BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Plan van Aanpak Houten Mentaal Vitaal

Transcriptie

1 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Plan van Aanpak Houten Mentaal Vitaal

2 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Eenzaamheid / Depressie / Mentaal Vitaal 4 3. Probleemanalyse / Risicogroepen in Houten 7 4. Doel / doelstellingen Doelgroep Effectief beleid op depressie, eenzaamheid en mentaal welbevinden Activiteiten Organisatie Communicatie Financiën 22 Bijlagen 1: Ontstaan van depressie 24 2: Demografische analyse Houten 25 3: Epidemiologische analyse Houten 27 4: Schatting van de vraag naar Psychosociale zorg in Houten 31 5: Risicofactoren / beschermende factoren eenzaamheid en depressie 33 6: Lopende activiteiten en projecten in Houten 35 7: Doelgroepen eenzaamheid / sociaal isolement (Movisie) 38 2

3 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Inleiding In december 2009 is de kadernota verleiden tot gezond gedrag vastgesteld door de gemeenteraad van Houten. In deze nota wordt op basis van de gezondheidssituatie van de inwoners van Houten, de gezondheidsrapportages van de GGD en landelijke geprioriteerde thema s, gekozen voor de inzet op een aantal thema s. Een van deze thema s is: psychosociale problemen. Dit thema is uitgewerkt in twee beleidsspeerpunten: 1. Tegengaan eenzaamheid 2. Tegengaan depressie en angstklachten bij senioren en volwassenen. Gebleken is dat depressieve klachten, angststoornissen en eenzaamheid een relatie met elkaar hebben en voor veel mensen een enorme aanslag zijn op hun dagelijks (sociaal) functioneren. Angst, depressie en eenzaamheid zijn allemaal aspecten die het meedoen aan de maatschappij en zelfstandig wonen en werken in de weg staan. Dit staat haaks op de doelstelling van de WMO: iedereen doet maatschappelijk en sociaal mee. Niet alleen ouderen, maar ook overige volwassenen geven aan zich vaker (ernstig) eenzaam te voelen. Daarbij is er vaker sprake van sociale eenzaamheid (het beschikken over een beperkt aantal contacten) dan van emotionele eenzaamheid (het missen van iemand met wie je een hechte en diepe band hebt, vaak een levenspartner). De preventie van eenzaamheid en depressie worden in de integrale aanpak Houten Mentaal Vitaal gecombineerd. Er is een overeenkomst in risicofactoren bij eenzaamheid en depressie. Daarnaast komt depressie vaker voor bij mensen die eenzaam zijn en eenzaamheid vaker bij mensen die depressief zijn. Het biedt kansen voor het breder aanbieden van interventies die gericht zijn op het veranderen van denken en gedrag. Vroegsignalering, een integrale aanpak vanuit publieke- en eerstelijnsgezondheidszorg en het versterken van persoonlijke competenties zijn voor beide thema s van belang. 3

4 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Eenzaamheid / depressie / mentaal vitaal Wat is eenzaamheid? In de literatuur over eenzaamheid zijn veel verschillende definities van het begrip eenzaamheid in omloop (T. Fokkema en T.G. van Tilburg, 2006). Deze bevatten drie gemeenschappelijke elementen: eenzaamheid treedt op als er een verschil bestaat tussen de relaties zoals men die heeft en de relaties zoals men die zich wenst pas als dit verschil als negatief wordt ervaren is er sprake van eenzaamheid eenzaamheid wordt sterker wanneer deze niet binnen een redelijke termijn kan worden opgelost. Onderzoeker De Jong-Gierveld (1999) definieert eenzaamheid als: een onplezierig en ontoelaatbaar ervaren verschil tussen het feitelijke en gewenste sociale netwerk en het gevoel bij de betrokkene dat hij/zij zich niet in staat acht om de gewenste relaties binnen redelijke termijn te vervullen. Anja Machielse (2003) werkzaam bij het LESI (landelijk expertisecentrum sociale interventie) onderscheidt naar de mate van sociale contacten/het sociale netwerk dat iemand heeft verschillende groepen (zie figuur 1). Figuur 1:Sociale contacten in Nederland (Machielse) Het grootste deel van de Nederlanders (64%) is weerbaar. Deze groep ervaart het sociale netwerk wat zij hebben als toereikend en zijn hier tevreden mee. 22% van de Nederlanders hebben het gevoel dat de aanwezige contacten niet aan hun behoefte voldoen. Zij voelen zich eenzaam. Hier spelen twee dimensies een rol: 1. sociale eenzaamheid: een gemis aan gezelschap 2. emotionele eenzaamheid: een gemis aan emotionele steun. 8% van de Nederlanders is contactarm. Dit betekent dat iemand slechts enkele betekenisvolle contacten heeft; maar die contacten voldoen wel aan zijn/haar behoefte. Deze mensen zijn kwetsbaar als iemand wegvalt uit hun netwerk of als de competenties om nieuwe contacten aan te gaan gering zijn. 6% van de Nederlanders is sociaal geïsoleerd. Dit betekent dat iemand weinig of geen betekenisvolle contacten heeft en zich daar eenzaam en ongelukkig door voelt. Twee aspecten spelen hierin mee: 4

5 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal de omvang van het netwerk (objectief) 2. gevoelens van eenzaamheid (subjectief). Per leeftijdscategorie is vervolgens een onderscheid gemaakt in hoeverre bovenstaande beschreven groepen voorkomen (zie figuur 2). Figuur 2: Sociale netwerken van ouderen (Machielse). Wat is een depressie? In het algemeen wordt gesproken van een depressie wanneer iemand: - Langer dan twee weken ongewoon somber is en/of nergens meer plezier in heeft. - Daarnaast een aantal klachten heeft als slaapstoornissen, verminderde eetlust, weinig energie, vermoeidheid, concentratieproblemen, besluiteloosheid, traagheid, lichamelijke onrust, schuldgevoelens, gedachte over de dood of zelfdoding. - De klachten het dagelijks functioneren verstoren en er sprake is van psychisch lijden. Om vast te kunnen stellen van welke psychische stoornis sprake kan zijn, maken hulpverleners gebruik van de DSM IV (Diagnostical Statiscal Manual - IV). DSM IV is een handboek waarin gedetailleerd staat beschreven welke verschijnselen zich voordoen bij welke aandoening. Volgens de DSM IV zijn de twee belangrijkste kenmerken van een depressie: - een sombere depressieve stemming, leegheid - het verlies van interesse en plezier, niet meer blij kunnen zijn. Niet alle depressies zijn hetzelfde. Ze kunnen variëren van mild tot zwaar. Bij iemand met een milde depressie zijn hooguit enkele depressieve verschijnselen aanwezig. Bij iemand met een zware depressie zijn vrijwel alle beschreven klachten aanwezig. De last die iemand van de depressie heeft hangt samen met de mate waarop de verschijnselen op de voorgrond treden en het dagelijks functioneren verstoren. Depressies hebben niet één duidelijke oorzaak, maar ontstaan door een combinatie van biologische, sociale, en psychische factoren. We noemen dit het bio-psycho-sociale model (zie bijlage 1). Gevolgen eenzaamheid en depressie Eenzaamheid en depressie kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Allereerst kan het persoonlijk lijden veroorzaken. Ouderen en volwassenen die zich eenzaam voelen of 5

6 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal depressief zijn, zijn het meest gevoelig voor zelfverwaarlozing, overmatig alcohol- of medicijngebruik, psychosomatische klachten of suïcide. Isolement verhoogt de kans op problemen bij ouderen en volwassenen. Vanwege een beperkt sociaal netwerk krijgen ze weinig informele hulp en dat maakt hen extra kwetsbaar. Want vaak zijn het juist de directe naasten van ouderen, hun kinderen, partner of buren, die problemen signaleren en hulp inschakelen. Gevoelens van eenzaamheid horen vaak bij het proces van ouder worden. Voorkomen of uitbannen kan niet, ze kunnen wel worden verminderd of verzacht. Door mensen te helpen hun netwerk uit te breiden, door hen te activeren, door hen te helpen hun verwachtingen bij te stellen of door hen bij te staan in hun verwerkingsprocessen. Een depressie is een ziekte. Hoe eerder een depressie gesignaleerd wordt door de betrokkene zelf of zijn omgeving des te beter deze ziekte behandeld kan worden. Mentaal welbevinden / zingeving Zoals mensen een fysieke conditie hebben die hen in staat stelt om beter te werken en op een hoger niveau te sporten, zo hebben mensen ook een mentaal vermogen. Mentaal vermogen heeft betrekking op emotionele, cognitieve en sociale vaardigheden. Het stelt mensen in staat om hun eigen talent en potentieel te ontwikkelen, om productief en creatief te zijn en om positieve relaties op te bouwen. Mentaal vermogen heeft vier componenten: Cognitief: leervermogen, waarmee mensen zich kunnen ontplooien tot nieuwsgierige, lerende en verstandige mensen. Emotioneel: veerkracht, waarmee mensen problemen onder ogen kunnen zien zonder erg van slag te raken, deze problemen kunnen oplossen, en daarvan emotioneel sterker worden. Sociaal: sociale vaardigheden, waarmee mensen op een betrokken manier relaties kunnen initiëren, daarin groeien en de relaties kunnen behouden. Gedragsmatig: handelingsbekwaamheid (agency), waarmee mensen op een zelfstandige manier in het leven kunnen staan en hun leven actief vorm kunnen geven. Mentaal vermogen is te beschouwen als de tegenhanger van een goede fysieke conditie. Het voelt goed, kan verbeterd worden, en is een belangrijke voorwaarde voor ontplooiing. Welbevinden is een onderdeel van een goede geestelijke gezondheid. Een goede geestelijke gezondheid stelt mensen in staat om een zinvol, productief en betrokken leven te leiden. Ontwikkeling van het mentaal vermogen vergroot het gevoel van welbevinden en daarmee de geestelijke gezondheid. Mensen met een goed ontwikkeld mentaal vermogen hebben een kleiner risico op het krijgen van psychische klachten en stoornissen. Mentaal vermogen levert zo een preventief effect op. Ook bij een al bestaande ziekte is de prognose doorgaans beter bij mensen die nog een zeker niveau van geestelijk welbevinden ervaren. Mentaal vermogen heeft daarmee ook een curatief effect. Bij ouderen is mentaal vermogen te beschouwen als een capaciteit om succesvol ouder te worden. Bij succesvol ouder worden gaat het niet alleen om de afwezigheid van ziekten en beperkingen, maar ook om het behoud van een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Daarvoor is het nodig te zoeken naar (nieuwe) vormen van zingeving, te werken aan maatschappelijke participatie, te genieten van het leven en geluk te delen met anderen. Mentaal Vitaal.nl Mentaal Vitaal geeft mensen de mogelijkheid om mentaal fit te blijven, hun weerbaarheid te vergroten. Daarnaast wil Mentaal Vitaal voorkomen dat mensen depressief worden. Voorkomen is beter dan genezen. Vroegtijdig aanpakken met de juiste hulpmiddelen is het beste medicijn. Als mensen goed in hun vel zitten en een gezonde leefstijl hebben, zijn zij minder vatbaar voor negatieve invloeden op hun leven. Dan worden ze minder snel depressief, angstig of verslaafd aan alcohol. Mensen die mentaal sterk zijn hebben een beter leven dan mensen die niet de kracht 6

7 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal hebben om weerstand te bieden. Mentaal Vitaal wil die weerbaarheid versterken. De samenleving heeft ook baat bij mentaal sterke mensen. Er is minder ziekteverzuim, er zijn minder zorgkosten, en er is minder verlies van arbeidsproductiviteit. 7

8 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Probleemanalyse / Risicogroepen in Houten Om een integrale aanpak eenzaamheid / depressie in Houten te kunnen realiseren is het van belang om eerst gegevens te verzamelen over hoe vaak eenzaamheid en depressie en hiermee samenhangende factoren voorkomen in Houten. Om deze analyse uit te voeren is gebruik gemaakt van verschillende gegevensbronnen waaronder: - Volwassenen en seniorenmonitor van GGD Midden-Nederland - Risicoprofielen depressie van het Trimbos instituut - Statistische gegevens van het CBS - Gegevens uit de VAAM (Vraag Aanbod Analyse Monitor). Quick scan demografie Om de beschikbare middelen zo doeltreffend mogelijk te kunnen inzetten, is het allereerst nodig om een goed beeld te krijgen van de specifieke lokale problemen. Uit onderzoek zijn verschillende risicofactoren voor depressie en eenzaamheid naar voren gekomen. Voor de inzet van gerichte preventieve interventies is het nodig om inzichtelijk te maken welke ouderen en volwassenen het meest kwetsbaar zijn en waar zij zich bevinden. Er wonen mensen tussen de jaar oud in de gemeente Houten. Dit is 62,6% van het aantal inwoners. Er wonen 4440 mensen van 65 jaar en ouder in de gemeente Houten. Dit is 9,3% van het aantal inwoners. 24% van de inwoners van Houten voert een eenpersoonshuishouden. 5% van de inwoners van Houten leeft gescheiden. 3% van de inwoners van Houten is verweduwd. 13% van de inwoners van Houten is van allochtone afkomst (voor meer informatie zie bijlage 2). Op basis van demografische gegevens op wijkniveau blijkt dat in het centrum van Houten relatief veel mensen wonen die verweduwd of gescheiden zijn of een eenpersoonshuishouden hebben. Ook wonen in deze wijk meer vrouwen en 65+ ers. Dit zijn een aantal bekende risicofactoren voor eenzaamheid /depressie (voor meer informatie zie bijlage 2). Risicoprofielen Behalve inzicht in algemeen demografische kenmerken is het voor de keuzes binnen een gerichte preventieve aanpak van belang om te weten in welke mate eenzaamheid en depressieve klachten en relevante risicofactoren voorkomen bij ouderen en volwassenen in de gemeente Houten. Bekende risicofactoren voor eenzaamheid / depressie bij volwassenen en ouderen zijn: In de gemeente Houten is 62% van de bevolking in de leeftijd van 20 tot 65 jaar. Bekende risicofactoren / risicogroepen voor eenzaamheid / depressie bij volwassenen Geslacht - Mannen - Vrouwen Volwassenen 31% (n=14507) 31% (n=14708) Laag opleidingsniveau 20% Depressieve klachten/angststoornissen - Matig risico 28% - Hoog risico 2% Longziekten (COPD) 6% Ooit te maken gehad met huiselijk geweld 6% Soort geweld: - Psychisch/emotioneel geweld 4,5% - Lichamelijk geweld 3,5% Weinig persoonlijke competenties 16% 8

9 BIJ Plan van aanpak Houten Mentaal Vitaal Eenzaamheid - Matig eenzaam - Ernstig eenzaam 31% 3% Toenemende vergrijzing In de gemeente Houten wonen nu nog relatief weinig senioren (9,5%), vergeleken met de regio Midden-Nederland (15%) en landelijk (15%). De levensverwachting van de bewoners in Houten (82,4 jaar) is hoger dan landelijk (80,1 jaar) en neemt net als elders nog steeds toe. Een toenemende vergrijzing van de bevolking is het gevolg. In de komende 20 jaar zal het aantal 65-plussers in de gemeente Houten meer dan verdrievoudigen (2030:25,5%). Door de vergrijzing gaat ook het aantal mensen dat lijdt aan dementie toenemen. Uit prognoses van Primos komt naar voren dat in de gemeente Houten het aantal mensen dat lijdt aan dementie gaat toenemen van ongeveer 324 in 2006 naar 721 in In de gemeente Houten is 9% van de bevolking 65 jaar en ouder Bekende risicofactoren / risicogroepen voor eenzaamheid / depressie bij ouderen Geslacht - Mannen - Vrouwen Senioren 4,1% (n=1943) 5,4% (n=2560) Laag opleidingsniveau 75% Psychische gezondheid - Depressieve klachten 22% - Angststoornissen 14% Longziekten (COPD) 14% Weinig persoonlijke competenties 21% Eenzaamheid - Matig eenzaam - Ernstig eenzaam Soort eenzaamheid - Sociale eenzaamheid - Emotionele eenzaamheid Mantelzorg - Geeft mantelzorg - Krijgt mantelzorg 32% 7% 25% 17% 11% 12% Lichamelijke beperkingen 33% Gebruik slaap- en kalmerende middelen 23% 9

10 Schatting vraag naar psychosociale zorg Om inzicht in de verwachte vraag naar eerstelijnsgezondheidszorg te verwerven, is de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) ontwikkeld. Zie De VAAM analyseert de verwachte vraag naar eerstelijnsgezondheidszorg in een te selecteren gemeente, wijk of buurt. Het resultaat is gebaseerd op de bevolkingssamenstelling van de gemeente, wijk of buurt. De VAAM biedt een aanvulling op de informatie over psychosociale problemen (niet specifiek over depressie) uit de hiervoor genoemde bronnen. VAAM geeft inzicht in: - de vraag naar zorg voor specifieke aandoeningen als chronische ziektes en psychosociale problemen; - de vraag naar zorg van specifieke voorzieningen als huisartsenzorg, farmaceutische zorg, fysiotherapeutische zorg en eerstelijns GGZ; - demografische achtergrondstatistieken van de gekozen gemeente, wijk of Buurt (voor meer informatie zie bijlage 4). Keuze voor bepaalde interventies met behulp van probleemanalyse Met behulp van de quick scan demografie en de risicoprofielen kan in de gemeente Houten gericht gekozen worden voor bepaalde preventieve interventies. 10

11 4. Doel Uit de gegevens van de seniorenmonitor 2006 blijkt dat 39% van de senioren (65+) eenzaam is. 22% van de senioren heeft depressieve klachten. Uit de gegevens van de volwassenenmonitor 2008 blijkt dat 34% van de volwassenen (20 65 jaar) eenzaam is. 30% van de volwassenen in Houten heeft een risico op depressieve klachten. Deze gegevens kunnen als ijkpunt worden gebruikt. De gegevens voor de volgende volwassenen en seniorenmonitor worden in het najaar van 2012 verzameld. De resultaten zijn dan in 2013 bekend. De daaropvolgende monitor zal plaatsvinden in De gegevens uit de monitor kunnen gebruikt worden om na te gaan of er sprake is van een afname van het aantal mensen dat eenzaam of depressief is. De gemeente Houten heeft als ambitie voor 2016 het streven naar een lichte daling van het aantal volwassenen en senioren die eenzaam zijn en / of depressieve klachten hebben. Hoofddoel in Houten (lange termijn): Toename van de volksgezondheid door het terugdringen van eenzaamheid en depressie bij volwassenen en senioren (en de sociale en maatschappelijke gevolgen ervan). Doel (middellange termijn): In de periode (looptijd nota LGB) is het percentage volwassenen en senioren die eenzaam of depressief zijn niet toegenomen. Het doel wordt geoperationaliseerd in de volgende doelstellingen: - Volwassenen en senioren in Houten zijn zich er van bewust dat het belangrijk is om mentaal in conditie te blijven en weten hoe ze dit moeten doen. - De signalering van eenzaamheid en depressie door professionals en vrijwilligers in Houten wordt geoptimaliseerd en er vindt toeleiding plaats naar lokaal georganiseerde eenzaamheid en depressiepreventie - De onderlinge samenwerking tussen organisaties in Houten op het gebied van eenzaamheids /depressiepreventie en het stimuleren van het mentaal welbevinden wordt geoptimaliseerd. 11

12 5. Doelgroep De integrale aanpak richt zich op volwassenen en senioren in Houten. In 2012 zal de aanpak zich met name richten op mensen van 55 jaar en ouder in Houten. Bekende risicofactoren / risicogroepen voor eenzaamheid bij volwassenen Gescheiden Weduwen / weduwnaars Allochtonen Laag opgeleiden Mensen met een lage SES Mensen met gezondheidsproblemen Mensen met chronische ziekten Mensen zonder betaalde baan Alleenstaanden Bekende risicofactoren / risicogroepen voor eenzaamheid bij ouderen Ouderen met weinig sociale competenties Ouderen met depressieve klachten Alleenstaande ouderen Ingrijpende levensgebeurtenissen Verlies van gezondheid Bekende risicofactoren / risicogroepen voor depressie bij volwassenen Lage mastery (het gevoel controle te hebben over je leven) Vrouwelijk geslacht Lichamelijke mishandeling Geestelijke mishandeling Angst Longziekte Bekende risicofactoren / risicogroepen voor depressie bij ouderen Vrouwelijk geslacht Lage opleiding / lage SES Weduwen / weduwnaars, vooral kort na het overlijden van de partner Zorg voor een partner met dementie of ziekte van Parkinson Aantal jaren verblijf in een verpleeghuis Ouderen met meerdere depressieklachten, zoals een sombere stemming, problemen met slapen, piekeren, zich niet kunnen concentreren. Ouderen met een angststoornis Ouderen met lichamelijke ziekten en functionele beperkingen Ouderen met weinig sociale steun (eenzaamheid) Ouderen die het gevoel hebben dat ze weinig controle hebben over hun leven (weinig persoonlijke competenties) Voor meer informatie over risicogroepen / risicofactoren zie bijlage 5. 12

13 6. Effectief beleid gericht op de preventie van depressie en eenzaamheid Pijlers van effectief beleid Voor een effectieve preventie van eenzaamheid en depressie is een integrale aanpak nodig. Dat betekent dat de gemeente beleid ontwikkelt dat inspeelt op de verschillende factoren die eenzaamheid en depressieve klachten veroorzaken. Dit vereist niet alleen maatregelen vanuit het gezondheidsbeleid, maar ook vanuit andere gemeentelijke beleidsterreinen zoals bv Ruimtelijke Ordening, Sport en WMO beleid. Een integrale aanpak preventie eenzaamheid en depressie is vooral gericht op het vergroten van de zelfredzaamheid en controle van mensen. Daarbij is er ook aandacht voor het bevorderen van de psychische gezondheid. Om deze aanpak concreet te maken, kan een gemeente vier pijlers inzetten. Deze pijlers zijn: 1. Voorlichting en Educatie 2. Signalering en Advies 3. Ondersteuning 4. Inrichting van de omgeving. Welke pijlers worden ingezet, wanneer dat gebeurt en in welke verhouding, is afhankelijk van de lokale situatie (wat gebeurt er al en wat zijn de mogelijkheden), doelstellingen en doelgroepen. Daarnaast is het van belang de samenwerking tussen partijen op lokaal niveau te stimuleren. Bij de vertaling van alle doelstellingen naar een concreet actieprogramma wordt een mix van samenhangende interventies voorgesteld Onderzoek en evaluatie Bij het ontwikkelen van beleid staat voorop dat de activiteiten die worden ingezet meetbaar zijn. Het uiteindelijke doel wat wordt nagestreefd met dit plan van aanpak is een afname van eenzaamheid en depressie bij volwassenen en senioren in Houten op de lange termijn. Eenzaamheids- en depressiepreventiebeleid is gebouwd op verschillende interventies die gedurende een langere tijd worden uitgevoerd. Er zijn veel factoren die het mentaal welbevinden beïnvloeden. Duurzaamheid is dan ook een belangrijke voorwaarde voor effectief beleid gericht op eenzaamheid en depressiepreventie. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat effectieve preventie van psychische problemen mogelijk is: Preventieve programma s kunnen tot een substantiële afname van depressieve symptomen leiden, waardoor de kans op een depressie aanzienlijk vermindert. Een kwart van de nieuwe gevallen van depressie is te voorkomen. Voorlichtingsen bewustwordingscampagnes rondom depressie kunnen positieve effecten hebben op kennis, bewustzijn en attitudes. Interventies op het gebied van depressiepreventie zorgen ervoor dat de psychische weerbaarheid en andere beschermende factoren toeneemt, zoals sociale vaardigheden, het gevoel van controle over het leven, prosociaal gedrag of sociale steun. Als effect van interventies op het gebied van depressiepreventie nemen de gevolgen van risicofactoren af, zoals problematisch opvoedingsgedrag of gepest worden. Het is waarschijnlijk dat lichaamsbeweging een gunstig effect heeft op depressieklachten. Depressiepreventie heeft een positief effect op het beperken van jeugddelinquentie, contacten met justitie en politie, productiviteitsverlies, werkloosheid en het gebruik van sociale en zorgvoorzieningen. Depressiepreventie draagt ook bij aan betere schoolprestaties, en daardoor op termijn aan een hoger opleidingsniveau en meer inkomen. Steeds meer onderzoek toont aan dat depressiepreventie tot kostenbesparing in de gezondheidszorg 13

14 Om de voortgang van het project te bewaken zal er worden gewerkt met jaarplannen. In deze jaarplannen zal nog specifieker worden uitgewerkt welke activiteiten worden ingezet. De resultaten van deze aanpak worden op deze manier meetbaar en inzichtelijk. Er zal regelmatig aandacht besteed worden aan (tussen) evaluatie. De jaarplannen kunnen indien nodig worden bijgesteld. Er zal jaarlijks in het eerste kwartaal een voortgangsrapportage worden opgesteld over de uitvoer van dit plan van aanpak. De werkgroep zal 4 keer per jaar bijeenkomen. Het doel is om de voortgang van de activiteiten te volgen. Monitoring van de maatregelen en activiteiten vindt o.a. plaats via de gezondheidsonderzoeken van GGD Midden-Nederland. Daarnaast worden zoveel mogelijk landelijk en regionaal beschikbare onderzoeksresultaten meegenomen. 14

15 7. Activiteiten 7.1. PIJLER 1: VOORLICHTING EN EDUCATIE Voorlichting en educatie over psychische problemen, waaronder depressie en eenzaamheid, is nog steeds hard nodig. Hoewel het erop lijkt dat bijvoorbeeld mensen met psychische problemen de weg naar de huisarts beter weten te vinden, leven er nog steeds veel onjuiste ideeën en beelden over deze aandoeningen. Het bevorderen van psychische gezondheid is een nog tamelijk onbekend terrein. Met een actief voorlichtings- en bewustwordingsbeleid kan de gemeente Houten daar iets aan veranderen: Subdoel Het vergroten van kennis over depressie en eenzaamheid en onjuiste ideeën en vooroordelen hierover bijstellen. Hierbij het belang van mentale vitaliteit benadrukken. Activiteit - Publiekscampagne ouderen 55+ en volwassenen 18+, aansluitend bij landelijke campagnes Trimbos-instituut; - Inzet van Mentaal Vitaal.nl - Speciale activiteiten/voorlichtingsbijeenkomsten voor ouderen Het aanbieden van schriftelijk informatiemateriaal op locaties waar potentiële risicogroepen komen, zoals in CJG s, de eerste- en tweedelijns gezondheidszorg, het wmo loket VIA Houten, stichting van Houten en co etc. Resultaten 2012: - Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat deze bij 25% van de senioren (55+) ondersteunend werkt aan het bespreekbaar maken van eenzaamheid of depressie met een professional of vrijwilliger. - Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat 25% van zowel de burgers als professionals weten waar ze naar toe kunnen als er sprake is van eenzaamheid of depressie (handelingsverlegenheid overwinnen). 2013: 2014: Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat deze bij 50% van de senioren (55+) ondersteunend werkt aan het bespreekbaar maken van eenzaamheid of depressie met een professional of vrijwilliger. Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat 50% van zowel de burgers als professionals weten waar ze naar toe kunnen als er sprake is van eenzaamheid of depressie (handelingsverlegenheid overwinnen). Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat deze bij 75% van de senioren (55+) ondersteunend werkt aan het bespreekbaar maken van eenzaamheid of depressie met een professional of vrijwilliger. Voorlichting en educatie wordt zodanig ingezet dat 75% van zowel de burgers als professionals weten waar ze naar toe kunnen als er sprake is van eenzaamheid of depressie (handelingsverlegenheid overwinnen). Subdoel Het creëren van publiek en politiek draagvlak voor het thema depressie en eenzaamheid Activiteit - Regelmatig aandacht voor dit onderwerp in de media middels persberichten e.d.; - Het terugkoppelen van inventarisaties en onderzoeken over de 15

16 omvang en gevolgen van de problematiek; - Het ondersteunen van initiatieven van inwoners die bijdragen aan aandacht voor een bepaald probleem of een bepaalde aanpak; - Draagvlak creëren bij samenwerkingspartners, college, gemeenteraad door berichtgeving en presentaties. Resultaten : Diverse beleidsterreinen zijn actief betrokken bij de aanpak van eenzaamheid en depressie De aanpak Houten Mentaal Vitaal is bekend bij de lokale politiek PIJLER 2: SIGNALERING EN ADVIES De signalering van depressie en eenzaamheid en de risico s daarop vormt een belangrijke schakel in de keten van preventie van eenzaamheid en depressie. De gemeente Houten kan een bijdrage leveren door activiteiten op het gebied van signalering en advies te faciliteren. Zij kan bijvoorbeeld intermediairs die vaak in contact komen met doelgroepen (zoals wijkverpleegkundigen, wmo consulentes, vrijwilligers), in staat stellen om signalen van depressie en eenzaamheid te leren herkennen en te benoemen. Dergelijke intermediairs vervullen een belangrijke rol bij het toeleiden van mensen naar preventieve interventies en zorg. Subdoel Een goed functionerend netwerk van professionals die adequaat kunnen signaleren en doorverwijzen bij eenzaamheid en depressie Activiteit - Netwerkbijeenkomsten organiseren voor professionals voor het thema depressie en eenzaamheid - Inventarisatie doorverwijsmogelijkheden; opstellen sociale kaart - Deskundigheidsbevordering intermediairs zoals medewerkers welzijnsstichting, wmo loket, thuiszorgorganisaties, vrijwilligers etc. - Implementatie werken met signaleringskaart eenzaamheid / depressie Resultaten 2012/2013: Er is een goed functionerend netwerk binnen de gemeente Houten. Door een netwerkanalyse zijn de partners eerst in beeld gebracht. Intermediairs en hulpverleners zijn op de hoogte van de verschillende doorverwijsmogelijkheden. Goede signalering van eenzaamheid en depressie bij senioren 55+. Senioren 55 + zijn op de hoogte van de mogelijkheden rond hulpverlening. 2013/2014 Goede signalering van eenzaamheid en depressie bij volwassenen en senioren 55+. Volwassenen en Senioren 55 + zijn op de hoogte van de mogelijkheden rond hulpverlening. 16

17 7.3. PIJLER 3: ONDERSTEUNING De eigenlijke preventieve ondersteuning is gericht op mensen die eenzaam zijn, en/of depressieve klachten hebben of op risicogroepen, zoals bv mantelzorgers. Deze ondersteuning kan bestaan uit (korte) cursussen, individuele ondersteuning of een digitaal aanbod waarbij mensen in eigen tijd en op eigen kracht een aanbod op internet kunnen volgen. De gemeente is de eerstverantwoordelijke voor de uitvoering van interventies voor selectieve preventie (gericht op risicogroepen); verzekeraars vergoeden vooral de geïndiceerde preventie (voor mensen met depressieve klachten). Subdoel Er wordt een samenhangend preventieaanbod geboden door alle relevante organisaties. Activiteit - Aanbieders van preventieactiviteiten worden geïnformeerd over Houten Mentaal Vitaal en zoeken onderling afstemming; - Van Houten&co en de kerken in Houten worden actief betrokken bij het bereiken van de doelgroep senioren 55+, middels bestaande activiteiten wordt gezocht naar meer integraal aanbod; - Sociale zaken gemeente Houten wordt actief betrokken bij het bereiken van de doelgroep volwassenen. - Organisaties zijn goed op de hoogte van het preventie aanbod in Houten en de doorverwijsmogelijkheden. Resultaten Alle relevante organisaties die aanbod hebben voor het thema eenzaamheid en depressie zijn in kaart gebracht. Organisaties zijn op de hoogte van elkaars aanbod en er is een goede doorverwijzing mogelijk. Er is een basisaanbod voor kortdurende interventies in te zetten door verschillende professionals, zowel voor volwassenen als senioren PIJLER 4: INRICHTING VAN DE OMGEVING Er zijn inmiddels voldoende aanwijzingen dat een groene, veilige leefomgeving een gunstige invloed heeft op de psychische gezondheid van mensen. De gemeente heeft invloed op het inrichten van de directe leefomgeving en het creëren van veiligheid. Vooral bebouwing wordt geassocieerd met depressieve symptomen: een lagere kwaliteit, een slechter uiterlijk van de huizen in een wijk en een kleine hoeveelheid groen in de omgeving hangen samen met het optreden van depressie. Nog groter is de invloed van bewoners: gebrek aan sociale cohesie en blootstelling aan misdaad, gevaarlijke of bedreigende situaties, geweld, drugsgebruik of graffiti hangen samen met het optreden van depressie. Vooral een goed contact met buren beschermt tegen een depressie. Binding van mensen met hun buurt gaat vaak verloren als er een groot verloop is onder de bewoners of als er geen vertrouwen is in de buren. Mensen worden kwetsbaarder voor depressie in een negatieve leefomgeving. Vrouwen die een negatieve gebeurtenis meemaken in een risicowijk, hebben bijvoorbeeld 12% kans op een depressie. Voor vrouwen in betere wijken is dat risico slechts 2%. 17

18 Subdoel Activiteit Er wordt gestreefd naar een groene en veilige leefomgeving voor volwassenen en senioren in Houten. - Inventariseren welk beleid de gemeente voert op het gebied van het creëren van een groene en veilige leefomgeving. - Samenwerking tussen de verschillende beleidsterreinen (lokaal gezondheidsbeleid, veiligheid en ruimtelijke ordening) verstevigen. - Bij het schrijven van nieuwe nota s op het gebied van een groene en veilige leefomgeving wordt lokaal gezondheidsbeleid goed betrokken. Resultaten 2012: Er is een inventarisatie uitgevoerd binnen de gemeente naar het beleid voor een groene en veilige leefomgeving / 2014: Vanuit lokaal gezondheidsbeleid is actief meegedacht in de ontwikkeling van nieuwe nota s voor een groene en veilige leefomgeving in Houten. Subdoel Activiteit Resultaten Er wordt gestreefd naar het verminderen van de sociale armoede van volwassenen en senioren in Houten. 18

19 8. Organisatie Deelnemers aan de werkgroep Houten Mentaal Vitaal zijn: gemeente Houten, GGD Midden-Nederland, Vitras/CMD, Indigo, van Houten en Co, WMO loket VIA Houten, Zorgspectrum, SWBU (Raedelijn als schilpartner). Coördinatie bij gemeente en GGDMN gezamenlijk De coördinatie ligt bij gemeente Houten en GGD Midden-Nederland. Zij coördineren de activiteiten van de werkgroep. Zij bevorderen de totstandkoming van een doelgerichte en evenwichtige aanpak en stemmen de communicatie over het project af. Werkgroep De leden geven input / advies voor de uitwerking van deze aanpak, nemen deel aan een werkgroep en dragen zorg voor de voortgang door de uitvoering van activiteiten. Daarnaast hebben de leden tot taak om te zorgen voor draagvlak binnen de eigen organisatie. Voorzitter van de werkgroep is de ambtenaar Volksgezondheid van de gemeente Houten. De nieuwe overleg- en samenwerkingsstructuur voor Wmo en WZW: 1. Strategisch Overleg Wmo 2. Regiegroep WZW 3. Uitvoerende themagroepen WZW Ad.1: Strategisch Overleg Wmo Het Strategisch Overleg Wmo is breder dan alleen het onderwerp WZW. Het behelst alle thema s die in het Wmo-beleidskader Mee(r) doen in Houten binnen de negen prestatievelden van de Wmo zijn uitgewerkt én de integrale aanpak die de gemeente hanteert om de samenhang tussen de prestatievelden vorm te geven. De gemeente 19

20 neemt het initiatief voor het instellen van het Strategisch Overleg Wmo (op bestuurlijk en directieniveau) en nodigt een aantal deelnemers aan het huidige Bestuurlijk Platform uit daarin zitting te nemen. Ad.2: Regiegroep WZW De Regiegroep WZW bewaakt de uitvoering van de Regie-agenda WZW en legt verantwoording af aan het Strategisch Overleg Wmo. Ook signaleert en bespreekt ze belangrijke ontwikkelingen en knelpunten op het gebied van WZW. De Regiegroep bestaat uit deelnemers aan het huidige Bestuurlijk Platform, aangevuld met een aantal deelnemers aan het Uitvoerend Platform (management niveau en specialisten). De volgende organisaties nemen deel aan de regiegroep: Gemeente Houten, Vitras/CMD, SHH, SWBU, Zorgspectrum, St. Reinaerde, Van Houten&Co, Viveste, VIA Wmo-loket Houten, St. Warandeweb, Indigo, SBOH, GGD MN. Ad.3: Uitvoerende themagroepen WZW Vanuit de Regiegroep WZW nemen vertegenwoordigers deel aan uitvoerende themagroepen. Deze themagroepen kunnen worden aangevuld met deskundigen die door de Regiegroep WZW worden uitgenodigd. De themagroepen voeren de opdrachten van de Regiegroep WZW uit en rapporteren aan de Regiegroep. Een van deze themagroepen is de groep Mentaal Vitaal Houten. Omdat het hier gaat om een gecombineerde aanpak eenzaamheid / depressiepreventie vindt de aansturing plaats vanuit zowel Lokaal Gezondheidsbeleid als WMO. Integraal beleid vanuit gemeente Houten Gezien de intersectorale aanpak van Houten Mentaal Vitaal is het belangrijk dat er aandacht is voor alle aspecten die bijdragen aan de voorkoming van eenzaamheid en depressieve klachten. Een van de aspecten is de omgeving gericht op het bevorderen van bewegen en een gezonde leefstijl. Een ander aspect is om vanuit schuldhulpverlening, minimabeleid, armoedebeleid aandacht te hebben voor dit onderwerp. Binnen de gemeente Houten wordt vanuit de verschillende beleidsterreinen zoveel mogelijk integraal gewerkt. Dit thema zal dan ook meegenomen worden in de al bestaande interne integrale overleggen (tussen lokaal gezondheidsbeleid, wmo, sport en sociale zaken). 20

21 9. Communicatie Door GGD Midden-Nederland zal een communicatieplan worden geschreven. De activiteiten die worden ondernomen zullen zoveel mogelijk zichtbaar gemaakt worden. Hiervoor worden o.a. persberichten, nieuwsbrieven en websites / communicatiemiddelen van deelnemende organisaties aan de werkgroep gebruikt. Ook zullen bestaande campagnes ingezet worden waar dat kan, zoals bv de campagne Mentaal Vitaal, de Week van de eenzaamheid, dag van de psychische gezondheid, week van de dialoog etc. De communicatieadviseur van de gemeente wordt actief betrokken bij alle communicatieactiviteiten. Het is belangrijk om de inwoner en alle relevante partijen en organisaties goed te informeren over de activiteiten die de gemeente gaat nemen om het mentaal welbevinden van de inwoners van Houten te stimuleren en de preventie van eenzaamheid en depressie vorm te geven. Communicatie vindt in ieder geval plaats via de lokale media en de website van de gemeente. Perswoordvoering zal plaatsvinden vanuit de gemeente Houten. 21

22 10. Financiën Begroting gemeente Houten Vanuit de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid wordt ingezet op het verminderen van eenzaamheid en depressie wat gefinancierd wordt vanuit bestaande budgetten. (budgettair neutraal) Voorlichting en educatie Signalering en advies Ondersteuning Inrichting van de omgeving Totaal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Budgettair neutraal Bij de verdere uitwerking van het Preventiebeleid, wordt samenwerking en afstemming gezocht met de verschillende afdelingen / beleidsterreinen binnen de gemeente Houten. Budgetten organisaties die deelnemen aan de werkgroep Houten Mentaal Vitaal De deskundigheidsbevordering eenzaamheid / depressie kan mogelijk gefinancierd worden uit bestaande scholingsbudgetten van deelnemers aan de werkgroep Houten Mentaal Vitaal (van Houten en co, VitrasCMD, SWBU, WMO loket VIA Houten en Zorgspectrum). De activiteiten en beoogde resultaten worden zoveel mogelijk afgestemd op het huidig beschikbaar budget vanuit de gemeente en de beschikbare budgetten vanuit de deelnemende organisaties aan de werkgroep Houten Mentaal Vitaal. Mogelijk dat vanuit andere bronnen (sponsoring, subsidies) nog aanvullende financiering kan worden gevonden. Benodigd Budget Publiekscampagne Inzet mentaal vitaal.nl Speciale activiteiten / voorlichtingsbijeenkomsten voor ouderen 55+ Het aanbieden van schriftelijk informatiemateriaal op locaties waar potentiële risicogroepen komen.?? ± 1000,- (materiaalkosten) Vanuit landelijke campagne Trimbos?? ± 1000,- (materiaalkosten Trainingen, deskundigheidsbevordering Eigen bijdrage door organisaties 22

23 Sociale kaart Implementatie signaleringskaart eenzaamheid / depressie Netwerkbijeenkomsten voor professionals / vrijwilligers Gebruik maken van sociale kaart WMO loket VIA Houten? Zo veel mogelijk aansluiten bij bestaande bijeenkomsten 23

24 BIJLAGEN Bijlage 1: Ontstaan van depressie Depressies hebben niet één duidelijke oorzaak, maar ontstaan door een combinatie van biologische, sociale, en psychische factoren. We noemen dit het bio-psycho-sociale model. De biologische factor De belangrijkste biologische factor is erfelijkheid. In sommige families komen depressies vaker voor dan in andere. De hersenen bevatten stoffen (zogenaamde neurotransmitters) die een belangrijke factor zijn voor onze emoties, eetlust en concentratievermogen. Enkele neurotransmitters blijken uit onderzoek vooral belangrijk voor onze stemming, namelijk serotonine en noradrenaline. Zo heeft onderzoek ook aangetoond dat veel mensen die te kampen hebben met depressie een te lage concentratie van serotonine of noradrenaline hebben in de hersenen. Echter, we weten niet zeker of dit een oorzaak is van depressie of misschien juist het gevolg. Daarnaast kunnen andere stoffen, zoals hormonen, medicijnen, alcohol en drugs het ontstaan van een depressie in de hand werken. En ook bij sommige lichamelijke ziekten, zoals schildklierproblemen, bijnierschorsafwijkingen, diabetes en hart- en vaatziekten komen depressies vaker voor. Sociale factor De belangrijkste sociale factoren zijn verdrietige of schokkend gebeurtenissen. Deze kunnen een depressie oproepen. Zo kan de somberheid na het verlies van een partner of na ontslag overgaan in een depressie. Ook een ingrijpende gebeurtenis als een verhuizing kan tot een depressie leiden. De kans daarop is vooral groot waaneer mensen hun oude sociale contacten moeten missen of niet kunnen wennen aan hun nieuwe omgeving. Daarom raken ouderen die naar een verzorgingshuis zijn verhuisd nogal eens in een depressie. Ook wanneer deze jaren geleden heeft plaatsgevonden kan een schokkende gebeurtenis nog tot een depressie leiden. Zo kunnen mensen op volwassen leeftijd depressief worden nadat ze als kind lichamelijk en geestelijk zijn mishandeld, seksueel misbruikt zijn of al vroeg een belangrijk iemand, zoals een ouder, hebben verloren. Psychische factor Psychische factoren (iemands persoonlijke eigenschappen) zijn van invloed op het wel of niet krijgen van een depressie. Deze eigenschappen zijn meestal van jongs af aan aangeleerd. Eigenschappen die tot een verhoogd risico leiden om een depressie te krijgen zijn een gebrekkig vermogen om problemen op te lossen, een gebrekkig vermogen om verdriet en teleurstelling te verwerken, moeite om steun te vragen, negatief denken, weinig zelfvertrouwen, perfectionisme, faalangst en een streng geweten. 24

25 Bijlage 2: demografische analyse Houten Bevolking naar geslacht en leeftijd (2008) naam Totaal aantal inwonersl Aantal mannen Aantal vrouwen % 0-15 jaar % jaar % jaar % jaar Houten Wijk Houten Dorp Den Oord De Lobben De Weerwolf De Meent Tiellandt Wulven Centrum Molenzoom Schonenburg Wernaar De Geer Rijsbrug Ecologische x x x x x Zone Leebrug De Hoon Schonauwen Castellum x x x x x Wisselspoor Loerik Overdam Hofstad Rondweg x x x x x Doornkade x x x x x Het Rondeel x x x x x De Schaft x x x x x De Meerpaal Rondo x x x x x Weteringhoek x x x x x Kruisboog x x x x x Buitengebied Wijk 02 Tull en 't Waal Tull en 't Waal Molenbuurt Verspreide huizen van Tull en 't Waal Wijk 03 't Goy Dorp 't Goy 't Goyse Dorp Verspreide huizen 't Goy Wijk Schalkwijk Schalkwijk dorp Verspreide huizen van Schalkwijk %

26 Percentage allochtonen / eenpersoonshuishoudens / gescheiden / verweduwd naar wijk in de gemeente Houten Westerse allochtonen Nietwesterse allochtonen Verweduwd Gescheiden Eenpersoons -huishouden naam % % % % % Houten Wijk 01 Houten Dorp Den Oord De Lobben De Weerwolf De Meent Tiellandt Wulven Centrum Molenzoom Schonenburg Wernaar De Geer Rijsbrug Ecologische Zone x x x x x Leebrug De Hoon Schonauwen Castellum x x x x x Wisselspoor Loerik Overdam Hofstad Rondweg x x x x x Doornkade x x x x x Het Rondeel x x x x x De Schaft x x x x 71 De Meerpaal Rondo x x x x x Weteringhoek x x x x x Kruisboog x x x x x Buitengebied Wijk 02 Tull en 't Waal Tull en 't Waal Molenbuurt Verspreide huizen van Tull en 't Waal Wijk 03 't Goy Dorp 't Goy 't Goyse Dorp Verspreide huizen 't Goy Wijk 04 Schalkwijk Schalkwijk dorp Verspreide huizen van Schalkwijk Het percentage allochtone inwoners in een wijk kan invloed hebben op de keuze van interventies. 26

27 Bijlage 3 Epidemiologische analyse Houten Bevolkingskenmerken Houten In tabel 1 een overzicht van het aantal inwoners in de gemeente Houten per leeftijdscategorie. Tabel 1. Aantal en percentage inwoners in de gemeente Houten naar leeftijdscategorie Houten N= % Inwoners jarigen jarigen plussers Totaal Allochtonen 13% van de inwoners van Houten is van allochtone afkomst. Hiervan is 6% van nietwesterse afkomst. Vergeleken met de regio Midden-Nederland is dit percentage wat lager (allochtoon MN:16%, niet-westerse afkomst MN:9%). Lage sociaal economische status (SES) Er wordt van een lage SES gesproken wanneer men geen opleiding heeft gevolgd, alleen lagere school heeft gedaan, een lagere beroepsopleiding of MAVO heeft gedaan. In de gemeente Houten heeft 20% van de volwassenen en 75% van de senioren een lage SES. Vergeleken met de regionale cijfers (volwassenen:29%, senioren: 68%) ligt het percentage volwassenen met een lage SES wat lager in de gemeente Houten en voor senioren wat hoger. Chronische ziekten en aandoeningen Een chronische ziekte is een ziekte die lange tijd voortduurt. Meestal spreekt men van een chronische ziekte als deze minstens drie maanden aanhoudt. In Nederland heeft ruim een kwart van de mensen een of meer chronische aandoeningen. Chronische ziekten komen op alle leeftijden voor, maar vooral onder ouderen zijn relatief veel chronisch zieken. Absoluut gezien vinden we de meeste chronisch zieken echter tussen de 25 en 64 jaar oud. Vrouwen hebben vaker een chronische aandoening dan mannen. 1 In de gemeente Houten heeft 45% van de volwassenen en 80% van de senioren minimaal één chronische ziekte of aandoening. Vergeleken met de regionale cijfers (volwassenen:47%, senioren:78%) is het percentage volwassenen en senioren met minimaal één chronische ziekte of aandoening in de gemeente Houten vergelijkbaar. Een van de risicogroepen voor het hebben van een chronische aandoening zijn volwassenen met een matig/hoog risico op angststoornissen en depressieve klachten. Mantelzorgers Mantelzorg wordt omschreven als zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk; het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Deze zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoorts. Mantelzorg wordt per definitie gegeven aan mensen die een hulpbehoefte hebben. Zo krijgen mensen met chronische aandoeningen meer mantelzorg dan mensen zonder

28 chronische aandoeningen en krijgen mensen met ernstige beperkingen meer mantelzorg dan mensen zonder beperkingen. Wat dit laatste betreft gaat het om lichamelijke beperkingen, waardoor mensen niet meer in staat zijn om huishoudelijk werk te doen, zichzelf te verzorgen of zich zelfstandig te verplaatsen. Dankzij mantelzorg kunnen mensen langer zelfstandig thuis blijven wonen. In meer dan de helft van de gevallen is de zorgperiode langer dan drie maanden. Vaak is het een periode van jaren: 1.1 miljoen mensen gaven in 2008 meer dan drie maanden en meer dan acht uur per week hulp. 2,3 Tabel 2. Percentage mantelzorgers in Houten naar doelgroep Houten Volwassenen 14 Senioren 11 Regio Midden-Nederland Van de volwassen mantelzorgers in de gemeente Houten voelt 18% zich (tamelijk) zwaar belast door het geven van de mantelzorg. Bij de senioren is dit 29% van de mantelzorgers. Hoe meer uren mantelzorg geven worden, hoe zwaarder de mantelzorgers zich belast voelen. Het onderzoek laat zien dat mantelzorgers de zorg als zwaar ervaren als de zorg gegeven wordt aan de partner of kinderen. De zorg die gegeven wordt bestaat voornamelijk uit het geven van gezelschap, troost of afleiding en hulp in de huishouding. Persoonlijke competenties Een van de oorzaken van psychische problemen zijn vaak ingrijpende negatieve gebeurtenissen. Een andere factor die meespeelt is de manier waarop mensen deze tegenslag weten op te vangen. Dit hangt sterk af van bepaalde persoonskenmerken. Sommige mensen gaan piekeren, zonderen zich af, terwijl anderen juist mensen in hun omgeving gaan opzoeken, afleiding zoeken of het probleem aanpakken. In het onderzoek is gebruik gemaakt van een schaal die deze persoonskenmerken en vaardigheden meet. De schaal meet drie aspecten van persoonlijke competenties namelijk sociale vaardigheden, het probleemoplossend vermogen (ook wel coping genoemd) en zelfvertrouwen. 4 Uit landelijk onderzoek blijkt dat 18% van de volwassenen een lage score heeft op de competentieschaal. In de gemeente Houten heeft 16% van de volwassenen en 21% van de senioren weinig persoonlijke competenties. Een van de risicogroepen voor het hebben van weinig persoonlijke competenties zijn mensen met een verhoogd risico op angststoornissen en depressieve klachten. Een andere risicogroep zijn eenzamen mensen. Depressieve klachten Kenmerkend voor een depressie zijn een aanhoudende neerslachtige stemming en een ernstig verlies van interesse in (bijna) alle dagelijkse activiteiten. Daarnaast komen symptomen voor als eet- en slaapproblemen, concentratieproblemen, gevoelens van waardeloosheid of terugkerende gedachten aan dood of zelfdoding. Naar schatting waren er in 2007 in Nederland mensen van 18 tot 65 jaar met een depressieve stoornis. De Nederlandse cijfers komen overeen met die in andere westerse landen. Depressieve stoornissen komen het meest voor bij laagopgeleiden, namelijk bij 7,6% van de volwassen bevolking tussen de 18 en 64 jaar met alleen lagere school. Bij laagopgeleide mannen is de prevalentie het hoogst (9,7%). Mensen met een laag inkomen hebben vaker een depressieve stoornis dan mensen met een hoog inkomen. Werklozen hebben vaker last van een depressieve stoornis dan werkende Hortulanus R, Machielse A, Meeuwesen L. Sociaal isolement. Een studie over sociale contacten en sociaal isolement in Nederland. Elsevier Overheid, s-gravenhage,