Zuiveringsspiegel 2015

Transcriptie

1 Zuiveringsspiegel 2015

2 ZUIVERINGSSPIEGEL 2015 Nr. 16.2K01122 Foto voorzijde : PHARIO, productie van bioplastic

3

4 ZUIVERINGSSPIEGEL 2015 Bladzijde Inleiding Leeswijzer Samenvatting 1. Transport van afvalwater Algemeen Hoeveelheden afvalwater Aanvoer per as Hydraulische normcapaciteit Energieverbruik transport Hulpstoffen transport Bijzonderheden transport Zuiveren van afvalwater Meting en bemonstering Belasting rwzi s Nutriëntenverwijdering Zuiveringsprestatie Restvervuiling Toetsing van de effluentkwaliteit aan de Waterwetvergunning (Wtw) Zware metalen Energieverbruik zuiveren Hulpstoffen zuiveren Bijzonderheden per rwzi Individuele behandeling van afvalwater (IBA s) Slibverwerken Inleiding Productie Ontwateringsprestaties Hulpstoffen slibindikken en ontwateren Energie slibverwerken Onderhoud Onderhoud technische werken Realisatiegraad van het onderhoud Onderhoudskosten Opbrengsten van onderhoud Transportleidingen Assetmanagement Kwaliteit, Arbo en Milieu Kwaliteit ARBO Waterwet Wet Milieubeheer Duurzaamheid Energiedoelstellingen Grondstoffen Energie- en grondstoffenfabriek Innovatie Innovatieagenda ZB Energie Grondstoffen Assets Nieuwe stoffen en sanitatie Sociale innovatie... 42

5 Bijlagen Bladzijde 1. Overzichtskaart installaties Bedrijfsresultaten Rioolgemalen Overzicht persleidingen Bemonsteren Capaciteit, belasting en effluentlozing Samenvattende overzichten bedrijfsresultaten A. Samenvattend overzicht bedrijfsresultaten Toetsing effluentkwaliteit aan vergunningsvoorwaarden Nutriëntenoverzichten Energieoverzicht Bedrijfsresultaten per installatie (alfabetisch) Productie, voorraadvorming en afvoer van zuiveringsslib Overzicht afvalstoffen Overzicht stankbestrijdingsvoorzieningen Lijst meest gebruikte afkortingen

6 Samenvatting Zuiveringsspiegel 2015 Inleiding In deze samenvatting worden de belangrijkste bevindingen en conclusies uit het rapport Zuiveringsspiegel 2015 beknopt weergegeven. De belangrijkste resultaten worden hierbij gespiegeld aan de doelstellingen. Transport Hoeveelheden afvalwater In 2015 werd er via het stelsel van riolering, transportleidingen en gemalen 98,2 miljoen m 3 rioolwater naar de rwzi s getransporteerd. Dit is nagenoeg gelijk aan de hoeveelheid in De neerslag bedroeg in mm hetgeen eveneens vrijwel gelijk was als de hoeveelheid in 2014, 863 mm. In figuur 1. zijn de gegevens van aanvoer en regenval (gemiddeld in het gehele gebied) over de periode weergegeven. Figuur 1. Rioolwateraanvoer in relatie tot neerslag Hydraulische normcapaciteit Met alle gemeenten zijn OAS studies uitgevoerd gericht op het voldoen aan de basisinspanning. Conform het Bestuursakkoord Water worden de in de OAS genoemde maatregelen heroverwogen waarbij het effect van de maatregelen op de kwaliteit van het oppervlaktewater beschouwd wordt. Totdat de heroverweging is uitgevoerd en in een afvalwaterakkoord (AWA) afspraken zijn gemaakt over de gewenste afnamehoeveelheid geldt de huidige capaciteit als af te pompen hoeveelheid. Voor alle rwzi s geldt dat de gemalen zodanig ingesteld staan dat de capaciteit van de rwzi volledig wordt uitgenut. Hierbij wordt opgemerkt dat persstation Roosendaal als gevolg van technische problemen niet meer kan verpompen dan m 3 /h. Zuiveren Hydraulische belasting In 2015 werd op de rwzi s een hoeveelheid rioolwater aangevoerd van gemiddeld m 3 /dag. De jaarlijkse schommelingen in de aanvoer worden voornamelijk veroorzaakt door de hoeveelheid neerslag. Belasting zuurstofbindende stoffen De totale belasting van de rwzi s bedroeg gemiddeld kg TZV/dag ofwel i.e. De belasting van de rwzi s over de afgelopen jaren is weergegeven in de navolgende grafiek.

7 belasting [i.e.] slibproductie [ton d.s.] belasting [i.e.] slibproductie [ton d.s.] Figuur 2. Belasting en slibproductie rwzi s Brabantse Delta Stikstof- en fosfaatverwijdering In 2015 bedroeg het fosfaatverwijderingsrendement in het beheersgebied 77%, waarmee voldaan werd aan de doelstelling van 75%. Ook aan het wettelijk benodigde stikstofrendement is in 2015 voldaan. Van de totaal aangevoerde hoeveelheid stikstof werd 77% verwijderd. Toetsing aan de Watervergunningen Alle rwzi s beschikten in de verslagperiode over een Watervergunning die is afgestemd op het Waterbesluit. Van de 17 rwzi s voldeden 15 rwzi s geheel aan de effluentkwaliteitseisen. Op de rwzi Baarle-Nassau werd de norm voor fosfaat structureel overschreden. Op de rwzi Chaam vond een overschrijding plaats van de normen voor fosfaat en ammonium. Het resulteert voor 2015 in een nalevingspercentage van 99,85%, een kengetal dat ook gebruikt wordt in de bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer. Doelstelling uit het jaarplan was minimaal 99% en dat is dus gehaald. Hulpstoffen zuiveren Bij het proces zuiveren worden hulpstoffen gebruikt. Dit betreft met name chemicaliën ten behoeve van de defosfatering. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van ijzer- en aluminiumzouten. Gestreefd wordt naar een zo laag mogelijke dosering van metaalzouten. In de navolgende figuur wordt het verbruik aan defosfateringschemicaliën getoond in de afgelopen jaren. In de grafiek is te zien dat de dalende trend zich de laatste 3 jaar heeft gestabiliseerd.

8 kmol Me kmol kmol kmol Fe Al Totaal Figuur 3. Verbruik aan defosfateringschemicaliën. Slibverwerken De totale slibproductie bedroeg in ton droge stof. In figuur 4. is te zien dat de dalende trend die in 2007 ingezet is, zich inmiddels heeft gestabiliseerd ton d.s WBD totaal Bath Dongemond Nieuwveer + Rijen Figuur 4. Productie slibontwateringsinstallaties Brabantse Delta (in ton d.s.)

9 Onderhoud Aan de rioolgemalen, rioolwaterzuiveringen en de persleidingen van WSBD wordt door de afd. onderhoud & techniek (O&T) naast het elektrische, mechanisch en civieltechnische onderhoud ook het automatiseren, meet & regeltechnische onderhoud en persleidingenonderhoud uitgevoerd. Het preventieve onderhoudsprogramma is opgenomen in het onderhoudsbeheersysteem (OBS), opdat de ZB-objecten de primaire proces functies kunnen blijven vervullen (korte termijn) zonder storingen. Onderhoudsconcepten vormen de basis van het preventieve onderhoudsprogramma in OBS en hieraan worden constant verbeteringen (als onderhoudstaken en frequenties) doorgevoerd. Aan de ZB-objecten worden door de afd. O&T verschillende inspecties uitgevoerd. NEN3140-inspecties zijn verplichte inspecties i.v.m. de elektrische veiligheid van de objecten en NEN2767-inspecties (visuele inspecties) worden uitgevoerd om de staat van het object te kennen (lange termijn). Met de uitgebreide NEN2767-inspectie kan tevens de compleetheid van het object in het OBS worden verbeterd. De NEN2767- inspecties worden door eigen medewerkers uitgevoerd, hierbij worden de kennis en ervaringen benut en is een goede betrokkenheid bewerkstelligd. Als de condities van de objecten bekend is kunnen er keuzes worden gemaakt voor instandhoudingsadviezen en asset management. Assetmanagement Assetmanagement is blijvend in ontwikkeling. Er zijn in deze ontwikkeling mooie resultaten bereikt. Meer en meer medewerkers zijn betrokken geraakt bij de diverse methodieken die nodig zijn om te komen tot een meerjaren investeringsplanning. Daarbij vormen de bedrijfswaarden en de risicomatrix het afwegingskader voor de diverse assetmanagement besluiten. De basis op orde is een belangrijk uitgangspunt. Dit houdt in dat de benodigde informatie juist moet zijn waarop beslissingen gebaseerd worden. Hier wordt vorm aan gegeven middels diverse projecten. NEN 2767 inspecties, maar ook het project Documentatiehuis. Kwaliteit, arbo en milieu Naast de gebruikelijke aandacht voor kwaliteit, arbo/veiligheid en milieu, is er in 2015 extra aandacht geweest voor de RI&E (Risico Inventarisatie & Evaluatie), het volgen van de benodigde arbo-opleidingen en het milieuaspectenregister. Daarnaast hebben er vijf bezoeken door het bevoegd gezag plaatsgevonden waarvan één onaangekondigd. Bij geen van de bezoeken zijn overtredingen geconstateerd. Daarnaast heeft het waterschap verschillende preventieve meldingen gedaan bij het bevoegd gezag voor het aankondigen van grote werkzaamheden en/of uitbedrijfnames. Duurzaamheid Energie De energiedoelstellingen van het waterschap zijn gelijk aan die van de meerjarenafspraak energie (MJA3) en het Klimaatakkoord uit De cluster zuiveringsbeheer ligt op koers ten aanzien van deze doelstellingen. Dit geldt ook indien dit waterschap breed beschouwd wordt met uitzondering van de doelstelling 40% zelfvoorzienend in In 2015 is de zelfvoorzienendheid waterschap breed circa 34%. In 2016 wordt met de clusters Watersysteem en Bedrijfsvoering onderzocht hoe we gezamenlijk de 40% gaan realiseren. Grondstoffen In 2015 heeft SNB een contract afgesloten met Ecophos voor de levering van vliegas dat ontstaat bij de verbranding van slib. Hieruit worden vanaf 2018 circa ton fosfaatproducten geproduceerd. Op de rwzi Bath is in 2015 gestart met het PHARIO-project waar op pilot-schaal bioplastic (PHA) gewonnen wordt uit zuiveringsslib daarnaast is het project duurzame vergisting met stikstofterugwinning gestart. Energie- en Grondstoffenfabriek De uitgevoerde energiemaatregelen en projecten die leiden tot het herwinnen van grondstoffen brengt het waterschap weer een stap dichterbij de energie- en grondstofproducerende rwzi.

10 Innovatie In maart 2015 is de voortgangsnotitie van de Innovatieagenda Zuiveringsbeheer behandeld in het AB. Innovatie bij het waterschap is gericht op het verbeteren van de duurzaamheid, en steunt op de pijlers energie, waardecreatie, assets en schoon water. Aan de basis bepaalt sociale innovatie een groot deel van het succes. Energie Binnen het thema energie zijn een aantal projecten in uitvoering op de rwzi Nieuwveer, gericht op: maximale organische stof verwijdering in de 1 e trap, waar vervolgens energie uit wordt geproduceerd en stikstofverwijdering in de 2 e trap zonder organische stof en met minimaal energieverbruik. Daarnaast is een verkenning power to gas uitgevoerd: in hoeverre kan een rwzi ingezet worden om elektriciteitsoverschotten te verwaarden tijdens wind- en zonnepieken? Dit kan, maar er is nog geen goed verdienmodel. Tot slot is in 2015 onderzoek voorbereid, in het kader van project Duurzame vergisting, dat bestaat uit een pilot thermofiele gisting van 20 m 3. Uitvoering volgt in Het perspectief bij realisatie is maximale energie terugwinning, mede doordat wordt voorkomen dat stikstof verdwijnt naar de lucht en weer uit lucht gewonnen moet worden tegen een hoog energieverbruik. De besparing op energieverbruik en van de CO 2 - footprint van de rwzi Bath kan oplopen tot 70%. Voor het project is subsidie van de TOP-sector energie verkregen. Waardecreatie Het waterschap is in 2012 begonnen met onderzoek naar bioplastic (PHA) uit rioolwater (RIO). Er wordt gewerkt aan een ontwikkeling vanaf pilot onderzoek, via demonstratie onderzoek naar een praktijk toepassing. Hoogtepunt in 2015 was de 1 e kg bioplastic, geproduceerd door de pilot-installatie, met slib van de rwzi Bath. Mede gefinancierd vanuit de Innovatieregeling voor de TKI Biobased Economy. De pilot is ter voorbereiding op een investering in een grootschalige demonstratie van de waardeketen. Assets In 2015 is onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheid om secundaire grondstoffen mee te vergisten en/of terreinen van het waterschap in te zetten voor productie van zonne-energie. Beide zijn goed mogelijk, dragen bij aan verduurzaming en leveren positieve business-cases op. De complexiteit zit vooralsnog in rolen taakopvatting en het juridische domein. Nieuwe stoffen en sanitatie Het thema nieuwe stoffen is opgepakt en in de zomer van 2015 is door het AB ingestemd met de Position Paper medicijnresten, antibioticaresistentie en drugsresten. Hierin zijn lijnen uitgezet voor een uitvoeringsprogramma, met inzet op zowel (preventieve) ketenmaatregelen als op end-of-pipe maatregelen op de rwzi. Belangrijk onderdeel is deelname aan het project Schone Maaswaterketen, met de dijkgraaf als bestuurlijk ambassadeur. Het thema nieuwe sanitatie in het buitengebied kwam boven drijven, doordat gemeentes zich bewust werden van het vervangingsvraagstuk hogedruk riolering. Onderzoeksvraag is of nieuwe sanitatie maatschappelijk optimalere oplossingen kan bieden. Met de gemeente Zundert is een pilotproject voorbereid. Sociale innovatie Voor alle innovatietrajecten geldt dat samen gewerkt wordt met externe partijen en dat de wijze waarop maatwerk is. Partijen kunnen zijn: overheden, bedrijven, technologieontwikkelaars en kennisinstellingen. De rol van het waterschap kan variëren van opdrachtgever tot mede-ontwikkelaar of launching customer. Individuele behandeling van afvalwater (IBA's) In het verzorgingsgebied van waterschap Brabantse Delta zijn circa 700 percelen, die niet of slechts tegen hoge kosten op de riolering aangesloten konden worden, voorzien van een IBA (individuele behandeling van afvalwater). IBA's zijn in eigendom van de gemeenten, maar worden beheerd en onderhouden door het waterschap. De samenwerking heeft tot doel laagst maatschappelijke kosten te bereiken, een duurzaam systeem van inzameling en zuivering te realiseren en een gelijke behandeling van burgers te bewerkstelligen. Het waterschap zorgt ervoor dat de gebruiker geen overlast heeft en zijn afvalwater kwijt kan als ware het een lozing op de gewone riolering. Het waterschap lost klachten van de gebruiker adequaat op. De prestaties en de kosten liggen op hetzelfde niveau als in voorgaande jaren, er zijn in 2015 geen trendbreuken geconstateerd.

11

12 1. Transport 1.1. Algemeen De cluster Zuiveringsbeheer van het Waterschap Brabantse Delta kent de primaire processen transporteren van afvalwater, zuiveren van afvalwater en slibverwerking. De functie van het transportstelsel is het transporteren van afvalwater vanaf het overnamepunt naar de rwzi, waarbij beschikbaarheid, betrouwbaarheid en kosten van het transport centraal staan. Daarbij is het van groot belang voor het beheersproces om de capaciteit van het transportsysteem (gemalen en persleidingen) te behalen en te behouden. Kennis van het transportproces, de technische staat, het risicomanagement, het bouwen en verbouwen van installaties, beleidsdoelstellingen en het toetsen aan prestatie-indicatoren zijn essentiële randvoorwaarden om de taak goed te kunnen uitoefenen. Het stelsel van persleidingen naar de 17 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) beslaat een totale lengte van 350 kilometer en bestaat uit 85 rioolgemalen. Voor een overzicht van de gemalen, transportleidingen en rwzi s zie bijlage Hoeveelheden afvalwater In 2015 werd er via het stelsel van riolering, transportleidingen en gemalen 98,2 miljoen m 3 rioolwater naar de rwzi s getransporteerd. Dit is circa 3% meer dan de hoeveelheid in De regenval in 2015 was nagenoeg gelijk aan het jaar 2014; 877 mm in 2015 ten opzichte van 863 mm in In figuur 1.1. zijn de gegevens van aanvoer en regenval (gemiddeld in het gehele gebied) over de periode weergegeven. In bijlage 2 en 3 zijn de bedrijfsresultaten van de gemalen en transportleidingen opgenomen. Figuur 1.1. Rioolwateraanvoer in relatie tot regenval Enkele jaren geleden is bij het waterschap gestart met het leggen van een relatie tussen de neerslag en de hydraulische aanvoer op de zuiveringen. Door het uitvoeren van diverse berekeningen kan de DWA en het schijnbaar aangesloten verhard oppervlak per rwzi worden berekend Aanvoer per as Naast de aanvoer via het riool, de gemalen en transportleidingen wordt op een beperkt aantal installaties ook afvalwater van derden per as aangevoerd. De aangewezen installaties om dit afvalwater te ontvangen zijn AWP Roosendaal, rwzi Rijen en rwzi Nieuwveer. Alleen riooleigen materiaal, dat voldoet aan de voorwaarden vastgelegd in de beleidsnota Aanvoer per as, wordt geaccepteerd. 1

13 1.4. Hydraulische normcapaciteit Met alle gemeenten zijn OAS studies uitgevoerd gericht op het voldoen aan de basisinspanning. Conform het Bestuursakkoord Water worden de in de OAS genoemde maatregelen heroverwogen waarbij het effect van de maatregelen op de kwaliteit van het oppervlaktewater beschouwd wordt. Totdat de heroverweging is uitgevoerd en in een afvalwaterakkoord (AWA) afspraken zijn gemaakt over de gewenste afnamehoeveelheid geldt de huidige capaciteit als af te pompen hoeveelheid. Voor alle rwzi s geldt dat de gemalen zodanig ingesteld staan dat de capaciteit van de rwzi volledig wordt uitgenut. Hierbij wordt opgemerkt dat persstation Roosendaal als gevolg van technische problemen niet meer kan verpompen dan m 3 /h Energieverbruik transport Het energieverbruik van de rioolgemalen is weergegeven in bijlage 2. Het totaal energieverbruik voor dit proces bedraagt MWh. Het specifiek energieverbruik is circa 15% lager dan in 2014 en tevens het laagst vanaf ,020 kwh / [m3.km] 0,015 0,010 0,005 0, WBD transport afvalwater Land. gem (BVZ) Figuur 1.2. Specifiek energieverbruik proces transport 1.6. Hulpstoffen transport Er worden bij het transporteren van afvalwater enkele hulpstoffen gebruikt. Deze hulpstoffen worden op een tweetal locaties ingezet om de H 2 S, die in het rioolstelsel ontstaat, te bestrijden. Op rioolgemaal Nispen wordt ijzerchloride gedoseerd ten behoeve van de H 2 S-bestrijding. Deze dosering voorkomt aantasting van het gemeenteriool in Roosendaal. In 2015 is liter ijzerchloride gedoseerd in het rioolgemaal Nispen. Deze hoeveelheid is gedoseerd op een totaal verpompt jaardebiet van m 3 afvalwater dat neerkomt op een specifieke dosering van circa 56 ml ijzerchloride per verpompte hoeveelheid (m 3 ) afvalwater. De doseerinstallatie is in 2015 vervangen. 2

14 Figuur 1.3. IJzerchlorideverbruik rioolgemaal Nispen Op het persstation Bergen op Zoom wordt natronloog gebruikt voor de gaswasser ter bestrijding van H 2 S. In 2015 is kg gedoseerd. In de onderstaande grafiek is het natronloogverbruik van de gaswassers op persstation Bergen op Zoom weergegeven vanaf Figuur 1.4. Natronloogverbruik persstation Bergen op Zoom 3

15 1.7. Bijzonderheden transport Inspecties In 2015 is fase 1 van het inspectieplan afvalwatertransportleidingen afgerond. Hierin is de top tien van de afvalwatertransportleidingen geïnspecteerd (leidingen met het grootst geacht risico). Deze inspecties bestonden uit tracécontroles, visuele inspecties, inspecties met een rijdende camera en radar onderzoek (op AC leidingen). In de onderstaande figuur is een voorbeeld opgenomen van het radaronderzoek waarbij wordt gevisualiseerd welk percentage van de buiswand voldoende dikte heeft. Figuur 1.5. Voorbeeld van radaronderzoek op AC-leidingen Figuur 1.6. inspectiebeelden van de rijdende camera Met behulp van deze resultaten worden instandhoudingsadviezen gegeven en waar nodig renovaties ingepland en uitgevoerd. In 2015 is een start gemaakt met fase 2 van het inspectieplan; de AWP inspectiereeks. Met ingang van het jaar 2005 streeft waterschap Brabantse Delta ernaar om het beheer en onderhoud van haar afvalwatertransportsysteem AWP systematisch aan te pakken conform de NEN In 2005 is conform deze norm een beheerplan opgesteld en is een risicoanalyse uitgevoerd op haar leidingsysteem AWP. In 2006 en 2010 zijn locaties geïnspecteerd, gerapporteerd en waar nodig gerenoveerd. Om deze planmatige, periodieke inspecties voort te zetten is in de derde reeks ingepland. Voor verschillende leidingtracés zijn diverse uitbedrijfnames en droogzettingen noodzakelijk om goede inspecties uit te kunnen voeren. Tijdens de omlegging van de AWP nabij Oudenbosch is er de unieke mogelijkheid geweest om de AWP over een lengte van 300 m 1 in- en uitwendig uitvoerig te inspecteren. Figuur 1.7 en 1.8. Uitvoering van inspecties AWP Uit een periodieke inspectie uit 2014 is gebleken dat de aanvoerkoker van rioolgemaal Emerweg was aangetast door biogene zwavelzuuraantasting en daardoor aan renovatie toe was. 4

16 Het waterschap heeft in samenwerking met de gemeente Breda in 2015 deze koker gerenoveerd met spuitbeton zodat deze weer voor jaren bedrijfszeker is. Zuidelijke omlegging Oudenbosch Provincie en gemeente Halderberge realiseren een rondweg om de kern van Oudenbosch verkeersveiliger te maken. Het Waterschap heeft ingestemd met de verlegging van de AWP (de afvalwaterpersleiding Moerdijk Bath) ter hoogte van de Vaartweg. In 2015 is aan de hand van een door de aannemers uitgewerkt plan, de AWP -gefaseerd- over een lengte van 350 meter verschoven en vervangen. Lekke persleiding AWP Op 22 juni 2015 is bij de werkzaamheden voor de aanleg van de rondweg bij Oudenbosch een lek ontstaan in de AWP nabij sportpark Albano. De AWP is stilgelegd in het traject Moerdijk, Halderberge, Rucphen en Etten-Leur. Vanaf persstation Roosendaal functioneerde de AWP naar behoren en kon het afvalwater worden afgevoerd naar de rwzi Bath. In het traject waar niet kon worden afgevoerd naar de AWP zijn tankwagens ingezet. In samenwerking met provincie en gemeente kon het waterschap de normale bedrijfsvoering binnen twee dagen hervatten. De milieutechnische gevolgen van de lekkage zijn door beheersmaatregelen beperkt gebleven en slechts lokaal waarneembaar geweest. AWP 2.0 Op basis van een strategiestudie in 2014 is besloten om de AWP in stand te houden en te renoveren. Het renovatieproject wordt AWP 2.0 genoemd en bestaat uit een variantenstudie, voorontwerp en uitvoering. De hoofddoelstelling van het totale project is: door renovatie elimineren van de actuele knelpunten en voor de komende 30 jaar een bedrijfszekere AWP te realiseren om daarmee de afnameverplichtingen te garanderen. Scalingsonderzoek leiding Etten-Industrie In februari zijn druklijnmetingen uitgevoerd op de persleiding Etten-Industrie Hoeven en is de aangetroffen scaling onderzocht. Dit naar aanleiding van de pigactie in De weerstandswaarde van de leiding is na het piggen aanzienlijk gedaald van 19,5 mm naar 0,91 mm. De aangetroffen scaling had een laagdikte van 2 tot 10 centimeter en was smeuïg van aard. Analyses hebben uitgewezen dat de scaling voor een grote fractie uit aluminiumhydroxide bestond en voor een kleinere fractie uit calciumcarbonaat. De aangetroffen scaling is makkelijk te verwijderen met pigs. Figuur 1.9 en Aangetroffen scaling op de buiswand Doekjesproblematiek De zandvanger van persstation Roosendaal is in 2015 een aantal maal schoongemaakt en daarbij is net als in voorgaande jaren veel doekjesmateriaal aangetroffen. De analyses van de doekjes geven een beeld dat de vervuiling bestaat uit vezelig materiaal dat niet afkomstig is van huishoudens, maar van bedrijfsmatige activiteiten. Dit uit zich door de aanwezigheid van grote formaat doeken. 5

17 Deze problematiek verstoort de goede werking van de zandvanger, maar heeft ook tot gevolg dat de capaciteit van de pompen van het persstation Roosendaal niet wordt gehaald. Figuur 1.11 en Vezelig materiaal in het invoerwerk van de zandvanger van stadsgemaal Roosendaal Scalingsonderzoek AWP Tijdens verschillende inspecties in de AWP-leiding zijn scalingsresten aangetroffen die uit calciumcarbonaat bestonden. Uit morfologisch onderzoek is gebleken dat de aangetroffen scaling afkomstig moet zijn uit een leiding met een diameter van 800 mm tussen Moerdijk en Hoeven. Figuur 1.13 Aangetroffen scalingbrokken ter grootte van 15 cm Figuur 1.14 Een monster van schoongespoelde stukken scaling 6

18 2. Zuiveren afvalwater Inleiding In 2015 zijn er op een aantal rwzi s in het kader van het project 4040, renovatie 9-tal rwzi s, ingrijpende werkzaamheden uitgevoerd. Hierbij werd er vanwege de tijdsdruk soms wel op 5 zuiveringen tegelijkertijd gewerkt. Hierdoor kwamen de zuiveringsresultaten onder druk te staan en werd het uiterste gevraagd van de installaties en de medewerkers. Dankzij de mogelijkheid om op de rwzi Nieuwveer extra stikstof te verwijderen en het goed blijven functioneren van de andere rwzi s zijn de gebiedsrendementen en de zuiveringsprestaties veilig gesteld Meting en bemonstering In 2015 waren er 17 rwzi s in beheer bij het waterschap. Voor een overzicht van de ligging van de rwzi s wordt verwezen naar het kaartje op bijlage 1. De prestaties van de rwzi s worden op basis van meting en bemonstering vastgesteld. De resultaten van dit meet- en bemonsteringsprogramma worden in het gegevensverwerkend systeem Z-info omgezet naar informatie. Voor details over het meet- en bemonsteringsprogramma zie bijlage 4. In bijlage 5 is de capaciteit, belasting en effluentlozing per rwzi weergegeven Belasting rwzi s Hydraulische belasting In 2015 werd op de rwzi s een hoeveelheid rioolwater aangevoerd van 98,2 miljoen m 3 ofwel gemiddeld m 3 /dag. De jaarlijkse schommelingen in de aanvoer worden voornamelijk veroorzaakt door de hoeveelheid neerslag. Deze was in mm ten opzichte van 863 mm in Zie ook paragraaf Belasting zuurstofbindende stoffen rwzi s De totale belasting van de rwzi s bedroeg gemiddeld kg TZV/dag ofwel i.e. Deze belasting is gecorrigeerd voor de vuillast van eigen sliblozingen op de AWP en voor de interne retourstromen op de rwzi s. De belasting van de rwzi s over de afgelopen jaren is weergegeven in de navolgende grafiek belasting [i.e.] slibproductie [ton d.s.] belasting [i.e.] slibproductie [ton d.s.] Figuur 2.1. Belasting en slibproductie rwzi s Brabantse Delta Door het toepassen van een beperkte bemonsteringsfrequentie ontstaat een zekere onnauwkeurigheid in de cijfers van de gemeten belasting. Uit eerder uitgevoerd statistisch onderzoek is gebleken dat deze onnauwkeurigheid (breedte van het 95% betrouwbaarheidsinterval) van de totale gemeten belasting van alle rwzi s in het beheersgebied 7

19 4% bedraagt. Gezien deze onnauwkeurigheid kan geconcludeerd worden dat de belasting de afgelopen jaren een vrij constant beeld geeft. Sinds 2013 wordt gezamenlijk met de Belastingsamenwerking West Brabant weer onderzoek gedaan naar de discrepantie tussen de gemeten belasting en het aantal heffingseenheden. Uit onderzoek blijkt dat over de laatste twee jaar (2013 en 2014) een discrepantie te berekenen is van 5-10%. De gegevens laten per rwzi echter een grote spreiding zien. In 2016 zal nader onderzoek gedaan worden naar de oorzaak van de discrepantie Nutriëntenverwijdering Algemeen Rwzi's hebben voor de lozing van het gezuiverde afvalwater op het oppervlaktewater sinds 1 maart 2014 geen Watervergunning meer nodig. De grenswaarden (lozingseisen) voor fosfaat en stikstof zijn sinds die datum opgenomen in het Activiteitenbesluit milieubeheer en gelden voor alle Rwzi s. Bij maatwerkvoorschrift kan van deze waarden worden afgeweken indien in het beheersgebied van het waterschap ten minste 75% van de op de rwzi s aangevoerde hoeveelheid fosfaat en stikstof uit het afvalwater wordt verwijderd. Voor dit verslagjaar zijn in het kader van het overgangsrecht de eisen uit de bestaande Watervergunningen nog van kracht Fosfaat In de Watervergunningen van onze rwzi s staan individuele eisen ten aanzien van fosfaat opgenomen, afgestemd op de functie van het betreffende ontvangende oppervlakte water. In de vergunningen van de rwzi s Bath en Nieuwveer die lozen op groot, relatief ongevoelig oppervlaktewater ten aanzien van fosfaat (Westerschelde en Hollands Diep), staat een norm van 1 mg P tot /l. Hier mag op deze installaties van afgeweken worden indien een gebiedsrendement van minimaal 75% wordt behaald. Dit betekent dat binnen het beheersgebied de focus ligt op het behalen van het gebiedsrendement. Om aan dit rendement te voldoen wordt de chemicaliëndosering zodanig gestuurd dat op een zo efficiënt mogelijke wijze (zo laag mogelijk chemicaliëngebruik) het gewenste verwijderingsrendement van 75% wordt gehaald. In 2015 bedroeg het fosfaatverwijderingsrendement in het beheersgebied 77%, waarmee voldaan werd aan de doelstelling. Voor een aantal rwzi s is voor fosfaat een strengere eis opgenomen dan de generieke eisen van het Waterbesluit. Dit betreft een aantal kleinere rwzi s (Baarle-Nassau, Chaam, Dinteloord, Halsteren, Riel en Nieuw-Vossemeer) die effluent lozen in het stroomgebied van de Mark, het Wilhelminakanaal en de Zoom. De fosfaatverwijdering vindt voornamelijk plaats middels dosering van metaalzouten. Op de rwzi s Putte en Riel daarentegen wordt biologische defosfatering toegepast. Ook op de gerenoveerde rwzi Ossendrecht vindt fosfaatverwijdering op een biologische wijze plaats. Op de rwzi s Bath, Nieuwveer, Dongemond, Rijen en Kaatsheuvel wordt ijzersulfaat gedoseerd. Op de overige rwzi s waar chemisch gedefosfateerd wordt, gebeurt dit met behulp van aluminiumzouten. Daarnaast wordt op de rwzi s Bath, Dongemond en Rijen in de winter behalve ijzerzout ook polyaluminiumchloride gedoseerd ter bestrijding van licht slib. In onderstaande tabel zijn een aantal kengetallen opgenomen met betrekking tot de defosfatering. Hierin is te zien dat de dalende trend in de doseerverhouding (als gevolg van met name het steeds verder terugdringen van de aluminiumzoutdosering) zich ook in 2015 heeft gestabiliseerd. influent effluent rendement Me/ P g P/i.e. mg/l mg/l % ,6 7,1 1,5 79 0, ,6 6,5 1,4 77 0, ,5 6,8 1,4 79 0, ,4 6,1 1,4 76 0, ,4 6,5 1,6 76 0, ,4 6,1 1,4 77 0, ,4 6,3 1,5 77 0,63 Tabel 2.1. Kengetallen defosfatering WS Brabantse Delta 8

20 Stikstof Voor stikstof is een balans opgesteld over de rwzi s. De aanvoer van stikstof bedroeg in 2015 totaal ton. Hiervan werd 77% verwijderd. Dit is wat lager dan de doelstelling uit het jaarplan (78%) en wordt voornamelijk veroorzaakt door een achterblijvende stikstofverwijdering op de rwzi s Dongemond, Waalwijk en Rijen vanwege werkzaamheden in het kader van het grote renovatieproject Om de achterblijvende resultaten op genoemde rwzi s te compenseren is in 2015 tijdelijk een gedeelte van het extern slib afgebogen naar Nieuwveer voor verwerking op de zeefbandpersen aldaar. Tevens is op de rwzi Nieuwveer gedurende deze periode (juli t/m september) de effluentrecirculatie weer opgevoerd voor extra stikstofverwijdering. Door deze maatregelen hebben we het gebiedsrendement kunnen handhaven op 77%. In de navolgende tabel zijn de gegevens met betrekking tot de stikstofbalans over de jaren 2010 tot en met 2015 weergegeven. aanvoer totaal effluent Verwijdering verwijderd vastlegging in slib denitrificatie ton/jr % ton/jr % ton/jr % ton/jr % ton/jr % Tabel 2.2. Stikstofbalans rwzi s Waterschap Brabantse Delta Zuiveringsprestatie Het kengetal zuiveringsprestatie is een overall parameter voor het presteren van de rwzi s welke ook gebruikt wordt in de bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer. In dit kengetal is opgenomen de CZV-verwijdering, de stikstofverwijdering en de fosfaatverwijdering. De berekening is: Zuiveringsprestatie = ( CZV-verwijdering + N-verwijdering + P-verwijdering) / 3 Waarbij = rendement. In de navolgende tabel is de zuiveringsprestatie over de afgelopen 5 jaar weergegeven. Jaartal Zuiveringsprestatie ,9 % ,5 % 81,8 % ,9 % ,9 % Tabel 2.3. Zuiveringsprestatie In de tabel is te zien dat de zuiveringsprestatie gemiddeld 81,5 82% bedraagt. Het landelijk gemiddelde van deze prestatie-indicator lag in 2012 op 87%. De score van Brabantse Delta is voor stikstof en fosfaat het gevolg van het vigerend beleid. Kiezen voor hogere scores op effluentkwaliteit en zuiveringsrendement is mogelijk maar zal ten koste gaan van andere hoge scores. Meer fosfaat verwijderen kost meer chemicaliën, waardoor op duurzaamheid wordt ingeleverd. Meer stikstof verwijderen betekent een hoger energieverbruik en/of hoge investeringskosten. Dit gaat ten koste van duurzaamheid en het lage heffingstarief. De lagere CZV-verwijdering t.o.v. het landelijk gemiddelde is met name te wijten aan de lagere CZV-verwijdering op de rwzi Bath als gevolg van een relatief grote fractie moeilijk afbreekbare CZV van industriële herkomst. 9

21 2.5. Restvervuiling De totale jaargemiddelde restvervuiling van de rwzi s in 2015 bedroeg i.e.. Het verwijderingsrendement was met 96% gelijk aan dat in voorgaande jaren. Restvervuiling rwzi s Rendement (i.e. a 150 g TZV) (%) binnenwater rijkswater totaal Tabel 2.4. Restvervuiling en zuiveringsrendement 2.6. Toetsing van de effluentkwaliteit aan de Watervergunning (Wtw) Alle rwzi s beschikten in de verslagperiode over een Watervergunning die is afgestemd op het Waterbesluit. In tabel 1 van bijlage 7 zijn de belangrijkste effluentkwaliteitseisen weergegeven voor de rwzi s in het beheersgebied van het waterschap. In tabel 2 van bijlage 7 is het resultaat weergegeven van de toetsing van de effluentkwaliteit aan de vergunningsvoorwaarden. Hieruit kan geconcludeerd worden dat alle rwzi s geheel voldaan hebben aan de effluenteisen, m.u.v. de rwzi s Baarle-Nassau en Chaam. Op de rwzi Baarle-Nassau vond een overschrijding plaats van het jaargemiddelde fosfaatgehalte in het effluent en een eenmalige overschrijding van de hoeveelheid onopgeloste bestanddelen in het effluent. De overschrijding van de fosfaatconcentratie was het gevolg van een sterk verhoogd aanbod aan fosfaat. De verhoging van de chemicaliëndosering was onvoldoende om een overschrijving van de vergunningseisen te voorkomen. De eis ten aanzien van onopgeloste bestanddelen is eenmalig overschreden als gevolg van een storing aan de ruimerbrug van de nabezinktank. De vergunningseisen op de rwzi Chaam zijn in 2015 structureel overschreden voor de parameters Ptot en NH 4. De overschrijding voor NH 4 wordt veroorzaakt door een te lage zuurstofinbrengcapaciteit, met name in het recreatieseizoen. In overleg met de leverancier van de borstelbeluchters wordt hiervoor een oplossing gezocht. Naast bovengenoemde structurele overschrijdingen was er sprake van een incidentele overschrijding van de normen voor onopgeloste bestanddelen en BZV die werd veroorzaakt door werkzaamheden in het kader van het renovatieproject. Het bovenstaande resulteert voor 2015, in een nalevingspercentage van 99,85%, een kengetal dat ook gebruikt wordt in de bedrijfsvergelijking Zuiveringsbeheer. Doelstelling uit het jaarplan was minimaal 99% en dat is dus gehaald. Voor de berekening van dit kengetal wordt alleen gekeken naar de parameters uit het Lozingenbesluit Stedelijk Afvalwater Zware metalen In 2015 is geen uitgebreid onderzoek meer gedaan naar de emissie van zware metalen. Het onderzoek naar zware metalen heeft zich met ingang van 2015 beperkt tot de analyses welke voorgeschreven zijn in een lozingsvergunning en/of de toetsing van de slibkwaliteit aan de acceptatienormen voor afvoer naar de slibverwerker (SNB). In de navolgende tabel is een overzicht van de met het slib afgevoerde hoeveelheid zware metalen Jaar As Cd Cr Cu Hg Pb Ni Zn Totaal Tabel 2.4 Met slib afgevoerde hoeveelheid zware metalen in kg/jr. 10

22 Uit de gemeten resultaten in het verleden blijkt dat ca % van de aangevoerde zware metalen met het slib wordt afgevoerd. De resterende 12-16% wordt met het effluent geloosd op het oppervlaktewater Energieverbruik zuiveren Het energieverbruik van de rwzi s is weergegeven in bijlage 9. In figuur 2.2. is het specifiek energieverbruik per rwzi weergegeven. Het gemiddelde specifiek energieverbruik van het proces zuiveren is 3,5 kwh/ie v (11%) gedaald ten opzichte van 2014 en komt daarmee op 28,6 kwh/ie v. Dit is het laagste energieverbruik over de laatste 10 jaar. Vooral de rwzi s Bath en Nieuwveer zorgen voor deze daling. In hoofdstuk 6 zijn de gerealiseerde besparingsmaatregelen beschreven die hier mede verantwoordelijk voor zijn. Figuur 2.2. Specifiek energieverbruik proces zuiveren 2.9. Hulpstoffen zuiveren Bij het proces zuiveren worden hulpstoffen gebruikt. Dit betreft met name chemicaliën ten behoeve van de defosfatering. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van ijzer- en aluminiumzouten. Bij gebruik van aluminiumzouten hebben deze in veel gevallen tevens de functie licht-slibbestrijding. In 2015 is kg ijzer, voornamelijk afkomstig uit ijzersulfaat gebruikt en kg aluminium uit poly-aluminiumchloride. Het beleid is om het gebruik van aluminium zoveel mogelijk te beperken omdat aluminium een aantal nadelen heeft ten opzichte van ijzer (meer onopgeloste stof in het effluent, verminderde ontwaterbaarheid van het slib, noodzakelijke ijzerdosering op de gisting en eventuele milieubezwaarlijkheid). Daarom is in 2011 een onderzoek uitgevoerd met een gecombineerde dosering van ijzer en aluminium op de rwzi Dongemond. Uit dit onderzoek blijkt dat slechts een geringe aluminiumdosering nodig is voor de bestrijding van licht slib en dat de rest van het fosfaat verwijderd kan worden met het goedkopere ijzersulfaat. Op deze manier is een goede SVIbeheersing mogelijk en kan een aanzienlijke reductie van de aluminiumdosering bereikt worden. Op basis van de proefresultaten wordt op de rwzi s Dongemond en Rijen de combi-dosering al sinds het najaar van 2011 toegepast. Op rwzi Bath is dit nog niet mogelijk. Hiervoor dient eerst de doseerinstallatie grondig aangepast te worden. Vooruitlopend hierop is in 2013 een proef uitgevoerd op de helft van de beluchtingsstraten om de resultaten van het onderzoek op de rwzi Dongemond voor de situatie op de rwzi Bath te verifiëren. De proef is succesvol verlopen en de resultaten zullen gebruikt worden om een definitieve doseerinstallatie te ontwerpen. De installatie is eind 2015-begin 2016 gerealiseerd. In onderstaande grafiek is het metalenverbruik ten behoeve van defosfatering/licht-slibbestrijding over de afgelopen 6 jaar weergegeven. Zoals de grafiek laat zien heeft de dalende trend zich de afgelopen drie jaar gestabiliseerd. Ook de toegepaste Me/P-verhouding was de afgelopen drie jaar met 0,63-0,64 mol/mol stabiel. 11

23 Naast chemicaliënverbruik ten behoeve van de defosfatering werd er in 2015 nog ijzerchloride (5.400 kg Fe) gebruikt in de gistingstank van Bath voor de bestrijding van H 2 S in het gistingsgas en anti-schuimolie (680 kg) in de deelstroombehandelingsinstallatie van Nieuwveer. kmol Me kmol kmol kmol Fe Al Totaal Figuur 2.3. Metalengebruik defosfatering/licht-slibbestrijding. 12

24 2.10 Bijzonderheden per rwzi Rwzi Baarle-Nassau In 2015 is de gehele rwzi grondig renoveerd. De cascade, om voldoende zuurstof in het ontvangende oppervlaktewater te brengen, is vervangen door een geheel nieuwe constructie. Tevens zijn de oxidatiesloot en de nabezinktank in zijn geheel buiten bedrijf geweest voor renovatie. Aangezien de rwzi uit één sloot bestaat is naast de bestaande sloot een tijdelijk oxidatievijver geplaatst om het influent tijdens de werkzaamheden te kunnen blijven zuiveren. Het zuiveringsproces in de tijdelijke vijver was batchgewijs met bezinkfunctie (vullen, beluchten, bezinken, aflaten), omdat de nabezinktank ook niet kon worden gebruikt. Als gevolg van een storing is op 17 oktober teveel influent naar de vijver gepompt, waardoor deze kortstondig is overstroomd. Hierdoor is circa 350 m 3 actief slib naar de Bremer gestroomd. Ondanks het voorgenoemde voorval en een tweetal pieken van circa 20 mg/l N-totaal in het effluent heeft de tijdelijke rwzi goed gefunctioneerd. Figuur 2.4. Tijdelijke foliebak om het afvalwater in te zuiveren Figuur 2.5. Tijdelijk verplaatst lozingspunt van effluent in de Bremer In 2015 hebben in een aantal perioden verhoogde aanvoeren plaatsgevonden van stikstof en fosfaat. Ondanks een verhoogde zuurstofinbreng en chemicaliëndosering heeft dit toch geleid tot een overschrijding van de fosfaatnorm die gebaseerd is op 10 opeenvolgende bemonsteringen. De stikstofnorm is in 2015 niet overschreden en blijft met een waarde van 10 mg/l onder de vergunningswaarde van 15 mg/l. Op 16 november is een storing opgetreden aan het loopwiel van de nabezinktank. Het vervangen van het loopwiel in combinatie met een verhoogde aanvoer heeft geleid tot een overschrijding van droge stof in het effluent. Rwzi Bath Waterlijn De gemeten biologische belasting van rwzi Bath bedroeg in i.e. De stikstofverwijdering heeft met een rendement van 77% en een N-totaal van 9,8 mg/l naar behoren gefunctioneerd. In het eerste kwartaal is echter nog verbetering mogelijk. In deze koude periode is tijdelijk sprake geweest van een verslechterde stikstofverwijdering. Bij de toenemende hydraulische belasting in de afgelopen jaren is stikstofverwijdering in de winter bij de ontwerp slibvolume-index van 120 ml/g kritisch geworden. Gelet hierop wordt steeds gerichter omgegaan met het doseren van de juiste hoeveelheid aluminium met als doel een lagere slibvolume-index te hanteren van circa 100 ml/g. Dit is echter een moeilijke sturingsparameter waarbij verschillen in slibvolume-index per beluchtingstank risico s geven voor verlies van nitrificatie. Deze kritische sturing vraagt in de winterperiode veel aandacht van de beheerder. Het systeem kan robuuster en bedrijfszekerder worden gemaakt door het realiseren van deflectieschotten in de nabezinktanks. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor het opvangen van RWA pieken en schommelingen in slibvolume-index. De fosfaatverwijdering was met 71% verwijdering volgens planning. De ME/P verhouding was met 0,38 mol/mol wederom lager dan voorgaande jaren wat duidt op effectieve sturing van de fosfaatverwijdering. De dalende trend in chemicaliënverbruik is met name te danken aan de toenemende aandacht voor het voorkomen van overdosering, het verbeteren van de chemicaliënverdeling en het sturen op een iets lager verwijderingsrendement. 13

25 Eind 2015 is een aparte aluminiumdoseerinstallatie gerealiseerd waardoor het proces van defosfatering met ijzer en slibindexbeheersing met aluminium beter beheerst kan worden en een verdere verlaging van de aluminiumdosering kan worden gerealiseerd. Deze combi-dosering wordt in 2016 in bedrijf gesteld. Sliblijn De slibontwatering functioneert met een droge stof gehalte van 21,2% en een PE verbruik van 9,8 kg/tds vergelijkbaar met De zeefbandpersen functioneren qua PE verbruik nog niet naar wens. Er is sprake van 50% toename van het PE verbruik ten opzichte van de oude installatie van voor Dit is naar verwachting deels te wijten aan de overgang van poeder naar vloeibaar PE. Er is echter ook technisch nog verbetering van de slibontwateringsinstallatie nodig. Er is een lijst met verbeterpunten gemaakt. Tevens is er in 2014 een proef uit gevoerd met een mechanische mixer als alternatief voor de PE mengklep. Resultaat van de proef is dat beter regelen van de mengenergie leidt tot een besparing in PE verbruik. In 2016 zullen de verbeterpunten doorgevoerd worden. Energie De biogasproductie van de mesofiele gisting Bath was in 2015 met 2,3 miljoen m 3 hoger dan voorgaande jaren. Dit is mogelijk te danken aan: Langere verblijftijd agv toepassen bandindikkers sinds 2014 Realiseren van een meer constante voeding in 2015 Realiseren van nieuwe warmtewisselaars met een verbeterde temperatuurcontrol in Als gevolg van een grote storing aan de WKK s is m 3 biogas gefakkeld. Het vervangen danwel verbeteren van de beschikbaarheid van de WKK s staat gepland in Naast energieproductie is het van belang het energieverbruik te verminderen. Het specifiek energieverbruik van de beluchting is met 0,15-0,20 kwh/kgtzvv al jaren zeer laag. Eind 2014 is een beluchtingscompressor vervangen door twee kleinere compressoren. Dit heeft in 2015 geleidt tot een lager energieverbruik voor de beluchting. In verband met problemen met de kwh-meters moet de definitieve besparing nog in 2016 worden vastgesteld. Figuur 2.6. Energie rwzi Bath 14

26 Rwzi Chaam In 2015 zijn de beide oxidatiesloten gerenoveerd. Hierbij is telkens één sloot uit bedrijf genomen en één sloot heeft gedurende 4 weken het influent gezuiverd. Om de effluentkwaliteit te kunnen waarborgen is een extra drijvende beluchter in de in bedrijf zijnde sloot geplaatst. Op 9 juni is de rwzi weer overgegaan op normaal bedrijf. Daarbij is de lege tank gevuld met slib uit de slibbufferput en het gedeeltelijke actief slib uit de andere sloot met effluent. Hierbij is geconstateerd dat er een droogrest in het effluent zat van 72 mg/l. Naast deze overschrijding hebben er nog drie overschrijdingen plaatsgevonden van ammonium. De eerste overschrijdingen van ammonium hebben plaatsgevonden, omdat de zuurstofinbreng toch onvoldoende was, waarna een grotere beluchter is geplaatst. De overige ammoniumoverschrijdingen zijn opgetreden tijdens de weekeinden en de hogere belasting als gevolg van recreatie op de campings. Vanaf 1 augustus heeft de rwzi te kampen gehad met hoge ammoniumgehalten in het effluent, ondanks het feit dat de borstels 24 uur per dag draaiden. Dit heeft geleid tot overschrijdingen van de vergunning. Als noodmaatregel zijn in beide tanks drijvende beluchters geplaatst om het zuurstoftekort op te vangen. Onderzoek naar de procesvariabelen stroomsnelheid, indompelingsdiepte, toerental rotoren en verdeling van het influent hebben naar voren gebracht dat de huidige inbreng van 36 kg O 2 /uur te weinig is ten opzichte van het ontwerp van 42 kg O 2 /uur. Echter in de zomerperiode is, als gevolg van de recreatieperiode, 53 kg O 2 /uur benodigd. In samenwerking met de leverancier van rotoren zal onderzocht worden om meer zuurstofinbreng te genereren in de beide oxidatiesloten naar 53 kg O 2 /uur met de huidige beluchtingsrotoren. Tevens is de fosfaateis van 0,5 mg/l op basis van 10 opeenvolgende bemonsteringen overschreden. De oorzaak van deze overschrijding is niet achterhaald. Rwzi Dinteloord De rwzi heeft goed gefunctioneerd met een stikstofverwijderingsrendement van 82% en een jaargemiddeld N-totaal in het effluent van 6,1 mg/l. Dit goede prestatieniveau haalt de rwzi Dinteloord al jarenlang. Op rwzi Dinteloord wordt ijzerchloride gedoseerd ten behoeve van de defosfatering. Het totaal-p gehalte in het effluent is 0,45 mg/l en is sinds 2011 stabiel. Hierdoor heeft de rwzi nog steeds ruimschoots voldaan aan de vergunningseis voor P-totaal. De Me/P-verhouding is 0,86 en is al jaren laag. Dit betekent dat de dosering goed is afgestemd op het behalen van de vergunningseis en het zo minimaal mogelijk proberen te doseren van chemicaliën. In 2015 zijn de volgende procesonderdelen gerenoveerd; - Twee nabezinktanks en de twee retourslibvijzels die om en om 2 weken uit bedrijf zijn geweest. Tijdens de renovatie is telkens 1 nabezinktank in combinatie met 1 retourslibvijzel uit bedrijf geweest. Het slibgehalte in de oxidatiesloot is tijdens de werkzaamheden naar 3 g/l verlaagd om zo één nabezinktank niet te over belasten. - De drie effluentpompen zijn vervangen. - De vier borstelbeluchters zijn om en om worden gerenoveerd. Elke renovatie van een borstelbeluchter heeft circa 6 dagen geduurd. Tijdens elke renovatie van een borstelbeluchter heeft de rwzi met maximaal drie borstels gedraaid. Dit is voldoende qua zuurstofinbreng. Tijdens de werkzaamheden is een extra beluchter achter de hand gehouden om bij uitval van één van de drie beluchter een redundante beluchter in te kunnen zetten. De werkzaamheden hebben niet geleid tot verslechterde effluentconcentraties. Rwzi Dongemond De rwzi Dongemond heeft nadrukkelijk te maken gehad met werkzaamheden in het kader van het renovatieproject Zo was het onder andere noodzakelijk dat elk van de 4 straten gedurende een aantal weken uit bedrijf werd genomen voor renovatiewerkzaamheden. Hierdoor heeft de rwzi Dongemond gedurende 20 weken 1 van de 4 straten moeten missen. De gevolgen voor de effluentkwaliteit zijn in de voorbereidingsfase onvoldoende belicht, en medio 2015 bleek dat door het verminderde N-verwijderingsrendement op Dongemond het gebiedsrendement in gevaar kwam. Dit is opgevangen door minder slib op Dongemond te ontwateren en meer op de rwzi Nieuwveer. Het stikstof in het filtraatwater, wat op Dongemond mede zorgt voor een laag stikstofrendement, kan op Nieuwveer goed in de Demon installatie worden verwerkt. Daarnaast is de effluentrecirculatie op Nieuwveer tijdelijk verhoogd, wat eveneens een gunstig effect op het stikstofrendement heeft. Uiteindelijk kon het jaar worden afgesloten met een voldoende hoog gebiedsrendement voor stikstof. De rwzi Dongemond sloot 2015 af met een stikstofrendement van 15

27 68%, duidelijk lager dan de 71% van het jaar ervoor. De fosfaatverwijdering was met een rendement van 85% in orde. Los van de nadelige gevolgen van project 4040 voor het stikstofrendement heeft Dongemond een moeizame stikstofverwijdering. Dit is het gevolg van een combinatie van factoren: de verwerking van extern slib (wat een hogere stikstofbelasting van de rwzi tot gevolg heeft), de aanwezigheid van voorbezinktanks (wat de BZV/N verhouding nadelig beïnvloedt), een groot aandeel rioolvreemd water, wat zorgt voor dun afvalwater, en een niet optimale beluchtingsinstallatie (waardoor soms sprake is van overbeluchting). In 2015 is begonnen met structurele aanpak ter verbetering van de stikstofverwijdering. De verwerking van extern slib op Dongemond zal onderdeel gaan uitmaken van de slibstrategiestudie die in 2016 uitgevoerd gaat worden. Eveneens in 2016 zal in samenwerking met de gemeente Oosterhout worden nagegaan of het aandeel rioolvreemd water kan worden teruggedrongen. Eind 2015 is een plan van aanpak opgesteld en is een begin gemaakt om de beluchtingsregeling te optimaliseren. De overbeluchtingsproblematiek is in project 4040 aangepakt door 1 van de beluchtingscompressoren te vervangen door twee kleinere. Hiermee ontstaat de mogelijkheid een lager minimum luchtdebiet toe te passen. In 2016 wordt het optimaliseren van de stikstofverwijdering verder voortgezet. Opvallend in 2015 is de zeer lage slibvolumeindex die een groot gedeelte van het jaar rond de vijftig schommelde en soms zelfs minder dan veertig bedroeg. Dat had als voordeel dat er geen aluminium hoefde te worden gedoseerd om de index voldoende laag te houden. Het nadeel was dat het effluent meer zwevend stof dan normaal bevatte. Het organische P-gehalte in het effluent nam daardoor toe, en om de lozingseis voor P te behalen was het nodig om meer ijzersulfaat te doseren. Hierdoor is het verbruik van aluminium in 2015 lager dan normaal en het ijzersulfaatverbruik hoger. In 2015 is de aansluiting van de oostelijke persleiding van Oosterhout gerealiseerd. Deze zal in 2016 in bedrijf worden gesteld. De verwerking van slib is in 2015 zonder noemenswaardige problemen verlopen. Met de zeefbandpersen is een ontwateringsgraad van 21,3 gerealiseerd. Zowel voor het ontwateren als voor het mechanisch indikken was ca. 10% minder polymeer benodigd dan in Voor de slibverwerking, en met name voor de beluchting was in 2015 minder kwh benodigd dan de jaren ervoor. In het kader van het op te stellen energiebesparingsplan zal in 2016 nader onderzocht worden waardoor dit mogelijk is en of het nog verder geoptimaliseerd kan worden. Rwzi Halsteren Op 6 maart zijn door een storing de beluchters uitgevallen. In combinatie met een niet functionerende doormelding van storingen heeft dit tot gevolg gehad de beluchting het gehele weekeinde heeft stilgestaan. In september is de nabezinktank uit bedrijf genomen voor renovatie. Als tijdelijke maatregel is de oxidatiesloot batchgewijs gebruikt. Dus deze heeft ook als nabezinktank gefungeerd. Daarbij heeft de rwzi tijdelijk een maximale dagcapaciteit gehad van circa m 3. De werkzaamheden hebben ruim vier weken geduurd. Met deze tijdelijke maatregel heeft het waterschap de afgelopen jaren veel goede ervaringen opgedaan op de rwzi Willemstad en Chaam in hetzelfde renovatieproject. Op dinsdag 22 september en woensdag 23 september is het tijdelijk zuiveringsbedrijf (batchgewijs zuiveren) op de rwzi Halsteren intensief getest en geoptimaliseerd. In de nacht van 23 september heeft het tijdelijke bedrijf ook aangestaan en er is geconcludeerd dat het programma van het batchgewijs zuiveren functioneert en dat de ammoniumgehalten laag bleven in het effluent (circa 2-3 mg/l). Daarom is er op 24 september een GO voor de werkzaamheden gegeven in combinatie met de gunstige weersvoorspellingen. Op zaterdag 26 september is een gemiddeld ammoniumgehalte bereikt van 18,9 mg/l en het monster van zondag 27 september gaf een nog meer verslechterd beeld van het ammoniumgehalte dat gestegen was naar 27,6 mg/l. Daarbij is de beluchte periode maximaal gezet en hebben daardoor een minimale hoeveelheid water van de gemeente afgenomen. Ook dit heeft geen effect gehad, want het ammoniumgehalte van maandag 28 september was 27,2 mg/l. Daarom is direct besloten om de compressor van de bellenbeluchting in de regeling van het tijdelijke beluchtingsregeling op te nemen. Er worden naar aanleiding van de verhoogde ammoniumgehalten twee sporen bewandeld: 1. In de procesvoering is de beluchte periode verlengd om het ammoniumgehalte te laten dalen. Aangezien het een batchgewijs proces was kon dit niet te lang worden, omdat er anders onvoldoende water van de gemeente kon worden afgenomen 16

28 2. Daarnaast is ervoor gezorgd dat tijdens het vullen en beluchten de aanvullende bellenbeluchting in de regeling van de tijdelijke installatie is opgenomen. Dit is in de loop van de middag van 29 september operationeel geworden en het ammoniumgehalte is daardoor sterk gedaald van 33 mg/l naar 12 mg/l. Figuur 2.7. Tijdelijke aflaatconstructie om de heldere laag boven het bezinken actief slib af te laten met pompen Rwzi Kaatsheuvel De rwzi Kaatsheuvel heeft in 2015 goed gefunctioneerd. De stikstof- en fosfaatverwijdering lag op hetzelfde hoge niveau als in In 2014 was er bij rwa soms sprake van een te hoog zwevend stofgehalte in het effluent doordat na de renovatie van de nabezinktanks sommige onderdelen niet goed waren gemonteerd. Eind 2014 zijn deze gebreken hersteld en begin 2015 bleek dat de nabezinktanks weer correct functioneren. Aan de Efteling is in 2015 ruim m 3 effluent geleverd, nadat in het zandfilter eerst extra zwevende stof en fosfaat is verwijderd. Rwzi Lage Zwaluwe In de afgelopen jaren is de rwzi Lage Zwaluwe gerenoveerd en zijn er nog elke verbeteringen of aanpassingen aangebracht. Dit jaar zijn er geen werkzaamheden meer geweest. Dit zuivering heeft mede door de aanpassingen in de afgelopen jaren een goed en stabiel jaar achter de rug. Rwzi Nieuwveer Waterlijn De belasting van de rwzi was in 2015 weer terug op het oude niveau. De rwzi heeft prima gepresteerd. Aan alle vergunningseisen is voldaan. Ook dit jaar waren er nog werkzaamheden in het aanvoerstelsel van Nieuwveer. Ditmaal is het gemaal Emerweg gerenoveerd. Hiervoor is de rwzi een aantal keren uit bedrijf geweest net als vorig jaar, alleen was dit nu in de lente periode en heeft het weinig effect gehad op het zuiveringsresultaat. Naast deze werkzaamheden waren er op de rwzi zelf ook nogal wat werkzaamheden. Zo is de defosfatering-unit vervangen, zijn er een aantal dwarsruimers vervangen (waarvan één door een plaat met gaten ofwel de brievenbus ), de nabezinktanks zijn nagekeken en zo nodig gerepareerd en als laatste is er een grote inspectie geweest van de tweede trap. Dit alles is volgens een vooraf bekeken en opgesteld plan verlopen om het zuiveringsresultaat te garanderen. Zoals gezegd is er in een van de tussenbezinktanks een andere vorm van slib-afvoer vanuit in de tank geplaatst. Normaal ging dit met een langsruimer waar veel bewegende onderdelen aan zitten waardoor het onderhoud relatief duur en lastig is. Nu is er dus onderzocht of de brievenbus een gelijkwaardige vervanger was. Uit dat onderzoek komen wel wat afwijkende waarden, maar vanwege het economische voordeel van de brievenbus, is er besloten ondanks lichte twijfel om in 2016 nog 2 tussenbezinktanks van een brievenbus te voorzien. Wel op voorwaarde dat de resultaten worden gemonitord. Mocht er alsnog constateren worden dat de TBT s met brievenbus slechter werken dan die met dwarsruimers, dan volgt nader onderzoek. 17

29 Eendenkroos en UNAS De onderzoeken die in 2014 gestart zijn rondom Eendenkroos en UNAS zijn in 2015 voortgezet. (Voor verder details wordt verwezen naar hoofdstuk 7, Innovatie). Sliblijn Dit jaar is er ongeveer 15% meer slib naar onze gisting gestuurd, dit was afkomstig van zowel de eigen zuivering als de aanvoerende zuiveringen Chaam, Riel, Baarle-Nassau en Rijen. Daarnaast was de afbraak beter in de gisting. In 2014 was deze 1,4 m 3 biogas/ton d.s en dit jaar 1,5 m 3 biogas/ton d.s. Dit tezamen heeft gezorgd voor een hogere biogas-productie van ongeveer 1 miljoen m 3 meer ten opzichte van Dit jaar is er ook extra slib verwerkt op Nieuwveer. Vanwege renovatiewerkzaamheden op de zuivering Dongemond is daar minder slib van externe zuiveringen verwerkt, ten einde het rendement te beheersen. Nieuwveer kon mede door de DEMON deze stroom goed verwerken. Er is zowel vers slib van kleinere zuiveringen als het uitgegiste slib van Dongemond en Waalwijk verwerkt. Het extra stikstof wat hierbij vrij kwam is voor 85% verwijderd in de DEMON, wat overbleef is teruggevoerd naar de waterlijn waar het geen probleem gaf. Het project DEMON heeft dit jaar nog doorgelopen. Dit vanwege de problemen met hogere concentratie droge stof in het filtraat vanuit onze kant en vanwege schuimvorming en te weinig luchtinbreng vanuit de aannemers. Ook in 2015 ging het rendement onderuit rond de maand november. In deze periode namen de nitraatvormers de overhand. In 2014 lijkt ongeveer hetzelfde gebeurd te zijn. Mede door deze problemen heeft de DEMON over het jaar gezien het gevraagde rendement van 86% net niet waargemaakt. Het uiteindelijke rendement was 85%. Het dalend rendement in November lijkt op het eerste gezicht te maken te hebben met een dalende temperatuur in de DEMON reactor rond deze tijd. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de dalende temperatuur wegens seizoensinvloeden, aangezien in 2014 ongeveer hetzelfde effect heeft opgetreden. Hiernaar wordt de komende tijd een onderzoek gestart om maatregelen te bepalen dit te voorkomen of de effecten te minimaliseren. Energie Zoals hierboven is vermeld hebben we in 2015 ongeveer een miljoen m 3 meer biogas geproduceerd. Een groot deel is in de wkk s 1 en 2 omgezet in elektriciteit en warmte voor eigen gebruik, waarbij het elektrische rendement van de wkk s met 40% uitstekend was. De warmtelevering door het groene warmte station (wkk3) was GJ. De afspraak is om jaarlijks GJ warmte te leveren. Eind 2015 is de regelstrategie van de wkk s aangepast, waardoor het groene warmtestation meer prioriteit krijgt en dus meer warmte gaat leveren. Naar aanleiding van de productiecijfers 1ste kwartaal 2016 ligt het in de verwachting dat dit jaar de GJ geleverd gaan worden conform leveringscontract. Door de verminderde capaciteit en mindere resultaten op rwzi Dongemond is er op rwzi Nieuwveer voor 3 maanden volledig gerecirculeerd zodat het gebiedsrendement weer boven de 76% uit kwam. Hierdoor konden we garanderen dat er dat er geen problemen met overschrijdingen gingen ontstaan ontstonden bij andere zuiveringen. Dit heeft echter wel kwh of wel meer elektriciteit gekost. Dat er zoveel recirculatie heeft plaatsgevonden, is niet volledig terug te zien in het elektriciteitsverbruik van de beluchting. Dit heeft te maken dat we juist in het begin van het jaar bezig zijn geweest de effluent-recirculatie te minimaliseren en hiermee energie hebben bespaard. Hier gaan we in 2016 weer mee door. Rwzi Nieuw-Vossemeer De rwzi heeft in 2015 goed gefunctioneerd met een stikstofverwijderingsrendement van 87% en een jaargemiddelde totaal stikstofgehalte in het effluent van 5,3 mg/l. Ten behoeve van de defosfatering wordt aluminiumchloride gedoseerd. Op de rwzi is de doseerinstallatie ten behoeve van de aluminiumdosering vervangen. Rwzi Ossendrecht 2015 stond in het teken van de renovatie/nieuwbouw van de rwzi Ossendrecht. De bestaande installatie was elektrisch en mechanisch sterk verouderd, en de oxidatiesloot verkeerde in slechte staat. Met project 5030, waarin ook de rwzi Putte zit, is in 2014 op Ossendrecht een begin gemaakt met het toekomstbestendig maken van deze rwzi. Naast het vernieuwen van de elektrische en mechanische installatie springt op Ossendrecht de geheel nieuwe beluchting het meest in het oog. 18

30 De oxidatiesloot is geheel vervangen door een nieuw gebouwde ronde actiefslibtank bestaande uit een centrale anaerobe tank, gevolgd door een anoxische tank en tenslotte een aerobe tank. In plaats van beluchtingsborstels wordt nu gebruik gemaakt van een energiezuiniger bellenbeluchtingssysteem. De anaerobe tank maakt biologische defosfatering volgens het Phoredox principe mogelijk. Het spuislib wordt op de gebruikelijk wijze richting gemaal Armendijk afgevoerd. Medio 2015 is de vernieuwde rwzi in bedrijf genomen. De zuiveringsresultaten zijn goed en liggen op of boven het niveau van de oude installatie. Het energieverbruik is met ca 20% afgenomen, wat te danken is aan de efficiëntere beluchting. Een belangrijk verschil met de oude installatie is verder de fors toegenomen hydraulische capaciteit van de vernieuwde installatie. Hierdoor kan aan de afspraken in het AWA worden voldaan. Overigens was dat eind 2015 nog niet het geval; omdat de capaciteit van het influentgemaal (onderdeel van het project) nog niet toereikend was. Dit is één van de restpunten die in 2016 opgelost gaan worden. Van 1 december 2015 tot 1 december 2016 is het zogenaamde meetjaar; in deze 12 maanden worden de resultaten van de rwzi nauwlettend gevolgd door zowel het waterschap als de aannemer. Aan het eind van deze periode kan geconcludeerd worden of de installatie aan de eisen voldoet of niet. Rwzi Putte Net als bij de rwzi Ossendrecht stond 2015 ook bij de rwzi Putte in het teken van de renovatie. Ook op deze rwzi is de gehele elektrische en mechanische installatie vernieuwd. Omdat de bestaande nabezinktank een te lage capaciteit had is er een nieuwe naast gebouwd zodat de rwzi Putte nu twee nbt s heeft. De beluchting is uitgebreid met een anaerobe tank ten behoeve van biologische fosfaatverwijdering volgens het Phoredox-principe. Dit principe werd op de oude rwzi Putte ook al toegepast, maar dat ging ten koste van beluchtingsruimte. De zuiveringsresultaten zijn goed, en net als Ossendrecht is ook op Putte het energieverbruik fors afgenomen als gevolg van modernere apparatuur. Gelijk aan Ossendrecht is ook van de rwzi Putte de hydraulische capaciteit in overeenstemming gebracht met de afspraken in het AWA. Ook op Putte loopt een meetjaar, gelijk aan dat van Ossendrecht, en ook op Putte is sprake van een aantal restpunten die in 2016 zullen worden opgelost. Rwzi Riel De bedrijfsresultaten van de rwzi Riel in 2015 waren goed en de rwzi heeft ruimschoots aan alle vergunningseisen voldaan. Het jaargemiddelde N-totaal in het effluent is 3,7 mg/l met een stikstofverwijderingsrendement van 94%. De rwzi Riel is uitgerust met een biologische P- verwijdering en er wordt sinds 2012 geen aanvullende chemische defosfatering toegepast. Rwzi Rijen De rwzi Rijen heeft in 2015 goed gepresteerd en opnieuw uitstekende zuiveringsresultaten geboekt. Gedurende een aantal maanden is een proef uitgevoerd met de bandindikker. De regeling van de bandindikker is uitgebreid met een regeling van de firma Hach, die tot doel heeft een instelbare indikkingsgraad te bewaken en daarbij het polymeerverbruik te minimaliseren. Dit wordt mogelijk door diverse drogestofmeters en debietmeters met deze regeling te combineren. Door het droge stofgehalte van het ingedikt slib continu te monitoren en gelijktijdig de polymeerdosering stapsgewijs te verlagen wordt het punt opgezocht waarbij de gewenste indikkingsgraad wordt bereikt met een minimale dosering. Bijkomend voordeel is dat de regeling continu werkt en veranderingen zoals een verlopend droge stofgehalte in de aanvoer automatisch en zonder ingrijpen door de beheerder verwerkt. De proef op Rijen heeft aangetoond dat de regeling werkt, echter tot een besparing op het polymeerverbruik heeft het op Rijen niet geleid omdat het jaarverbruik in kg erg laag is en omdat er veel verschillende instellingen zijn uitgeprobeerd. Wel werden de voordelen van een eenvoudiger procesvoering (minder toezicht) ervaren wat voldoende aanleiding was om de regeling toch aan te schaffen. Nagegaan gaat worden of de regeling ook voor andere locaties geschikt is. Rwzi Waalwijk Op de rwzi Waalwijk zijn in 2015 renovatiewerkzaamheden uitgevoerd vallend onder project Daarbij zijn alle belangrijke installatieonderdelen zoals voorbezinktanks, beluchtingtanks en 19

31 nabezinktanks ieder wekenlang uit bedrijf genomen. Om de gevolgen voor het proces zoveel mogelijk te beperken zijn alle uitbedrijfnames zoveel mogelijk gespreid in de tijd, of juist gecombineerd waar dat voordelen opleverde. Omdat de verwachting was dat de effluentkwaliteit tijdelijk nadelig zou worden beïnvloed door de werkzaamheden, zijn deze vooraf gemeld aan het bevoegd gezag. Uiteindelijk is gedurende 10 weken met 1 straat gezuiverd. Met name bij rwa was het N-verwijderingsrendement lager dan normaal. Ook lagen de BZV- en zwevende stofconcentraties in het effluent in enkele monsters hoger dan de grenswaarde uit de vergunning. Aangezien deze enkele malen per jaar overschreden mogen worden heeft dit niet geleid tot overtredingen van de lozingsvergunning. Rwzi Waspik De rwzi heeft goed gepresteerd met een stikstofverwijderingsrendement van 78% en een jaargemiddeld N-totaal in het effluent van 7,1 mg/l. Op de rwzi wordt aluminiumchloride gedoseerd. Dit heeft geresulteerd in een fosfaatverwijderingsrendement van 90%. Tevens wordt de dosering gebruikt voor het beheersen van de licht slib problematiek in de koudere wintermaanden. Rwzi Willemstad De rwzi heeft goed gepresteerd met een stikstofverwijderingsrendement van 84% en een jaargemiddeld N-totaal in het effluent van 7,2 mg/l. Op de rwzi worden geen chemicaliën gebruikt voor de fosfaatverwijdering dat resulteert in een verwijderingsrendement van 81% Individuele behandeling van afvalwater (IBA's) In het verzorgingsgebied van waterschap Brabantse Delta zijn circa 700 percelen, die niet of slechts tegen hoge kosten op de riolering aangesloten konden worden, voorzien van een IBA (individuele behandeling van afvalwater). IBA's zijn in eigendom van de gemeenten, maar worden beheerd en onderhouden door het waterschap. De samenwerking heeft tot doel laagst maatschappelijke kosten te bereiken, een duurzaam systeem van inzameling en zuivering te realiseren en een gelijke behandeling van burgers te bewerkstelligen. Het waterschap zorgt ervoor dat de gebruiker geen overlast heeft en zijn afvalwater kwijt kan als ware het een lozing op de gewone riolering. Het waterschap lost klachten van de gebruiker adequaat op. De prestaties en de kosten liggen op hetzelfde niveau als in voorgaande jaren, er zijn in 2015 geen trendbreuken geconstateerd. 20

32 3. Slibverwerken 3.1. Inleiding Het waterschap beschikt over drie centrale slibontwateringsinstallaties, waar al het op de rwzi s geproduceerde slib wordt ontwaterd, alvorens het wordt afgevoerd naar de slibverbrandingsinstallatie van SNB in Moerdijk. Sinds 2012 wordt bovendien al het slib voordat het wordt ontwaterd vergist in een van de slibgistingsinstallaties. Met het geproduceerde biogas wordt elektriciteit opgewekt en de warmte wordt gebruikt voor het verwarmen van de gistingstank. Daarnaast wordt met het biogas van de rwzi Nieuwveer warmte geproduceerd die wordt geleverd aan het standsverwarmingsnet van Breda Productie In bijlage 11 is een overzicht gegeven van de productie, voorraadvorming en afvoer van zuiveringsslib per rwzi. Hieruit blijkt dat in 2015 de totale slibproductie ton droge stof bedroeg. In figuur 3.1. is te zien dat de dalende tendens die in 2009 ingezet is, zich in 2015 gestabiliseerd lijkt te hebben ton d.s WBD totaal Bath Dongemond Nieuwveer + Rijen Figuur 3.1. Slibafvoer SOI s Brabantse Delta naar SNB (in ton d.s.) De gehele slibproductie is afgevoerd naar de slibverbrandingsinstallatie van SNB. De, na de verbranding van het zuiveringsslib in de installatie van de SNB, resterende verbrandingsas wordt voornamelijk afgezet als vulstof in asfalt. 21

33 3.3. Ontwateringsprestaties In navolgende tabel staat de verdeling van de afvoer van slibkoek vanuit de 4 ontwateringinstallaties voor de jaren 2014 en Installatie Ton Ton d.s. % d.s. % Ton Ton d.s. % d.s. % gloeirest slibkoek gloeirest slibkoek Bath , ,3 43 Dongemond , ,4 42 Nieuwveer , ,7 39 Totaal , ,4 41 Tabel 3.1. Slibafvoer ontwateringsinstallaties. Zoals uit de tabel af te lezen is, bedraagt het gemiddelde droge stofgehalte van het afgevoerde slib 21,4%, hetgeen exact gelijk is aan het droge stofgehalte van de afgelopen twee jaar Hulpstoffen slibindikken en -ontwateren Bij het indikken en ontwateren van slib wordt polyelectrolyt (PE) gebruikt. In het najaar van 2012 is in samenwerking met 11 andere waterschappen een bestek op de markt gezet voor polymeren. De slibontwatering Dongemond diende hiervoor als referentie-installatie voor waterschap Brabantse Delta. Er is een raamcontract gesloten met vier potentiele leveranciers (SNF Floerger, Melspring, BASF en Necarbo) die mogen meedingen in de verschillende mini-competities. Direct is ook de referentie-installatie gegund. Vervolgens is in 2013 de mini-competities gestart voor de slibindikking Bath en is deze aansluitend gegund. Hierna waren er nog vier percelen waarvoor mini-competities gestart moesten worden, namelijk slibindikking Dongemond, slibontwatering Bath en slibindikking en -ontwatering Nieuwveer. In 2015 heeft de mini-competitie plaatsgevonden voor de slibindikking Dongemond en Nieuwveer. Voor Dongemond heeft dit geleid tot gunning aan een van de raamcontractanten, voor Nieuwveer echter heeft deze mini-competitie vanwege het niet voldoen aan de minimumeisen (t.a.v. de filtraatkwaliteit) niet geleid tot een gunning. De minicompetities voor de ontwatering van Bath en Nieuwveer hebben niet plaatsgevonden. Op Bath niet omdat in verband met de proef thermofiele gisting geen sprake was van een representatieve slibkwaliteit en op Nieuwveer niet vanwege afronding van het project DEMON. Maandelijks wordt bekeken of de gecontracteerde leveranciers de in het contract afgesproken EMVI (economisch meest voordelige inschrijving) halen. De contractpartij wordt hierover ook ingelicht. Indien niet aan de EMVI wordt voldaan wordt contact gezocht met de leverancier om te bekijken hoe de resultaten verbeterd kunnen worden zodat weer voldaan gaat worden aan de contractafspraken. In figuur 3.2. is het (gewogen) gemiddelde PE-verbruik van de zeefbandpersinstallaties van de afgelopen 10 jaar grafisch weergegeven. Hierin is een sterk stijgende trend van het PE-verbruik waarneembaar vanaf het moment dat de nieuwe zeefbandpersen op Bath en Nieuwveer in bedrijf genomen zijn. Ook op de nieuwe zeefbandpersinstallaties van Bath en Nieuwveer wordt aanzienlijk meer PE gebruikt dan het niveau van 6-8 kg PE/ton d.s., hetgeen het verbruik is van de zeefbandpersen van Dongemond en de ontwateringsinstallatie van Bath toen daar nog poedervormig PE werd gebruikt. Voor de ontwateringsinstallatie van Bath is gekeken naar optimalisatie van de menging van PE en slib. Hiervoor zijn mechanische mengers geselecteerd die in 2016 gemonteerd zijn. Verwacht wordt dat dit een aanzienlijke besparing van het PE-verbruik op zal gaan leveren. Op Nieuwveer heeft t.o.v. de opstart in 2012 aanvankelijk een aanzienlijke verlaging van het PEverbruik plaatsgevonden. In 2014 is geconstateerd dat het filtraat van de zeefbandpersen, dat vanaf 1 januari 2014 in een aparte deelstroombehandeling verwerkt wordt, aanzienlijke hoeveelheden onopgeloste bestanddelen bevatte. Dit veroorzaakte problemen in de deelstroombehandeling. In de loop van 2014 zijn optimalisaties aan de zeefbandpersen doorgevoerd om tot een betere scheiding van filtraat en bandspoelwater te komen. Daarnaast is in 2015 aanzienlijk meer PE gedoseerd om de filtraatkwaliteit te verbeteren. Dit heeft echter niet geleid tot de gewenste resultaat. Verder optimalisaties zijn nodig om dit probleem op te lossen. In 2016 is hiertoe vervolgonderzoek ingezet. 22

34 In figuur 3.3. is het gemiddelde droge stofgehalte van de slibkoek van de ontwateringsinstallaties van het waterschap grafisch weergegeven over de afgelopen 10 jaar, waarbij de filterpersinstallatie van Nieuwveer buiten beschouwing is gelaten. 16,0 14,0 PE verbruik [kg/ton ds] 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 WBD totaal Bath 2,0 Dongemond Nieuwveer 0, Figuur 3.2. PE-verbruik ontwateringsinstallaties 26% 24% 22% droge stof slibkoek 20% 18% 16% 14% 12% 10% Figuur 3.3. Droge stof gehalte slibkoek SOI s WBD (excl. filterpersen Nieuwveer). 23

35 3.5 Energieverbruik slibverwerken Het energieverbruik van de slibontwateringsinstallaties is weergegeven in onderstaande figuur. Het specifiek energieverbruik voor het verwerken van slib is in 2015 ongeveer gelijk aan 2014 en daarmee constant en ligt circa 14% onder het landelijk gemiddelde van Opmerkelijk is dat de slibontwatering Dongemond een stijgende trend te zien geeft in energieverbruik. Hier zal in 2016 nader onderzoek naar plaatsvinden. Figuur 3.4. Specifiek energieverbruik proces slib verwerken 24

36 4. Onderhoud 4.1. Onderhoud technische werken a. Onderhoud Door de afd. O&T wordt elektrisch, mechanisch en civieltechnisch onderhoud uitgevoerd aan grijze objecten van WSBD. Preventief onderhoud wordt gedaan, opdat de objecten de primaire proces functies kunnen blijven vervullen (korte termijn) zonder storingen. In 2015 zijn door de werkvoorbereiders, de maintenance engineer en de werkstroombeheerder verbeteracties doorgevoerd in het preventieve onderhoud. M.b.v. de projecten documentatiehuis en vernieuwen onderhoudsconcepten (OHC) zullen verdere verbeteringen worden bereikt. Het aantal gemelde storingen in het Onderhoud Beheer Systeem (OBS) aan kritische objecten is in 2015 iets toegenomen. De totale beschikbaarheid van de installaties is t.o.v iets afgenomen, maar de technische betrouwbaarheid (MTBF) is toegenomen. De betrouwbaarheid van stuurrapportages valt of staat met een juiste en volledige registratie van dergelijke gegevens in het OBS. De kwaliteit van de (storings-)meldingen behoeft continu aandacht voor Beheerders, Bedieners en O&T-ers. Op rwzi Nieuwveer draait een proef, waarbij storingsmeldingen uit het SCADA-systeem directe input-gegevens zijn voor het OBS. Hiermee worden storingen snel en makkelijk doorgegeven en vervolgens wordt hierop indien nodig actie ondernomen. Er is een vervolgproject gestart waarin de koppelingsmogelijkheden van procesautomatiseringssystemen naar het OBS nader worden onderzocht. b. Inspecteren Door de afd. O&T worden verschillende inspecties uitgevoerd aan grijze objecten van WSBD. NEN3140-inspecties zijn verplichte inspecties, i.v.m. de elektrische veiligheid van de objecten. NEN2767-inspecties worden uitgevoerd om de staat van het object te kennen (lange termijn) en met de uitgebreide NEN2767-inspectie kan tevens de compleetheid van het object in het OBS worden verbeterd. De afdeling Onderhoud & Techniek (O&T) is in 2015 doorgegaan met het uitvoeren van inspecties aan rioolgemalen op basis van NEN2767, door eigen medewerkers. De normering zorgt voor uniformiteit qua inspectiemethode voor infrastructurele werken. Door het gestructureerd uitvoeren en door hierbij de kennis en ervaringen van eigen medewerkers te benutten is een goede betrokkenheid bewerkstelligd. De conditie van de rioolgemalen is nu bekend en er kunnen keuzes worden gemaakt (asset management). Voor dertien poldergemalen is in 2015 project 263 gestart om met de uitgebreide NEN inspectiemethode m.b.v. de tool Flexinspect ervaring op te doen. In dit project wordt niet alleen het inspecteren en de inspectieresultaten behandeld, maar ook worden alle benodigde ondersteunende processen (werkvoorbereiding, documentatiebeheer, werkstromen, opslagmethoden, enz.) onderzocht. Deze omvangrijke inspectiemethode geeft een goed beeld van de staat van een object, maar hiermee wordt tevens de compleetheid van een object in het OBS verbetert. De uitgebreide inspectiemethode wordt op verzoek uitgevoerd en is ook geschikt voor zuiveringsobjecten. Fase 1 is in 2015 afgerond en fase 2 is in 2015 gestart van het inspectieplan; de AWP inspectiereeks, zie hiervoor ook hoofdstuk 1 Transport. Hierbij is de afd. O&T intensief betrokken, omdat met de resultaten instandhoudingsadviezen worden gegeven en waar nodig worden renovaties ingepland en uitgevoerd Realisatiegraad van het onderhoud De realisatiegraad van het onderhoud geeft inzicht in de mate waarin onderhoud is uitgevoerd. Per jaar worden er verschillende onderhoudstypen gerealiseerd door de afd. O&T. Namelijk preventief onderhoud, storingen, werkaanvragen, modificaties en nieuwbouw. In de OBS-werkstroom zijn deze onderhoudstypen ondergebracht en worden door het toewijzen van werkorders uitgevoerd. Werkorders bevatten taakinstructie, die aangeven welk onderhoud gedaan dient te worden. Vaak zijn modificaties en nieuwbouw ondergebracht in projecten, die door de afdeling Bouwprojecten worden aangestuurd. O&T voert zelf modificaties e/o kleine projecten uit. Deze kleine projecten bevorderen de betrokkenheid en zijn een goede manier om de T(echniek) van O&T actief te houden en kennis en ervaring te benutten. 25

37 T.o.v is de realisatiegraad van preventief onderhoud toegenomen, en de realisatiegraad van correctief onderhoud is iets afgenomen. De totale realisatiegraad is vrij constant (voortgang / realisatiegraad onderhoud). De realisatiegraad van correctief onderhoud blijft hoger dan voor preventief onderhoud, m.a.w. correctief onderhoud wordt snel afgewerkt. Figuur 4.1. Realisatiegraad van het onderhoud 4.3. Onderhoudskosten De definitie van onderhoudskosten is vastgesteld in landelijke gremia en worden toegepast in de bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer. Ze zijn uitgesplitst in: a. Specifieke onderhoudskosten; dit zijn de onderhoudskosten gedeeld door het aantal gemeten inwoner equivalenten. Bepaald wordt welk deel van de waterschapsbelasting wordt gebruikt voor onderhoud. b. Relatieve onderhoudskosten; dit zijn de kosten waarbij de onderhoudskosten worden gedeeld door het geïnstalleerd kapitaal. Bepaald wordt dus hoeveel % van de waarde van de assets (zuiveringen, rioolgemalen, etc.) wordt uitgegeven voor onderhoud. -Het aantal inwoner equivalenten is toegenomen, de totale onderhoudskosten gemaakt door de afd. O&T zijn afgenomen (het onderhoudsbudget is verder uitgesplitst en deels naar Facilitaire Zaken verschoven) dit geeft een lichte daling onderhoudskosten per inwoner equivalent. -Het geïnstalleerde kapitaal is, volgens de standaard, met 2% verhoogd t.o.v De totale onderhoudskosten die afd. O&T heeft gemaakt zijn gedaald. Aan onderhoud wordt dus een lager % van de asset waarde besteed. De uitschieters in de grafiek voor 2014 zijn verklaarbaar, doordat hier de totale onderhoudskosten van de afd. O&T voor ZB- en WS-objecten is gebruikt. Door het uitstellen en vertragen van projecten als proj (rwzi s) en de clusterprojecten 1503 en 3033 (Rioolgemalen) worden door de afd. O&T meer kosten gemaakt om de betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de installaties op het juiste peil te hebben. Dit is wellicht een verklaring voor de toename t.o.v

38 Figuur 4.2. Onderhoudskosten 4.4. Opbrengsten van onderhoud Onderhoud wordt steeds vaker gezien als een waarde. Hier is de waarde van het onderhoud bepaald in afgeleide termen van beschikbaarheid en betrouwbaarheid, namelijk: a. Verlies van technische beschikbaarheid door storingen; dit bepaald in welke mate storingen effect hebben op de beschikbaarheid van het primaire proces ofwel de hoofdtaken van het waterschap. (transporteren van afvalwater, zuiveren van afvalwater en verwerken en afzetten van slib) b. Technische betrouwbaarheid; wat hier is gedefinieerd als zijnde de tijd tussen twee opeenvolgende storingen van kritische procesonderdelen van het primaire proces. (MTBF Mean Time Between Failure). Figuur 4.3. Opbrengsten van onderhoud 27

39 Per hoofdproces apart zien de waarden er als volgt uit (periode 2012, 2013, 2014 en 2015): Hoofdproces Transport van afvalwater Zuiveren van afvalwater Verwerken en afzetten van slib Verlies van technische beschikbaarheid Technische betrouwbaarheid (uur) 0,53% 1,04% 0,02% 0,90% 2,53% 5,39% 4,24% 4,10% 0,02% 0,02% 0,0% 0,0% Tabel 4.1. Technische beschikbaarheid en technische betrouwbaarheid Het verlies van technische beschikbaarheid t.o.v is iets toegenomen (dus iets slechter) voor Transport van afvalwater en iets afgenomen (dus iets beter) voor Zuiveren van afvalwater en gelijk gebleven voor Verwerken en afzetten van slib. De technische betrouwbaarheid is t.o.v toegenomen voor Zuiveren van afvalwater en afgenomen voor Transporteren van afvalwater en gelijk gebleven voor Verwerken en afzetten van slib. Het aantal storingen aan kritische onderdelen en de storingsduur bepalen rechtstreeks het verlies van technische beschikbaarheid en Technische betrouwbaarheid. Het juist melden in het OBS door Beheerders, Bedieners en O&T-ers is dus belangrijk om goede betrouwbare getallen te krijgen Transportleidingen In 2015 zijn er een vijftal incidenten geweest voor wat betreft de pers- en vrijvervalleidingen. Pers / Vrijverval Plaats Omschrijving Datum Oorzaak Gevolg Persleiding Alphen Lekkage persleiding door lengtescheur Schade door derden klein Vrijverval Dinteloord Kapotte leiding door graafwerkzaamheden derden Schade door derden klein Persleiding Oudenbosch Leidingbreuk AWP-1 nabij injectie Albano Schade door aantasting groot Vrijverval RWZI Bath Verstopte leiding RWZI Bath Onbekend klein Vrijverval RWZI Dongemond Lekkage slibafvoerleiding Onbekend middel Twee daarvan zijn te wijten aan graafschades door derden en één door biogene zwavelzuuraantasting. Bij twee incidenten is de oorzaak niet bekend. Schade door derden blijft daarmee nog steeds hoofdoorzaak nummer 1. De calamiteiten zijn door de calamiteiten aannemer, waarmee een waakvlamovereenkomst is afgesloten, verholpen. De snelle en adequate aanpak zorgde voor minimale overlast in de omgeving en voor een zo kort mogelijke onderbreking van de bedrijfsvoering tijdens de calamiteit. De inzet van medewerkers, materiaalvoorraad en materieel is dus goed op orde. De afd. O&T en de aannemer willen in 2016 de hersteltijden en hersteltechnieken nog verder optimaliseren om nog beter voorbereidt te zijn op calamiteiten. Aantal calamiteiten (vanaf 1997) Aantal calamiteiten

40 Oorzaak calamiteiten (vanaf aug. 2005) 6% 15% 26% 15% 38% Schade door derden Aantasting Scheurvorming Zetting Onbekend 4.6. Assetmanagement Waterschap Brabantse Delta ondergaat een ontwikkeling in het optimaliseren van onderhoud en vervangingen van de rwzi s, gemalen etc. De optimalisatie moet zorgen dat de bedrijfsmiddelen of assets van het waterschap de gewenste prestatienormen halen tegen zo laag mogelijke aanvaardbare kosten en tegen een geaccepteerd risiconiveau. De afdeling Onderhoud &Techniek vervult als Service Provider een belangrijke rol binnen Asset Management. De Service Provider is een uitvoerende dienst binnen het assetmanagement en zorgt voor doelmatig onderhoud. Deze doelmatigheid is vastgelegd in een Dienst Verlenings Afspraak (DVA) tussen de afdeling Beheer Zuiveren (assetmanager) en de afdeling Onderhoud & Techniek. Om de juiste beslissingen te nemen over de besteding van het beschikbare budget voor onderhoud en vervanging is risico gedreven assetmanagement een essentieel instrument. Met risico gedreven assetmanagement worden onderhouds- en vervangingsactiviteiten gekoppeld aan de doelen van de organisatie. Anders gezegd worden hiermee de operationele activiteiten gekoppeld aan de strategische doelen (bedrijfswaarden). Assetmanagement is een methodiek en het vervangt niet het huidige onderhoudsproces. Het voegt juist andere processen samen tot één logisch en transparant geheel. Bedrijfswaarden en risicomatrix vormen een afwegingskader voor assetmanagementbesluiten. De bedrijfswaarden zijn vastgelegd in het waterbeheerplan voor de periode en is door het Algemeen Bestuur goedgekeurd. Afgeleide risicomatrices voor onderhoud zijn in lijn met het afwegingskader voor assetmanagement. In 2015 is gewerkt aan de contouren voor een investeringsplanning die niet enkel toekomstige investeringen in kaart brengt maar ook de onderhoudskosten voor de komende jaren. Belangrijk is dat basisgegevens op orde zijn om juiste besluiten te kunnen nemen. Veel van deze basisgegevens komen uit het onderhoudsproces. Er is een start gemaakt met het project documentatiehuis dat zorg moet dragen dat de juiste informatie op het juiste moment en in geldige vorm altijd voorhanden is. 29

41 30

42 5. Kwaliteit, Arbo en Milieu 5.1. Kwaliteit De sector Zuiveringsbeheer heeft sinds 2002 een KAM-managementsysteem, bestaande uit de onderdelen Kwaliteit, Arbeidsomstandigheden en Milieu. Sinds januari 2003 is dit systeem gecertificeerd op grond van de normen ISO 9001, OHSAS en ISO In het managementsysteem is onder andere het milieubeleid van de sector vastgesteld. In 2011 heeft een integratie van het managementsysteem van Zuiveringsbeheer met dat van de sector Watersystemen plaatsgevonden. Eind 2011 is dit integrale management systeem succesvol gecertificeerd op grond van de voorgaande drie normen. In mei 2015 is er een audit uitgevoerd door DNV waarbij zes non conformities zijn geconstateerd. In november 2015 heeft wederom een controle audit plaatsgevonden waarbij 9 non conformities zijn gerapporteerd waarvan de meeste betrekking hadden op de locatie-audit op rwzi Halsteren ARBO In alle taken van het Waterschap, is veiligheid een element. Veiligheid zit in het ontwerp van een object, maar uiteraard ook in eigen handelen. Landelijk is er aandacht voor Arbo en veiligheid, bijvoorbeeld middels de Arbo-catalogi. Maar ook binnen het waterschap is hier dagelijks aandacht voor. In 2014 een start gemaakt met het maken van een RI&E voor alle afdelingen. De eerste stap was om te bepalen welke maatregelen nodig zijn per afdeling. Deze stap was in september 2014 klaar waarna gestart is met het uitvoeren van de RI&E maatregelen. Per afdeling is een maatregelverantwoordelijke benoemd die dit coördineert. De maatregelen zijn geprioriteerd waarbij de eerste focus lag op de hoog geprioriteerde maatregelen. Het uitvoeren van de benoemde maatregelen heeft plaatsgevonden in 2015 en is geregistreerd in Humatix. Ook in 2015 zijn de nodige arbo-opleidingen gevolgd. Per 1 september is het contract met Bol Training & Advies beëindigd. Dit betekent dat de arbo-opleidingen tot 1 januari 2017 georganiseerd moeten worden door de afdeling zelf, na die periode zal er een permanente oplossing zijn. In 2015 en 2016 wordt hieraan gewerkt door de BrabantAquademie Waterwet In april 2014 is de Waterwet onder het activiteitenbesluit komen te vallen. Dit heeft op korte termijn geen invloed op de eisen waar de rwzi s aan moeten voldoen. Voor eventuele veranderingen geldt een overgangstermijn van 3 jaar. Na deze 3 jaar gaan de eisen die genoemd zijn in het activiteitenbesluit gelden tenzij het bevoegd gezag of het waterschap daar een aanpassing op aanvraagt. Een van de bepalingen die niet meer genoemd wordt is het gebiedsrendement. Mocht Brabantse Delta hier in de toekomst nog gebruik van willen maken dan zal voor april 2017 een aanpassing op het activiteitenbesluit moeten worden aangevraagd. In paragraaf 2.6. wordt nader ingegaan op de toetsing van de effluentkwaliteit aan de vergunningsnormen. Voor 2015 leverde dit een nalevingspercentage op van 99,85% Wet Milieubeheer Algemeen In 2010 is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) in werking getreden. Hiermee wordt beoogd de regeldruk voor bedrijven en burgers te verminderen en zijn 25 bouw-, milieu-, natuur- en monumentenvergunningen samengevoegd tot één omgevingsvergunning. Van belang voor het waterschap is voorts de inwerkingtreding van het Activiteitenbesluit voor de rioolgemalen per 1 januari 2008 en 1 januari 2011 voor rwzi s. Voor beide besluiten geldt een maximale wettelijke overgangstermijn van 3 jaar welke inmiddels zijn verstreken. Dit betekent dat na die termijn de afzonderlijke vergunningen voor de rioolgemalen en voor een paar kleinere rwzi s (zoals Ossendrecht en Putte) komen te vervallen en onder algemene regelgeving gaan vallen. Voor de overige rwzi s blijft het waterschap wel vergunning plichtig, maar zullen er naast de voorschriften uit de vergunningen ook bepalingen uit het Activiteitenbesluit van kracht zijn. Om overzicht te houden in de voor de betreffende objecten geldende wet- en regelgeving is er een milieuaspectenregister voor alle objecten opgesteld. Op basis van dit register zullen dit jaar acties worden gedefinieerd en worden opgenomen in het vergunningenbeheersysteem. Een van die acties is voor elke rwzi een bodembeschermingsplan opstellen en de daarbij behorende peilbuizen laten slaan. Dit is inmiddels voor alle rwzi s gedaan. 31

43 Naleving omgevingsvergunningen In het kader van de handhaving zijn een aantal installaties door het bevoegd gezag bezocht in Op 24 maart heeft de OMWB een controlebezoek gebracht aan de rwzi Waalwijk. Naar aanleiding van dit bezoek heeft het waterschap verschillende zaken opgepakt. In het noodplan ontbrak informatie over stroomstoringen en biogasveiligheid; dit is toegevoegd. Ook ontstond er onduidelijkheid over welke keuringen aan de wkk (warmtekrachtkoppeling) en de biogasinstallatie nu wel en niet wettelijk verplicht zijn. Naar aanleiding van dit bezoek is dit uitgezocht. Op 31 maart heeft de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant het rioolgemaal aan de Kloosterlaan 26 te Langeweg bezocht. Hierbij zijn geen overtredingen geconstateerd. In april is een onaangekondigd bezoek gebracht aan rwzi Rijen. Hierbij zijn geen afwijkingen over overtredingen geconstateerd. Op 11 mei heeft de OMWB een controlebezoek gebracht aan de rwzi Kaatsheuvel. Behalve het nazenden van keuringscertificaten en enkele andere gegevens zijn hierbij geen bijzonderheden geconstateerd. Op 21 april en 19 november 2015 heeft de OMWB een controlebezoek aan de rwzi Nieuwveer gebracht. Ook bij dit bezoek zijn enkele documenten nagezonden en zijn er geen overtredingen geconstateerd. In 2015 zijn ook nog een aantal meldingen naar het bevoegd gezag gegaan: Voor rwzi Nieuwveer is er een algemene melding gedaan waarin alle geplande werkzaamheden zijn gemeld. Dit betrof werkzaamheden aan onder andere de defosfateringsinstallatie en de tussenbezinktanks. Vijf dagen voordat de werkzaamheden daadwerkelijk plaatsvonden is opnieuw contact opgenomen met het bevoegd gezag om de daadwerkelijke uitvoering aan te kondigen. Er is melding gedaan in verband met de revisering van gemaal Emerweg. In het kader van project 4040 is er voor de rwzi Chaam een melding gedaan vanwege de uitbedrijfname van de oxidatiesloten. In het kader van project 4040 is er voor de rwzi Baarle-Nassau een melding gedaan in verband met het tijdelijk zuiveren in een foliebak. Dit was een tijdelijke maatregel nodig vanwege de renovatie van de oxidatiesloot en de nabezinktank. Vanwege het renovatieproject op rwzi Halsteren is een melding gedaan vanwege het batchgewijs zuiveren in de oxidatiesloot als gevolg van de uitbedrijfname van de nabezinktank. Begin 2015 is tweemaal melding gemaakt van het morsen van slib op het terrein van de rwzi Putte als gevolg van renovatiewerkzaamheden. In juni is aan het bevoegd gezag gemeld dat er op rwzi Dongemond biogas is gefakkeld vanwege een storing aan de wkk als gevolg van een project. In augustus is opnieuw een soortgelijke melding gedaan betreffende rwzi Dongemond. In februari is een melding uitgedaan naar Rijskwaterstaat over het voorgenomen groot onderhoud op de rwzi Waalwijk in het kader van project Klachten In 2015 zijn er zeven meldingen binnen gekomen. Dit betrof vier maal een vraag en drie keer een klacht. Het betrof een klacht over geuroverlast, een klacht over een persleiding en een klacht in de categorie overig. Deze drie klachten zijn allemaal afgehandeld Stankbestrijding Op een groot aantal rwzi's en gemalen binnen het waterschap worden stankbestrijdingsmaatregelen toegepast. Een overzicht hiervan is weergegeven in bijlage 13. Deze maatregelen zijn meestal genomen op die plaatsen waar ruw afvalwater (dat vaak aanzienlijke hoeveelheden H 2 S bevat) in turbulent contact komt met de buitenlucht, bijvoorbeeld ontvangkelders (ook bij rioolgemalen), overstortranden van zandvangers en voorbezinktanks, beluchte contacttanks en verdeelwerken. Ook bij de slibverwerkingsinstallaties worden stankbestrijdingsmaatregelen toegepast. Deze maatregelen houden in het afzuigen van de stanklucht en het behandelen ervan. Deze behandeling kan biologisch, chemisch dan wel thermisch geschieden. Het Waterschap heeft op een zevental rwzi s geurbestrijdingsmaatregelen uitgevoerd met in totaal 42 filters die tezamen circa m 3 vervuilde lucht behandelen. 32

44 Daarnaast zijn op een vijftien-tal rioolgemalen ruim 20 geurfilters operationeel. Op 6 rioolgemalen wordt de vervuilde lucht geforceerd aangeblazen en op de overige 9 rioolgemalen wordt de vervuilde lucht op natuurlijke manier uit de kelders naar een geurfilters gedrukt en vervolgens behandeld. In de onderstaande tabel is een overzicht gemaakt hoe de verschillende type filters zijn verdeeld over de rwzi s en de rioolgemalen. Type geurfilters op rwzi s en rioolgemalen Binnen het beheersgebied zijn ruim 60 geurbestrijdingsinstallaties aanwezig. Deze zijn als volgt verdeeld over de rwzi s en rioolgemalen. Type geurfilter Rwzi s Rioolgemalen Lavafilters 24 8 Kompostfilters 17 4 Purafilfilters 7 Actief kool 1 Gaswassing 1 Totale hoeveelheid filters Hoeveelheid aangeblazen lucht m 3 /uur m 3 /uur Oppervlakte geurfilters m m 2 Tabel 5.1. Overzicht geurfilters De controle op de werking van de stankbestrijdingsvoorzieningen wordt uitgevoerd door de afdeling Beheer & Zuiveren. Volgens een vastgesteld schema worden de installaties periodiek doorgemeten. Onder andere wordt dan gekeken naar de afgezogen luchthoeveelheid, de druk over het filter en de staat van onderhoud van met name het filtermateriaal. Bovendien worden maandelijks monsters genomen van de inhoud van de biofilters. Deze monsters worden vervolgens op het laboratorium geanalyseerd op ph, indamprest en kalkgehalte. Mede aan de hand van deze analyseresultaten wordt besloten of de kwaliteit van de filtervulling nog voldoende is. In 2015 hebben de stankbestrijdingsvoorzieningen op de diverse installaties goed gefunctioneerd. Kelderballon Bij rioolgemalen en rioolputten kan H 2 S vrijkomen, wat kan leiden tot geuroverlast en bij hoge concentraties zelfs tot (levens)gevaarlijke situaties. Er zijn diverse technieken beschikbaar om deze geuroverlast en risicovolle situaties te voorkomen. Deze technieken brengen vaak hoge kosten en een hoog energiegebruik met zich mee. Daarnaast leiden ze tot de inzet van chemicaliën, vragen ze om de inzet van menskracht, veroorzaken vaak afvalproducten en werken niet altijd naar behoren. De kelderballon kan een effectieve en betaalbare oplossing voor dit probleem zijn. De kelderballon vangt de uittredende lucht tijdelijk op en geeft deze later weer af aan het gemaal, zodat er geen of nauwelijks uitstoot naar de omgeving optreedt. De kelder van het gemaal wordt hermetisch afgesloten van de omgeving. De lucht blijft daarbij in de kelder en kan daardoor geen overlast veroorzaken in de omgeving van het gemaal. De kelderballon kan intern of extern bevestigd worden (buiten de kelder). De kelderballon is een kosteneffectief alternatief voor de geurbestrijding bij rioolgemalen of rioolwaterzuiveringsinstallaties. Afhankelijk van het ontwerp en locatie specifieke omstandigheden kan het geurklachten en in het geval van hoge concentraties H 2 S risico s voor volksgezondheid verminderen met lagere aanleg-, en onderhoudskosten en ruimtegebruik dan de alternatieven. Om te onderzoeken of de kelderballon een kosteneffectief alternatief is in STOWA-verband een praktijkonderzoek gestart. De volgende pilots zijn in het kader van het onderzoek bekeken: 1. Oriënterende pilot 1: externe kelderballon: RWZI Zaandam (HHNK) 2. Pilot 2 interne kelderballon: rioolgemaal Moordrecht (HHSK) 3. Pilot 3 externe kelderballon: rioolgemaal Zegge (WBD) Uit het praktijkonderzoek bij de kelderballon in Zegge is het volgende geconcludeerd: De kelderballon functioneert zoals ontworpen, het pendelend volume ligt rond de 60 m 3. Monitoring geeft detail inzicht in de drukopbouw en concentraties van o.a. H 2 S. In de weken waarbij detail-monitoring plaatsvond in de ballon (juni en oktober 2015) varieerden concentraties H 2 S tussen de ppm en in de kelder van ppm. 33

45 Er worden lagere gehalten H 2 S in kelderballon gemeten dan in de pompkelder (H 2 S is niet uniform verdeeld over de hoogte). Geen ophoping H 2 S in put en kelderballon. Het materiaal van de zak blijkt in staat voor deze proefduur goed te functioneren. Na maanden functioneren zijn er geen imperfecties aan de zak te zien. Er zijn geen klachten meer binnengekomen bij het waterschap na implementatie. De kelderballon wordt na evaluatie van de 3 pilots als kansrijk alternatief gezien voor geurbestrijding. De kosteneffectiviteit is echter wel locatie specifiek en afhankelijk van ontwerp en inpassing. De volgende criteria worden van belang geacht: beschikbare ruimte (extern vraagt bovengronds ruimtebeslag), materiaaleigenschappen ballon (bestand tegen beschadiging van buitenaf of drijfvuil), onderhoud (bv condensvorming) en veiligheid (o.a. vandalisme bij externe kelderballon). De kelderballon van 60 m 3 is De kelderballon leeg De kelderballon gevuld in een zeecontainer geplaatst Vervanging Lavafilter en kompostfilter persstation Roosendaal De vulling van de twee in serie geschakelde lavafilters op persstation Roosendaal zijn vervangen en de luchtkamers onderin de filters zijn vergroot om een betere luchtverdeling te krijgen. Het nageschakelde compostfilter is vervangen door twee nieuwe compostfilters. De gezuiverde lucht van de overkapte compostfilters wordt vanuit een nieuw verhoogd emissiepunt uitgeblazen. Ijzerdosering Nispen vervangen Op rioolgemaal Nispen wordt ijzerchloride in de persleiding gedoseerd om aantasting door H 2 S te voorkomen. De gehele doseerinstallatie en opslagtank is in 2015 vernieuwd. Rioolgemaal Weststad Op rioolgemaal Weststad wordt de vervuilde lucht als gevolg van kelderpeilwisseling door een lavafilter gestuurd. Het lavafilter functioneert niet goed, omdat de H 2 S gehalten aan de emissiezijde aan de hoge kant zijn. Het filter is reeds op een aantal punten aangepast, maar dit heeft geen soelaas geboden. In 2016 zal het filter aangepast worden met een nageschakelde techniek om de rest H 2 S naar lage waarden te brengen. 34

46 6. Duurzaamheid 6.1. Energiedoelstellingen De energiedoelstellingen vanuit MJA3 en klimaatakkoord zijn: Status Zuiveringsbeheer % energie-efficienter werken tussen 2005 en 2020; 29% 2. 40% zelfvoorzienend in 2020 door eigen duurzame energieproduktie; 37% % inkoop van hernieuwbare energie in 2015; 99% 4. 30% minder broeikasgassen tussen 1990 en % Onderstaand is de status weergegeven per doelstelling. De conclusie is dat de cluster Zuiveringsbeheer op koers ligt ten aanzien van de MJA3 en klimaatakkoord doelstellingen. Doelstelling 1: 30% energie-efficiënter werken tussen 2005 en 2020 Elke 4 jaar moet een energie-efficiencyplan (EEP) ingediend worden bij Rijksdienst voor ondernemend Nederland (RVO). Hierin zijn maatregelen opgenomen die moeten leiden tot minimaal 8% energie-efficiencyverbetering over deze 4 jaar. In het EEP zijn maatregelen opgenomen die moesten leiden tot 9,4% energieefficiëncyverbetering. In 2012 is een nieuw EEP opgesteld voor de periode De maatregelen van het EEP moeten leiden tot circa 21% energie-efficiëncyverbetering. De maatregelen zijn in tabel 6.1 weergegeven. Maatregel cat. jaar Besparing elektriciteit (kwh) Zekere maatregelen Besparing overige energiedragers (GJ) Energiebesparing alle energie-dragers (GJ) Vermeden CO2 uitstoot (ton) Energieefficiencyverbetering (%) Rwzi Bath - kleinere Turbo luchtcompressor(en) (ip2083) PE ,2% Rwzi Nieuwveer - Deelstroombehandeling (ip0523) PE ,3% Rwzi Dongemond - kleinere Turbo luchtcompressor(en) (ip4040) PE ,3% Diverse maatregelen, ip4040 hoofdzakelijk IE2 HR motoren PE ,1% Rwzi Bath - Thermofiele gisting (ip800124) DE ,5% Voorwaardelijke maatregelen SNB - HD stoomketel 4de straat (22,1% toewijzing aan WBD) KE ,5% Levering warmte van rwzi Nieuwveer aan warmtenet gemeente Breda (100%) KE ,0% Verwachte EEV op basis van zekere en voorwaardelijke maatregelen % Tabel 6.1. Maatregelen EEP Kleinere turbo luchtcompressoren Bath en Dongemond zijn in 2015 in bedrijf genomen. De jaarlijkse besparingen zijn nog niet bekend Deelstroombehandeling heeft in 2015 geleid tot een besparing van circa kwh. Thermofiele gisting (ip800124) is uitgesteld en wordt niet binnen de planperiode van het EEP uitgevoerd. Dit is aangegeven in de MJA3-monitoring De hoge drukketel vierde straat SNB is in 2014 gerealiseerd. Hierdoor heeft SNB kwh bespaard. De ketenbesparing voor het waterschap is kwh (22,1% aandeelhouder). Levering warmte van rwzi Nieuwveer aan de gemeente Breda met behulp van het Groene Warmtestation heeft in GJ warmte geleverd aan de gemeente Breda waarmee circa 345 woningen duurzaam verwarmt worden. De regeling van de WKK s is eind 2015 aangepast waardoor verwacht wordt dat in 2016 de afgesproken GJ geleverd gaat worden Bovenstaande leidt tot een totaalbesparing van 19,5% over de planperiode in plaats van de te verwachte besparing van 21% en is het gevolg van het nog niet realiseren van thermofiele gisting Bath. In figuur 6.1 is de doelstelling, de doelrealisatie van de energie-efficiëncyplannen en de realisatie weergeven. Het totaalresultaat is de som van alle procesefficiency-, keten-, en duurzaamheidsmaatregelen (PE, KE, DE) conform de MJA3 monitoringsystematiek. Met het realiseren van het EEP en de toekomstige maatregelen conform het nieuwe EEP liggen we op koers ten aanzien van de einddoelstelling om 30% energie efficiënter te werken tussen 2005 en

47 Energie-efficiencyverbetering 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% PE% KE% DE% Totaalrealisatie% Doelrealisatie conform EEP's Doelstelling MJA3 (30%) Figuur 6.1. Voortgang MJA3 energie-efficiencydoelstelling Doelstelling 2: 40% zelfvoorzienend in 2020 door eigen duurzame energieproduktie De nuttige hoeveelheid biogas dat is ingezet in de WKK s is met m3 gestegen tot 6,7 miljoen m3. Hierdoor stijgt de zelfvoorzienendheid met 1,7% tot 37,4% voor de cluster Zuiveringsbeheer. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 37,4% 35,7% 34,1% 25,0% 19,8% Figuur 6.2. Zelfvoorzienendheid door inzet biogas bij het cluster zuiveringsbeheer De zelfvoorzienendheid voor het gehele waterschap bedraagt circa 34%. In 2016 wordt met de cluster Watersysteem en Bedrijfsvoering onderzocht hoe we gezamenlijk de 40% gaan realiseren. In 2015 is m 3 biogas nuttig ingezet. Met behulp van WKK s is dit biogas omgezet in kwh elektriciteit en warmte voor de slibgisting en warmtelevering aan de gemeente Breda. De prestaties van de WKK s zijn weergegeven in tabel

48 kwh/m 3 BG Elektrisch rendement WKK's (%) Rwzi Bath 2,0 29% 29% 30% 32% 31% Dongemond 2,1 30% 30% 29% 29% 32% Waalwijk 1,7 25% 25% 25% 24% 27% Nieuwveer 2,6-33% 37% 35% 40% Gemiddeld 2,3 29% 30% 32% 33% 35% Tabel 6.2. Prestaties WKK s In 2015 presteerden de WKK s Bath en Dongemond binnen de normale parameters. Nieuwveer zelfs iets (1%) beter dan het contract. Waalwijk deed het in 2015 ook beter dan voorgaande jaren, zal echter niet 30% rendement halen doordat deze een puls-pauze bedrijf kent ten gevolge van het geringe biogas. Doelstelling 3: 100% inkoop van hernieuwbare energie in 2015 In 2015 was de ingekochte elektriciteit 100% duurzaam. De hernieuwbare energie komt van Europese windenergie. Inkoop van aardgas is ook duurzaam. Dit wordt gedaan door te compenseren met duurzame bosbouw. Resteert nog een kleine hoeveelheid fossiele olie Hiermee komt het percentage van hernieuwbaar energiegebruik in 2015 op 99,9%. Doelstelling 4: 30% minder broeikasgassen tussen 1990 en 2020 Als gevolg van de uitgevoerde projecten en de inkoop van hernieuwbare elektriciteit wordt voldaan aan deze doelstelling. Inkoop elektriciteit In figuur 6.3 is de elektriciteitsinkoop weergegeven over de laatste 5 jaar. De daling heeft zich licht doorgezet als door een hogere elektriciteitsproductie. MWh Figuur 6.3. Inkoop elektriciteit zuiveringsbeheer Transport Zuiveren slibverwerken 6.2. Grondstoffen Green Deal Uit afvalwater kan tijdens het zuiveringsproces onder meer fosfaat, cellulose, polymeren, alginaat en CO 2 worden gewonnen. Deze grondstoffen kunnen opnieuw gebruikt worden. Er zijn veel mogelijke toepassingen: fosfaat als groene meststof voor de landbouw, cellulose voor asfalt en CO 2 voor tuinbouwkassen of de procesindustrie. In november 2014 is daarom door het ministerie van Infrastructuur en Milieu, het ministerie van Economische Zaken, de Unie van Waterschappen en STOWA de Green Deal Grondstoffen 37

49 ondertekend. De Green Deal stimuleert het winnen van grondstoffen uit afvalwater door de waterschappen. Met de Green Deal Grondstoffen starten de waterschappen kansrijke demonstratieprojecten die, van aanbesteding tot realisatie, door het Rijk worden ondersteund en gevolgd. Het Rijk neemt belemmeringen in regelgeving weg en zoekt actief mee naar oplossingen van allerlei praktische problemen, bijvoorbeeld rond vergunningverlening. Terugwinning van fosfaat uit slib In 2015 heeft het waterschap heeft ton slibkoek geleverd aan SNB. SNB heeft in totaal ton slibkoek verbrand. Hieruit ontstond ton vliegas. Doelstelling van SNB is volledige terugwinning van fosfaat uit slib. SNB heeft hiertoe in 2015 een contract afgesloten voor de levering van haar vliegas aan Ecophos. Ecophos is op 9 maart 2016 de bouw van een nieuwe installatie in Duinkerken gestart en gaat circa ton fosfaatproducten produceren (diervoeding en kunstmest). In de nieuwe installatie wordt laagwaardig erts en vliegas van slibmonoverbranders verwerkt. Uit de as zal kunstmest worden geproduceerd. De verwachting is dat SNB begin 2018 de as zal gaan leveren aan Ecophos (bron: SNB). Terugwinning van bioplastics uit slib In 2015 is in het kader van het PHARIO-project op pilot-schaal bioplastic (PHA) gewonnen uit zuiveringsslib van de rwzi Bath (zie verder Hoofdstuk 7 Innovatie). In 2015 is gestart met het project duurzame vergisting met stikstofterugwinning op de rwzi Bath (zie verder H7 Innovatie) Energie- en Grondstoffenfabriek Het waterschap is aangesloten bij de Energie- en Grondstoffenfabriek. Dit is te beschouwen als; een concept: afvalwater zuiveren kost niet alleen energie en grondstoffen, maar produceert ze ook; een kennisnetwerk: waterschappen leren van elkaar en ontwikkelen op deze wijze kennis; projecten: zie Energiefabriek Nieuwveer, fosfaatterugwinning bij SNB, PHARIO en Duurzame vergisting Bath. Deelname in de kennisnetwerken levert een platform voor kennisontwikkeling en uitwisseling. Binnen de netwerken bestaan verschillende thema-werkgroepen. Het waterschap is actief geweest in werkgroepen rondom energie, bioplastic, nutriënten, biomassa en juridische vraagstukken. Daarnaast resulteert communicatie van het concept in groeiende naamsbekendheid, hetgeen een positieve bijdrage levert aan het imago het waterschap. 38

50 7. Innovatie 7.1. Innovatieagenda ZB Innovatie bij zuiveringsbeheer is gericht op het verbeteren van de duurzaamheid met de peilers Assets, Energie, waardecreatie en Schoon en gezond water. Voor alle innovaties geldt dat de sociale innovatie een groot deel van het succes bepaaldt en dit dient dan ook als grondlegger (zie figuur rechts). In maart 2015 is de voortgangsnotitie van de innovatieagenda Zuiveringsbeheer hierover in het AB behandeld. Hier is besloten te werken aan een integrale innovatieagenda voor het gehele waterschap. In dit hoofdstuk worden de voortgang op de verkennings- en onderzoekstrajecten uit de innovatieagenda toegelicht. De realisatie wordt belicht in het hoofdstuk duurzaamheid en asset management. Figuur 7.1. De peilers van de innovatie-agenda ZB Energie Op het thema energie zijn de volgende onderzoeksprojecten in uitvoering: - Binnen de energiefabriek Nieuwveer o Pilotonderzoek Unas o Opzetten demo-onderzoek EssDe o Onderzoek optimalisatie A-tank - Verkenningen naar power to gas Nieuwveer is met zijn tweetrapssysteem bij uitstek geschikt om van een waterzuivering een energie leverend systeem (Energiefabriek) te maken. In de eerste trap (de A-tank) wordt zoveel mogelijk organische stof verwijderd dat wordt vergist. De huidige verwijdering in de A-trap is nog niet optimaal en we zijn op zoek naar verbetering. Dit doen we praktisch in eigen beheer en met behulp van wetenschappelijk onderzoek aan de universiteit Gent. Voor het wetenschappelijk onderzoek heeft de universiteit Gent in 2015 externe financiering gekregen voor een promotieonderzoek. In de tweede trap moet dan zonder organische stof met zo weinig mogelijk energie stikstof worden verwijderd. Dit kan met koude anammox, een technologie die nu op 3 plaatsen in de wereld op pilotschaal verder ontwikkeld wordt. Een van deze pilots staat op Nieuwveer: de UNAS. De resultaten van het eerste deel van het onderzoek zijn gepubliceerd (zie kader). In 2015 is subsidie verkregen voor het vervolg. In het onderzoek nemen wij deel in de rol van Launching customer, samen met de technologieleverancier en de universiteit Gent. Dit resulteert in een zeer intensieve samenwerking waarvoor de term living lab goed passend is. Een andere mogelijkheid om koude anammox gerealiseerd te krijgen is door enting van bacteriën uit de Demon (deelstroombehandeling op Nieuwveer) op de hoofdstroom, samen met een geavanceerde 39