De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin december 2009

Transcriptie

1 09 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin december 2009

2 Centrale bank en prudentieel toezichthouder financiële instellingen 2009 De Nederlandsche Bank nv Oplage: 2400 Iedere openbaarmaking en verveelvoudiging voor educatieve en nietcommerciële doeleinden is toegestaan, mits met bronvermelding. Westeinde 1, 1017 zn Amsterdam Postbus 98, 1000 ab Amsterdam Telefoon (020) Telefax (020) Website: issn: De cijfers zijn verzameld door de Nederlandsche Bank, tenzij anders vermeld. De totalen voor het eurogebied zijn opgesteld door de Europese Centrale Bank. Zij publiceert deze cijfers in haar maand bericht en op de website ( De tabellen in dit Statistisch Bulletin zijn in het algemeen afgesloten op 15 december De op de website gepubliceerde cijfers worden voortdurend geac tualiseerd.

3 Inhoud Inleiding 7 Artikelen Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland 9 Verpakken van leningen via securitisaties stil gevallen, gedekte obligaties populairder 19 Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen 25 Pensioenvoorziening in internationaal perspectief 31 Monetair-financiële statistieken Nederland Financiële markten Rentes 1.1 Rentetarieven van de Nederlandsche Bank en van de Europese Centrale Bank 2* Marktrentevoeten 4* Rentes van in Nederland gevestigde mfi s op deposito s en leningen, met bijbehorende volumes 6* Wisselkoersen 2.1 Wisselkoersen en goudprijs 10* Aandelenbeursindices 3.1 Aandelenbeursindices 12* Emissiemarkt 4.1 Emissies van effecten met uitzondering van aandelen door Nederlandse ingezetenen 14* Bruto-emissies van effecten met uitzondering van aandelen door Nederlandse ingezetenen 16* Netto-emissies van effecten met uitzondering van aandelen door Nederlandse ingezetenen 18* Uitstaande bedragen van effecten met uitzondering van aandelen uitgegeven door Nederlandse ingezetenen 20* 4.2 Emissies en koerswaarden van op de Euronext Amsterdam Stock Market genoteerde aandelen 22* 4.3 Individuele emissies 24* Financiële instellingen Banken Binnenlands bankbedrijf (monetair) 5.1 Balans van De Nederlandsche Bank (monetaire opstelling) 26* DNB / Statistisch Bulletin december Balans van de in Nederland gevestigde mfi s (exclusief dnb) 28* Leningen van mfi s aan de private sector, naar sectoren, oorspronkelijke looptijd en instrument 30* Bij mfi s aangehouden deposito s van de private sector, uitgesplitst naar sector en instrument 32* Spaargeld huishoudens Nederland 34* Uitsplitsing naar valuta van bepaalde activa en passiva van in Nederland gevestigde mfi s (exclusief dnb) 36* 5.3 Gecombineerde balans van De Nederlandsche Bank en in Nederland gevestigde mfi s 38* 5.4 Bijdrage van Nederland aan monetaire aggregaten in het eurogebied 40* 5.5 Ontwikkeling acceptatiecriteria en vraag bancaire kredietverlening bij in Nederland gevestigde mfi s 42* Geconsolideerd bankbedrijf (toezicht) 5.6 Balansen van geregistreerde kredietinstellingen (bedrijfseconomische opstelling) 44* 5.7 Baten en lasten van geregistreerde kredietinstellingen 45* 5.8 Buitenlandse schuldverhoudingen van mfi s 46* 5.9 Geconsolideerde activa van binnenlandse kredietinstellingen: vorderingen op directe en uiteindelijke debiteur 48* 5.10 Onderhandse derivatencontracten bij Nederlandse banken 50* Betalingsverkeer 5.11 Transacties en omzetten in het topgiraal betalingsverkeer naar type betaling 52* 5.12 Retailbetalingsverkeer 54* Register 5.13 Stand der inschrijvingen in het register Wft 56* Beleggingsinstellingen Nederlandse beleggingsinstellingen 6.1 Balans van beleggingsinstellingen 58* Verkorte balansen van beleggingsinstellingen naar fondstype 60* Activa en passiva van beleggingsinstellingen naar sector 62* 6.2 Netto inleg en balanstotaal van beleggingsinstellingen naar fondstype 66* 6.3 Netto inleg en belegd vermogen in beleggingsinstellingen naar sector 67* 3

4 6.4 Rendement van beleggingsinstellingen naar fondstype 68* 6.5 Winst- en verliesrekening van beleggingsinstellingen 69* Nederlandse beleggingen in buitenlandse beleggingsinstellingen Nederlandse netto inleg in buitenlandse beleggingsfondsen 70* Nederlands belegd vermogen in buitenlandse beleggingsfondsen 71* Verzekeraars Macro-economische statistiek verzekeraars 7.1 Balans van verzekeringsinstellingen 72* Verkorte balansen van verzekeringsinstellingen naar type 74* Activa en passiva van verzekeringsinstellingen naar sector 76* Kasstroomoverzicht van verzekeringsinstellingen 80* Toezichtsgegevens verzekeraars 7.2 Balans en actuele waarde beleggingen van onder toezicht staande verzekeraars 82* 7.3 Baten- en lastenrekening van onder toezicht staande verzekeraars 86* 7.4 Solvabiliteit van onder toezicht staande verzekeraars 90* 7.5 Uitkeringen en premies van onder toezicht staande verzekeraars 92* Register 7.6 Onder toezicht staande verzekeraars 94* Pensioenfondsen Macro-economische statistiek pensioenfondsen 8.1 Balans van pensioenfondsen 96* Verkorte balansen van pensioenfondsen naar type 98* Activa en passiva van pensioenfondsen naar sector 100* Kasstroomoverzicht van pensioenfondsen 104* Toezichtsgegevens pensioenfondsen 8.2 Organisatie & Pension Fund Governance 106* 8.3 Balans op actuele waarde 107* 8.4 Baten- en lastenrekening 108* 8.5 Beleggingen risico deelnemer 109* 8.6 Aantal deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden 110* 8.7 Demografie van pensioenfondsen 111* 8.8 Geraamde dekkingsgraad van pensioenfondsen 112* 8.9 Belegd pensioenvermogen voor risico pensioenfondsen 114* 8.10 Hoogte toeslagen voor deelnemers en inactieven 116* Pensioenregelingen 8.11 Typen pensioenovereenkomsten 118* 8.12 Soorten pensioen 120* 8.13 Opbouwpercentage bij de toezegging van het ouderdomspensioen voor uitkeringsovereenkomsten 122* 8.14 Soort franchise 124* 8.15 Basis voor toeslagverlening voor deelnemers (middelloon) 126* 8.16 Basis voor toeslagverlening van ingegaan ouderdomspensioen 130* Register 8.17 Onder toezicht staande pensioenfondsen 134* Overige financiële instellingen Special Purpose Vehicles 9.1 Balansgegevens van Special Purpose Vehicles 136* Financiële Stabiliteit 10.1 Financiële stabiliteitsindicatoren 138* Huishoudens 11.1 Vermogenscomponenten van Nederlandse huishoudens 140* Betalingsbalans en extern vermogen 12.1 Betalingsbalans 142* 12.2 Goederenrekening 143* 12.3 Dienstenrekening 144* 12.4 Inkomensrekening 146* 12.5 Inkomensoverdrachten 147* 12.6 Directe investeringen 148* Effectenverkeer 150* Buitenlandse effecten, niet-emu, naar sector van de houder 151* 12.8 Financiële derivaten en overig financieel verkeer 152* 12.9 Geografische uitsplitsing van de Nederlandse betalingsbalans 154* Extern vermogen van Nederland 156* Reconciliatie van betalingsbalans en extern vermogen 158* Bruto externe schuld van Nederland 160* 4 DNB / Statistisch Bulletin december 2009

5 12.13 Betalingsbalans inclusief bfi s (Bijzondere Financiële Instellingen) 162* Extern vermogen van Nederland inclusief bfi s 164* Internationale reserves 166* Kernstatistiek 13.1 Economische kerngegevens voor Nederland 168* Bijlage: toelichting op de statistieken 171* Overzicht verschenen artikelen * Overzicht verschenen Themanummers 194* De inhoud van deze publicatie is verzorgd door de Divisie Statistiek en informatie (telefoon , telefax ) Verklaring der tekens 0 (0,0) = het getal is minder dan de helft van de gekozen afronding of nihil niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen c.q. het gegeven wordt niet (aan de Bank) gerapporteerd = gegevens ontbreken nog Afronding Soms kloppen tellingen niet geheel (door geautomatiseerde afronding per reeks); anderzijds is de aansluiting van de ene tabel op de andere niet steeds geheel verwezenlijkt (door afronding per tabel). De tabellen uit dit Bulletin worden tevens op internet gepubliceerd ( Statistiek in maar dan voor langere periodes. In een aantal gevallen zijn daarin ook reeds recentere gegevens verwerkt. De meeste jaar-, kwartaal- en maandreeksen beginnen in Dagcijfers beginnen in In het kader van de Special Data Dissemination Standard (sdds) van het imf worden de publicatiedata van de balans van de Nederlandsche Bank (tabel 5.1), de gecombineerde balans dnb en in Nederland gevestigde mfi s (tabel 5.3), de betalingsbalans (tabel 12.1) en het extern vermogen van Nederland (tabel 12.10) aangekondigd op het internet ( onder Statistiek ). De publicatiedata van alle onder de sdds vallende Nederlandse kernstatistieken reële statistieken, overheidsfinanciën en monetair-financiële statistieken worden gepresenteerd op de sdds-internetpagina ( Een overzicht van de meest recente gegevens van deze kernstatistieken is te vinden op het internet ( DNB / Statistisch Bulletin december

6 Inleiding Het eerste van vier artikelen in dit Statistisch Bulletin gaat over het netto externe vermogen van Nederland. In 2008 zijn de buitenlandse vorderingen en verplichtingen van Nederland, vooral door waarderingsverliezen, beide gedaald tot onder de eur 2500 miljard. Het saldo nam toe tot plus eur 66 miljard. De bijdrage eraan van het overschot op de lopende rekening (eur 29 miljard) was ditmaal kleiner door winstdalingen bij buitenlandse dochters van Nederlands bedrijven. De financiële en economische crisis werd ook zichtbaar in bijvoorbeeld een verminderde fusie- en overnameactiviteit. De stand van de directe investeringen in buitenlandse dochters nam af. Ook de stand van de inkomende investeringen daalde, mede doordat de Nederlandse staat binnenlandse onderdelen van Fortis overnam van België. Zeer sterk waren door de neergang op de effectenbeurzen ook de waardedalingen van het Nederlandse bezit aan buitenlandse aandelen en omgekeerd (beide daalden met circa 40%). Een ongewone groei vertoonden in 2008 slechts de buitenlandse verplichtingen van de Nederlandse staat, door buitenlandse aankopen van bijna eur 80 miljard aan schuldpapier dat werd uitgegeven ter financiering van reddingsoperaties in de financiële sector. In de eerste helft van 2009 heeft zich overigens bij zowel de directe investeringen als in het aandelenverkeer een herstel voorgedaan, vooral bij de activa, waardoor nog geen einde is gekomen aan de sinds enkele jaren opwaartse trend in het netto externe vermogen. Het tweede artikel is gewijd aan securitisaties van woninghypotheken en andere kredieten, die banken doorverkopen via daarvoor opgerichte ondernemingen, zogeheten special purpose vehicles (spv s). De openbare markt ervoor was sinds de kredietcrisis stil komen te liggen door een afgenomen vertrouwen bij beleggers. De afgelopen twee jaar, van juli 2007 tot juni 2009, werd in Nederland met eur 195 miljard niettemin meer gesecuritiseerd dan ooit (bijna driekwart van het emissievolume van alle voorgaande jaren samen). Banken kochten het door spv s uitgegeven schuldpapier grotendeels zelf om het als onderpand te kunnen gebruiken voor leningen van het Eurosysteem. Naar schatting bezitten de Nederlandse banken, met circa eur 250 miljard, 70% van het schuldpapier dat door Nederlandse spv s is uitgegeven. In het derde kwartaal van 2009 vonden geen securitisaties plaats. Enkele Nederlandse banken zijn overgestapt op emissies van gedekte obligaties, die in dat kwartaal met eur 4 miljard beduidend meer bedroegen dan in het verleden. Gedekte obligaties zijn obligaties uitgegeven door banken zelf waarbij door middel van onderpand aan de obligatiehouders een grote mate van zekerheid wordt geboden dat aan de verplichtingen zal worden voldaan. Het derde artikel in dit bulletin gaat over de markt voor onderhandse derivaten, waarop niet zoals op de beurs gestandaardiseerd wordt gehandeld maar in maatwerkcontracten tussen grote partijen. Mondiaal is die markt sinds de tweede helft van 2008, na meerdere jaren van zeer hoge groei, sterk gekrompen. Het totaal aan uitstaande posities van Nederlandse banken, de belangrijkste partijen op deze markt, daalde van medio 2008 tot medio 2009 met de helft tot circa usd miljard (2% van de mondiale derivatenmarkt). Rentederivaten vormden medio 2009 met een nominale waarde van usd miljard het grootste deel van de onderhandse derivatenmarkt, gevolgd door valutaderivaten en kredietderivaten. Vooral bij de kredietderivaten was de daling relatief groot (79%), mede door het opdrogen van de securitisatiemarkt. In de eerste helft van 2009 is de markt weer aangetrokken, al komt dat nog niet goed tot uitdrukking in de cijfers door het drukkende (statistische) effect waarmee het uiteenvallen van abn amro gepaard ging. Het laatste artikel gaat over het pensioenvermogen van Nederlandse huishoudens. Dat bedroeg eind 2008 eur 740 miljard, de helft van hun financiële vermogen. In termen van bruto binnenlands product is het Nederlandse particuliere pensioenstelsel met 120% het grootste van het eurogebied. In andere landen is dat percentage lager doordat daar pensioenen voornamelijk bekostigd worden via een omslagstelsel, het overheidspensioen (de zogeheten eerste pijler). In Nederland is het belang van arbeidsgebonden collectieve pensioenuitkeringen (tweede pijler) minstens even groot als dat van het overheidspensioen. Het aandeel van pensioenfondsen in het pensioenvermogen bedroeg in 2008 eur 619 miljard, dat van verzekeraars (derde pijler) eur 121 miljard. In andere landen ligt het zwaartepunt juist bij de verzekeraars. Ook de verhouding van het pensioen ten opzichte van het eindsalaris loopt erg uiteen tussen de verschillende landen, maar is niet eenduidig met pijlers in verband te brengen. In Nederland bedroeg die verhouding in 2008 circa 80%. DNB / Statistisch Bulletin december

7 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland Onder invloed van de financiële crisis en economische teruggang zijn de buitenlandse vorderingen en verplichtingen van Nederland in 2008 afgenomen. Het verschil tussen de buitenlandse vorderingen en verplichtingen, oftewel het Nederlandse netto externe vermogen, nam per saldo toe tot eur 66 miljard. De financiële crisis en economische teruggang hadden een grote invloed op de ontwikkelingen in de Nederlandse betalingsbalans en het externe vermogen. Zo daalde het overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans in 2008 met eur 20 miljard tot eur 29 miljard en kochten buitenlandse beleggers voor eur 78 miljard schuldpapier dat de Nederlandse staat had uitgegeven ter financiering van onder meer de reddingsoperaties in de financiële sector. Als gevolg van sterke koersdalingen van aandelen en terugtrekkingen van kapitaal namen in 2008 binnen de directe investeringen, het effectenverkeer en het overig financieel verkeer de grensover schrijdende posities af. Trends in het externe vermogen Aan het einde van 2008 bedroeg het Nederlandse netto externe vermogen, ook wel de netto internationale investeringspositie genoemd, eur 66 miljard. Voor het derde opeenvolgende jaar nam het netto externe vermogen toe, ditmaal met eur 34 miljard. Sinds het dieptepunt in 2002 is het saldo met ongeveer eur 180 miljard gestegen (grafiek 1). Overigens is de hoogte van het saldo mede afhankelijk van de wijze waarop activa en passiva worden gewaardeerd (boekwaarde, marktwaarde et cetera). 1 Na sterke stijgingen van de bruto grensoverschrijdende vorderingen en verplichtingen in eerdere jaren, namen de bruto posities in 2008 aanzienlijk af. Sinds de Nederlandsche Bank de externe vermogensstatistiek publiceert is dit éénmaal eerder in 1993, toen echter in veel beperktere mate voorgekomen. De netto vermogenspositie nam in 2008 toe, doordat de buitenlandse verplichtingen sterker daalden dan de buitenlandse vorderingen (7 procent tegenover 5 procent). Dit kwam enerzijds door een sterkere afname van de passiva dan Tabel 1 Mutaties in het Nederlandse externe vermogen in 2008 Miljarden USD Eindstand 2007 Aan-/ verkopen Prijs mutaties Overige mutaties Wisselkoersmutaties Eindstand 2008 Totale mutaties Directe investeringen Activa Passiva Effecten Activa Passiva Derivaten Activa Passiva Overig financieel verkeer Activa Passiva Officiële reserves Activa Totaal Activa Passiva Saldo DNB / Statistisch Bulletin december

8 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland Grafiek 1 Ontwikkeling van het Nederlandse externe vermogen Miljarden euro s Totaal activa Totaal passiva Saldo extern vermogen, schaal rechts de activa door transacties (invloed: plus eur 12 miljard), anderzijds door herwaarderingen met een positief effect van eur 22 miljard (tabel 1). Nederland is niet het enige land waar de bruto externe posities in 2008 zijn afgenomen, dat gebeurde ook in veel andere landen. De financiële verwevenheid van Nederland met de rest van de wereld bleef relatief groot (grafiek 2). 2 Eind 2008 bedroeg het gemiddelde van de grensoverschrijdende vorderingen en verplichtingen 7½ maal het Nederlandse bbp, een iets lagere factor dan een jaar eerder. Het verschil met de nummer 2 in de grafiek, Zwitserland, is in 2008 toegenomen. In Zwitserland, met een verhoudingsgewijs nog grotere internationaal opererende bancaire sector, zijn de externe posities relatief sterk gedaald. Het enige land in deze lijst waarvan de financiële integratie met de rest van de wereld is toegenomen, is de Verenigde Staten. Dat was volgens het Bureau of Economic Analysis in de vs geheel toe te schrijven aan de opgelopen marktwaarde van uitstaande derivaten. Deze ontwikkeling kwam ook in de Nederlandse statistiek duidelijk naar voren, maar was daarin vanwege het kleinere aandeel van de derivatenhandel minder bepalend voor het totaalbeeld (zie tabel 1). Het Nederlandse externe vermogen is het saldo van aanzienlijke positieve en negatieve netto externe vermogens per sector (grafiek 3). De Nederlandse pensioenfondsen en verzekerings instellingen hebben met afstand de grootste netto vorderingen op het buitenland. Onder invloed van een waardedaling van de buitenlandse beleggingen is hun netto positie in 2008 met eur 150 miljard afgenomen, tot onder het niveau van eind 2004, maar deze was aan het einde van het jaar nog altijd ruim eur 500 miljard groot. De sectoren niet-financiële instellingen en overige financiële instellingen (tot deze laatste worden onder meer holdingmaatschappijen gerekend) hadden eind 2008 per saldo verplichtingen aan het buitenland (zowel bij waardering Grafiek 2 Financiële verwevenheid met het buitenland Gemiddelde van activa en passiva als percentage van het BBP België Canada Finland Frankrijk Duitsland Italië Japan Nederland Spanje Zwitserland VK VS Ultimo 1999 Ultimo 2007 Ultimo DNB / Statistisch Bulletin december 2009

9 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland Grafiek 3 Het Nederlandse netto externe vermogen per sector Miljarden euro s Pensioenfondsen en verzekeraars Overige sectoren (w.o. huishoudens) van hun buitenlandse dochters tegen boekwaarde als bij waardering tegen marktwaarde). Ook de Nederlandse banken hadden per saldo schulden in het buitenland. De buitenlandse schuldpositie van de overheid is in 2008 aanzienlijk toegenomen door omvangrijke buitenlandse aankopen van op grote schaal uitgegeven nieuw schuldpapier. Lopende rekening Beleggingsinstellingen Overige financiële instellingen Ultimo 2004 Ultimo 2007 Ultimo 2008 Niet-financiële instellingen De terugval van de wereldwijde economie heeft op de lopende rekening van de Nederlandse betalingsbalans duidelijk zijn weerslag gehad. Het saldo daalde in een jaar tijd nooit zo veel, van een overschot van eur 49 miljard in 2007 naar eur 29 miljard in Het grootste deel (ruim driekwart) van deze daling was het gevolg van een aanzienlijke verslechtering van het saldo op de inkomensrekening. Het overschot hierop van eur 6 miljard in 2007 sloeg om in een tekort van eur 10 miljard. Dit was vrijwel in zijn geheel toe te schrijven aan een zeer sterke winstdaling bij buitenlandse dochters van Nederlandse bedrijven, die veel groter was dan de winstdaling bij Nederlandse dochters van buitenlandse Banken (incl. DNB) Overheid bedrijven. De in het buitenland behaalde winsten, die in de inkomensrekening worden geboekt, bedroegen nu eur 31 miljard, tegen eur 58 miljard in Ze waren zelfs lager dan de dividenden die aan Nederlandse moeders uitgekeerd bleven worden (er was hier sprake van negatieve herinvesteringen van winsten, ten koste van in eerdere jaren opgebouwde reserves). 3 De hoge winstuitkeringen in 2008 waren wellicht nog vastgesteld op basis van de recordwinsten die waren behaald in Voor een klein deel, eur 3 miljard, kwam de afname van het saldo lopende rekening voort uit een daling van het saldo op de goederen- en dienstenbalans. De groei van de uitvoerwaarde van goederen en diensten zwakte af, tot 7 procent. Ook de groei van de invoerwaarde daalde, maar minder snel. In het vierde kwartaal van 2008 werden de groeicijfers zelfs negatief, een ontwikkeling die zich in de eerste twee kwartalen van 2009 voortzette (grafiek 4). Bij de export kwam de terugval in 2008 vooral door een minder snelle groei van het uitvoervolume van in Nederland geproduceerde producten. Door de wereldwijde economische neergang liep ook de groei van de wederuitvoer in 2008 terug, tot het laagste percentage sinds 2002 (4 procent). Als belangrijk transportknooppunt in het vervoer van Chinese goederen naar het Europese achterland had Nederland in de afgelopen jaren sterk geprofiteerd van de groei van de Chinese economie. De groeivertraging van de Chinese export had nu juist een negatief effect op de Nederlandse wederuitvoer, en daarmee tevens op de invoer. Grafiek 4 Waarde Nederlandse goederen in- en uitvoer Miljarden euro s I 07 II III IV I 08 II III IV I 09 Uitvoer Invoer Saldo, schaal rechts II DNB / Statistisch Bulletin december

10 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland Directe investeringen De waarde van de Nederlandse grensoverschrijdende directe investeringen is in 2008 afgenomen, volgend op een continue stijging sinds De stand van de directe investeringen in het buitenland daalde met eur 14 miljard, die van het buitenland in Nederland zelfs met eur 36 miljard. Wereldwijd had de financiele en economische crisis sinds het begin van 2008 een dempende invloed op de grensoverschrijdende directe investeringen. Dalende bedrijfswinsten en aandelen koersen, maar ook een verslechterde toegang tot externe financieringsbronnen, hebben het aantal en de waarde van grensoverschrijdende fusies en overnames sterk doen verminderen. Private-equity fondsen, een belangrijke factor achter de fusie- en overnamegolf in de periode , waren nauwelijks nog actief op de overnamemarkt. Ook in verband met verslechterde markt vooruitzichten (mogelijk in combinatie met een grotere risicoperceptie en onzekerheid) hebben ondernemingen gesneden in hun investeringsplannen. De daling van de wereldwijde inves teringen vond aanvankelijk geleidelijk gedurende het jaar plaats, maar raakte in een stroomversnelling na het faillissement van Lehman Brothers in september In de eerste helft van 2009 daalden de wereldwijde stromen uit hoofde van directe investeringen naar schatting met 30 tot 50 procent ten opzichte van de tweede helft van Ondanks deze terugloop zijn de directe investeringen tot dusverre tijdens de crisis minder afgenomen dan andere internationale kapitaalstromen, voornamelijk bestaande uit effectenverkeer en kredietverlening door banken. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat directe investeringen over het algemeen meer gericht zijn op de lange termijn dan andere kapitaalstromen en dus een stabielere financieringsbron vormen. De directe investeringen in Nederland zijn in 2008 gedaald, sterker ook dan in andere landen. Buitenlandse directe investeerders hebben in 2008 per saldo kapitaal uit Nederland teruggetrokken, voor een bedrag van Tabel 2 Ontwikkeling effectenposities per instrument Miljarden euro s Periode Beginstand Transacties Wisselkoersmutaties Prijsmutaties Overige mutaties Eindstand Nederlandse beleggingen in het buitenland Aandelen 2008h h h Obligaties 2008h h h Geldmarktpapier 2008h h h Buitenlandse beleggingen in Nederland Aandelen 2008h h h Obligaties 2008h h h Geldmarktpapier 2008h h h DNB / Statistisch Bulletin december 2009

11 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland eur 5 mil jard, wat niet eerder was voorgekomen. In 2007 was er nog voor een recordbedrag van eur 84 miljard in Nederland geïnvesteerd, door de overnames van onder meer abn Amro, Numico, Rodamco en Organon. 5 In het eerste kwartaal werd nog wel de reeds in 2007 aangekondigde overname van bierbrouwer Grolsch door zijn Brits/Zuid-Afrikaanse branchegenoot SABMiller afgerond, voor een bedrag van eur 600 miljoen. Hierna viel de internationale fusie- en overnamemarkt vrijwel volledig stil, afgezien van de reddingsoperaties van financiële instellingen door nationale overheden. Dat ondanks dit stilvallen per saldo toch kapitaal uit Nederland is teruggetrokken, was dan ook vooral een gevolg van de overname van de Nederlandse onderdelen van het Fortis-concern door de Nederlandse staat, die in het vierde kwartaal van 2008 plaatsvond. Deze transactie leidde in de betalingsbalans tot een afname van de kapitaaldeelnemingen vanuit België. Ook in de eerste helft van 2009 waren de directe investeringen in Nederland zeer beperkt van omvang. In de statistieken over het tweede halfjaar van 2009 zullen de buitenlandse overnames van Nuon en Essent op de Nederlandse energiemarkt zichtbaar worden. Ook de waarde van de Nederlandse directe investeringen in het buitenland nam in 2008 af. Er vonden per saldo wel nieuwe investeringen plaats, ondanks de ontvlechting van een aantal buitenlandse deelnemingen van abn Amro (Banca Antonveneta in Italië en Banco Real in Brazilië gingen over naar het Spaanse Banco Santander) en de eerder aangehaalde negatieve herinvesteringen van winsten. Deels lag hieraan een aantal overnames door Nederlandse multinationals ten grondslag; zo kocht Akzo Nobel met de opbrengst van de verkoop van Organon het Britse ici en waren Philips en Royal Dutch Shell actief met overnames in onder andere de Verenigde Staten respectievelijk Canada. Het grootste deel van de buitenlandse directe investeringen bestond echter uit verschaffing van concernleningen en werkkapitaal aan dochtermaatschappijen. Mogelijk was deze toename van financiering in concernverband het gevolg van een verslechterde toegang tot externefinancieringsbronnen. De grootste stromen waren zichtbaar in het vierde kwartaal van Vooral als gevolg van herwaarderingen nam, ondanks deze stromen naar het buitenland, de stand aan uitgaande directe investeringen in 2008 af (tabel 1). Voornamelijk in de financiële sector werden aandelen in bestaande kapitaaldeel nemingen lager gewaardeerd. In de eerste twee kwartalen van 2009 werd een deel van de verstrekte concernleningen overigens weer terugbetaald. Daar stond tegenover dat banken kapitaal in buitenlandse branches stortten om hun door verliezen aangetaste vermogens aan te zuiveren. DNB / Statistisch Bulletin december 2009 Effecten en financiële derivaten Het Nederlandse bezit aan buitenlandse verhandelbare effecten daalde in 2008 met maar liefst eur 184 miljard (18 procent), terwijl buitenlandse beleggingen in Nederland met eur 135 miljard (13 procent) afnamen. In beide gevallen werd het gros van de waardeverminderingen veroorzaakt door negatieve prijsmutaties, die vooral de wereldwijd sterk gedaalde koersen op de aandelenbeurzen weerspiegelen. In de tweede helft van 2008 was dit effect het sterkst, terwijl in de eerste helft van 2009 weer een sterke verbetering optrad (tabel 2). De Nederlandse verplichtingen aan het buitenland daalden in 2008 minder dan de vorderingen op het buitenland, door het sterk oplopen van de Nederlandse staatschuld. Van de grote hoeveelheid schuldpapier die de overheid in vooral het vierde kwartaal van 2008 uitgaf, kwam het overgrote deel in buitenlandse handen terecht. Nederlandse beleggingen in het buitenland Nederlandse beleggers hebben in 2008 per saldo voor eur 13 miljard buitenlandse aandelen gekocht, terwijl voor eur 24 miljard buitenlands schuldpapier van de hand werd gedaan. Een belangrijke rol speelden pensioenfondsen, die het meeste vermogen te beleggen hebben. Jaarlijks stellen zij een optimale samenstelling van hun effectenportefeuille vast, met een verdeling van het belegde vermogen over verschillende instrumenten en risicocategorieën (onder andere aandelen, schuldpapier, naar bedrijfstak en land). Als gevolg van dalende aandelenkoersen ging in 2008 de feitelijke samenstelling van de portefeuille afwijken van de gekozen optimale mix, hetgeen werd gecorrigeerd door aankopen van aandelen die werden gefinancierd met de verkoopopbrengst van schuldpapier. De pensioenfondsen kochten in 2008 voor bijna eur 16 miljard buitenlandse aandelen, terwijl voor eur 3 miljard aan kapitaalmarktpapier en 9 miljard aan geldmarktpapier (dat het best had gerendeerd) werd verkocht. In het vierde kwartaal van 2008, het meest turbulente kwartaal op de beurzen waarin aandelenkoersen wereldwijd met zo n 25 procent daalden, besloten pensioenfondsen wél om voor eur 10 miljard aandelen af te stoten. De overige sectoren deden over heel 2008 zowel buitenlandse aandelen (eur 3 miljard) als buitenlands schuldpapier (eur 12 miljard) van de hand. Naast pensioenfondsen waren het vooral de banken die schuldpapier verkochten, zonder daar overigens nieuwe aandelen voor aan te schaffen. In verband met verkopen ter waarde van in totaal eur 19 miljard kromp hun buitenlandse obligatieportefeuille gedurende het jaar 13

12 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland Grafiek 5 Geografische spreiding buitenlandse effecten in bezit van Nederlandse beleggers Procenten, ultimo 2008 (tussen haakjes ultimo 2007) Aandelen Schuldpapier 4 (14) 22 (16) 37 (39) 8 (10) 7 (8) 9 (9) 18 (17) 16 (18) 10 (12) 15 (7) 12 (12) 26 (24) 16 (14) VS Luxemburg VK Duitsland Frankrijk Overig eurogebied Overige EU-landen Overige landen met 14 procent en van de oorspronkelijke portefeuille buitenlandse geldmarktpapier bleef zelfs maar 37 procent over. Gedurende de eerste helft van 2009, toen de marktomstandigheden geleidelijk verbeterden, zijn de banken hun beleggingen in schuldpapier weer enigszins gaan uitbouwen. Door de daling van buitenlandse beurskoersen is in 2008 eur 164 miljard van het bezit aan buitenlandse aandelen verloren gegaan. Dit betekende een koersrendement van -37 procent, hetgeen in lijn was met de daling van 40 procent van de msci-world index, die een indicatie geeft van de ontwikkeling van aandelenkoersen wereldwijd. Tegelijk met een stijging van de beurskoersen kwam in het tweede kwartaal van 2009 een einde aan een reeks kwartaal-op-kwartaal waardedalingen die 7 kwartalen had geduurd. Behalve op aandelen hebben beleggers in 2008 ook op buitenlandse obligaties koersverliezen geleden, zij het in veel beperktere mate (eur 8 miljard of 1½ procent). Verlagingen van de officiële rentetarieven door centrale banken veroorzaakten een scherpe daling van de yield curve in het vierde kwartaal van De prijzen van obligaties, die tegenovergesteld bewegen aan de rente, namen toe. De waardestijging van buitenlandse obligaties in dit kwartaal kon de dalingen in eerdere kwartalen echter niet goedmaken. Die dalingen waren deels het gevolg geweest van de gestegen risicopremie op bedrijfsobligaties. De enige positieve bijdrage in 2008 aan de waarde van de Nederlandse beleggingen in het buitenland kwam van wisselkoersmutaties. Die bijdrage was slechts een half procent. Tegenover een stijging van de dollarkoers met 9 procent stond een daling van de koers van het Britse pond met bijna 25 procent. Koerseffecten op schuldpapier zijn in de regel sowieso al beperkt doordat bijna 60 procent van het buitenlandse schuldpapier van Nederlandse beleggers afkomstig is uit het eurogebied (grafiek 5). Voor aandelen geldt dat minder. Nederlandse beleggers hebben een voorkeur voor Amerikaanse aandelen (37 procent), gevolgd door aandelen uit het eurogebied (27 procent) en het Verenigd Koninkrijk (10 procent). Aandelenbeleggers hebben in 2008 hun wisselkoersrisico beperkt: het percentage aandelen uit het eurogebied in hun buitenlandse portefeuilles is in een jaar tijd verdubbeld, ten koste van aandelen uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en vooral de overige eu-landen. Buitenlandse beleggingen in Nederland Buitenlandse beleggers hebben in 2008 voor eur 9 miljard Nederlandse aandelen verkocht, maar voor een nog veel groter bedrag (eur 82 miljard) Nederlandse schuldpapieren aangekocht. Het was voor het tweede achtereenvolgende jaar dat het buitenland per saldo Nederlandse aandelen afstootte, een fenomeen dat zich in het decennium daarvóór nauwelijks had voorgedaan. In 2007 was dit nog een direct gevolg geweest van de buitenlandse overnames van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, waarbij de beleggers hun aan- 14 DNB / Statistisch Bulletin december 2009

13 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland delen verkochten aan de overnemende buitenlandse partij. Hiervan was in 2008 geen sprake meer. Tegenover de afstotingen van aandelen stonden aankopen van eur 12 miljard aan langlopend en eur 70 miljard aan kortlopend schuldpapier. Dit kan niet los worden gezien van de financieringsbehoefte van de Nederlandse overheid. Per saldo kwam in 2008 maar liefst eur 78 miljard aan overheidsschuld in buitenlandse handen terecht, een absoluut record. Om de reddingsoperaties binnen de financiële sector te bekostigen emitteerde de staat in 2008 netto voor eur 8 miljard aan staatsobligaties en voor eur 67 miljard aan schatkistpapier, waarvan het overgrote deel in het vierde kwartaal. Doordat buitenlandse beleggers nog meer schuldpapier kochten dan per saldo was geëmitteerd, nam hun aandeel in de uitstaande overheidsschuld toe. Begin 2009 trokken ook de buitenlandse aankopen van langlopend schuldpapier van banken (eur 9 miljard) en niet-financiële vennootschappen (eur 11 miljard) weer aan. Mede dankzij een duidelijk verbeterd klimaat op de kapitaalmarkt en een grote financieringsbehoefte zijn instellingen in beide sectoren aanzienlijk meer schuldpapier gaan emitteren. Van de grote hoeveelheid geldmarktpapier die de overheid eind 2008 had uitgegeven, heeft zij in de eerste twee kwartalen van 2009 weer eur 31 miljard afgelost, waarbij eur 8 miljard werd omgezet in schuldpapier met een lange looptijd. De negatieve prijsmutaties op Nederlandse aandelen in buitenlands bezit waren met eur 189 miljard en 42 procent zowel absoluut als procentueel gezien groter dan die op buitenlandse aandelen in Nederlandse handen. De aex-index daalde met 52 procent ook aanzienlijk sterker dan de msci-world index (40 procent). Buitenlandse beleggers hebben iets beter gepresteerd dan de index met aandelen van de 25 Nederlandse beursgenoteerde bedrijven waarin het meest wordt gehandeld, mede doordat het aandeel Royal Dutch Shell in buitenlandse aandelenportefeuilles een groter gewicht heeft dan in de aex, maar minder sterk daalde dan de aex-index, waarin bovendien een sterk in prijs gedaald niet als Nederlands beschouwd aandeel is opgenomen (ArcelorMittal).De koersen van Nederlandse obligaties vertoonden een soortgelijke ontwikkeling als die van de buitenlandse obligaties: dalingen in de eerste 3 kwartalen van 2008 en een scherpe stijging in het vierde kwartaal, onder invloed van de renteverlagingen. Per saldo resulteerde echter een verlies van eur 4 miljard (1 procent). Tot slot daalde de waarde van buitenlandse beleggingen in Nederlandse effecten (in euro s gerekend) voor het tweede achtereenvolgende jaar ook aanzienlijk door wisselkoersmutaties. Dit kwam voornamelijk doordat een aantal Nederlandse effecten in Britse ponden staat genoteerd en het pond in 2008, net als in 2007, sterk in waarde afnam ten opzichte van de euro. Financiële derivaten Het is gebruikelijk dat binnen het grensoverschrijdende derivatenverkeer de transacties en herwaarderingen hoog zijn. Dit komt met name doordat bij opties betaalde en ontvangen premies en cash settlements tot de transacties worden gerekend, terwijl alle wijzigingen in de waarde van opties (bijvoorbeeld door het in- of out- Grafiek 6 Marktwaarde uitstaande Nederlandse derivatenposities t.o.v. het buitenland Ultimostanden in miljarden euro s H1 Activa Passiva DNB / Statistisch Bulletin december

14 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland of-the-money geraken) in de herwaarderingen tot uiting komen. Niet eerder hebben de mutaties echter geleid tot zo snel stijgende uitstaande derivatenposities als in 2008 (grafiek 6). De waarde van zowel de vorderingen als de verplichtingen uit hoofde van de derivaten zelf, dus niet van de onderliggende waarden, verdubbelde ruim. Tot een grote mutatie in het saldo leidde dit overigens niet. De stijging van de derivatenposities kwam tot stand ondanks een significante afname van de onderliggende waarden ( notional amounts ) en lagere handelsvolumes van derivatencontracten in De afname van de transacties werd echter ruim gecompenseerd door sterke positieve prijsmutaties. Een oorzaak hiervan betrof de scherpe daling van vooral de korte rentetarieven, nadat de monetaire autoriteiten over waren gegaan tot het verruimen van het monetaire beleid. Dit leidde tot grotere verschillen tussen de korte en de lange rente, waardoor de verwachte omvang toenam van toekomstige betalingen of ontvangsten uit hoofde van renteswaps (waarbij marktpartijen rentebedragen met verschillende looptijden uitwisselen). De marktwaarde van de uitstaande renteswaps, die gelijk is aan de netto contante waarde van alle verwachte toekomstige ontvangsten of betalingen, liep daardoor sterk op. In de eerste helft van 2009 is de marktwaarde van de grensoverschrijdende derivatenposities weer wat teruggelopen. Overig financieel verkeer In het overig financieel verkeer zijn onder andere de buitenlandse tegoeden en leningen van het bankwezen begrepen. Het betreft voor een deel de resultante van transacties die banken als intermediair afwikkelen voor andere sectoren. Daarnaast bevat deze categorie het internationale handelskrediet en (niet-verhandelbare) leningen en tegoeden van niet-banken, voor zover buiten concern verband. De posities van vooral de banken binnen het overig financieel verkeer zijn in 2008 sterk teruggelopen. Tussen 1990 en 2007 had het Nederlandse bankwezen de wereldwijde activiteiten vrijwel jaarlijks sterk uitgebreid. De lage rente in voornamelijk de geïndustrialiseerde landen stimuleerde ook bij banken de zoektocht naar additioneel rendement, waar ook ter wereld. Daarnaast kregen banken meer middelen beschikbaar voor nieuwe krediet verstrekking door het verhandelen van leningen (securitiseren) en andere technieken om risico s te verkopen. Die trend is omgeslagen door de kredietcrisis en de vertraging van de economische groei wereldwijd, het hiermee samenhangende afgenomen vertrouwen tussen banken onderling en het stilvallen van de internationale interbancaire kredietverlening (grafiek 7). Aan het eind van het derde kwartaal van 2008 waren de buitenlandse vorderingen van Nederlandse banken Grafiek 7 Buitenlandse vorderingen van Nederlandse banken en overige sectoren binnen het overig financieel verkeer Standen in miljarden euro s I 04 II III IV I 05 II III IV I 06 II III IV I 07 II III IV I 08 II III IV I 09 II Banken Overige sectoren 16 DNB / Statistisch Bulletin december 2009

15 Krimp in Nederlandse vorderingen op en schulden aan het buitenland opgelopen tot eur 750 miljard, bijna veertig procent van de bankbalans, maar aan het einde van het tweede kwartaal van 2009 was dat bijna eur 200 miljard minder. De vorderingen op het Verenigd Koninkrijk (met belangrijk financieel centrum Londen) namen zelfs met bijna 50 procent af. Over heel 2008 daalden de totale vorderingen binnen het overig financieel verkeer met eur 40 miljard (4 procent) minder hard dan de verplichtingen (95 miljard, oftewel 10 procent van het totaal). De verbetering van het saldo was een belangrijke oorzaak van de stijging van het totale netto externe vermogen in De afnames van de posities waren vrijwel geheel het gevolg van transacties; herwaarderingen speelden hierbij nauwelijks een rol. De scherpe dalingen zetten pas in tijdens het vierde kwartaal van 2008 en hebben zich in de eerste helft van 2009, weliswaar in een iets lager tempo, voortgezet. opzichte van het bbp. Een voorbeeld hiervan betreft Luxemburg. Voor alle landen bevat de grafiek data over de grensoverschrijdende activa en passiva inclusief die van bijzondere financiële instellingen (bfi s). dnb publiceert ook betalingsbalansstatistieken exclusief bfi s. Voor de meeste andere landen geldt dit niet, maar de 6e editie van het imf Balance of Payments Manual, dat waarschijnlijk vanaf 2014 wereldwijd zal gaan worden toegepast, beveelt aan dat alle landen de grensoverschrijdende stromen en posities van bfi s afzonderlijk gaan presenteren. 3 In de inkomensbalans worden deze dividenden niet opgenomen, maar de gehele operationele winst op buitenlandse deelnemingen. Ze worden wel zichtbaar in het financiële verkeer, als een vermindering van de buitenlandse deelnemingen waar bijvoorbeeld een stijging van het saldo op een buitenlandse bankrekening tegenover staat. 4 Zie World Investment Report 2009: Transnational Corporations, Agricultural Production and Development, unctad, september Deze ontwikkelingen in 2007 hebben destijds de discussie doen oplaaien over een zogenoemde uitverkoop van Nederlandse bedrijven, een discussie die na het invallen van de crisis en stilvallen van de fusie- en overnamemarkt weer is geluwd. Afsluitende opmerkingen De financiële crisis heeft in 2008 ook zijn sporen nagelaten in de betalingsbalans en het externe vermogen van Nederland. Het overschot op de lopende rekening daalde van eur 49 miljard tot eur 29 miljard. De buitenlandse vorderingen en verplichtingen daalden met 5 respectievelijk 7 procent tot onder de eur miljard. De directe investeringen vielen terug en de grensoverschrijdende effectenposities zakten in als gevolg van dalende aandelen koersen. Ook namen de buitenlandse activiteiten van banken af. In de eerste helft van 2009 heeft die ontwikkeling zich niet doorgezet. Het overschot op de lopende rekening daalde niet verder (al nam de handel in goederen en diensten nog wel af), er werd per saldo weer grens overschrijdend geïnvesteerd in deelnemingen, en de effectenposities liepen licht op - zowel door nieuwe aankopen als door de ingezette stijging van de aandelenkoersen. Omdat de Nederlandse beleggingen in het buitenland van deze laatste ontwikkeling het meest hebben geprofiteerd, heeft de stijgende trend in het netto externe vermogen zich in 2009 vooralsnog voortgezet. 1 Dit artikel is gebaseerd op cijfers waarin buitenlandse deelnemingen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven tegen boekwaarde zijn gewaardeerd. Aandelen die buitenlandse beleggers in de Nederlandse moeders van die dochters aanhouden, zijn gewaardeerd tegen beurswaarde. 2 Het referentiekader betreft hier de grotere geïndustrialiseerde economieën. Er is een aantal landen met een zeer beperkte omvang van de binnenlandse productie, maar een grote vertegenwoordiging van buitenlandse multinationals (veelal ten behoeve van financieringsactiviteiten) en daarmee zeer hoge externe posities ten DNB / Statistisch Bulletin december

16 Verpakken van leningen via securitisaties stil gevallen, gedekte obligaties populairder Na het uitbreken van de kredietcrisis kwam de openbare markt voor het bundelen van woninghypotheken en andere kredieten en het doorverkopen daarvan aan speciaal daarvoor opgerichte ondernemingen, zogeheten special purpose vehicles (spv s), stil te liggen. Beleggers vertrouwden deze gesecuritiseerde leningen niet meer en eisten hoge risicopremies voor door spv s uitgegeven obligaties. In de afgelopen twee jaar, van juli 2007 tot juni 2009, werd in Nederland met eur 195 miljard niettemin meer gesecuritiseerd dan ooit (bijna driekwart van het emissievolume van alle voorgaande jaren samen). Banken kochten het door spv s uitgegeven schuldpapier grotendeels zelf om het als onderpand te kunnen gebruiken voor leningen van het Eurosysteem. Naar schatting bezitten de Nederlandse banken, met circa eur 250 miljard, 70% van het schuldpapier dat door Nederlandse spv s is uitgegeven. In het derde kwartaal van 2009 vonden geen securitisaties plaats. Enkele Nederlandse banken zijn overgestapt op emissies van gedekte obligaties, die in dat kwartaal met eur 4 miljard beduidend meer bedroegen dan in het verleden. Inleiding De eerste securitisaties vonden plaats met woninghypotheken in de vs in de jaren 70 van de vorige eeuw. In Nederland werd voor het eerst een securitisatie van leningen uitgevoerd in 1996, ook met woninghypotheken. Het is een techniek, ook nog wel eens aangeduid met effectisering, waarmee kredieten of andere minder liquide activa van met name financiële instellingen worden gebundeld en omgezet in verhandelbare effecten. Vaak worden deze effecten uitgegeven in tranches met verschillend risicoprofiel. De betalingen die de emittent van deze effecten moet verrichten aan beleggers, worden dan gevoed vanuit de kasstromen van de oorspronkelijke kredieten (zoals bijvoorbeeld rente en aflossingen op woninghypotheken). Daarom worden deze effecten ook wel asset-backed securities (abs) genoemd. Om dit proces te begeleiden en te waarborgen dat de terugbetaling van de effecten niet beïnvloed wordt door de financiële positie van de oorspronkelijke kredietverstrekker, wordt doorgaans een speciale onderneming (special purpose vehicle, spv) opgericht. Deze spv neemt de activa van de oorspronkelijke kredietverstrekker (originator) over en geeft de abs uit. De originator heeft aldus illiquide vorderingen en de daarmee samenhangende (krediet)risico s van de balans verwijderd, zo was althans de gedachte. Daarmee verbetert de solvabiliteit van de originator en kan de vrijgekomen ruimte worden aangewend voor nieuwe kredietverlening. Securitisaties vormen ook een belangrijke financieringsbron voor de kredietverstrekking. In de afgelopen decennia heeft securitisatie een hoge vlucht genomen en zijn ook meer geavanceerde vormen ontwikkeld. Zo zijn er naast de meer homogene Grafiek 1 Activa van Nederlandse SPV s Miljarden euro s Procenten Woninghypotheken Overige leningen Deposito s Overig Activa spv s in % van activa banken, schaal rechts DNB / Statistisch Bulletin december

17 Verpakken van leningen via securitisaties stil gevallen, gedekte obligaties populairder leningen als woninghypotheken ook andere leningen gesecuritiseerd. In Nederland betreft dit vooral bedrijfskredieten en in mindere mate consumptieve kredieten en autoleningen. Voor al de verschillende vormen van door spv s uitgegeven schuldpapier wordt in dit artikel de meer algemene benaming abs gehanteerd, tenzij specifiek sprake is van schuldpapier met hypotheken als onderpand, die met mortgage-backed securities (mbs) worden aangeduid. In dit artikel wordt ingegaan op de ontwikkelingen bij Nederlandse spv s in de afgelopen jaren op basis van cijfers tot en met het derde kwartaal van Veel securitisaties in Nederland Sinds 1996 zijn securitisaties in Nederland sterk toegenomen. In dertien jaar is het balanstotaal van spv s gestegen tot eur 350 miljard (bijna 16 procent van het balanstotaal van banken; grafiek 1). In het derde kwartaal van 2009 trad echter een substantiële daling op, met name doordat een omvangrijk synthetisch securitisatieprogramma van bedrijfskredieten afliep. Ultimo september 2009 bestond de balans van spv s voor eur 235 miljard uit gesecuritiseerde leningen. Woninghypotheken vormen met eur 208 miljard daarvan de belangrijkste post. Naar schatting staat daarmee ongeveer een derde van de Nederlandse woninghypotheken op de balans van spv s. Overige gesecuritiseerde leningen (eur 27 miljard) hebben vooral betrekking op bedrijfskredieten. Een andere belangrijke actiefpost betreft de deposito s (eur 67 miljard). Deze bestaat grotendeels uit vermogen dat in het kader van een synthetische securitisatie door spv s is gestald bij een bank ter zekerheid dat een spv aan zijn verplichtingen tegenover de beleggers kan voldoen 3. Het merendeel van deze post (eur 46 miljard) is een weerspiegeling van synthetisch gesecuritiseerde woninghypotheken (deze hypotheken zijn zelf op de balans van de originator blijven staan). Nog eens eur 30 miljard aan uitstaande overige leningen heeft eveneens te maken met woninghypotheken 4. Tegenhanger van de gesecuritiseerde hypotheken aan de passiefzijde van de balans van spv s vormen de uitstaande mbs, die met eur 285 miljard ruim 80% van het totaal uitstaand schuldpapier van spv s uitmaken (grafiek 2). Veruit de meeste securitisaties worden verricht door banken, hetgeen in lijn is met hun kredietverlenende functie in de maatschappij. Zo zijn 86% van de activa die op de balans van de spv s staan afkomstig van banken (grafiek 3). Voor verzekeraars en pensioenfondsen betreft dit 3%. Het aandeel van de overige financiële instellingen bedraagt 10%. Dit zijn vooral hypotheekverstrekkende instellingen die geen bank zijn, maar bijvoorbeeld gespecialiseerde dochterondernemingen van banken of intermediairs (met een veelal buitenlandse moederinstelling) die in Nederland hypotheken verstrekten om deze vervolgens direct in de vorm van mbs door te plaatsen bij beleggers. Nederlandse spv s nemen naar schatting ongeveer 20 procent van Europese securitisaties voor hun rekening. Dit forse aandeel houdt verband met de sterke groei van de woninghypotheken in Nederland in de periode Om deze hypotheken te kunnen verstrekken, was er behoefte aan additionele financieringsbronnen. Tegelijkertijd was sprake van lage rentestanden en Grafiek 2 Uitstaand schuldpapier van Nederlandse SPV s Miljarden euro s mbs abs 20 DNB / Statistisch Bulletin december 2009