameter en laag toerental veroorzaken de minste schade - Visvriendelijke alternatieven in veld zijn beperkt, en derhalve weinig kennis - Kennishiaten: Ontoereikende kennis van functioneren van operationele opvoerwerken Ontoereikende kennis invloedsfactoren op gedrag van vissen Eind 2008 wordt het rapport met de resultaten afgerond. De vraag is onder meer wat de motieven zijn van waterbeheerders voor het visvriendelijk maken van gemalen? Zijn waterbeheerders wat dat betreft gehouden aan bepaalde overeenkomsten, beleidsbesluiten en/of andere verplichtingen? Om deze vraag te beantwoorden is een beleidsanalyse gemaakt. Op basis hiervan kon het volgende maatschappelijk kader geschetst worden: - Dierenwelzijn ( maatschappelijke plicht ) - Soortenbescherming (Aalverordening, Flora- en faunawet) - Duurzame visstand (Benelux beschikking, Kaderrichtlijn Water) Concluderend wordt gesteld dat waterbeheerders gemalen over het algemeen zien als probleem: dode vis, weinig trekvis, vislengte, etc. De ernst wordt wisselend ingeschat. Er wordt maar weinig actie ondernomen. De meningen over verantwoordelijkheden en plichten verschillen. Hierover moet meer duidelijkheid komen. Voor wat betreft te nemen maatregelen is er weinig ervaring. Belangrijkste belemmeringen zijn de kosten en het beheer en onderhoud. In een vervolgfase in 2009 worden de kennishiaten omgezet naar onderzoeksvragen: - Schadeprofiel van opvoerwerken ( visonvriendelijke en visvriendelijke ) - Factoren die passage van vis door opvoerwerken beïnvloeden Begin 2010 vindt een afsluitend symposium plaats. Klik hier voor de presentatie van Pui Mee Chan, Laura Moria.

5 Fotodiscussie Aan de hand van foto s werden knelpunten besproken op het gebied van waterinrichting en versnippering. Door de deelnemers zijn oplossingsmogelijkheden gegeven. 1. Muskusrattenvallen. Knelpunten: versnippering door fuiken en vissterfte. Wat is de omvang van het probleem? Bijvangsten worden bijgehouden. Ca. 50 vissen per vissoort per jaar. Probleem is misschien veel groter, bijv. in de Krimpenerwaard. Alle grote vissen eruit, kan grote impact hebben. Mogelijke oplossingen? Klein gaatje waardoor vissen kunnen ontsnappen biedt al mogelijkheden (Red.: alle verdrinkvallen (fuiken) worden al standaard voorzien van visklepjes). Ander vangmiddelen gebruik, bijvoorbeeld meer gebruik maken van schijnduikers (fuiken in pvc-buizen). Score van dit probleem Niet werkende vispassage ( de Wit ). Probleem: afgaande vis moet stroomopwaarts vispassage in zwemmen (tegennatuurlijk). Omvang probleem? Het idee is dat deze constructiefout vaker voorkomt dan gedacht. Er moet meer aandacht zijn voor oplossingen. Er wordt gemonitord. 3. Uitheemse kreeften: Probleem: negatieve effecten op waterplanten, vegetatie verdwijnt (bijvoorbeeld te zien in Kamerikse Wetering. Daarnaast eten kreeften driehoeksmosselen op. Kreeften nemen in aantal toe (20 kg kreeft per ha). Ze kunnen zich ongeslachtelijk voortplanten. Oplossing: de Chinese markt? Verslag: Jos Spier en Fleur van Vliet, Bureau Waardenburg