Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie; een zoektocht door de economische kosmos

Transcriptie

1 Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie; een zoektocht door de economische kosmos

2 Opgedragen aan: mijn fijne ouders mijn lieve meiden Omslagontwerp: Eva en Lara

3 Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie; een zoektocht door de economische kosmos PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. D.D. Breimer, hoogleraar in de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen en die der Geneeskunde, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op woensdag 19 januari 2005 klokke uur door Theodorus Laurentius Maria Verdoes geboren te Vlaardingen in 1961

4 Promotiecommissie: Promotor: Referent: Prof. dr. J.G. Kuijl RA Prof. dr. A. Oosenbrug RA Act. AG Erasmus Universiteit Rotterdam Overige leden: Prof. dr. J.M.J. Blommaert Universiteit van Tilburg en Universiteit Leiden Prof. mr. H. Franken Prof. dr. K.P. Goudswaard

5 Naar een metaforische compositie van de (bedrijfs)economie; een zoektocht door de economische kosmos 1 INLEIDING Inleiding Over de metaforische compositie van de (bedrijfs)economie Over de zoektocht door de economische kosmos 8 2 PROBLEEMGEBIED (BEDRIJFS)ECONOMIE: VARIATIES OP EEN (ONVOLLEDIGHEIDS)THEMA Inleiding De stelling van Gödel en de metaforische uiteenzetting door Hofstadter (Bedrijfs)economische (be)spiegelingen 19 3 PROBLEEMINVENTARISATIE: INZICHTEN UIT DE NEO-KLASSIEKE, POST-KEYNESIAANSE EN DE GEDRAGSTHEORETISCHE BENADERING Inleiding Neo-Klassieke financieringstheorie Inleiding Algemene Neo-Klassieke theorie De belangrijkste inzichten uit de Neo-Klassieke financieringstheorie Kritische beschouwing van de Neo-Klassieke (financierings)theorie Kritische beschouwing van het ondernemingsmodel in de Neo-Klassieke financieringstheorie Belastingen en faillissementskosten Het informatieprobleem in de Neo-Klassieke financieringstheorie Inleiding Agency theorie Inleiding Positieve agency theorie: alternatieve organisatievormen Positieve agency theorie: de vermogensstructuur Inleiding Het conflict tussen aandeelhouders en management Het conflict tussen aandeelhouders en obligatiehouders Bestaansrecht van vreemd vermogen (obligaties) Slotbeschouwing agency theorie 58

6 Informatie-asymmetrie modellen Inleiding Informatie-asymmetrie: algemene toepassingen Informatie-asymmetrie en financieringstheorie Inleiding Signaling via de vermogensstructuur Interactie tussen investeringsproject en financieringsvorm Slotbeschouwing informatie-asymmetrie Slotbeschouwing Neo-Klassieke financieringstheorie Winst in de (bedrijfs)economische theorie Inleiding Winst in de Neo-Klassieke evenwichtstheorie Het maatschappelijke kader van het winstverschijnsel Onzekerheid: de noodzakelijke voorwaarde voor winst Ondernemingstheorie: een vleugje Knight, Schumpeter en Coase? Winst in de bedrijfseconomische theorie Slotbeschouwing Post-Keynesiaanse theorie: een alternatief paradigma? Inleiding Uitgangspunten van de Post-Keynesiaanse benadering Eerste vergelijking tussen de Neo-Klassieke en de Post-Keynesiaanse benadering Een algemeen Post-Keynesiaans model Post-Keynesiaanse micro-economische modellen Inleiding Het model van Wood Het model van Eichner Het model van Harcourt en Kenyon De modellen van Shapiro en Ong Inleiding Het model van Shapiro Het model van Ong Het model van Capoglu Evaluatie van de Post-Keynesiaanse benadering Inleiding Tweede vergelijking tussen de Neo-Klassieke en de Post-Keynesiaanse benadering Concurrentie en winst in Neo-Klassiek en Post-Keynesiaans perspectief Beoordeling van Post-Keynesiaanse micro-economische modellen Slotbeschouwing 143

7 3.5 Gedragstheoretische benaderingen Inleiding Het VVM-model en de verklaring van de onderneming (of de winst?) Inleiding Het maatschappelijke kader van de onderneming De verstrengeling van winst en de onderneming Managerial en behavioural theories Inleiding Het model van Baumol Het model van Donaldson Het model van Cyert en March Gedragstheoretische financieringsmodellen Enquetes naar financieringsgedrag Slotbeschouwing De onmogelijkheid van marktwaarde als universeel leidend beginsel en de rol van de accounting; een nieuwe bron van vereenvoudigingen, verstrengelingen, verbanden en verstoringen? Inleiding Op accounting geïnspireerde bezwaren tegen de marktwaarde als leidend beginsel De rol van accounting op algemeen economisch niveau: het concurrentieproces De rol van accounting op ondernemingsniveau Inleiding Investeringsselectiemethoden Accounting; een 'nexus of contracts' met financiering en strategie? Slotbeschouwing Empirisch winst- en financieringsonderzoek en de rol van de accounting Inleiding De rol van accounting bij empirisch onderzoek naar de determinanten van winst Inleiding 'Rent' De verstrengeling van waarde, 'rent', 'slack' en winst Vertekent accounting het economisch rendement systematisch? Empirisch winstonderzoek Inleiding Statisch winstonderzoek Dynamisch winstonderzoek Empirisch financieringsonderzoek Inleiding Empirische problemen en de rol van de accounting Empirische onderzoeksresultaten (algemeen) De relatie tussen winst, groei (investeringen) en de vermogensstructuur De eeuwige gouden band tussen winst en investeren Slotbeschouwing Samenvatting: een (onvolledige) probleeminventarisatie 255

8 4 PROBLEEMBESCHRIJVING: DATA EN METAFOREN VAN DE (BEDRIJFS)ECONOMIE Inleiding De metaschaarste: de broze kern van het (bedrijfs)economische probleemgebied De fundamenten van de (bedrijfs)economische kosmos: data en metaforen Inleiding Paradoxen in de economische theorie: een onvolledige opsomming Waarom zijn Hofstadters inzichten de economie "op het lijf geschreven?" Het (bedrijfs)economische metaforische krachtenveld De compositie van het (bedrijfs)economische thema De onverbrekelijke band tussen immobiliteit en onzekerheid Inleiding Immobiliteit en onzekerheid als achterliggend thema Inleiding De verhouding markt-onderneming: een gradueel verschil? De verhouding markt-onderneming: drie substituerende, complementaire en conflicterende benaderingen? Over immobiliteit en onzekerheid Inleiding Over immobiliteit Naar een "theoretische homeostase" Over onzekerheid Inleiding De rol en functie van onzekerheid in de economische theorie: een onvolledige opsomming Samenvatting De onderneming in een dynamische omgeving; een zoektocht langs procesmatige thema s Inleiding De centrale entiteiten van composities: het subject in een (dynamische) omgeving Inleiding Het subjectivisme; drie stromingen maar een centraal thema De factor tijd in de economische theorie Over concurrentie: structuur of proces? Over de evolutionaire metafoor in de economie Inleiding "Economics and Evolution, bringing life back into economics" Evolutionaire ondernemingstheorieën Inleiding De evolutionaire benadering van Nelson en Winter De ecologische benadering van Hannan en Freeman Over "the origin of predictable behavior" Samenvatting 355

9 4.6 Over rationaliteit en informatie Inleiding Rationaliteit; vormen en problemen Informatie; vormen en problemen Rationaliteit en informatie Markt en onderneming: twee in elkaar grijpende instituties Inleiding Markt en onderneming: twee in elkaar grijpende instituties in een complexe economische kosmos De verklaring van instituties en de rol van rationaliteit "Internal organization in a dynamic context: some theoretical considerations" Waarom bestaan ondernemingen (of markten)? Knowledge versus opportunism De (empirische) compositie van het bedrijfseconomische thema Inleiding Risk, strategy en performance Samenvatting; de - metatheoretische - probleemstelling 419 SAMENVATTING 421 SUMMARY 429 GERAADPLEEGDE LITERATUUR 435 TREFWOORDENREGISTER 463 CURRICULUM VITAE 489

10