HAN BLAD. Sterker staan

Transcriptie

1 HAN BLAD Sterker staan #11 / NOVEMBER 2008

2 Sterker staan Terwijl de redactie aan dit nummer werkte, woedde buiten de kredietcrisis. Banken zijn omgevallen, wat overeind blijft houdt z n hand op de knip en dus moet menig ondernemer zijn investeringsplannen in de ijskast zetten. Wat hij graag doet, want om juist nu de nek uit te steken, terwijl de klant orders uitstelt, dat vindt hij niet verstandig. Zo werkt de markt: de wil om te winnen strijdt voortdurend om voorrang met de angst om te verliezen en op dit moment krijgt de angst ruim baan. Zo n situatie kan leiden tot een ineenstorting van de wereldeconomie. Gelukkig is er een dempende factor, die van de -in ondernemerskringen vaak verfoeideoverheid. Die overheid investeert miljarden belastinggeld om de banken overeind te houden en garandeert dat eenieders spaarcenten niet zomaar kunnen verdampen. En die overheid kent zelf weinig marktangst dus blijft spenderen, zo n 150 miljard euro per jaar. Veel economische sectoren weten in de gezondheidszorg of het onderwijs veilige havens in tijden van laagconjunctuur. Een deel van dat geld komt via de HAN in de (regionale) economie terecht. Deze hogeschool investeert. De HAN besteedt haar geld aan het ontwikkelen en aanbieden van hoogwaardige bachelor- en masteropleidingen die de economie versterken en doet onderzoek met hetzelfde effect. Investeert in het stimuleren van het toepassen van nanotechnologie, in het verbeteren van de marktpositie van ontwikkelaars van nieuwe energiebronnen en in het op gang helpen van jong ondernemerschap. De hogeschool neemt die investeringsbeslissingen niet alleen, maar met marktpartijen. Zo komt het tot het inzetten van studenten om de klantwaardering van het Gelredome in kaart te brengen, of tot faciliteiten die jonge mensen helpen hun goede ideeën te gaan vermarkten. Want de HAN weet: samen staan we sterker, juist nu. Om mijzelf te dwingen meer geld te verdienen, besloot ik meer uit te geven James Agate Redactie HAN-blad Inhoud Pagina 8 Geldgenerator Gelredome Pagina 12 Klaar voor het ondernemerschap Pagina 16 Hogeschool als sparringpartner Pagina 18 Allochtoon talent Pagina 19 Pabo s HAN springen er bovenuit Pagina 20 Een docent over zijn vak Pagina 24 Boer zoekt breedband Pagina 4 Doe de Nano-check Pagina 4 TNO wil meer MKB-contacten Pagina 5 HAN en Fontys starten opleiding automotive Pagina 6 Provincie steunt ontwikkeling brandstofcel Pagina 10 De rust van het kleinschalig wonen Pagina 14 Sleutelaars worden onderzoekers Pagina 23 Alumni sluiten convenant met belastingdienst Pagina 26 Zakendoen in China Pagina 28 Scholieren kijken live naar hemellichamen

3 TNO wil via HAN contacten met MKB intensiveren Boy Kodde, MKB-manager, is met zijn TNO founder geworden om de zichtbaarheid van TNO onder het MKB te vergroten. Want dat kan een stuk beter. Foto: TNO. Dit voorjaar is TNO founder geworden van HAN Smart Business Center. In totaal zijn er nu twaalf founders. TNO is een onderzoeksinstituut met als doelstelling het toepassen van wetenschappelijke kennis in de praktijk. Met name ook voor het midden- en kleinbedrijf. TNO staat bekend als organisatie die onderzoek uitvoert, adviseert of keuringen doet in opdracht van bedrijfsleven of overheid. Minder bekend, maar zeker zo belangrijk is dat TNO kennis ontwikkelt die samen met het bedrijfsleven praktisch toepasbaar is. Boy Kodde, MKBmanager van TNO, geeft aan dat zijn organisatie founder is geworden om de zichtbaarheid van TNO onder het midden- en kleinbedrijf te vergroten. Want dat kan een stuk beter. We hebben dan ook vanuit het kabinet de opdracht gekregen om ons meer actief richting met name de MKB ers te profileren en die met technologie te stimuleren en te steunen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat innovaties van economisch belang vooral vanuit die kleine bedrijven ontstaan. Samenwerken met TNO betekent vaak samen ontdekken waar voor de ondernemer de grootste toegevoegde waarde van de kennisinstelling kan liggen. TNO kan ondersteuning bieden in de verschillende fasen van de ontwikkeling, van idee-generatie tot en met implementatie en testen. Daarbij kan zowel technologische als procesgerichte kennis worden ingezet. TNO is al nauw betrokken bij het programma0 Zorg en Techniek waar de HAN in participeert, en dat als doel heeft met technologie de kwaliteit van de zorg te verhogen. Maar intensieve samenwerking met het MKB via het Smart Business Center moet nog gestalte krijgen. Kodde: Het is mijn bedoeling de komende tijd innovatieve bedrijven in het netwerk van het Smart Business Center te bezoeken. Hij komt niet met lege handen langs: Wij hebben een speciaal MKB-programma gestart dat het mogelijk maakt kennisvragen vanuit het MKB te beantwoorden, waarbij wij 90 procent van de projectprijs voor onze rekening nemen. Dat doen wij het liefst met collectiviteiten van MKB ondernemers. TNO heeft geen vestigingen in Arnhem of Nijmegen, maar wel in Apeldoorn en Zeist. En TNO komt graag naar de regio toe. Via de TNO-website kan een afspraak met Boy Kodde of een van zijn collega s gemaakt worden. HAN en Fontys starten opleiding automotive midden in de praktijk Doe de Nano-check Honderden bedrijven over de hele wereld staan startklaar om de markt te overspoelen met duizenden producten gebaseerd op nanotechnologie. Deze producten komen op alle terreinen voor: van industrie, gezondheid tot dienstverlening. Veel van die toepassingen zijn ook relevant voor heel andere producten, maar vaak zijn de leveranciers van die andere producten zich die mogelijkheden niet bewust. Daarom biedt de HAN die ondernemers de Nano-check aan: een literatuurstudie naar geschikte nanotoepassingen die al ergens op de plank liggen. Wim Staal, gastdocent Chemie aan de faculteit Techniek van de HAN, biedt bedrijven een uitgebreide literatuurstudie aan naar de toepassingsmogelijkheden van nanotechnologie die reeds op de markt beschikbaar zijn. Er is al ontzettend veel op de markt, vaak ontwikkeld voor heel andere doeleinden. Maar wat er is, is bij ondernemers niet bekend. Daarom willen onze studenten uitzoeken wat er al aan geschikte toepassingen is. Hij is inmiddels al in contact met Atag Nederland om na te gaan of er voor deze fabrikant van keukenapparatuur nanomogelijkheden zijn. Te denken valt aan toepassingen uit de automotive, die mogelijk geschikt zijn als nanocoating op wanden van magnetrons of ovens, om die vuilafstotend of zelfreinigend te maken. Als die toepassingen er zijn, zoeken wij uit waar de toeleveranciers zitten en of daarmee een passende samenwerking is aan te gaan, aldus Staal. Als vervolgens diverse producten met elkaar vergeleken moeten worden op hun geschiktheid, wil de HAN een partij als TNO of één van de universiteiten erbij betrekken. Wim Staal, die behalve aan de HAN ook docent is aan de Fachhochschule Bonn, een instelling waarmee de hogeschool samenwerkt, heeft dit initiatief genomen samen met het HAN Smart Business Center. Ondernemers, geïnteresseerd in een Nano-check, kunnen contact opnemen met Jonathan van Deutekom van het Smart Business Center: (026) , J.vanDeutekom@han.nl. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en Fontys Hogescholen starten een gezamenlijke hbo-opleiding automotive op de High Tech Automotive Campus in Helmond. Beide hogescholen hebben tijdens de zomer hun afspraken in een intentieverklaring vastgelegd. Het is de bedoeling dat de opleiding in september 2009 van start gaat. Fontys en de HAN bundelen met dit initiatief hun krachten en willen tegemoetkomen aan de groeiende vraag vanuit de automobielindustrie naar afgestudeerden met kennis op het gebied van intelligente voertuigsystemen. Zij gaan aansprekende opleidingprogramma s bieden door het automotive-hoger onderwijs en -onderzoek dicht bij de innovatieve beroepspraktijk te brengen, op de High Tech Automotive Campus waarop veel automotivebedrijven een vestiging hebben. Bedrijven die in de opleiding een nadrukkelijke rol gaan spelen. Zo participeren de studenten in de laatste twee leerjaren in Knowledge Groups (KG). Elke KG staat voor een bepaald vakgebied, als CAD / CAE, Powertrain, Chassis, Supply Chain Management en Production Proces. In de KG wordt de infrastructuur van de bedrijven binnen de High Tech Automotive Campus optimaal gebruikt. Een student neemt voor een half jaar deel aan een KG, die naast verdieping in dit vakgebied (leren) een stuk participatie in onderzoek biedt. Na deze twee fasen van in totaal tien weken gaat de student bij een bedrijf een opdracht uitvoeren. De student doorloopt in de laatste twee leerjaren twee tot drie Knowledge Groups. Directeur Ella Hueting van de Faculteit Techniek van de HAN is blij met de gezamenlijke opleiding in Helmond. Hiermee speelt de HAN in op een expliciete behoefte van de automobielindustrie die in belangrijke mate in de regio Eindhoven is geconcentreerd. Dat de nieuwe opleiding instroom gaat wegzuigen bij de bestaande Autotechniekopleiding in Arnhem verwacht Hueting niet. We hebben hier uitstekende technische faciliteiten en docenten. Ik reken er op dat de instroom alleen maar zal stijgen. Dat is ook dit jaar gebeurd, met tien procent. Meer samenwerking Overigens staan er nog meer samenwerkingsverbanden met andere hogescholen op stapel. Zo start in 2009 de Academy for Professional Study Kenloo, waarin de HAN samen met de Hogescholen Saxion en Windesheim vier bacheloropleidingen gaat aanbieden: Pensioenen en Verzekeren, Security Management, Public ICT Management, Integraal Ontwerpen en een brede propedeuse Engineering, gericht op installatietechniek. Ella.hueting@han.nl 4 5

4 Provincie steunt ontwikkeling brandstofcel Samen sterker in energie staan. Zo blijft in de regio Arnhem de schoorsteen roken. Figuurlijk gesproken dan, knipoogt Bakker. De overheid stemt er bovendien haar beleid op af en steunt onderzoeken innovatieprojecten die later door het bedrijfsleven worden gedragen. Over twintig jaar draait veertig procent van de mobiliteit op brandstofcellen Over vijf jaar zitten we op het niveau van een middelgrote elektriciteitscentrale Power minor TenneT TSO B.V. heeft met de Haagse Hogeschool, de HAN en Hogeschool Windesheim een samenwerkingsovereenkomst ondertekend voor het opleidingstraject Power Minor. Een minor is een keuzeprogramma van drie maal 15 studiepunten (ECTS). Doel van de Power Minor: breng elektrotechniek meer onder de aandacht bij de juiste studenten. Start: jongstleden september. De Power Minor bestaat uit drie modules die heel de keten van hoogspanningstechniek belichten: Transport (Haagse Hogeschool); Distributie (HAN) en Productie (Windesheim). TenneT biedt gastlessen, praktijkopdrachten en excursies bij de modules Transport en Distributie. Studenten volgen de modules afzonderlijk als keuzevak. Wie twee of drie modules doet, krijgt - omdat dit reistijd impliceert - een laptop. Het is de eerste minor in deze vorm in Nederland. TenneT vindt het belangrijk te investeren in de kennis van energietechniek. Het bedrijf wil vooruitstrevend zijn in de energiemarkt zowel in kennis, kunde als kwaliteit. Annelies van der Kolk Gedeputeerde voor Klimaat en Milieu Met goede partners is het risico beperkt. Wridzer Bakker Mede-eigenaar Nedstack Hier is een inspirerende werkomgeving van ongeveer vierhonderd bedrijven ontstaan. De Gelderse netwerkformule voor energie- en milieutechnologie is een succes. De regio Arnhem staat te boek als waterstof-regio. Gemeente en Provincie zegden steun toe en maken hun beloften waar; als subsidiegever en als launching customer. De netwerkformule werkt. Niet voor niets steekt de Provincie Gelderland euro subsidie in de ontwikkeling van een waterstofbrandstofcel voor vorkheftrucks door het Arnhemse bedrijf Nedstack Fuel Cell Technology. (Totale investering euro.) Nedstack wil samen met de HAN en andere marktpartijen de waterstoftechnologie verder ontwikkelen zodat die beschikbaar komt als milieuvriendelijke brandstof ter vervanging van benzine of diesel. IJscoman Mede-eigenaar van Nedstack, Wridzer Bakker, legt uit hoe het Gelderse netwerk waarde schept: Vergelijk de omzet van vijf ijscomannen die verspreid op de strandboulevard staan met die van vijf die bij elkaar staan. De omzet van die laatsten is groter. Een vergelijkbaar verschijnsel zie je in Silicon Valley waar het voor ondernemers in de elektronica aantrekkelijk is om zich te vestigen. De Gelderse energie- en milieubedrijven hebben vaak eenzelfde soort services en infrastructuur nodig en hebben dezelfde klanten. Vlak bij elkaar zitten levert synergie op en trekt meer klanten aan. Samen met kennisinstellingen als de HAN, de KEMA, de stichting KIEMT en de universiteiten van Nijmegen en Wageningen is hier een inspirerende werkomgeving van ongeveer vierhonderd bedrijven ont- Verantwoordelijkheid nemen Annelies van der Kolk, gedeputeerde voor Klimaat en Milieu, beseft dat daar wel een risico aan vastzit: Als launching customer zit je aan het eind van het traject, als er al een product is. Onderzoek en innovatie kunnen mislukken. Toch doen we dat, want we kijken naar de korte èn de lange termijn. Iedereen weet: de fossiele brandstoffen raken op en er kleven bovendien ecologische en geopolitieke bezwaren aan. Energiebesparing en duurzaamheid van energie is daarom ons doel. We moeten het niet van Europa laten afhangen, maar zelf onze verantwoordelijkheid nemen. Dus zoeken we het in zonnepanelen, biomassa en wind en, voor de lange termijn, in waterstoftechnologie. Je hebt àlles nodig. Een windmolen levert stroom voor pakweg elfhonderd huishoudens. Daar kun je schamper over doen, maar het zijn er wèl weer elfhonderd. Belangrijk is dat we goede partners hebben, zoals de HAN. Die hebben alle dezelfde gedrevenheid en dat beperkt het risico van afbreuk. Van der Kolk typeert de keuze voor de vorkheftruck van Nedstack als strategisch. De Provincie wil aanhaken bij het bedrijfsleven en dat is de omgeving waar die dingen rondrijden. Ze draaien veel uren, dus is de milieuwinst navenant. Hij is verder makkelijker in de markt te zetten dan een auto en zeker niet zo mode- of trendgevoelig. Het project is snel concreet te maken. Groot voordeel is dat - anders dan bij auto s - de benodigde waterstof op locatie te produceren is; dus zonder dure infrastructuur voor distributie. En met een tankpauze van tien minuten draait hij een etmaal door. Veertig procent Bakker schildert zijn toekomstverwachting van de waterstoftechnologie. De productiecapaciteit van Nedstack groeit snel; over vijf jaar zitten we naar verwachting op een capaciteit van enkele honderden megawatts, vergelijkbaar met een middelgrote elektriciteitscentrale. Ik schat dat over een jaar of twintig brandstofcellen ongeveer veertig procent van alle mobiliteit op gang houden en dat een groot deel van de energievoorziening met waterstof is gedecentraliseerd. Het mobieltje op waterstof? Dat is nu al mogelijk, al twijfel ik eraan of dát echt doorbreekt. Innovatie uit de Gelderse koker Het Arnhemse bedrijf Cumae bedacht de Ocean Thermal Energy Conversion-techniek. Het gebruikt het temperatuurverschil van ongeveer 23 graden tussen oppervlaktewater en dat op één kilometer diepte om energie te winnen voor grootschalige productie van waterstof. Cumae ontwikkelt dit voor de Amerikaanse marine in de Grote en de Indische Oceaan. De gemeente Arnhem opent binnenkort het eerste waterstoftankstation van Nederland. Zij steekt tienduizenden euro s in het waterstoflaboratorium van de HAN en het Nijmeegse waterstofbedrijf Silent Motors. Helianthos, dochter van Nuon, heeft zonnefolie ontwikkeld die vijftig maal dunner is dan een menselijke haar. De folie, gemaakt van flexibel plastic en actieve silicium, kan geïntegreerd worden in bouwmaterialen als baksteen, beton en dakbedekking. Geen dikke ontsierende zonnepanelen meer. Helianthos investeert 10 miljoen euro in Arnhem. Het bedrijf Sweat zet restwarmte uit de industrie om in koude. De omzetting van damp in vaste stof onttrekt warmte aan de omgeving, die daardoor afkoelt. Dat is bruikbaar in de zuivel- en vleesindustrie, bierbrouwerijen en voor koeling in supermarkten en kantoren. Sweat is een initiatief van Nuon, het Energieonderzoek Centrum Nederland in Petten en ingenieursbureau De Beijer. (Bron: FD) HAN-partners in waterstof- en brandstofceltechniek Alphatron, Rotterdam: leverancier van supercaps, condensatoren met hoge energie-opslagcapaciteit. Automotive Technology Centre (ATC), Eindhoven: partner in het vorkheftruck- en het Hymotive-consortium. Deelnemer aan het HyMotive-programma. Centurion Accu s: producent van accu s voor ondermeer vorkheftrucks. Een brandstofcelsysteem heeft enige opstarttijd nodig; daarom moet de vorkheftruck eerst op de accu kunnen rijden. Exendis, Ede: bouwer van vermogenselektronicacomponenten. Deelnemer aan het HyMotive-programma. Gemeente Arnhem: mogelijke eindgebruiker van brandstofcelvoertuigen, financiert samen met de HAN een laboratorium voor het testen van brandstofcelsystemen. Van Hooff Heftrucks, Tiel: verkoop, lease en verhuur van heftrucks. HyGear, Arnhem: fabrikant van systemen voor waterstofproductie uit aardgas. Linde Gas Benelux, Schiedam: leverancier van industriële gassen. Nedstack Fuel Cell Technology, Arnhem: producent van brandstofcel-stacks en brandstofcelsystemen. Provincie Gelderland: medefinancier onderzoek en innovatie. Silent Motor Company, Arnhem: start-up die brandstofcellen samenbouwt tot powerpacks inclusief randapparatuur. Van der Woude / Peeze Holding, Arnhem: toekomstig eigenaar van een auto op waterstof, die door de HAN wordt gebouwd. Deelnemer aan het HyMotive-programma. Spijkstaal Elektro BV, Spijkenisse: producent van elektrische voertuigen Deelnemer aan het HyMotive-programma. SP Innovation BV, Amsterdam: betrokken bij projecten op het gebied van elektrische en hybride voertuigen. Burton Car Company, Zutphen: producent van de Burton. Drivetrain Innovations, Eindhoven: Ontwikkeling van innovatieve transmissiesystemen voor voertuigen. 6 7

5 Doorlopend klanttevredenheidsonderzoek door HAN-studenten Geldgenerator Gelredome Vaak horen de enquêteurs: Dat zijn we gewend van event-locaties Jasper van Amstel Directeur Gelredome Technologies Een bezoeker associeert je altijd met het laatst bezochte evenement. Laurens Zijlstra Hogeschooldocent HAN Research Het is geen spielerei maar het gaat om het èchie. Het Gelredome in Arnhem is een generator van economische activiteit. Wat vergt het om de beste grootschalige evenementenlocatie van Nederland te worden en te blijven? De betekenis van het Gelredome voor Arnhem en omgeving, kort samengevat door directeur Jasper van Amstel: een miljoen bezoekers per jaar, waarvan velen in de stad overnachten, inkopen doen en restaurants bezoeken en die vervoer nodig hebben, waaronder taxi s. De Arnhemse wethouder economische zaken Rita Weeda becijferde dat de bestedingen tijdens de vier concerten van Lionel Richie zouden oplopen tot ongeveer vijf miljoen euro. Borsato Van Amstel schat het multipliereffect van zijn Gelredome op ongeveer driehonderd arbeidsplaatsen in horeca, beveiliging, verkeer en vervoer en parkeerbegeleiding (parttimers omgerekend naar fulltimers). Jaren geleden was het nog moeilijk om aandacht van stad en regio te krijgen voor de resultaten van een onderzoek naar zijn spin off. Maar toen kwam Marco Borsato. Twee jaar geleden verzocht hij zijn bezoekers om allen in het rood te verschijnen, omdat het hoorde bij zijn tien shows in het Gelredome. Van Amstel geniet nog na: Arnhem heeft t geweten. Overal, in winkels, bussen, treinen, op terrassen, heel de binnenstad was rood. Onontkoombaar. Sindsdien hoeven wij de spin off niet meer te bewijzen. We hebben het succes voortgezet door dit jaar voor de derde keer het Symphonica in Rosso te organiseren. Hoe snel het bewustzijn kan veranderen bleek ook dit jaar. In 2003 vroeg Van Amstel een nachtvergunning aan maar dat kwam hem toen nog op gemor te staan van een deel van de binnenstadshoreca die dat een bedreiging vond. Maar onlangs kreeg het Gelredome de Arnhem-Horeca-Award, als instelling die het meeste voor de branche heeft betekend. Van Amstel is blij met de goede betrekkingen. Generator Van Amstel wil van het Gelredome de beste evenementenlocatie maken; da s iets anders dan de grootste. Hij meet zijn prestaties vooral af aan het comfort voor de bezoekers en de kwaliteit van de evenementen. De organisatoren, bijvoorbeeld Mojo of Vitesse wil hij alle faciliteiten bieden die hen in staat stellen hun evenement goed neer te zetten; podium x of y, deze of gene belichting, geluid zus of zo, opdat de bezoeker aan z n trekken komt. Van Amstel denkt terecht aan de klant van zijn klant. Van Amstel: We horen nu al bij de top, al is dat wat moeilijk om van jezelf te zeggen. Reddingsoperaties door de gemeente lijken voor het Gelredome dus een ver-van-mijn-bed-show, al was dat anders voor hoofdgebruiker Vitesse. Wel is het stadion met zestig procent gemeenschapsgeld gebouwd. Van Amstel zou graag zien dat die financiering verliep zoals in de VS. Daar voeren bedrijven en instanties vooraf discussies over hoeveel geld erbij moet, maar tegelijk over hoe het wordt terugverdiend. Belasting op overnachtingen is daar bijvoorbeeld gebruikelijk. Van Amstel vindt het reëel om de discussie voorafgaand aan het bouwbesluit te voeren in termen van een investering in een generator van activiteiten, in plaats van een kostenpost. Tevredenheidsonderzoek Aan de top kómen is moeilijk; nòg moeilijker is het daar te blijven. Het Gelredome wil voortdurend onderzoeken hoe het beter kan inspelen op de wensen van zijn klanten. Hier schiet de HAN te hulp. Laurens Zijlstra, hogeschooldocent marktonderzoek/coördinator HAN Research, begeleidt elk half jaar een nieuwe groep studenten die enquêtes en onderzoeken ter hand nemen. Het Gelredome heeft de intentie om van die halfjaarlijkse onderzoeksronde een blijvertje te maken en telkens een nieuw aspect uit te lichten. Klanttevredenheid is het bindende element. Begin dit jaar namen studenten een zogeheten nulmeting af waarbij ze bezoekers vooral ondervroegen over hun tevredenheid over de buitenkant van het Gelredome: de bewegwijzering, vervoer, de website. Nu concentreert een tweede groep studenten zich op de bevindingen binnen. Verder bleken in de eerste ronde enkele ambivalente vragen de enquête te zijn binnengeslopen die onbruikbare antwoorden opleverden en die nu worden aangescherpt. Sparren Zijlstra ziet de voordelen voor beide partijen: De HAN is blij dat telkens een groep studenten gelegenheid krijgt om ervaring op te doen met de onderzoekscyclus van opzet, uitvoer en rapportage. Zo leren ze om te sparren met opdrachtgevers; het is geen spielerei maar het gaat om het èchie. Het Gelredome is bereid telkens een briefing te verzorgen voor studenten die qua onderzoekservaring nog zo groen als gras zijn, maar krijgt daarvoor op een leuke en goedkope manier onderzoek aangeboden dat helpt bij de verwezenlijking van hun ambitie. Na anderhalve onderzoeksronde kunnen Van Amstel en Zijlstra al conclusies trekken. De eerste bevindingen waren een bevestiging van de koerswijziging die Van Amstel voor ogen stond. De catering was eerst uitbesteed, maar is nu terug in eigen huis. Het Gelredome heeft wat andere producten op de schappen gelegd en ook de service is sneller. Daarnaast kwam er een muntsysteem ter vervanging van de chipkaart. Voor een paar artikelen is de prijs aangepast. Heineken is de nieuwe drankenleverancier. In rapportcijfers uitgedrukt, scoort de tevredenheid van bezoekers tussen de 6 en 9+ met een gemiddelde van 7,7. Consumpties vindt men duur, maar de bezoekers kopen er niet minder om. Vaak horen de enquêteurs: Dat zijn we gewend van event-locaties. De kwaliteit van voedsel en drank is oké. Het toewijzingsbeleid van plaatsen ten opzichte van het podium is in orde: zeer goed 11 procent; goed 56 procent; gemiddeld 17 procent; slecht/zeer slecht 15 procent. Van de bezoekers voelt 98 procent zich veilig. Andere wensen Zijlstra s studenten meten de effecten van de doorgevoerde maatregelen. De wensen van mensen blijven bovendien veranderen. Zijlstra en Van Amstel zijn zich ervan bewust dat in de sector vrijetijdsbesteding bezoekerstevredenheid de kurk is waarop een onderneming drijft. Gaat een klant tevreden weg, dan komt hij terug. Is hij of zij ontevreden, dan heb je een probleem; een bezoeker associeert je altijd met het laatst bezochte evenement. Dus willen wij dat ie in het Gelredome de dag van z n leven heeft. Overal, in winkels, bussen, treinen, op terrassen, heel de binnenstad was rood 8 9

6 Kleinschalig wonen De rust is de grote meerwaarde als de manager dat kleedje dan weg laat halen, omdat het oubollig is en niet bij het interieur past. Praktijk De theorie is helder, maar hoe werkt het in de praktijk? Bijvoorbeeld in De Globe, een spiksplinternieuw gebouw voor kleinschalig wonen in de Nijmeegse volkswijk Bottendaal. Waar eerst de immense zeepfabriek van Dobbelmann stond is nu - naast talloze andere gebouwen - een drie verdiepingen hoog tehuis voor kleinschalige zorg neergezet. Hypermodern, fraai vormgegeven en met mooie patio s en kleine woonkamers. Op de begane grond drie kleinschalige zorghuizen van vijf kamers voor dementerende ouderen. Op de eerste en tweede verdieping zelfstandige appartementen voor allochtone ouderen en op de derde etage twaalf zelfstandige appartementen voor mensen met een lichamelijke of verstandelijke handicap. Ingrid Hendriks is er sinds kort manager Zorg en Integrale Dienstverlening. Ik had een goede baan in Den Bosch, maar dit leek me zo n geweldige uitdaging. Het is haar taak om de drie verschillende onderdelen samen met het extramurale deel (de wijk Bottendaal) te integreren. Ik heb mezelf twee jaar gegeven, dan moet er iets staan. Medewerkers die de omslag hebben gemaakt, werken met meer voldoening Dionne Schellekens Trainer-adviseur VDO Laat bewoners meehelpen in het huishouden. Ingrid Hendriks Manager Zorg en Integrale Dienstverlening De Globe Je vraagt meer van je medewerkers. We eten altijd om halfzes, u kunt op woensdagochtend in bad en we drinken om tien uur koffie, dus dan moet iedereen uit bed zijn. Iets gechargeerd is dit de zorg die we tegenwoordig aanbieden in verpleeg- en verzorgtehuizen. Zorg vanuit de organisatie, de patiënt moet zich maar aanpassen. Dat kan anders en we zien ook dat er een omslag gaande is naar vraaggerichte zorg: kleinschalig wonen is daar een perfecte vorm voor, aldus Dionne Schellekens, traineradviseur bij VDO Opleidings- en Adviescentrum van de HAN. Schellekens was zelf een tijd lang zorgmanager in een verpleeghuis en weet waarover ze praat. Er is een heel sterke tendens naar kleinschalig wonen, naar vraaggerichte zorg, zorg die bij de cliënten past. Maar daar komt volgens haar veel meer bij kijken. Allereerst is kennis van de hersenen onmisbaar. Dementerende ouderen bijvoorbeeld, weten zelf niet meer waar ze onrustig van worden. Een openstaande deur kan al voor veel extra prikkels zorgen en onrustig loopgedrag veroorzaken. Versimpelen Volgens Schellekens is het de kunst om ouderen te verleiden tot deelname aan het groepsgebeuren. Je hebt hiertoe veel kennis van de persoon nodig, maar ook van het functioneren van de hersenen en het vraagt een ander gedrag van de medewerker; ze moeten meer samen gaan wonen met de bewoners. Het dagelijks leven in het huishouden is daar goed bij te gebruiken. Samen met arts en sociaal geriater Anneke van der Plaats probeert Schellekens in haar advieswerk in verpleegen verzorgingshuizen de noodzakelijke vertaalslag te maken van neurologische kennis naar praktijk. Voor dementerende ouderen moet je het aanbod versimpelen: zorg dat het s avonds rustig is, zet de schemerlampen aan en een achtergrondmuziekje op en schenk een borrel. De hersenen weten dan dat het bedtijd wordt. Zorg op maat dus. Een tweede punt is de inrichting. Die zal herkenbaar moeten zijn voor de bewoners. Dat vergt het treffen van de juiste bouwkundige voorzieningen en het aanpassen van meubilair. Maar ook gebruik van de juiste kleuren is belangrijk en dat ouderen spullen waar ze aan gehecht zijn van thuis meenemen. Personeel Het derde - en wellicht belangrijkste - punt is de deskundigheidsbevordering van het personeel. Dat is nu getraind om te verzorgen: wassen, aankleden, eten geven. Maar in de nieuwe opzet moet het personeel echt met de mensen gaan wonen. Erbij gaan zitten, samen boodschappen doen, samen eten. Nu zitten de patiënten verveeld te wachten tot het twaalf uur is om te eten en om halftwee komt de fysiotherapeut om de kleine motoriek te trainen. Schellekens: Laat patiënten de afwas doen of zelf de was opvouwen, dan snijdt het mes aan twee kanten. Verpleegkundigen bijvoorbeeld, zijn niet gewend om te gaan zitten. Ze schuiven hoogstens even aan bij de koffie en zeggen dan: Maar nu moeten we echt weer aan het werk. Terwijl ze in feite aan het werk zijn. Deze ommezwaai vergt een gedegen scholing van het personeel; er worden andere competenties gevraagd zoals vraag- en klantgericht werken en flexibel organiseren. Maar het vraagt ook een omscholing van het management. Je kunt de medewerkers wel leren om de omgeving voor de bewoners herkenbaarder te maken, maar dan zal het management dat moeten stimuleren door budget te bieden om het moderne interieur aan te passen. Je kunt dementerende ouderen wel dat rood-witgeblokte kleedje geven, waaraan ze gewend zijn en het nodige houvast hebben. Maar Rust Hét grote voordeel van Kleinschalig Wonen is volgens Hendriks de rust. Vooral dementerende ouderen moeten niet teveel prikkels krijgen. Ze moeten veiligheid en warmte voelen. Geen grote gezamenlijke huiskamers meer, maar kleine woonruimtes waar we - bijvoorbeeld met het meubilair - makkelijker de thuissituatie kunnen nabootsen. Hendriks wil hier ver in gaan. Alles is in principe bespreekbaar: uitslapen, de douche eens een keer overslaan, op een ander moment warm eten, zelfs de muur schilderen. Bewoners moeten zich fijn voelen. Welzijn is voor haar minstens even belangrijk als zorg. Veel medewerkers zijn nog opgeleid in het medisch model: die willen zorgen. Management en personeel moeten de vertaalslag maken van medisch naar welzijn. Er is behoefte aan creatieve mensen die op situaties kunnen inspringen. En juist die noodzakelijke training van management en personeel verzorgt VDO Opleidings- en Adviescentrum van de HAN. VDO-adviseurs hebben jarenlang ervaring met projecten in de zorg en hebben al diverse implementatietrajecten Kleinschalig Wonen begeleid. Dionne Schellekens. We hebben inmiddels een gigantische expertise op dit gebied. En het blijkt dat medewerkers die de omslag gemaakt hebben met meer rust en voldoening werken. Terugbetaalt Zorg op maat, kleinschalig wonen: het kost meer geld. Dionne Schellekens is er echter van overtuigd dat het systeem zichzelf terugbetaalt. Er ontstaat veel minder onrust en het welbevinden van de patiënten wordt veel groter. Ook staatssecretaris Jet Bussemaker van Volksgezondheid is die mening toegedaan en is bereid er extra geld voor vrij te maken

7 Yvette Mulders krijgt met Start & Go-pas zet in de rug Helemaal klaar voor het ondernemerschap Yvette Mulders Ondernemer Als ik iets nalaat, kan ik dat alleen mezelf maar aanrekenen. Y v e t t e M u l d e r s s t u d e e r d e d e z e z o m e r a f a a n d e H A N - o p l e i d i n g S p o r t, G e z o n d h e i d en Management. Solliciteren deed ze niet. Ondernemer wilde ze worden, dat wist ze honderd procent zeker. Een lange vakantie schoot erbij in, want haar bedrijf voor pers o nal t r aining O p t i v i t a l o o p t als e e n t r e in. Met dank aan de HAN voor alle aandacht voor o n d e r n e m e n t ijdens haar s t u die. E n m e t d ank a a n h e t G e l d e r l a n d O n d e r n e e m t! - p r o j e c t, waar van ze als een van de eersten een S t ar t & Go-pas kreeg. Die Start & Go-pas is een uitstekend initiatief, vindt Yvette Mulders. Starters kunnen met de pas bij de Rabobank, Ernst & Young, Dirkzwager en de Belastingdienst terecht voor advies-op-maat. De pas kreeg ze van het project GO! dat de HAN samen met ArtEZ hogeschool voor de kunsten en de Radboud Universiteit Nijmegen startte om de ondernemerszin op allerlei manieren te stimuleren en faciliteren. Voor Mulders kwam de nieuwe pas misschien net iets te laat. Maar tijdens haar opleiding heeft ze, onder meer via het speciale HAN Centrum voor Ondernemerschap, wel alle steun gehad om kennis en ervaring in het ondernemen op te doen, vertelt ze. Mijn afstudeeronderzoek stond helemaal in het teken van mijn businessplan. Ik had een coach uit het bedrijfsleven, een ondernemer uit de verzekeringsbranche. Ik wilde per se iemand van buiten de sportwereld. Hij kwam met goede adviezen. Denk goed na, is het realistisch wat je wilt? Ik wil liefst alles tegelijkertijd en werk soms impulsief dingen uit die later helemaal niet blijken te kunnen. Zet eerst de grote lijnen neer en werk dan aan de details, drukte hij me op het hart. Smaak te pakken Samen met collega-studenten had ze, als onderdeel van de opleiding, al eerder een succesvol bedrijf opgericht, een sportgerelateerde student company. Die organiseerde nordic-walkingtochten toen nordic walking nog helemaal upcoming was en rolde het concept overal in het land uit. We hebben er elf maanden lang hard aan gewerkt en konden het toen zelfs verkopen, inclusief de goedgevulde klantendatabase en alle materialen. Na afloop miste ik mijn baby-tje echt en wist ik nog zekerder dat ik voor mezelf moest beginnen. Ik had de smaak te pakken. Ze begon nog tijdens haar studie Yvette Mulders Training, dat uitmondde in Optivita, voor optimale vitaliteit. Ik vind het inspirerend om voor mijn eigen centen te werken en daar ook helemaal verantwoordelijk voor te zijn. Ik heb tijdens mijn stage wel eens een half jaar een hele sporttoko draaiende gehouden, maar als je dat voor jezelf doet, is het een heel ander verhaal. Als ik iets nalaat, kan ik dat alleen mezelf maar aanrekenen. Blijven investeren Ze wilde iets met outdoor training doen. Personal training in fitnesscentra is er al en dat vindt Mulders zo benauwd. Trainen in de natuur heeft veel meerwaarde. Personal training is nu nog een wat exclusievere markt, maar het begint al normaler te worden. Mensen kunnen op elk gewenst tijdstip een effectieve work-out krijgen, al dan niet op kosten van hun baas. Ook e-training is mogelijk: dan ontvangen ze trainings- en voedingsadviezen en ondersteuning per . Blijf investeren in jezelf, is mijn motto. Niet alleen in je carrière, maar ook in je lichaam. Het gaat boven verwachting goed, ook met die online training. Die is eigenlijk uit nood geboren. Yvette, je kunt geen veertig uur in de week fysiek bezig zijn, zei mijn begeleider uit het bedrijfsleven terecht. Versterking Haar moeder, ook een éénpitter, gaat in de toekomst meedraaien in het bedrijf en zo zoekt Yvette Mulders steeds meer versterking. De omzetgroei zoekt ze vooralsnog in het zuiden. Over een paar jaar heb ik vast een aantal mensen in dienst. Uitrollen over het land is niet mijn eerste doel. Limburg en Brabant bieden nog meer dan voldoende kansen. En de online training is sowieso grenzeloos. Er zijn nu al Nederlanders in het buitenland die er gebruik van maken. Over een paar jaar heb ik vast een aantal mensen in dienst GO! In Nederland start één op de acht à tien mensen op enig moment in zijn leven een eigen bedrijf. Dat betekent dat de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, met haar ongeveer studenten een potentieel herbergt van 2675 ondernemers. Omdat starters goed zijn voor de werkgelegenheid heeft de HAN, samen met ArtEZ hogeschool voor de kunsten en de Radboud Universiteit Nijmegen het initiatief genomen tot het project GO! (Gelderland Onderneemt). Dit project wil ondernemerszin en ondernemerschap bevorderen. Het project richt zich op de studenten van de drie deelnemende onderwijsinstellingen. Daartoe zijn drie fases bepaald. In de eerste wordt gewerkt aan de bewustwording van de mogelijkheden van het ondernemerschap. Voor de tweede, waarin de competenties kennis, vaardigheid en houding versterkt worden, zijn inmiddels een twaalftal programma s bepaald. In de derde fase krijgen ondernemende studenten een zogenaamde Start & Go-pas waarmee ze bij de Rabo, Ernst & Young, Dirkzwager of de Belastingdienst terecht kunnen voor op maat gesneden consultancy. Alle activiteiten van GO!, die de financiële steun hebben gekregen van de ministeries van OC&W en EZ, moeten er binnen de looptijd van vier jaar toe leiden dat studenten in aanraking komen met de fenomenen ondernemerschap en ondernemerszin. De officiële kickoff van GO! vond plaats afgelopen zomer. Drie studenten ontvingen toen de eerste Start & Go-pas waaronder van de HAN Yvette Mulders, met haar bedrijf Optivita

8 HAN in de hogedrukpan van mega-innovatieprogramma HTAS Sleutelaars worden volwassen onderzoekers Joop Pauwelussen Lector Mobiliteitstechnologie Wij praten mee met de grote jongens uit de industrie. Het interessante van HTAS is dat wij meepraten met de grote jongens Anton Wolthuis HTAS-programmamanager Het hbo vormt het engineeringhart van onze automobielindustrie. Bernie van Leeuwen Projectmanager in SKF s Automotive Development Centre De HAN zetten we vanwege hun applicatiekennis juist breder in. Van onder wijsinstellingen die ook nog een beetje aan onderzoek doen, ontwikkelen hogescholen zich tot instellingen die goed onderwijs kunnen geven, juist omdat ze in hoogstaand onderzoek par ticiperen. De HTS-Autotechniek van de HAN is hier met zijn deelname aan het landelijke innovatieprogramma HTAS (High Tech Automotive Systems ) een exponent van. Door HTAS worden we een volwassen onderzoeksinstelling. Nederland herbergt - afgezien van DAF Trucks - geen grote zelfscheppende autofabrikanten. Toch kent ons land een bloeiende automobielindustrie, die in de Arnhemse opleiding HTS-Autotechniek een goede leverancier van verse krachten kent. In de laatste jaren heeft de regio Eindhoven/Helmond zich nadrukkelijk als het hart van de Nederlandse toeleveringsindustrie voor de automotive gepositioneerd. De start van het innovatieprogramma HTAS (High Tech Automotive Systems) markeert deze ontwikkeling. Het programma kent een budget van liefst 158 miljoen euro, waarvan minister van Economisch Zaken Maria van der Hoeven ruim 42 miljoen voor haar rekening neemt. De HAN draait volop mee in HTAS, op onderwijs- én op onderzoeksgebied, met in de driver s seat de automotive-lectoraten Mobiliteitstechnologie en Voertuigmechatronica van de lectoren Joop Pauwelussen respectievelijk Bram Veenhuizen. Synergie Het lectoraat telt nu veertien medewerkers en weet zich steeds beter te profileren, vertelt Pauwelussen. Het eerste trefwoord in deze is waterstof, voor schone aandrijving van voertuigen. Een tweede onderzoeksgebied is voertuigbeheersing (dynamic vehicle control), dat de HAN een plek in het onderzoeksdeel van HTAS heeft bezorgd (zie het kader). Tot slot onderzoekt de HAN samen met bandenfabrikant Vredestein de invloed van autobandeigenschappen op de beleving van de beheersbaarheid door de chauffeur. Aan deze drie focusgebieden zijn promotieonderzoeken gekoppeld, waarvoor de HAN samenwerkt met de TU s van Helsinki en Eindhoven. Naast dit meer fundamentele onderzoek kent de HAN vanouds veel praktisch onderzoek en hands-on activiteiten. Heel hands-on is bijvoorbeeld het TV-programma Prautotype op RTL7, waarmee de HAN flink aan de weg timmert. HAN-studenten bouwen daarin samen met het bedrijfsleven aan een voertuig dat de Nederlandse kennis van design, techniek, innovatie en milieuvriendelijke toepassingen moet demonstreren. HTAS zorgt volgens Pauwelussen voor Schwung en voor synergie tussen onderwijs en onderzoek. HAN-docenten komen in contact met onderzoek, het bedrijfsleven wordt bij het onderwijs betrokken en studenten komen meer in aanraking met bedrijven. Het interessante van HTAS is dat wij meepraten met de grote jongens uit de industrie en dat wij leren om onder druk goed te presteren. De attitude van de HTS-Autotechniek van sleutelaars die eerst bouwen en dan hun kennis versterken en diepgang aanbrengen verandert daardoor. Door HTAS worden we een volwassen onderzoeksinstelling. HAN en Fontys Een volwassen ónderwijsinstelling is de HAN met HTS- Autotechniek natuurlijk al veel langer. Dankzij HTAS krijgt de samenwerking van de HAN met de nieuwe autotechniekopleiding van Fontys Hogescholen een extra impuls. De twee instellingen gaan samenwerken in een bacheloropleiding op de High Tech Automotive Campus in Helmond (zie pag 5). Een ander gezamenlijk HTAS-project richt zich op deskundigheidsbevordering voor docenten autotechniek. Pauwelussen: Wij gaan hen real life-projecten aanbieden en daarnaast de mogelijkheid om even afstand te nemen van de onderwijspraktijk, door middel van detachering bij bedrijven of lectoraat. Zo komen onderwijs en praktijk nader tot elkaar. Dat geldt eveneens voor het onderwerp virtual prototyping. Autofabrikanten maken, voordat ze een fysiek prototype bouwen, intensief gebruik van software om hun ontwerpen te testen. In HTAS-verband willen de opleidingen het gebruik van deze moderne ontwerpmethoden in het onderwijs gaan stimuleren. Vers van de pers, tot slot, is de samenwerking tussen HAN en Fontys rond het van origine Eindhovense CarLab-concept. Pauwelussen: Samen gaan we kijken of we een platform kunnen opzetten om de verworvenheden van het HTAS-onderzoek te vertalen naar de praktijk. Fontys zal daarbij vooral naar de validatie van systemen in het CarLab kijken en de HAN zal de praktische realisatie en integratie van systemen in het Prautotype verzorgen. Dit is dus een combinatie van Fontys CarLab met ons Prautotype-concept. Engineering-hart HTAS-programmamanager Anton Wolthuis vindt de samenwerking tussen de HAN en Fontys een goede zaak. Door krachten te bundelen kun je gemakkelijker projecten doen en studenten uitwisselen. In 2015 moet de uitstroom uit autotechniek-opleidingen op alle niveaus verdubbeld zijn. In het hbo kan de HAN dat niet alleen; dat is een utopie. De HAN moet groeien en daarnaast is er ruimte voor een nieuwe opleiding. Het HBO vormt het engineering-hart van onze automobielindustrie; dat hart zullen we in Nederland de komende jaren keihard nodig hebben. HAN werkt mee aan nex t generation ABS De grote Zweedse lagerfabrikant SKF ontwikkelde in zijn R&D-centrum in Nieuwegein lagers die de belasting op wielen kunnen meten. In een HTAS-project onderzoekt SKF, samen met partners als TNO, NXP, Sensata en de HAN, de toepassing van deze innovatie in auto s. Bernie van Leeuwen, projectmanager in SKF s Automotive Development Centre, spreekt van de volgende generatie voertuigstabiliteitssystemen, voortbouwend op bijvoorbeeld ABS (Antilock Brake System) en ESP (Electronic Stability Program). De nieuwe SKF-lagers (load sensing bearings) moeten deze systemen voorzien van betere informatie over het krachtenevenwicht per wiel. Dit door bij de bron te meten en daarmee bijvoorbeeld de wrijving tussen band en wegdek te bepalen. Automobielfabrikanten zijn zeer geïnteresseerd in deze stabilisatie-informatie, weet Van Leeuwen, die een presentatie van BMW over het onderwerp bijwoonde. De inzet is dan ook groot, schetst Joop Pauwelussen: Als je op een natte weg gaat slippen, grijpt het ABS in, maar dat is eigenlijk al te laat. Als je de krachten kent, kun je ingrijpen voordat de wrijving met het wegdek de kritische grens heeft bereikt. Dan ben je misschien op tijd, want er wordt geschat dat je met een halve seconde eerder ingrijpen de helft van alle ongelukken zou kunnen vermijden. SKF heeft de HAN gevraagd om een testplatform te realiseren. In Arnhem wordt daartoe een proefopstelling van een wiel met ophanging gebouwd, licht Pauwelussen toe: Die koppelen wij aan computermodellen van de auto en de chauffeur. Daarmee kunnen we praktijksituaties op de weg nabootsen. Onze taak is om de rol van parasitaire krachten, bijvoorbeeld van de ophanging, te beoordelen. En deze opstelling kunnen we natuurlijk ook voor ons onderwijs gebruiken. SKF had ook wel een commercieel testcentrum kunnen inschakelen, geeft Van Leeuwen aan: Dan moet je de opdracht goed specificeren en dan krijg je alleen precies wat je vraagt. De HAN willen we vanwege hun applicatiekennis juist breder inzetten, door meer in een overlegstructuur de set-up te realiseren. We verwachten zo meer synergie

9 Leden HAN Smart Business Center weten: samenwerking verrijkt Hogeschool als sparringpartner Jonathan van Deutekom Directeur HAN Smart Business Center We kunnen onderwerpen dat mkb binnen trekken die actueel gaan worden. Gerard Berendsen Voorzitter HAN Smart Business Center Juist de bedrijven die de verbinding zoeken lopen voorop in de markt. Ondernemerschap anno 2008 vraagt flexibiliteit, samenwerken in ketens, investeren in duurzaamheid en 1001 dingen meer. Het HAN Smart Business Center helpt bedrijven om die kansen ( en bedreigingen ) in kaart te brengen. HAN-medewerkers denken bijvoorbeeld mee over interessante toepassingen van nanotechnologie in het mkb, studenten onderzoeken nieuwe domoticaconcepten. We willen onze enorme bron van kennis de komende jaren nóg beter ontsluiten, zeggen directeur Jonathan van Deutekom en voorzitter Gerard Berendsen. Het doel van het HAN Smart Business Center is helder: het wil de concurrentiepositie van bedrijven versterken. Het hbo heeft een belangrijke rol als het gaat om het bedrijfsleven te ondersteunen en het flexibeler en creatiever te maken. Daarom zijn er lectoraten op allerlei kennisgebieden en daarom startte een jaar of vier geleden het HAN Smart Business Center. Jonathan van Deutekom: We willen die nauwe verbinding met het regionale bedrijfsleven. We willen weten welke vraagstukken er leven en hoe we daadwerkelijk iets kunnen betekenen. De HAN wil naast de ondernemers gaan staan als een sparringpartner. We werken aan langdurige relaties, waarbij mensen niet steeds andere gezichten zien. Die continuïteit leidt tot een beter begrip van wat er wederzijds speelt. We komen in het ritme van een bedrijf. Wat spreekt ondernemers aan? Van Deutekom: Innovatie an sich speelt altijd: hoe kom je tot nieuwe producten en diensten, hoe zit het met je marktbenadering en je klantengroepen? Waar zitten nieuwe kansen op gebieden als gezondheid, milieu of internationale handel? Het gaat om het mkb dat geen grote eigen afdelingen marketing of ontwikkeling heeft. Jullie zijn vier jaar bezig. Weten de bedrijven jullie te vinden? Van Deutekom: Steeds beter. Bedrijven komen via bestaande netwerken van HAN-medewerkers binnen. Of via bijvoorbeeld innovatienetwerk Syntens. Bedrijven verzilveren kennisvouchers van de overheid bij ons. Het gemiddelde mkb-bedrijf is toch meer georiënteerd op het hbo, dan op een universiteit of TNO. Gerard Berendsen, tevens lector Total quality management in organisatienetwerken: Voorheen konden bedrijven hun vraagstukken vooral via afstudeeronderzoek van studenten kwijt en waren de banden minder intensief. Nu hebben we al die lectoren met hun ken- niskringen die echt capaciteit hebben om op vragen in te spelen. HAN-onderzoekers en -studenten moeten echt leveren binnen de gemaakte afspraken. Het kan zijn dat er extra begeleiding op studenten wordt gezet, maar ook dat er afspraken gemaakt worden over een concreet onderzoek voor één of meer bedrijven. Om een voorbeeld binnen mijn eigen lectoraat te noemen: een groep van vier kleine organisatieadviesbureaus en een softwareontwikkelaar werken al langer samen, maar kwamen bij ons met de vraag hoe ze hun spel op de markt het beste kunnen spelen. Jullie hebben ook regelmatig themabijeenkomsten? Berendsen: Ja, want in die ontmoetingen kan veel gebeuren. Natuurlijk is er een grote groep die nog niet die relatie met de hogeschool heeft. Van de tienduizenden bedrijven in de regio zijn er nu zo n 120 lid van het HAN Smart Business Centre. Maar die zijn bewust lid geworden en ze betalen ervoor. Het lidmaatschap heeft waarde voor hen. Het zijn ondernemers die weten dat ze niet alles op eigen kracht kunnen. Samenwerking werkt verrijkend, vinden ze. Juist de bedrijven die de verbinding zoeken met andere bedrijven en kennispartners, lopen voorop in de markt. Het is wetenschappelijk allang aangetoond dat het werkt, maar het wordt nog te weinig gedaan. Jullie willen vooral actieve bedrijven die zélf in die samenwerking investeren. Van Deutekom: Zeker. We bouwen sámen aan kennis, zij leren ervan, onze medewerkers en studenten leren ervan. We staan op een punt dat we gaan opschalen. Zo wil de HAN in Kleve, net over de grens bij Nijmegen, een servicepunt vestigen. Een projectleider die de Duitse markt goed kent, doet nu een haalbaarheidsstudie. Duitse of Nederlandse studenten aan de HAN kunnen nuttige projecten gaan doen in die Euregio. Noem eens iets waarop jullie sterk inzetten? Berendsen: Dat is bijvoorbeeld de vergrijzing. De zorgvraag en de zorgzwaarte nemen toe en de arbeidsmarkt wordt krapper. De vraag is welke technologische middelen mensen in de zorg kunnen ondersteunen. Daarvoor moet je alle partijen bijeen brengen om samen naar creatieve oplossingen te zoeken, van bedrijfsleven tot woningcorporaties, zorgverleners en kennisleveranciers. Via onderzoek kunnen we bekijken of ideeën werken of niet. Zo n thema past helemaal in Health Valley, zoals het gebied hier rondom Nijmegen en Arnhem gedoopt is. Dat zorgnetwerk is een nieuwe tak aan het HAN Smart Business Center. Van Deutekom: Het onderwerp is niet nieuw, de contacten waren er natuurlijk al. Maar de hele thematiek willen we steviger neerzetten. Wij kunnen zo n zorgnetwerk bouwen omdat we zowel een faculteit Techniek als een faculteit Gezondheid en een faculteit Economie en Management hebben. De faculteiten stoppen er extra geld en aandacht in. We denken mee over new business development, pakken organisatievraagstukken bij de kop, en doen onderzoek naar producten en diensten. Berendsen: Neem woonzorgcomplex Meulenvelden met 220 wooneenheden in het hart van Didam. Het is een nieuw concept van zorgverlening, voor senioren met een geringe tot een zeer intensieve zorgbehoefte. De woningen zitten vol Diamotica. Dat is een speciale naam voor de domotica die voortkomt uit de samenwerking tussen Laris Wonen en Diensten, zorgaanbieder Diafaan, KPN, Van Dorp Installaties en domoticaleverancier CLB Benelux. HAN-studenten onderzoeken allerlei bedrijfskundige, technische en organisatorische aspecten ervan. Met zijn allen zet je een mooi multidisciplinair project neer. Dat zijn nogal grote vraagstukken. Berendsen: Dat klopt. Het is niet vragen naar de bekende weg. Als je iets bekends snel op een rij gezet wil hebben, kun je bij een regulier adviesbureau te rade gaan en je hebt je cijfers en gegevens. Maar alles aan het Meulenveldenconcept is nieuw. Wat werkt, wat kan er van geleerd worden, wat kan verder bedacht worden? Is er nog zo n nieuwe ontwikkeling te noemen? Van Deutekom: We kijken binnen het HAN Smart Business Center bijvoorbeeld ook naar het thema nanotechnologie. Is dat interessant voor het mkb? We gaan naar een bedrijf toe, vertellen aan de hand van concrete toepassingen wat nanotechnologie is en wat er gaande is in het onderzoek en op de markt. Wat kun je ermee bij het verwijderen van vuil of het aanbrengen van zelfherstellende coatings? Kun je jezelf in de markt onderscheiden door iets met nanotechnologie te gaan doen? Het is zo n trend die bij veel mkb ers nog ver van hun bed is. Wij bieden eerste verkenningen aan. Zo doen we dat ook met energievraagstukken, met recycling. We hebben een voortrekkersrol en kunnen onderwerpen dat mkb binnen trekken die actueel gaan worden. Waar zitten de uitdagingen de komende tijd? Van Deutekom: We hebben op de HAN met al onze medewerkers en studenten een enorme bron van kennis. Die willen we nóg beter ontsluiten en ten volle inzetten voor de regio. Berendsen: We sluiten natuurlijk nauw aan op de programmalijnen van de HAN, waaronder energie en milieu, ondernemen en creativiteit en management van bedrijfsprocessen. Het is steeds weer kijken wat ertoe gaat doen in ondernemersland. Het is steeds weer kijken wat ertoe gaat doen in ondernemersland 16 17

10 Nevzat Cingoz, winnaar Mr. Van der Bruggenprijs: Nederland kan niet zonder allochtoon talent Nevzat Cingoz tijdens zijn dankwoord na het ontvangen van de Mr. Van der Bruggenprijs. Traditiegetrouw werd eind augustus, tijdens de opening van het studiejaar van de HAN, de Mr. Van der Bruggenprijs uitgereikt aan een student en een medewerker die het afgelopen jaar boven het maaiveld uitstaken. De jury had mensen gezocht die daarbij ook nog een rol hadden gespeeld in de kwaliteitsslag waarin de HAN zich weet en de internationaliseringsslag waarin ons land zich bevindt. Van de medewerkers viel Nevzat Cingoz in de prijzen, docent en vertrouwenspersoon van de faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij. Reden genoeg om ns met hem contact op te nemen. Tijdens het telefonisch interview wordt Cingoz verschillende keren onderbroken door studenten die met een vraag zijn kamer komen binnenlopen. Ik zie je zo wel in de kantine, luidt steeds zijn antwoord. Nee, hij vindt die storingen niet vervelend. Sterker nog, hij wil juist graag voor studenten altijd zoveel en zo gemakkelijk mogelijk beschikbaar zijn, vanuit de wetenschap dat dat met name allochtone studenten juist zeer aanspreekt. Die willen graag een persoonlijke, vriendschappelijke begeleiding tijdens hun studie. Het is, zo geeft hij aan, zijn manier om bij te dragen aan het beter benutten van het talent onder allochtone jongeren, want dat gebeurt nu onvoldoende door werkgevers in Nederland. Doordat ze bi-cultureel opgevoed zijn - thuis Turks of Marokkaans, buiten Nederlands - zijn deze jongeren van nature flexibeler, hebben een goed aanpassingsvermogen en meer incasseringsvermogen. Voorbeeldfunctie Omdat velen al op jonge leeftijd voor hun ouders tolken en de officiële zaken regelen - als hypotheekzaken, belastingaangifte en verzekeringen - en daarnaast ook hun kleine zusjes en broertjes helpen met hun schoolwerk, zijn ze volwassener dan hun leeftijdgenoten en zijn ze al op jonge leeftijd organisatorisch vaardig. Het beter benutten van die kwaliteiten zorgt er ook voor dat werkgevers er beter in zullen slagen een omvangrijke marketingdoelgroep te bereiken. Allochtonen in Nederland hebben een besteedbaar inkomen van 1,7 miljard euro. Het is dus een marketingdoelgroep om rekening mee te houden en dat kan het beste als je als werkgever over werknemers beschikt die zelf tot die doelgroep behoren en de cultuur ervan kennen. En Nederland zit allang niet meer op een eiland, maar maakt deel uit van een globaliserende wereld, waarin je alleen goed zaken kunt doen als je kennis hebt van andere culturen. Door dat talent van allochtonen jongeren binnen te halen, haal je ook die kennis binnen. Feit is dat dat nog te weinig gebeurt. Ik denk dat het een kwestie is van onbekend maakt onbemind. Zeker de overheid zou nog veel meer dan ze nu doet hierin een voorbeeldfunctie moeten vervullen. Daar betalen we met z n allen toch belasting voor. Niet afgestemd Ook vraagt de verdergaande emancipatie van allochtonen, naar de mening van de prijswinnaar, andere onderwijsmethodieken. De huidige zijn ontwikkeld in de jaren tachtig toen het aandeel allochtonen in het hoger onderwijs nog nihil was. Ze zijn dus niet afgestemd op de specifieke behoeften van die etnische student. Ook de docentenpopulatie hier - veelal tussen de veertig en vijftig jaar oud - is niet opgeleid in een omgeving met veel allochtonen zoals nu het geval is. Dit vraagt om aanpassingen. Niet alleen op school, maar ook binnen bijvoorbeeld de stagebedrijven, aldus Nevzat Cingoz, zelf geboren in Turkije en sinds zijn dertiende in Nederland. Betty van Waesberghe Directeur van Pabo Arnhem We zetten al jaren in op twee speerpunten. Yvonne Visser Directeur van Pabo Groenewoud Het personeel staat open voor vernieuwing. Pabo s HAN springen er bovenuit Het Instituut Pabo ( Pabo Arnhem en Pabo Groenewoud Nijmegen ) van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heef t een zeer positieve beoordeling ont vangen voor de kwaliteit van haar onderwijs. Dit terwijl de overheid, in het licht van aanhoudende geluiden over gebrekkige kwaliteit van de pabo s, besloten had extra kritisch en diepgaand te kijken naar met name het niveau van het onderwijs. Uit het beoordelingsrapport van de NQ A ( Netherlands Qualit y Agency) blijkt dat beide HAN-pabo s het zeer goed doen. Pabo Groenewoud scoort 18 keer goed op de 20 beoordelingscriteria, Pabo Arnhem 19 keer goed. Veel pabo s (en andere hbo-opleidingen in het land) worden voornamelijk voldoende beoordeeld. De pabo s van de HAN springen er dus positief uit. Eens in de zes jaar worden hbo-opleidingen bezocht en beoordeeld door een panel van een visiterende instantie als het NQA. Het panel van de NQA kwam tot deze zeer positieve beoordeling door veel documenten te lezen: het zelfevaluatierapport, maar ook lesmateriaal en beleidsnotities. En door te spreken met studenten, docenten, management en werkveldvertegenwoordigers. Zeer tevreden Enkele zinsneden uit de rapporten van beide pabo s over het criterium hbo-niveau : Het panel heeft kunnen vaststellen dat de opleiding niet alleen de beoordeling van het eindniveau goed heeft vastgelegd, maar criteria en procedures ook zorgvuldig toepast en het werkveld en alumni zijn zeer tevreden over het niveau. Ook het instroombeleid wordt positief gewaardeerd: Startassessments geven de opleiding goed inzicht in het beginniveau van de studenten en biedt voor specifieke groepen aangepaste leerroutes. Het panel onderzocht ook de studielast ( enquêtes onder studenten tonen positieve resultaten ), toetsing ( gedegen opzet voor de bewaking Extra strenge beoordeling van de kwaliteit van de toetsen ), de kwaliteit van docenten ( het panel heeft een positieve indruk over de motivatie, de kwaliteit en de professionaliseringsactiviteiten van het personeel ) en het kwaliteitszorgsysteem ( dialoog en gedegenheid voeren de boventoon ). Spannend Betty van Waesberghe, directeur van Pabo Arnhem en Yvonne Visser, directeur van Pabo Groenewoud, hadden wel op de positieve uitslag gerekend. Dat klinkt wellicht onbescheiden, maar we zetten al jaren in op twee speerpunten: vergroten van de kwaliteit en samenwerking met het werkveld. Het is dan mooi dat juist deze twee belangrijke zaken als sterke punten naar voren komen. Zo n visitatie blijft natuurlijk spannend, omdat de visitatie voor de Pabo s verzwaard is met een tweede bezoekdag, waarbij specifiek wordt getoetst op het hbo-niveau. Het resultaat is wat de directeuren betreft in de eerste plaats te danken aan de kwaliteiten van de docenten en het ondersteunend personeel. Zij zijn kwaliteitsbewust en staan open voor vernieuwing. Daarnaast hebben we een goed kwaliteitszorgsysteem. Het College van Bestuur van de HAN toonde zich verheugd over en trots op dit bijzondere resultaat

11 Daarom heb ik ja gezegd tegen dit interview. Omdat ik mijn verhaal kwijt wil Zoeken naar toegevoegde waarde Docent Rob Westerdijk over zijn vak Rob Westerdijk Hoofddocent faculteit Economie en Management Iemand met een vraagstuk verder helpen, dat vind ik mooi. Rob Westerdijk koos er alweer jaren geleden voor niet langer aan de Einstein-generatie maar aan werkenden les te gaan geven. Om te borgen dat zijn stijl en inhoud van lesgeven zoveel mogelijk aansloten bij de behoeften van zowel leerling als beroepspraktijk. Hij zei ja tegen een interview om het onderwijs deze vraag voor te houden: Mogen we tevreden zijn als onze studenten hun diploma hebben? Zodra Rob Westerdijk vertelt waar hij is opgegroeid, valt z n wat Amsterdams aandoende accent op. Maar in doen en laten voelt de geboren Noord-Hollander zich meer Rotterdammer. Doelgericht. Ik ben niet altijd zo gezellig. Ik moet er bewust voor zorgen dat ik genoeg tijd geef aan het sociale. In het onderwijsproces toch óók niet onbelangrijk. Maar ik ben echt een exponent van het Hollandse, dat direct aan de slag gaan. Kracht Die houding komt meestal wel van pas nu Westerdijk, hoofddocent aan de faculteit Economie en Management, niet meer aan jonge studenten, maar aan werkenden lesgeeft. Dat zijn vaak drukbezette mensen die zich snel afvragen: Wat is de toegevoegde waarde van deze lesstof voor mijn werk? Daar ligt mijn kracht als docent; dat ik weet waar de praktijk behoefte aan heeft. Naast mijn werk als docent loop ik namelijk geregeld rond in het bedrijfsleven om informatie te krijgen voor het opstellen van onderwijsprogramma s voor het post-hbo-deel van deze faculteit. Ik denk dat ik voor mijn cursisten een goede sparringpartner ben. Ik stel hen vaak de vraag: Kan, wat je in je praktijk doet, niet anders, handiger, beter? Ja, ik stimuleer, orden en maak manifest wat al aan latente kennis en vaardigheid aanwezig is, zorg dat het wordt afgezet tegen wat mede-cursisten in die situaties doen en voeg instrumenten toe om managementtaken anders en beter te doen. Intellectuele gesprekken, met een steeds weer uitdagende inhoud. Daarom besloot ik al tijdens mijn Pabo-opleiding dat het basisonderwijs niets voor mij was. Daar zijn de leerlingen te jong en is het opvoedkundig element te belangrijk. Daarom koos ik voor het lager beroepsonderwijs - juist het toegepaste spreekt me aan - en daarbinnen al gauw voor de bovenbouw. Houdbaarheid Hij bleef binnen het lager beroepsonderwijs actief totdat, door het teruglopend aantal studenten, zijn baan in het geding kwam en de gebrekkige aansluiting op de behoeften van het bedrijfsleven hem te zeer ging tegenstaan. Dat ergerde me. Waar en voor wie ben ik hier eigenlijk bezig? Contact met bedrijfsleven, dat ik hier aan de HAN aardig kan onderhouden, had ik daar niet. En m n houdbaarheid Als je veertig-plus bent, wordt het lastig om de taal, de cultuur en de manier van leren van jonge mensen - het multi-tasken - te begrijpen. Die manier van leren was trouwens bij het lbo niet geïncorporeerd in de lesmethodiek. Inhoud en didactiek sloten steeds minder aan bij de studenten en de behoefte van het bedrijfsleven. Hij startte een deeltijdstudie Bedrijfssociologie aan de Erasmus Universiteit en met de bul op zak stapte hij het onderwijs uit en de Nederlandse Spoorwegen binnen, als organisatieontwikkelaar. Om na een paar jaar alweer terug te keren in het onderwijs, maar nu bij de HAN. En niet meer voltijds en niet voor jonge studenten van de Einstein-generatie, maar vooral - en dat steeds meer - voor beroepsbeoefenaars. Als je me nu vraagt waarvoor ik elke ochtend weer met enthousiasme mijn bed uitkom, dan is het die doelgroep. Daar doen we in het reguliere onderwijs veel te weinig mee. Er gaan honderden miljoenen om in de beroepsontwikkeling van werkenden, maar negentig procent wordt overgelaten aan private opleidingen. Terwijl we hier alle faciliteiten voor handen hebben om ook werkenden op te leiden, om ze employable te houden. Daar zijn beroepsopleidingen feitelijk toch voor gemáákt. Het veilig stellen van onze gerichtheid op werkenden en het bewust worden dat de student van 18 tot 24 jaar niet de alleenzaligmakende doelgroep is, da s hier nog een uitdaging. Waartoe? Westerdijk besteedt tegenwoordig tachtig procent van zijn tijd aan de ontwikkeling van opleidingen voor de commerciële tak van sport binnen de HAN. Nog maar twintig procent staat hij voor de groep. Nee, niet omdat ik op het onderwijs uitgekeken ben. De keuze voor werkenden heeft wél z n kiem in mijn verleden als docent, in de ervaring van de gebrekkige aansluiting met de praktijk. Maar doceren vind ik nog steeds leuk. Iemand die met een vraagstuk worstelt verder helpen, te merken dat je m echt toegevoegde waarde levert voor zijn beroep, dat vind ik ongelooflijk mooi. Daarom is het werk hier ook spannender dan voor reguliere studenten. Werkenden hebben weinig tijd en rekenen je er direct op af als ze niets met je stof kunnen. Studenten hebben die kritische houding minder, die zijn meer uit op studiepunten. Ze hebben nog geen idee van wat ze na hun studie precies nodig hebben. Daarom heb ik ja gezegd tegen dit interview. Omdat ik mijn verhaal kwijt wil. Omdat ik wil dat we binnen het onderwijs ons vaker de vraag stellen: Waartoe zijn we hier bezig? Mogen we tevreden zijn als onze studenten hun diploma hebben? Nee! Pas als ze een passende baan hebben gevonden. Een 7,3 voor aansluiting praktijk De tevredenheid over de opleiding onder afgestudeerden van de HAN is toegenomen. Afgestudeerden uit het studiejaar geven een verbetering aan van de kansen op de arbeidsmarkt, het salaris en de carrièremogelijkheden. In vergelijking met het landelijke gemiddelde scoort de HAN hoog. Dat wijst de HBO-monitor 2007 uit die in september werd gepubliceerd. Dit is een landelijk onderzoek onder afgestudeerden naar de opleidingskwaliteit. Vergeleken met het landelijk gemiddelde scoort de HAN onder meer op het thema Aansluiting op de beroepspraktijk. HANalumni geven voor de ondersteuning bij de overgang van opleiding naar werk en de aansluiting van de opleiding op het gevonden werk een ruime voldoende (7,3 ten opzichte van 7,2 in 2006). Landelijk vergeleken zijn HAN-alumni net iets contenter dan hun collega s van andere hogescholen met de voorbereiding op de actuele beroepspraktijk (6,7 versus 6,6 landelijk), de aansluiting van het onderwijs op actuele ontwikkelingen (6,2+ versus 6,2) in het vakgebied en de studeerbaarheid (7,2+ versus 7,2). De kwaliteit van de docenten scoort onder de HAN-alumni een voldoende (6,9 tegenover 7,0 in 2006). In vergelijking met het landelijk gemiddelde zijn de HAN-alumni net iets meer tevreden over de bereikbaarheid van de docenten (6,8+ versus 6,7 landelijk)

12 DE EEUW VAN AZIË Ondernemende HAN-alumni sluiten convenant met belastingdienst Controle aangifte niet meer nodig HAN Creative Masterclasses 2008 HAN/NRC Publiekslezing op 8 december 2008 van tot uur De Vereeniging, Nijmegen In de serie HAN CREATIVE MASTERCLASSES ontvangt de HAN een van s werelds momenteel meest gevraagde sprekers over de opkomst van Azië: Kishore Mahbubani. Professor Mahbubani is auteur van het geruchtmakende boek The New Asian Hemisphere (in Nederland net uitgebracht onder de titel De Eeuw van Azië). Wie begrijpen wil wat de opkomst van Azië écht betekent en met andere ogen naar globalisering wil kijken mag deze lezing niet missen. K IS H O RE M AH B U B A N I Kubbetdin Akkurt en Mehmet Ilhan Kayhan, directeuren Picasso: Het volle vertrouwen van de belastingdienst. De belastingdienst kwam bij startende - en vaak allochtone - ondernemers steeds meer onze naam tegen. Ze hebben ons toen voor een gesprek uitgenodigd, wat uiteindelijk resulteerde in dit convenant. Aan het woord is Kubbetdin Akkurt, afgestudeerd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en een van de twee directeuren van Servicebureau Picasso, dat diensten levert aan ondernemers op het gebied van boekhouding, loonadministratie en bedrijfsadvies. Kubbetdin studeerde Bedrijfseconomie en samen met zijn vriend Mehmet Ilhan Kayan die, eveneens aan de HAN, Fiscale Economie studeerde, vormt hij de directie van de VOF Picasso. De beide ex-studenten van Turkse afkomst richtten samen met een derde afgestudeerde - die is intussen met een grote klant meegegaan het bedrijf op, met eigen geld als startkapitaal. Klanten betalen een vast maandbedrag en daar levert Picasso de diensten voor. Kubettdin: Verzekeringen, hypotheken, brieven naar de overheid, financiële zaken, noem maar op. Het bureau loopt goed en steeds meer startende en vooral ook allochtone ondernemers vinden hun weg naar Picasso. Ongeveer zeventig procent van de klanten is van Turkse origine, vandaar het grapje: Wij zijn halal boekhouders. Convenant Steeds vaker dook de naam van hun bureau op in de contacten tussen de belastingdienst en startende allochtone ondernemers. De belastingdienst Rivierenland heeft nu met Picasso een convenant gesloten over het begeleiden van die startende ondernemers bij het voeren van de administratie en het voldoen aan de fiscale verplichtingen. Voor veel startende ondernemers - en vooral voor allochtone - is dit vaak een moeilijke klus; ze zijn onvoldoende op de hoogte van alle wetten en regels. Picasso helpt hen bij het invullen van de aangiftes. Uitgangspunt is dat de ondernemer vrijwillig aan zijn fiscale verplichtingen wil voldoen. De samenwerking tussen de belastingdienst en Picasso moet ertoe leiden dat de aangifte als convenantaangifte kan worden behandeld, dat wil zeggen dat de belastingdienst op de kwaliteit van de aangifte kan vertrouwen. Wij geven dus aan dat de klant betrouwbaar is en de juiste gegevens heeft aangeleverd. De belasting hoeft dan niet alles zelf te controleren, aldus Kubbetdin. De belasting werkt al jaren op die manier met grote instellingen via de accountantsverklaring, maar op deze manier gaat het ook werken voor kleine, startende bedrijven. De noodzaak tot controle achteraf door de belastingdienst wordt hiermee kleiner en de rechtszekerheid van de ondernemer neemt toe. Plan In de preambule van het convenant onderschrijven beide partijen het maatschappelijk belang van het goed begeleiden van startende ondernemers van allochtone origine. Gezamenlijk moet een begeleiding tot stand komen die de kwaliteit van de aangifte bevordert. Picasso maakt daartoe met de klanten duidelijke afspraken over een stappenplan. Afspraken over bijvoorbeeld de administratie, de archivering of het bijhouden van een kasboek. Kubbetdin: Wij willen van de klanten een keurig en helder administratie-overzicht hebben; ze moeten niet met een schoenendoos met bonnetjes aankomen. Alleen klanten met een degelijk stappenplan komen in aanmerking voor een convenantaangifte. Picasso garandeert dan de belastingdienst dat de aangifte klopt en de klant betrouwbaar is. Het betreft een proef die deze zomer is ingegaan met een looptijd van twee jaar. Na afloop van die periode volgt een evaluatie. Picasso heeft inmiddels een aantal klanten dat onder het convenant gaat vallen. Dat betekent dus dat de belastingdienst veel vertrouwen in Picasso heeft? Dat klopt, beamen de directeuren. En dat moeten we ook zo houden. MEER WETEN OF INSCHRIJVEN? KIJK OP OF BEL HAN EVENT

13 Onorthodoxe oplossingen voor snel internet in buitengebied Boer zoekt breedband Prof. Jaap van Till Lector Telecommunicatie & Netwerken, HAN In leegstaande boerderijen kun je kennisintensieve bedrijven vestigen. Jan Fikken Manager Innovatie en Coöperatiezaken, Rabobank Graafschap Noord Snel internet is een voorwaarde voor innovatie. Erik Kwak Projectleider B3N en Consultant bij het lectoraat Telecommunicatie & Netwerken, HAN Een state-of-the-art verbinding van 100 Megabit per seconde. Begin 2009 krijgen de eerste inwoners en bedrijven in het buitengebied van de Gelderse gemeenten Berkelland en Bronckhorst razendsnel internet. De aanpak is bijzonder. Afnemers, verenigd in een coöperatie, worden eigenaar van een glasvezelnetwerk. Bovendien graven boeren en buitenlui zelf sleuven voor de kabel. Bewoners en ondernemers in het Achterhoekse buitengebied zijn verstoken van snel internet. Daarin moet begin volgend jaar verandering komen. Dan start de eerste fase van de aanleg van een glasvezelnetwerk in het gebied langs de provinciale weg Vorden-Ruurlo- Borculo. Breedbandinternet biedt legio voordelen: bedrijfsvoering via internet, zakendoen met een bankmedewerker via een videoverbinding, zorg op afstand, videobewaking van verder weg gelegen stallen, versturen van films, informatie zoeken, contacten onderhouden, telefoon, televisie Het project, B3N geheten, staat onder leiding van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Na de demonstratiefase, waarin ongeveer honderd huishoudens en bedrijven glasvezel krijgen, worden ook andere huishoudens en bedrijven aangesloten in het buitengebied van de gemeenten Berkelland en Bronckhorst. Dan hebben ze een state-of-the-art verbinding van honderd Megabit per seconde per aansluiting. Uploaden én downloaden. Dat is bijzonder, de meeste internetverbindingen zijn asymmetrisch, daar kun je meer data binnenhalen dan versturen. In de toekomst kan het zelfs nóg sneller, vertelt Erik Kwak, één van de projectleiders. Hij deelt deze functie met collega Hans Brons. Beiden zijn verbonden aan het lectoraat Telecommunicatie & Netwerken van de HAN. Kwak: Dit is een ontzettend leuk project met onorthodoxe oplossingen. Mensen verklaarden ons soms voor gek, haha. Maar het kan en de mensen willen het! Innovatie Optische vezelnetwerken in bovengenoemde regio beperken zich nu nog tot de bebouwde kom en bedrij- venterreinen. Voor kabelbedrijven is het commercieel niet interessant om een groot, dunbevolkt gebied van glasvezel te voorzien. De aansluitingen in de bebouwde kom zijn langzamer dan die van B3N, omdat het laatste deel van de verbinding van koperdraad is. Dat vertraagt de informatiestroom. Naast kabel is er ADSL, maar de kwaliteit ervan daalt naarmate de lijn verder van de centrale ligt, dus niet iedereen kan er in dezelfde mate van profiteren. Een andere methode, inbellen via de telefoon, is traag, kost de consument veel geld en gaat verdwijnen. Steeds meer bedrijven zijn afhankelijk van een snelle internetverbinding. Er zijn zelfs bedrijven in het gebied die hebben aangegeven dat ze willen verkassen. Er moest iets gebeuren, zegt Jan Fikken. Hij is als manager Innovatie en Coöperatiezaken bij de Rabobank Graafschap Noord betrokken bij B3N. De Rabobank heeft belang bij het project. Klanten willen bijvoorbeeld internetbankieren en de bank wil graag Rabo-tv beschikbaar stellen aan haar klanten. Ook indirect heeft de bank belang bij de economische ontwikkeling van het gebied. Fikken: Snel internet is een voorwaarde voor innovatie. Positieve reacties Aan de wieg van het project staat de HAN. Jaap van Till, lector Telecommunicatie & Netwerken hoorde via de provincie Gelderland van de witte vlekken in de plannen voor glasvezelnetwerken. Na een gesprek bij de gemeente Bronckhorst voerden HAN-studenten, op verzoek van deze gemeente, een onderzoek uit naar de behoefte aan breedbandinternet in het buitengebied. Dat gebeurde eind 2006, begin Tachtig procent van de ondervraagden had direct interesse in een betere breedbandaansluiting. We kregen heel veel positieve reacties, zegt Van Till. Voor boeren is internet een bedrijfsmiddel. Maar ook oudere bewoners willen graag een aansluiting, omdat daardoor zaken als zorg op afstand mogelijk worden en zij langer thuis kunnen wonen. Voldoende belangstelling is een voorwaarde voor de aanleg van een glasvezelnetwerk. Van Till: Anders betaal je een hele spoorlijn voor twee passagiers, bij wijze van spreken. Zelf graven In 2007 startte een vervolgproject: B3N. Het project wordt gedragen door de provincie Gelderland, de gemeenten Bronckhorst en Berkelland, de Rabobank en de SEO Achterhoek. In eerste instantie onderzochten HAN-studenten wat er nodig is voor een breedbandnetwerk, wat de kosten zijn en wat er technisch en organisatorisch bij komt kijken. Het is een complex traject. En kostbaar, vooral de apparatuur die ervoor moet zorgen dat de data in rap tempo over de lijn flitsen. Ook de graafwerkzaamheden lopen in de papieren. Erik Kwak: Om deze kosten te drukken, laten we de eigenaren van de grond zelf de sleuven voor hun kabel graven, van de weg tot aan hun eigen meterkast. Er is geen vergunning nodig voor het graven op eigen terrein. Bovendien kennen de boeren hun terrein als geen ander. Ze kunnen gebruik maken van trajecten van de riolering die enkele jaren geleden is aangelegd. Op de plek waar de riolering ligt, staan geen bomen en we kunnen beschikken over de digitale tekeningen, vult Van Till aan. Overzichtelijk De deelnemende partijen bekijken gezamenlijk de financiering. De bedoeling is dat het project later dit jaar wordt overgenomen door een coöperatie, die momenteel op poten wordt gezet. Alle deelnemers worden lid van deze coöperatie en worden daarmee mede-eigenaar van het glasvezelnetwerk. Het is kleinschalig, overzichtelijk en de lijnen zijn kort. Dat werkt goed op het platteland. Bovendien kan de coöperatie een hypotheek afsluiten om de aanleg van het netwerk te betalen, vertelt Rabo-man Jan Fikken. De leden van de coöperatie betalen een bedrag aan lidmaatschap, eenmalige aansluitkosten en een maandelijks abonnement. Erik Kwak: Het kost hen geld, maar ze krijgen er veel voor terug, waaronder kwaliteitsverbetering en waardevermeerdering van het huis, minder isolement en de mogelijkheid van moderne bedrijfsvoering. Kennisboerderijen Breedbandinternet biedt ook nieuwe vestigingsmogelijkheden voor bedrijven Te denken valt aan toeleveringsbedrijven of internetwinkels. Van Till: Door schaalvergroting en bedrijfsovernames, komen boerderijen leeg te staan. Daar kun je kennisintensieve bedrijven huisvesten: kennisboerderijen. Of telewerkplekken voor mensen die in de steden werken en niet dagelijks in de file willen staan. Gekozen is om te beginnen met een demonstratiefase, omdat bij de aanleg innovatieve technieken en procedures worden gebruikt, zoals het eigenhandige graafwerk van de boeren. We moeten eerst kijken hoe dat uitpakt, zegt Kwak. Voortbouwend op de resultaten van deze fase, krijgt het hele buitengebied in de gemeente Berkelland en Bronckhorst breedbandaansluitingen en breidt de coöperatie zich uit. Inmiddels hebben ook diverse andere gemeenten en provincies belangstelling getoond voor het project. Wat hier gebeurt, is origineel. Het kan bewoners en bedrijven in buitengebieden elders inspireren iets soortgelijks te doen met hulp van de kennis van de HAN en haar studenten. Een coöperatie is kleinschalig en de lijnen zijn kort. Dat werkt goed op het platteland Mensen verklaarden ons soms voor gek. Maar het kán! 24 25

14 HAN leert studenten en bedrijven zakendoen in China Zai jian en gan bei Ik heb veel geleerd over de hoogte- en dieptepunten van de Chinese Economie Rob van Herwijnen Senior projectmanager bij Oost NV en Chinaman van de gemeente Arnhem Bedrijven kunnen profiteren van studenten met China-ervaring. Fabien Dumont Salesmanager bij Fruitmasters De studenten kunnen de kennis die ze bij ons hebben opgedaan later gebruiken voor andere markten. Steeds meer bedrijven laten hun oog vallen op China, hetzij voor offshoring, hetzij voor export van goederen. Zakendoen met dit enorme landin-opkomst vergt enige kennis en kunde. Vandaar dat de HAN-faculteit Economie en Management studenten de Engelstalige minor Asian Studies biedt. Een ondernemer: Iemand die iets over China weet, heeft een pre. Het zwaartepunt in de wereldeconomie verschuift richting Azië. Vooral China is hot; veel bedrijven overwegen om er zaken te gaan doen. Daar liggen mogelijkheden voor onze studenten. Dat is de reden dat wij zijn begonnen met Asian Studies, ook wel Doing Business in China genoemd. Deze minor is bedoeld als eerste kennismaking met internationaal zakendoen, met het zwaartepunt bij China. Leuk is dat Chinese studenten zich hiervoor eveneens inschrijven. Voor hen is het interessant om te leren hoe wij in het westen tegen hun land en cultuur aankijken, vertelt Arno Teunissen. De HAN-docent is één van de initiatiefnemers van Asian Studies, dat in januari 2007 voor het eerst werd gegeven. Opdracht Talitha Mehlbaum, vierdejaars Commerciële Economie, volgde de minor in de eerste helft van Ik heb veel geleerd over de hoogte- en dieptepunten van de Chinese Economie, over zaken doen en over omgaan met Piet Verbiesen: Een gat de juridische markt. Chinezen. Tijdens Chinese les behandelden we elemen- Arno Teunissen Docent Economie aan de faculteit Economie en Management Er bestaan vrij veel gevoeligheden. Talitha Mehlbaum Vierdejaars Commerciële Economie De minor staat goed op je CV. taire dingen als tellen en dag zeggen: Zai jian (uitgesproken als tsaijdjen). En proost: gan bei. Business gaat in China gepaard met copieuze maaltijden en veel drank. Zodra het woord gan bei klinkt, dient de borrel in één teug in het keelgat te verdwijnen. Handig om te weten. Een belangrijk onderdeel van de minor is de opdracht die studenten moeten uitvoeren bij een bedrijf. Daarvoor doen ze zelf de acquisitie. Talitha Mehlbaum onderzocht met een groepje de mogelijkheden voor uitbesteding van tandtechnisch werk in China. Net op dat moment kwam een Belgisch Kamerlid met de onheilstijding dat Chinese kronen giftige stoffen bevatten. Dus onze opdrachtgever, een tandtechnisch laboratorium, besloot om voorlopig niet met China in zee te gaan. Wij hebben onder meer gekeken naar de mogelijkheden voor controle en wat je kunt doen om de kwaliteit te bewaken. Zo n opdracht is heel goed en leerzaam omdat je bezig bent voor een bestaand bedrijf. Ik ben internationaal gefocust. Dankzij Asian Studies wil ik meer met China gaan doen. De minor staat bovendien goed op je CV. Fruit Ook Fruitmasters BV in Geldermalsen had minorstudenten in huis gehaald voor een onderzoek. De komende jaren neemt in China de vraag naar fruit enorm toe. Maar hoe bereik je nu die markt? Fabien Dumont, salesmanager bij Fruitmasters: De HAN-studenten hebben onder meer onderzocht welke producten er al in China op de markt zijn, wie onze concurrenten zijn, wat de prijzen zijn, welke procedures je moet volgen bij export en hoe je deze doorloopt. Dumont is zelf tweeënhalf jaar bezig met verkenning van de Chinese fruitmarkt. Hij was al overtuigd van de mogelijkheden. Dankzij het onderzoek en de presentatie van de studenten over de te volgen guideline, is er meer draagvlak binnen Fruitmasters voor plannen richting China en zijn meer mensen gaan beseffen dat daar een groeimarkt ligt. Ik denk dat het zowel voor ons als voor de studenten goed was. De studenten kunnen de kennis die ze bij ons hebben opgedaan later gebruiken voor andere markten met dezelfde soort distributiekanalen. Profiteren Bij het opbouwen van het regionale bedrijvennetwerk waar studenten terechtkunnen voor hun opdracht, heeft de HAN hulp gekregen van Rob van Herwijnen. Hij is senior projectmanager Foreign Investments bij Oost NV en is bij de gemeente Arnhem verantwoordelijk voor de economische contacten met China. Een keer per jaar ga ik met mensen uit het midden- en kleinbedrijf naar China. De belangstelling voor dat land groeit nog steeds. Bedrijven maken een rekensommetje: de lonen hier stijgen, de kwaliteit van Chinese producten neemt toe. Er zijn veel combinaties mogelijk met activiteiten in China. Ik vind het een goede zaak dat de HAN Asian Studies aanbiedt. Studenten kunnen bedrijven die iets met China willen, helpen met onderzoek. Bedrijven kunnen profiteren van studenten met China-ervaring. Van Herwijnen helpt de HAN ook met het leggen van contacten in China, zoals met de universiteit van Wuhan, die de huidige groep minorstudenten in november bezoekt. Want bij Asian Studies hoort een tiendaagse studiereis naar China met uitstapjes naar bedrijven en universiteiten. Arno Teunissen: Ze kunnen dan echt méémaken hoe het daar is en het geleerde in de praktijk brengen. Meezingen Tijdens de lessen wordt veel aandacht besteed aan omgang met Chinezen. Zakendoen in China betekent: vertrouwen winnen, relaties opbouwen. En zonodig meezingen met karaoke. Arno Teunissen vertelt: Er bestaan vrij veel gevoeligheden. Uitwisselen van visitekaartjes gaat in China bijvoorbeeld gepaard met een hele ceremonie. Je dient het kaartje met twee handen aan te pakken en uitgebreid te bewonderen. Daarna leg je het naast je op tafel. Het is voor een Chinees uiterst beledigend wanneer je zo n kaartje direct achteloos in je binnenzak steekt. De Chinese samenleving is vrij hiërarchisch, wat onder meer terugkomt in de tafelschikking. Kenners zien in één oogopslag wie aan tafel belangrijk is. Naast cultuur speelt politiek een rol. Chinezen opereren niet vanuit zichzelf, maar vanuit een heel netwerk. De overheid is bijvoorbeeld een van al die partijen die meezingen op de achtergrond. Daarom opereert een Chinese zakenpartner indirect, hij houdt altijd een slag om de arm en gaat niet, zoals wij gewend zijn, recht op het doel af. Hij zegt ook nooit nee. Als westerling moet je op een beleefde manier duidelijk maken wat je wilt. Anders blijf je om de hete brij heen draaien, zegt Teunissen. Chinabalie Dankzij de minor groeit de China-expertise binnen de HAN. Dat geldt ook voor het netwerk. Er zijn steeds meer contacten met regionale bedrijven die hun pijlen op China richten en ook in China groeit het aantal HANrelaties met bedrijven en universiteiten. Arno Teunissen: We zijn nu bezig met een scenario voor een Chinabalie. We willen peilen bij het regionale bedrijfsleven of er behoefte is aan ondersteuning. Uiteindelijk kunnen steeds meer mensen van de door ons opgebouwde kennis profiteren. Minor Een minor is een keuzeprogramma van een half jaar, bedoeld voor derde en vierdejaars hbo-studenten die daar fulltime mee aan de slag gaan. Asian Studies is onderverdeeld in vier onderdelen. Chinese Economy behandelt de Chinese economie en zakelijke omgeving met de focus op de verbanden tussen China en de wereldeconomie. Studenten krijgen achtergrondinformatie over marketing en logistiek, ontwikkelen vaardigheden op het gebied van (Aziatische) marktanalyse en leren meer over financiering van projecten. Logistics & Marketing gaat dieper in op logistiek, distributie, transport, marketing en sales. Het onderdeel Personal Leadership & Cultural Awareness biedt onder meer Chinese cultuur, historie en een taaltraining. Tijdens de minor voeren de studenten een projectopdracht uit, het vierde onderdeel: Integrated assignment or Project

15 Multidisciplinaire HAN-projecten The sky is not the limit Scholieren kijken live naar hemellichamen via telescoop Radboud Multidisciplinaire projecten blijken een succes Het Smart Business Center is binnen de HAN bij uitstek de toegangspoort voor multidisciplinaire opdrachten, aldus communicatiedeskundige Elroy Cocheret de la Morinière. Het is een netwerk van regionale ondernemers en HAN-lectoren dat toegang biedt tot kennis. Bijvoorbeeld, wie een BV wil opzetten heeft te maken met economie, financiën, techniek en communicatie. Recentelijk zijn zo verschillende projecten opgepakt of afgerond. Hier een paar voorbeelden: Gerard Berendsen, Lector Total Quality Management in Organisatienetwerken, onderzoekt hoe speelterreinen kunnen bijdragen aan de bestrijding van obesitas. Het vergt samenwerking met de Branchevereniging Spelen en betrokkenheid van technici (voor de realisatie van apparaten die zo werken dat je je hele lijf aan het werk moet zetten), gezondheidstechnici, economen en communicatiedeskundigen en producenten. De laatsten omdat het geheel rendabel moet zijn en in de markt moet worden gezet. De TomTom-rollator. (Zie HANBlad nr. 9.) De officiële naam is SeNa, van senior-navigation. Het is een inpandig werkende routenavigator, gemonteerd op een rollator. Hij wijst ouderen met oriëntatieproblemen de weg naar bijvoorbeeld hun woning of de huisarts. Behalve ICT leverde de HAN hierbij deskundigheid over de factor gebruiksgemak via de inzet van studenten Gezondheidszorgtechniek, en over het simplificeren van plattegronden, via studenten Bouwkunde. DOSIT (Duurzaam Ondernemen door Selectie van Innovatieve Technologie, zie HANBlad nr 6.) heet de methode waarmee een bedrijf kan checken of het duurzaam is, en waarmee het zijn ambitie kan vertalen in een strategie. De methode combineert het belang van duurzaamheid met dat van winstgevendheid op de middellange termijn. Het lectoraat Total Quality Management in Organisatienetwerken werkte samen met Technische Bedrijfskunde, Bedrijfseconomie, Commerciële Economie, TNO en tien bedrijven. Thuiszorginstellingen, verpleeg- en verzorgingshuizen hanteren tegenwoordig graag het Health Technology Assessment van de HAN. Het is een analyse-instrument waarmee kan worden doorgerekend wat het effect is van een bepaalde maatregel of innovatie in de zorg. Draagt de verandering bij aan het welzijn en het gezondheidsniveau van de cliënt? Aan de werkomstandigheden en de productiviteit van de medewerker? Levert het een positieve dan wel negatieve bijdrage aan de financiële huishouding? Ook hier een samenwerking tussen verschillende HAN-lectoraten vanuit de faculteiten Techniek, Gezondheid Gedrag en Maatschappij en Economie en Management. Elroy Cocheret de la Morinière Communicatiedeskundige De hoofddoelgroep bestaat uit kinderen. Je moet die bij de hand nemen. Op de keper beschouwd zijn haast alle externe opdrachten van de HAN tegenwoordig multidisciplinair van aard. Te breed voor slechts één faculteit. De HAN pakt de handschoen op en haar klanten kunnen daarom uitstekend met brede interfacultaire opdrachten bij haar terecht. Bijvoorbeeld, het succesvolle project in opdracht van de Radboud Universiteit Nijmegen: Livestars. Da s nou typisch iets voor de HAN, dacht Elroy Cocheret de la Morinière toen Paul Groot, hoogleraar Sterrenkunde aan de Radboud Universiteit, tijdens een lunch opperde dat zijn vak eigenlijk via een website toegankelijk moest worden voor het grotere publiek. Hij kaartte het idee aan binnen de HAN met als resultaat dat op 1 januari de start van het Jaar van de Sterrenkunde - het project Livestars de lucht in gaat. Je mag wel zeggen: een geweldige timing. En ook een mooi voorbeeld van een multidisciplinaire vraag die door verschillende partijen binnen de HAN is opgepakt. Drie HAN-faculteiten verlenen hun medewerking: Techniek (met Informatica), Educatie (Lerarenopleiding) en de faculteit Economie en Management (de opleiding Communicatie). Cocheret de la Morinière (zijn voorouders waren Hugenoten) is zelfstandig communicatiedeskundige van beroep. Hij ziet het project tevens als een wake-upcall voor HAN-medewerkers om zich te realiseren dat zij ook complexe, interfacultaire opdrachten kunnen uitwerken voor de externe markt. De HAN is prima in staat om dat soort opdrachten uit te voeren. Het Smart Business Center is daarvoor het aangewezen loket (zie kadertekst). Warm maken Livestars wil de interesse voor bètawetenschappen bevorderen en het bredere publiek bij techniek betrekken. Het project wil mensen warm maken voor natuurkunde, en dan speciaal de sterrenkunde. In de toekomst zal waarschijnlijk het Platform Bèta-Techniek erbij worden betrokken. De Radboud hoopt dat dit project leidt tot een toenemende instroom van studenten Sterrenkunde. Cocheret wijst ook op de maatschappelijke taak van kennisinstellingen om hun kennis breed beschikbaar te maken. Het project koppelt een sterrenkijker van de Radboud aan twee websites. De eerste is voor kinderen en de tweede voor vwo+. De leerlingen kunnen live kijken naar hemellichamen die ze zelf uitkiezen. Dat live moet je volgens Cocheret wel wat relativeren; het is wel live, maar er beweegt niet zo vreselijk veel op bijvoorbeeld Betelgeuze of andere sterren; geen mens die daar de samba danst. Toch is sterrenkijken spannend, zeker als je het koppelt aan allerlei educatieve informatie over de sterrenhemel in ruimere zin: van serieuze informatie, tot aliens en weerwolven. Drie faculteiten Heel plezierig vindt hij de samenwerking tussen de faculteiten. Techniek maakte de twee websites met hun functionaliteiten; Educatie gaf daar de inhoudelijke invulling aan met lespakketten. Kindvriendelijke teksten over bijvoorbeeld sterrenstelsels, testjes, proeven en experimenten en de wetenschappelijke opzet daarvan. Belangrijk ook: het aantal hemellichamen is duizelingwekkend; waar moet je beginnen? Belangstellenden moeten een introductie krijgen en een leidraad bij hun zoekopdrachten, anders zien ze door de driehonderd miljard bomen het bos niet meer. Ook daar helpt Educatie bij. De faculteit Communicatie (IB&C Institute for International Business and Communication) zette tenslotte een communicatieplan op voor de doelgroepen. Daartoe onderzochten ze eerst òf kinderen wel in het internet waren geïnteresseerd, en zo ja in wat dan. Wat vinden ze interessant aan sterrenstelsels en planeten? De studenten hielden brainstormsessies in scholen en met kinderen en vwo-scholieren. Eerste schapen Momenteel hebben de scholen die meededen aan dat eerste onderzoek door communicatie- en pabo-studenten ook belangstelling getoond om hun leerlingen van Livestars gebruik te laten maken; de eerste schapen zijn daarmee over de dam. Cocheret merkt dat leraren het initiatief verwelkomen; ze willen en moeten meer aandacht schenken aan techniek, maar tegelijk is er maar heel weinig aanvullend materiaal voorhanden. Livestars biedt daarvoor kant-en-klare lessenpakketten. Belangrijk zijn daarom de educatieve materialen, handleidingen, de inleiding in de databank, het thuis- en beeldmateriaal met uitleg. Handig zijn ook de hulppoppetjes : het meisje Sterre en het jongetje Orion, vergelijkbaar met de office assistant van Windows. Cocheret: De hoofddoelgroep bestaat uit kinderen. Je moet die bij de hand nemen. De lancering (per 1 januari 2009) van de websites van Livestars is te volgen op Bedrijven en instellingen met brede opdrachten kunnen uitstekend bij de HAN terecht 28 29

16 Lectoraten DOORLEREN? Ook dat kan bij de HAN! Start naast uw baan een (post)hbo cursus of opleiding op het gebied van economie en management en leer door! In aanvraag zijn: Innovatie van de zorg voor verstandelijk gehandicapten; lector Petri Embregts; HRM; lector Robert Verburg; Networked Applications; lector René Bakker; Werkzame Factoren in de Zorg voor Jeugd; lector Huub Pijnenburg; Mens, Computer, Interactie; lector Dick Lenior; Levensloopbegeleiding bij Autisme; lector Jan Pieter Teunisse. Goedgekeurd is de aanvraag van het lectoraat ZorgGericht Bouwen, van de lectoren Tom Vroom en Jarno Nilesen. Het lectoraat Zorgmanagement, van Rijk van Kooij heeft een nieuwe naam: Management in zorg en dienstverlening. Wat is uw nieuws? Voor u ligt het HAN-blad. Het valt bij adressen in de bus waaronder heel veel innovatieve bedrijven in het midden- en kleinbedrijf. Het blad wil zo fungeren als communicatiekanaal tussen de HAN, bedrijven en hun ruimere omgeving. Het is inmiddels uitgegroeid tot een platform waar resultaten van interactie tussen de hogeschool en haar omgeving voor het voetlicht worden gebracht. Het HAN-blad streeft naar artikelen over actuele, maatschappelijk relevante, concrete actie van concrete mensen met concreet resultaat. De samenwerking tussen de HAN en haar externe relaties staat daarbij voorop. Het kan voor u als vehikel dienen voor uw ideeën en voor de realisering van uw wensen. Wij nodigen u uit om voorbeelden van zo n interactie, een idee of een ander interessant onderwerp via het HAN-blad in de schijnwerpers te zetten. Wij ontvangen uw suggestie graag. Dan is uw nieuws ook ons nieuws. Als voornaamste criterium voor opname in het blad geldt, voortvloeiend uit het bovenstaande, dat onderwerpen niet moeten verkeren in de fasen van overleg, planning, beleid of onderzoeksopzet, hoe mooi dat allemaal soms ook moge zijn. Het magazine presenteert expliciet niet wat de HAN zich voorneemt te gaan doen, maar wat onze mensen hebben gedaan. Resultaten. Het bestek van dit magazine biedt geen ruimte voor een compleet overzicht daarvan, u ziet hier slechts het topje van de ijsberg. Maar daaronder gaan allerlei kennisnetwerken schuil. Het streven van de HAN is om samen met u kennis toepasbaar te maken en zo waarde te scheppen voor onze omgeving. Daarom zou het zeer welkom zijn als u op die kennisnetwerken zou willen inhaken. Contactgegevens vindt u in dit blad. Overigens neemt het HAN-blad ook met plezier uw advertentie op. hanblad@han.nl Azië specialist geeft HAN/NRC lezing 2008 Kishore Mahbubani, momenteel een van s werelds meest gevraagde sprekers over de opkomst van Azië, geeft op 8 december in De Vereeniging in Nijmegen de vierde jaarlijkse HAN/NRC lezing. Mahbubani is hoogleraar Openbaar Bestuur aan en decaan van de Lee Kuan Yew School of Public Policy aan de universiteit van Singapore. Het meest bekend is Kishore Mahbubani als auteur van spraakmakende boeken over globalisering en de economische en politieke opkomst van de Aziatische landen. In zijn nieuwe bestseller The New Asian Hemisphere is hij daar heel duidelijk over: in 2050 zijn China, India en Japan de drie economische wereldmachten. Weerstand bieden zal desastreus uitpakken voor het Westen. Macht delen is de beste optie. De geschiedenis leert echter dat macht delen niet zonder slag of stoot gaat. Kishore Mahbubani stelt dat wij uit onze comfort zone moeten stappen om de onstuitbare opkomst van Azië te kunnen snappen. De vierde HAN/NRC lezing, De eeuw van Azië door Kishore Mahbubani, vindt plaats in de grote zaal van De Vereeniging in Nijmegen, aanvang 20:00 uur. Voor meer informatie en het reserveren van kaarten: Kijk voor meer informatie op de site. Het HAN-blad is een magazine van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen bedoeld voor vernieuwende bedrijven, not for profit organisaties en het regionale grootbedrijf. Het magazine verschijnt drie keer per jaar. COLOFON Realisatie: HAN Marketing, Communicatie en Voorlichting Redactie: Martin van Zaalen, Frank Höppener en Marina Beckers, redactie-assistente (024) hanblad@han.nl Medewerkers: Hans van Eerden, Claudia Fitsch, Han Geurts, Lucy Holl, José Velzeboer Fotografie: Ralph Schmitz, Coos Dam, Megastock Vormgeving en productie: Communicerende Ontwerpers, Ubbergen Druk : Thieme MediaCenter, Nijmegen Advertenties, abonnementen en adreswijzigingen: Marina Beckers, (024) hanblad@han.nl 30 31

17