STUDIE 154 OPLEIDINGSPROFIEL. Maatschappelijk assistent

Transcriptie

1 STUDIE 154 OPLEIDINGSPROFIEL Maatschappelijk assistent

2 OPLEIDINGSPROFIEL Maatschappelijk assistent Studiegebied : sociaal-agogisch werk Opleiding : sociaal werk Graad : maatschappelijk assistent Optie : maatschappelijke advisering maatschappelijk werk personeelswerk sociaal-cultureel werk Sector : sociaal-cultureel werk Werkgroep opleidingsprofielen van de Vlaamse Hogescholen in opdracht van de Vlaamse onderwijsraad D/2000/6356/24 De leden van de werkgroep opleidngsprofielen zijn inhoudelijk verantwoordelijk voor het opleidingsprofiel. De Vlor heeft enkel ingestaan voor een uniforme en toegankelijke lay-out

3 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT I N H O U D NOTA BIJ LEZING HOOFDSTUK 1: ALGEMENE ANALYSE 2 1 Opleidingsprofiel sociaal werk Identificatie van het opleidingsprofiel Opdracht Ontwikkelingsproces Legitimatie 3 2 Situering van de opleiding Gegevens uit de beroepenwereld Beroepenstructuur Geraadpleegde beroepsprofielen Visie Gegevens uit de onderwijswereld Algemene situatieschets Aantal studenten in het academiejaar 1997/ Aanvaarde diploma s binnen de sector Evolutie van het aantal uitgereikte diploma s Infrastructuur Studenteninstroom Algemeen Leeftijd Regionale verdeling Studentenpopulatie eerste jaar naar geslacht Studentenpopulatie eerste jaar naar vooropleiding Uitstroom en tewerkstelling 8 3 Programma s 3.1 Eerste jaar Twee jaar Derde jaar Vaststellingen 14 HOOFDSTUK 2: DE OPLEIDING SOCIAAL WERK NADER BEKEKEN 15 1 De kern van het beroepsprofiel 15 2 De kern van het Opleidingsprofiel Menswetenschappelijke begrippen, gegevens en theorieën kunnen gebruiken De werkterreinen kennen, de sociale kaart kunnen hanteren Methodisch leren handelen Wetgeving kennen en kunnen toepassen Een professionele houding aannemen Sociaal-ethische reflectie op het beroepsoptreden 19

4 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT HOOFDSTUK 3: DE GEMEENSCHAPPELIJKE STAM 20 OPLEIDINGSPROFIELEN MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 20 1 Ter inleiding Gemeenschappelijke stam Hantering van het basisschema opleidingsprofielen M.b.t. functionele gehelen M.b.t. contextgegevens 20 2 Specifieke klemtonen in het opleidingsprofiel per optie Maatschappelijke advisering Maatschappelijk werk 21 HOOFDSTUK 4: OPTIESPECIFIEKE OPLEIDINGSPROFIELEN 32 1 Overzicht van centrale opleidingssegmenten t.o.v. optiespecialisatie 32 2 Specifieke klemtonen in het opleidingsprofiel per optie Maatschappelijke advisering Maatschappelijk werk Personeelswerk Sociaal-cultureel werk 36 HOOFDSTUK 5: PEDAGOGISCH MODEL 38 1 Vooraf 38 2 Kenmerken Generalisatie opleiding Praktijkgerichtheid Eigen didactiek Een eigen sfeer 39 BIBLIOGRAFIE 40 REDACTIE 41 Bijlage 1: lijst van de medewerkers 42 Bijlage 2: verslag vergadering '95 Vereniging Vlaamse Hogescholen 44

5 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 1 NOTA BIJ LEZING Om de autonomie van de tekst met het oog op verspreiding niet te schaden zijn de bijlagen niet als dusdanig vermeld op de plaatsen waar ze bij lezing dienen ingevoegd te worden. Voor bredere verspreiding zijn deze bijlagen nl. overbodig. Er dienen voor de preciesheid echter wel twee bijlagen te worden gehanteerd: 1 e bijlage betreft de identificatiegegevens van de verschillende hogescholen of departementen waar de opleiding sociaal werk wordt georganiseerd. De bijlage is een uitbreiding van tabel 1. 2 e bijlage betreft de concretisering van het studieprogramma. Deze bijlage omvat de programma-afspraken gemaakt binnen de V.V.S.H., dd Deze bijlage dient gekoppeld te worden aan vaststelling 4 op p. 3 onder 3.4 vaststelling. Beide bijlagen zijn te vinden na de bibliografie.

6 2 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT HOOFDSTUK 1 : ALGEMENE ANALYSE 1 Opleidingsprofiel sociaal werk Identificatie van het opleidingsprofiel Het opleidingsprofiel dat hier wordt ontwikkeld is dat van Maatschappelijk Assistent en verwijst naar het wettelijk erkend diploma met dezelfde benaming. De basisopleiding wordt Sociaal Werk genoemd en bevat de volgende opties waarvan de gevolgde optie gesanctioneerd wordt met het diploma van maatschappelijk assistent: maatschappelijke advisering; maatschappelijk werk; personeelswerk; sociaal-cultureel werk; syndicaal werk. Het opleidingsprofiel is voorgelegd aan de opleidingscommissie van de sectorcommissie Sociale Zorg. 1.2 Opdracht Opdrachtgever is de heer Van den Bossche L., minister van Onderwijs en Ambtenarenzaken. De opdracht bestaat in het uitwerken van een opleidingsprofiel voor de opties binnen de basisopleiding Sociaal Werk die toegang geven tot het diploma van Maatschappelijk Assistent. De doelstelling is dubbel. Enerzijds is er het uitschrijven van de gemeenschappelijke stam en de daaraan gekoppelde vereiste basiscompetenties die voor een beginnende maatschappelijk, assistent noodzakelijk zijn. Anderzijds is er het formuleren van de specifieke basiscompetenties en werkvoorwaarden per optie waarbinnen de student afstudeert. 1.3 Ontwikkelingsproces De Vereniging van Vlaamse Sociale Hogescholen heeft sinds 1994 werk gemaakt van het uitschrijven van beroepsprofielen, opleidingsprofielen en basiscompetenties voor de Maatschappelijk Assistent (cfr. het in 1996 gepubliceerde boek onder auspiciën van de VVSH: Leren en werken als maatschappelijk assistent. 2 Op basis van dat werk en rekening houdende met de richtlijnen van de Dienst voor Onderwijsontwikkeling, gepubliceerd in Handleiding voor het schrijven van opleidingsprofielen voor het Hogeschoolonderwijs zijn de optie- 1 2 In deze basisopleiding bevindt zich ook de optie "Assistent in de psychologie" die gesanctioneerd wordt met een geëigend diploma nl. "gegradueerde assistent in psychologie". Hier wordt enkel ingegaan op het opleidingsprofiel van de maatschappelijk assistent. VVSH, Leren en werken als maatschappelijk assistent, Leuven, Garant 1996

7 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 3 opleidingsprofielen besproken in de opleidingscommissie van de sectorcommissie Sociale Zorg van de Vlaamse Onderwijsraad. Daar werd de reeds door de VVSH geformuleerde wens om tot een duidelijker uittekening van het gemeenschappelijk opleidingsprofiel voor alle opties die toegang geven tot het diploma Maatschappelijk Assistent te komen door de ander partners van de Sectorcommissie onderlijnd. Dan is de opdracht gegeven aan een werkgroep binnen de VVSH om deze gemeenschappelijke opleidingsstam en de specificiteit van de opleidingsprofielen per optie duidelijker te formuleren en aan de Raad Hoger Onderwijs voor te leggen. 1.4 Legitimatie Het gemeenschappelijk opleidingsprofiel en de specifieke optieonderdelen worden gelegitimeerd door de Raad voor het Hoger Onderwijs. 2 Situering van de opleiding 2.1 Gegevens uit de beroepenwereld Beroepenstructuur De maatschappelijk assistent als professionele werker is tewerkgesteld in diverse sectoren van het welzijnswerk, en binnen grotere gehelen, in diensten die zich voor de bevordering van het welzijn van medewerkers / klanten / cliënten inzetten. Daartoe werken maatschappelijk assistenten vaak: vrij zelfstandig in een organisatie, vb. sociaal-juridische dienstverlening in een dienst ledenverdediging, vb. personeelsverantwoordelijke; in interdisciplinaire teams samen met beroepsbeoefenaars van aanverwante disciplines, vb. als maatschappelijk assistent in een P.M.S.-team; met specialisten van andere disciplines aan een gemeenschappelijke opdracht, vb. als educatief medewerker in een museum; Aanverwante beroepen zijn pedagoog, socioloog, jurist, orthopedagoog, regent Geraadpleegde beroepsprofielen Hier kan verwezen worden naar de beschrijving van de beroepenstructuur in het reeds geciteerde werk Leren en werken als maatschappelijk assistent en naar de beroepsprofielen die in een vroegere fase in de VLOR zijn ingediend en werden goedgekeurd: het beroepsprofiel Maatschappelijke advisering; het beroepsprofiel Maatschappelijk werk; het beroepsprofiel Personeelswerker; het beroepsprofiel Sociaal-cultureel werker; het beroepsprofiel Medewerker Sociaal beleid, decretale term syndicaal werk. Daarnaast zijn er de beroepsprofielen van assistent in de psychologie en orthopedagoog waarvan de opleidingen binnen hetzelfde studiegebied vallen.

8 4 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Visie In een verwijzing naar Nederland kunnen de volgende publicaties geciteerd worden: Maatschappelijke Dienstverlening, Beroependomeinprofiel en SCW beroependomeinprofiel 3 gepubliceerd in 1996 door de Stuurgroep Beroepenstructuur van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. De maatschappelijk assistent heeft een eigen plaats in de bevordering van het welzijn van personen en groepen in de Vlaamse/ Belgische/ Europese samenleving. De aard van zijn interventies liggen op de verschillende grote domeinen van het menselijk handelen. Hij verleent hulp aan mensen die met kleine of grote problemen geconfronteerd worden en daardoor in hun persoonlijk en sociaal functioneren geremd worden. Hij informeert en verleent diensten aan personen/groepen m.b.t. hun rechten en plichten in de diverse samenlevingsverbanden waarin zij betrokken zijn / wetgevingen en reglementen waaraan zijn onderworpen zijn. Hij werkt preventief t.a.v. (bedreigde) mensen of groepen om te voorkomen dat die in (nog sterkere) probleemsituaties terechtkomen. Hij hanteert een collectieve probleemaanpak wanneer hij personen en groepen ondersteunt bij het opkomen voor hun rechten in één of meerdere samenlevingsverbanden. Hij zet educatieve processen op om personen en groepen te begeleiden bij het verwerven van inzichten en houdingen die nodig zijn om de kwaliteit van hun persoonlijk leven en van hun gemeenschapsleven te verbeteren. Hij is in staat in een organisatie te werken om de efficiëntie en de kwaliteit van het werk te verhogen. Hij is in staat een dossier op te maken, bij te houden en af te werken in overleg met de betrokkene. Hij verricht studiewerk om de ontwikkelingen die zich op diverse terreinen van het maatschappelijk gebeuren voordoen te kunnen volgen. De specificiteit van de beroepsuitoefening van de maatschappelijk assistent is dat hij vanuit een globale benadering in relatie tot personen en groepen handelt. 2.2 Gegevens uit de onderwijswereld Algemene situatieschets Uit het verslag van de opleidingsdoorlichtingen maatschappelijk assistent en maatschappelijk adviseur in 12 hogescholen (5) zijn een aantal gegevens geput. Zij worden voor zover mogelijk geactualiseerd. Tot in het academiejaar vormen de opleidingen maatschappelijk assistent en maatschappelijk adviseur afzonderlijke afdelingen binnen het sociaal hoger onderwijs van het korte type. Vanaf het academiehaar zijn beide opleidingen, zoals reeds hoger geschetst, ondergebracht in het studiegebied sociaalagogisch werk waar ze opties zijn binnen de basisopleiding van één cyclus sociaal werk. De twaalf vestigingsplaatsen waar de opleiding tot maatschappelijk assistent worden georganiseerd, worden hieronder weergegeven. 3 N.I.Z.W., Beroependomeinprofiel, Maatschappelijke Dienstverlening, Utrecht, pp. En Beroependomeinenprofiel, Sociaal-cultureel Werk, Utrecht, 1996.

9 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 5 Tabel 1: Overzicht van de hogescholen en de aangeboden opties (academiejaar ) Nr Sociale Hogeschool Departement Sociaal-agogisch werk Maatschappelijke advisering Maatschappelijk werk Personeelswerk Sociaalcultureel werk Syndicaal werk 1 Hogeschool Antwerpen Departement Sociale Agogiek 2 Karel de Grote- Hogeschool Antwerpen 3 Erasmushogeschool Brussel 4 Katholieke Vlaamse Sociale Hogeschool en Parnas Brussel 5 Hogeschool Limburg Diest 6 Katholieke Hogeschool Kempen Geel 7 Hogeschool Gent Gent 8 Sociale Hogeschool KVMW Gent 9 Autonome Hogeschool West-Vlaanderen Departement HIEPSO- Kortrijk 10 Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen IPSO-Kortrijk 11 Katholieke Hogeschool Leuven Departement Sociale Hogeschool Heverlee 12 Autonome Hogeschool West-Vlaanderen Departement Vesalius- Hiss- Oostende Aantal studenten in het academiejaar Tabel 2: Overzicht van de studentenaantallen per hogeschool, in het academiejaar Jaar Totaal 1ste jaar de jaar de jaar Ma Adv Ma Werk Pers. Werk S. Cul. We Synd. We Totaal Ten overstaan van het academiejaar is de studentenpopulatie gestegen met 47%.

10 6 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Het gemiddelde studentenaantal per hogeschool/departement Sociaalagogisch Werk - opleiding Sociaal Werk, is gestegen met 40%. In het derde jaar vertonen de getallen per optie een verschillend verloop; Maatschappelijke Advisering stijgt met 41%, Maatschappelijk Werk met 70%, Personeelswerk met 70%, Sociaal-cultureel Werk met 136% en Syndicaal Werk daalt met 25% Aanvaarde diploma's binnen de sector Er zijn maar een beperkt aantal sectoren waar de toegang tot het beroep voorbehouden is voor maatschappelijk assistent, bvb. in de sociale dienst van het OCMW. In de meeste gevallen beweegt de afgestudeerde maatschappelijk assistent zich in een werkveld waar hij het moet opnemen met afgestudeerden van heel verschillende richtingen, ook, en vooral, uit het universitair onderwijs Evolutie van het aantal uitgereikte diploma's De aantallen van de gediplomeerden van de laatste 5 jaar zien er als volgt uit: Tabel 3: Uitgereikte diploma s in de periode Optie Maatschappelijk adviseur Maatschappelijk Werk Personeelswerk Sociaal-cultureel Werk Syndicaal Werk Totaal Uit dit overzicht blijkt een sterke stijging van het aantal gediplomeerden, in een periode van vijf jaar. De verdeling ervan over de opties ziet er als volgt uit: Optie Maatschappelijk adviseur 6,6 5,9 Maatschappelijk Werk 53,3 54,9 Personeelswerk 17,9 13,2 Sociaal-cultureel Werk 20,2 24,2 Syndicaal Werk 2 1,8 Totaal Infrastructuur Zowat alle vestigingsplaatsen zijn vrij gemakkelijk te bereiken met het openbaar vervoer, soms omdat een speciale busdienst de campus tijdens de lesuren verbindt met een nabijgelegen station, meestal omdat een frequente bus- en/of tramdienst een halte heeft in de onmiddellijke omgeving. Zes hogescholen of departementen zijn gevestigd in oudere woonkernen van grote Vlaamse steden en hebben geen of zeer beperkte eigen parkeergelegenheid. Werkruimte voor de lectoren blijft in alle hogescholen eerder bescheiden. Voor de deeltijdse lectoren is er in de meeste gevallen enkel een gemeenschappelijke

11 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 7 ruimte, die eventueel moet gedeeld worden met lectoren van andere afdelingen. Ook hier dient er rekening mee gehouden dat sinds de fusies er zich wijzigingen in sommige hogescholen hebben voltrokken of aan het voltrekken zijn. 2.3 Studenteninstroom Algemeen In het doorlichtingrapport wordt vermeld dat in studenten startten in het 1ste jaar. Op basis van gegevens van dit jaar (1997) bedraagt de instroom studenten Leeftijd Leeftijd in % in % -18 en , , , ,6 63 2, ,1 36 1, ,2 13 0,5 25 en , totaal Hieruit blijkt een minimale toename van het aantal generatiestudenten en ook een lichte toename van het aantal oudere studenten Regionale verdeling In 1994 bleek uit het cijfermateriaal van de doorlichtingcommissie een relatief geringere deelname van studenten uit de provincie Limburg. Deze provincie, maar ook de provincie West-Vlaanderen waar nochtans drie vestigingsplaatsen zijn, vertoonden een negatief studentensaldo. Vanuit Limburg gingen de studenten blijkbaar vooral naar Brabant en in mindere mate naar Antwerpen, wat in hoofdzaak de in het oostelijk deel van deze provincie gelegen vestigingsplaatsen ten goede komt. De aantrekkingskracht van een universiteitsstad en de in de West- Oost-richting beter ontwikkelde verkeersassen hadden een studententransfer van West- naar Oost-Vlaanderen voor gevolg. De huidige situatie is op dat punt niet onderzocht maar de toename van het aantal studenten in het departement Sociaalagogisch Werk van de Hogeschool Limburg is een aanduiding van verschuiving. 4 5 In absolute cijfers uitgedrukt in absolute cijfers uitgedrukt

12 8 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Studentenpopulatie eerste jaar naar geslacht Ook hier wordt een vergelijking gemaakt worden tussen de cijfergegevens van 1993 en de gegevens van Tabel 5: Studentenpopulatie eerste jaar naar geslacht Geslacht in % in % Jongens ,5 Meisjes ,5 totaal De trend dat ongeveer 2/3de van de studenten meisjes zijn wordt bevestigd en wordt zelfs nog een weinig versterkt in dit overzicht van de populatie van het 1ste jaar Studentenpopulatie eerste jaar naar vooropleiding Tabel 6: Studentenpopulatie eerste jaar naar vooropleiding Diploma in % in % ASO TSO ,1 KSO ,1 BSO ,7 Andere 2 0, Totaal Deze vergelijking van twee momentopnames doet vermoeden dat er gaandeweg een verschuiving van ASO naar TSO plaatsvindt. Bij andere diploma s gaat het vooral om studenten met een buitenlands diploma. Het aantal allochtone studenten in de opleiding maatschappelijk assistent is niet onderzocht. Uit de beschikbare gegevens van 1997 kan opgemaakt worden dat 58% rechtstreeks uit het secundair komt waar dit in % was. 2.4 Uitstroom en tewerkstelling Over de tewerkstelling zijn moeilijk exacte cijfers te bundelen. Uit algemene gegevens blijkt dat er momenteel weinig of geen problemen zijn om als afgestudeerde aan het werk te komen. Een bepaald (stijgend) deel van de afgestudeerden studeert verder aan een universiteit of een andere hogeschool In absolute cijfers uitgedrukt idem idem idem

13 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 9 3 Programma's De volgende analyse is uitgevoerd op basis van de "programma's" en niet van lesfiche- of cursusanalyses. Vanuit dat vertrekpunt kunnen eventueel verkeerde ordeningen gebeurd zijn. De tendensen zijn evenwel duidelijk. 3.1 Eerste jaar Er is een gemeenschappelijke stam van vakken uit de menswetenschappen die er als volgt uitziet: Economie: het vak economie komt zonder "titelverschillen" voor in het programma van alle hogescholen en heeft een eenvormige studiepuntentoekenning: 4 a 5 met (7x) 5 studiepunten Filosofie: komt voor onder meerdere titels en kent een studiepuntenwaarde variërend van 3 tot 8 met de meest voorkomende waarde van 5 studiepunten (5x) Geschiedenis: wordt vrij uniform benoemd en kent een studiepuntenaantal van 3 tot 6, met een hoogste frequentie voor 3 met (5x) Psychologie: wordt ook praktisch altijd zo genoemd, en krijgt een studiepuntenaantal tussen 4 en 8, met een meest voorkomende waarde van 5 (5x) Rechtsvakken: waarin diverse deeltakken op uiteenlopende wijze aan bod komen: Inleiding tot het Recht, Grondwettelijk en Administratief Recht, Burgerlijk Recht, Sociaal Recht... Het aantal toegekende studiepunten loopt van 5 tot 12 met een meest voorkomend studiepuntental van 8, Dit wijst op het belang dat dit luik in de opleiding inneemt Sociologie: is een wetenschappelijke discipline waarvoor meerdere 'vaktitels' of titels voor delen worden gebruikt. Hier lopen de toegekende studiepunten sterk uiteen, tussen 4 en 12 met een meest voorkomende waarde van 5 (6x) Niet algemeen voorkomend of in elk geval onderdelen die niet expliciet in de programmatabel van het eerste jaar van iedere hogeschool vermeld zijn: a Demografie (2x) expliciet vermeld; b Medico-sociale wetenschappen en/of Biologie met verschillende benamingen en met een studiepuntentoewijzing van 3 tot 5. De meest voorkomende frequentie is 3 (6x); c Statistiek wordt in de helft van de programma's vermeld met een bijna constante toekenning van 3 studiepunten.

14 10 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Het tweede grote luik in het programma van het eerste jaar houdt verband met de theorie van de agogiek, de organisatie van het Welzijnswerk, de agogische, administratieve en technische vaardigheden nodig voor de uitoefening van het beroep van maatschappelijk assistent. In enkele hogescholen worden studenten hier, naar gelang van de keuze voor een optie, gedurende een beperkt aantal uren ingeleid in de specificiteit van de gekozen optie Agogiek: wordt door een beperkt aantal hogescholen in het eerste jaar ingelegd, voor een studiepuntenwaarde van Organisatie van het Welzijnswerk: alle hogescholen leggen een cursus in die handelt over de organisatie van het Welzijnswerk, de deelsectoren, de sociale kaart. Hier lopen de studiepunten uiteen van 5 tot Agogische/sociale en communicatieve vaardigheden: dit vakgebied is moeilijk af te bakenen op basis van de titels in het programmaoverzicht. Soms wordt expliciet "Agogische Vaardigheden" vermeld, soms staat er practica, groepswerk, projectwerk en kan er worden vermoed dat het betrekking heeft op het aanleren van agogische vaardigheden Andere: a Administratieve rapportage; b Creatieve training; c Informatica; zijn vakken die hierbij ook vermeld worden. Indien men dit geheel samentelt komt men tot een toegewezen studiepuntenaantal dat schommelt tussen 5 en Tweede jaar In het tweede jaar wordt de eigenheid van het inhoudelijk en pedagogisch concept van iedere hogeschool nog duidelijker, door de wijze waarop het programma wordt uitgewerkt De menswetenschappelijke stam voor wat betreft zijn "algemeen voorkomen in het programma van elke hogeschool", versmalt Economie: komt in iedere hogeschool doorgaans voor onder de titel Sociale Economie, met een studiepuntenaantal van 3 a 5 met een hoogste frequentie voor 3 (7x) Filosofie / Godsdienst: komt in ieder programma voor met een studiepuntental van 3 tot 5, met een hoogste frequentie voor 3 (7x) Recht: met een sterk uiteenlopende studiepuntentoekenning van 3 tot 1, met meest (5x) voorkomend: 6 studiepunten.

15 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Stage Niet verplicht: voor alle studenten in iedere opleiding zijn: a Psychologie met nogal uiteenlopende titels, en met een studiepuntenaantal van 3 tot 12. b Sociologie met vermelding van deelvakken van de sociologie met een studiepuntenaantal van 3 tot 7. c De Methodiekvakken nemen een belangrijke plaats in het programma van iedere hogeschool in. In ieder programma komen zowel: - de persoongerichte (individuele) hulpverlening; - de groepsgerichte benadering; - de maatschappelijke activering/ opbouwwerk; - methoden en technieken van het sociologisch onderzoek; - informatica; voor. In sommige hogescholen volgen studenten naar gelang van de gekozen optie niet alle methodiekvakken. Het toegewezen studiepuntenaantal varieert tussen 15 en 23; cijfer dat wijst op het belang dat aan dit programmaonderdeel wordt gehecht. Dit praktijkluik komt in ieder programma voor en wordt in een aantal gevallen gekoppeld aan literatuurstudie of een werkstuk. De studiepunten bedragen 8 tot Keuzevakken (wijziging aan oorspronkelijke tekst...) Zoals reeds hoger werd aangestipt, leggen 6 van de 12 hogescholen in het tweede jaar een aantal keuzevakken in, die gevolgd worden door de studenten die voor een bepaalde optie kiezen. De toegewezen studiepunten voor deze optieonderdelen verschillen sterk van hogeschool tot hogeschool nl. van 6 tot Derde jaar Het derde jaar wordt in iedere hogeschool per optie georganiseerd. Soms zijn er wel enkele optieoverstijgende vakken. De ingelegde programma's vertonen voor wat betreft de kernelementen een belangrijke mate van gemeenschappelijkheid. Wel worden nogal verschillende titels gebruikt voor vakken die vermoedelijk ongeveer eenzelfde inhoud dekken. De specifieke inhoudelijke en didactische opstelling van iedere hogeschool blijkt duidelijk uit de eigen programmastructuren Maatschappelijke advisering De grote gemeenschappelijke delen zijn: De rechtsvakken: met het accent op specifieke rechtsthema's en de toepassing van recht in concrete situaties. Hier gaan 10 tot 16 studiepunten naartoe.

16 12 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Methoden van de Sociaal-juridische dienstverlening: in sommige programma's worden thema s gespecificeerd; 3 tot 18 studiepunten gaan naar deze opleidingsonderdelen Stage: het aantal studiepunten dat hier naartoe gaat varieert van 19 via 22 en 24 (2x) tot Het eindwerk: krijgt ook een verschillend aantal studiepunten: 5, 6, 8, 9, of Maatschappelijk werk Het gemeenschappelijk accent binnen alle opleidingen MW is de gerichtheid op de werkmethoden, thema's en terreinen Werkmethoden: komen in ieder programma voor. In bepaalde opleidingen wordt dit beperkt tot de individueel gerichte werkmethoden (hulpverlening). Meestal echter, komen ook de andere, zoals groepsgerichte- en activeringsmethoden aan bod. 8 tot 21 studiepunten worden hieraan toegekend Werkterreinen en werkveldgerichte thema's: worden overal ingelegd, met 3 tot 9 studiepunten Stage: komt overal aan bod, met studiepunten variërend tussen 15 en Eindwerk: krijgt een aantal studiepunten dat ligt tussen 5 en Niet algemeen in het programma zijn: a Filosofie: dat uitdrukkelijk in twee opleidingsprogramma's vermeld wordt. b Organisatiekunde, welzijnsbeleid: dat expliciet in vier opleidingsprogramma's is opgenomen. c Psychologie. d Recht en rechtstoepassingen. e Sociologie Personeelswerk Ook hier is er een sterke gemeenschappelijke stam met betrekking tot praktijkgerichte methodieken, m.n. rond Sociale Wetgeving en Human Resources Methodiek en techniek van het personeelswerk: neemt een heel belangrijke plaats in het programma in; 4 tot 16 studiepunten worden daaraan toegekend Recht, rechtstoepassing en arbeidsrecht: is een andere constante in het programma P.W. en krijgt 3 à 7 studiepunten toegewezen Personeelsadministratie: komt ook in ieder curriculum voor; 3 tot 7 studiepunten gaan daar naartoe Stage: krijgt volgende studiepunten toegewezen: 15, 19, 20 (2x), 23, 24 (3x).

17 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Eindwerk: zit met de toegekende studiepunten op hetzelfde niveau als de andere opties: 5 (2x), 6 (2x), 9 (2x) en 10 (2x) Niet gemeenschappelijk zijn: a Bedrijfseconomie. b Kwantitatieve onderzoeksmethoden. c Psychologie en Sociologie Sociaal-cultureel Werk In de programma's van deze optie zijn dezelfde kernluiken gemeenschappelijk voor alle opleidingen S.C.W.-visie: op basis van de titels worden 4 tot 15 studiepunten toegekend aan programmaonderdelen die betrekking hebben op visie en methoden in het S.C.W S.C.W.-methodieken en technieken: krijgen in ieder programma eveneens ruime aandacht. Daarbij wordt aandacht besteed aan zowel individuele, groepsgerichte als activerende methoden en technieken; 6 tot 21 studiepunten worden daaraan toegekend Stage: Wordt hier ook op een gelijkaardige wijze als in de andere opties gewaardeerd: 19, 20 (2x), 22, 23 en 24 (3x) Eindwerk: Ook hier zijn de waarderingen vergelijkbaar met de studiepunten in andere opties: 5, 6 (2x), 8, 9 (2x), 10 (2x) Niet gemeenschappelijk of niet direct uit de programmaopgave afleidbaar zijn: a Administratieve vaardigheden. b Beleid en organisatie. c Psychologie. d Sociologie Syndicaal Werk / Sociaal Beleid Daar deze optie slechts door één hogeschool wordt georganiseerd is een bundeling niet nodig. De krachtlijnen van het programma zijn vergelijkbaar met deze van de andere opties Methodiekvakken: met o.a. methoden van sociale dienstverlening, groepsvaardigheden, agogiek en organisatiebeleid met een totaal van 15 studiepunten Filosofie: met 3 studiepunten Sociale politiek en milieubeleid: met 4 studiepunten Sociaal recht: met 3 studiepunten.

18 14 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Sociale bewegingen en welzijnswerk: met 6 studiepunten Stage: met 26 studiepunten Eindwerk: met 6 studiepunten. 3.4 Vaststellingen 1 Uit de analyse blijkt een belangrijke mate van convergentie in de studieprogramma's. Dit is vooral zichtbaar in het eerste jaar en dat m.n. rond de menswetenschappelijke studieonderdelen. 2 Uit alle studieprogramma's blijkt expliciete aandacht voor de organisatie, praktijk en de achterliggende visies van de werkvelden waarvoor wordt opgeleid. 3 Alle opleidingen besteden uitvoerig aandacht aan de agogisch / methodische studieonderdelen. Wel is er een grote mate van verscheidenheid in de concretisering, wellicht afhankelijk van de verschillen in visies binnen de diverse hogescholen. 4 Aandacht voor de stagepraktijk (in 26 en 36 jaar), en de behandeling ervan, is zeer gelijklopend. 5 De programmastructuur blijkt conform te zijn aan de vroeger gemaakte afspraken rond een MINIMUMPROGRAMMA, binnen de Vlaamse Vereniging voor Sociale Hogescholen. 6 Onder invloed van de ontwikkelingen in de diverse werkgebieden, tekent zich gaandeweg een sterkere optiespecialisatie af. 7 Waar vroeger de opleiding tot maatschappelijk assistent eerder algemeen van aard was, verschuift ze nu naar een meer optiespecifieke differentiatie. Dit tekende zich eerst hoofdzakelijk af in het derde jaar. Nu zien we dat een aantal hogescholen die specialisatie ook reeds in een tweede jaar vormgeven.

19 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT 15 HOOFDSTUK 2: DE OPLEIDING SOCIAAL WERK NADER BEKEKEN 1 De kern van het beroepsprofiel Maatschappelijk assistenten vervullen een brugfunctie tussen mens en samenleving. Ze verlenen op een professionele wijze diensten om het persoonlijk, interpersoonlijk en maatschappelijk functioneren van mensen te bevorderen, en belemmeringen die daarbij optreden op te heffen. Aangrijpingspunten voor interventies van maatschappelijk assistenten zijn: 1 de rechten, de verantwoordelijkheid en de aspiraties van mensen, in hun diverse posities en sociale rollen: vader, moeder, partner, enz. in primaire sociale verbanden; gebruiker van diensten en voorzieningen; deelnemer, lid of vrijwilliger in het kader van het georganiseerde sociaal en cultureel leven; werknemer van een onderneming, instelling of dienst; burger in de samenleving. 2 de eisen en de verwachtingen vanuit de samenleving, belichaamd door instellingen, voorzieningen e.d. 3 de spanningen en conflicten die optreden in de wisselwerking tussen individu / groep en de sociale omgeving; het gaat daarbij zowel om individuele moeilijkheden als om collectieve, maatschappelijke problemen. De interventies zelf beogen zowel mensen toe te rusten met capaciteiten die ze nodig hebben in hun persoonlijk en maatschappelijk leven, als in de samenleving (en haar instellingen en voorzieningen) de voorwaarden te realiseren, om mensen tot hun recht en aan hun rechten te laten komen. Maatschappelijk assistenten oefenen hun beroep uit in dienstverband. Ze zijn actief in vele sectoren van het maatschappelijk bestel: in de gezondheids- en welzijnszorg, de justitie, het onderwijs, het sociaal-cultureel werk, het bedrijfsleven, de vakbonden, enz. Het hierboven omschreven beroepsprofiel krijgt naargelang de sector en zelfs op subsectorieel niveau, ten dele een andere invulling. Een meer gedifferentieerde benadering dringt zich dan ook op. Precieze empirisch-wetenschappelijke analyses van functies en loopbanen van maatschappelijk assistenten zijn niet voorhanden. In de basisopleiding maatschappelijk assistent zijn een aantal opties uitgebouwd: maatschappelijk werk, sociaal-cultureel werk, personeelswerk, maatschappelijke advisering. De gemaakte opdeling volgt zo getrouw mogelijk de realiteit van het werkveld.

20 16 OPLEIDINGSPROFIEL MAATSCHAPPELIJK ASSISTENT Voorlopig, d.w.z. zolang grondig wetenschappelijk onderzoek geen alternatieven aanreikt, biedt de VVSH-publicatie 'Leren en werken als maatschappelijk assistent' (Leuven, Garant, 1996) de beste invalshoek. Bij de voorbereiding van deze publicatie is per optie het beschikbare (semi-)wetenschappelijk studiewerk, alsook een groot aantal vertegenwoordigers van de diverse werkterreinen - maatschappelijk assistenten maar ook andere professionals en beleidsverantwoordelijken -, geraadpleegd. De profielen houden rekening met recente evoluties op het terrein en bieden dus een actueel overzicht van de taken van maatschappelijk werkers, respectievelijk sociaal-cultureel werkers, personeelswerkers en maatschappelijk adviseurs. 2 De kern van het opleidingsprofiel Nu volgt een schets van de belangrijkste pijlers van het opleidingsprofiel: in de basisopleiding aanwezig te stellen en door de studenten te verwerven professionele competenties. We maken voorlopig abstractie van de specifieke competenties per optie; deze worden in infra nader toegelicht. Vooraf moet duidelijk zijn dat het professionele handelen van de maatschappelijk assistent praktisch, en zowel probleemformulerend als probleemoplossend van aard is. In wezen handelt de maatschappelijk assistent altijd in unieke situaties. De sociale hogescholen menen dat er geen standaardrecepten en - procedures bestaan om mensen te helpen, te vormen, enz. Professionele handelingsbekwaamheid verwerven, betekent dan ook dat studenten: zich grondig scholen op menswetenschappelijk en methodisch vlak; tezelfdertijd zich trainen om, in steeds wisselende situaties, creatief en pragmatisch te zoeken naar adequate probleemformuleringen en - oplossingen. De opleiding tot maatschappelijk assistent bestaat uit: een multidisciplinaire menswetenschappelijke vorming; de studie van de organisatie van de verzorgingsstaat en training in het hanteren van de sociale kaart 5 ; de studie van agogische methoden en training in het hanteren van die methoden en van sociale vaardigheden; stages op het terrein (het gaat om een intensieve leertijd, onder supervisie van een lector en een beroepskracht, die de student moet toelaten stapsgewijs een beginnende beroepsbekwaamheid te verwerven); reflectie op theorie en praktijk via supervisie, papers en een eindwerk. 2.1 Menswetenschappelijke begrippen, gegevens en theorieën kunnen gebruiken De opleiding tot maatschappelijk assistent wil practici vormen, die op een professionele wijze probleemformulerend en probleemoplossend kunnen handelen. Een brede multidisciplinaire vorming in de mens- en maatschappijwetenschappen is noodzakelijk: om inzicht te verwerven in de actuele uitdagingen van mens en maatschappij; 5 Sociale Kaart betekent hier: een overzicht van de voorzieningen waarop mensen, volgens hun vragen en noden, een beroep kunnen doen.