Hogeschool-Universiteit Brussel. Muziek als object van Merchandising en het bestaan van muziek als merk.

Transcriptie

1 Hogeschool-Universiteit Brussel Campus Brussel Stormstraat Brussel Faculteit : Rechten Studiegebied : Rechten, notariaat en criminologisch wetenschappen Opleiding : Master in de Intellectuele rechten Muziek als object van Merchandising en het bestaan van muziek als merk. Wat is de rol van de muziekproducer hierin? Dient hij als een creator van het muziekmerk/de opname te worden beschouwd en aldus via een sui generis recht te worden beschermd? Masterproef aangeboden door Sam WYNS tot het behalen van de graad van Master in de Intellectuele Rechten Promotor: Prof. Dr. Frank GOTZEN Co-reader: Prof. Dr. Andrée PUTTEMANS Academiejaar

2 Inhoudstafel Hoofdstuk I. Inleiding... 4 I.1. Opzet van de studie en probleemstelling... 4 I.2. Methodologie, afbakening en opbouw van het onderzoek... 6 I.3. Onderzoeksvraag... 6 Hoofdstuk II. Merchandising van Intellectuele eigendomsrechten II.1. Merchandising : Een algemeen kader als aanzet... 7 II.2. Bescherming van Merchandising via bestaande Intellectuele eigendomsrechten.. 9 II.2.1. Het Auteursrecht II Wettelijk kader II Beschermings- en vormvoorwaarden:het auteursrecht ontstaat automatisch 12 II Ratione materiae II Ratione personae II Ratione temporis II Twee soorten rechten: vermogens- en morele rechten II Uitzonderingen en de Europese richtlijn Informatiemaatschappij II Pro s en contra s met betrekking tot Merchandising en bescherming van muziek II.2.2. Het Tekeningen en Modellen recht II Wettelijk kader II Beschermings- en vormvoorwaarden II Ratione materiae II Ratione personae II Ratione temporis II Pro s en contra s met betrekking tot Merchandising en bescherming van muziek II.2.3. Besluit auteursrecht en tekeningen en modellen recht II.2.4. Het Merkenrecht II Wettelijk kader II Beschermings- en vormvoorwaarden II Ratione materiae II Ratione personae II Ratione temporis

3 II Pro s en contra s met betrekking tot Merchandising en bescherming van muziek II.2.5. Besluit Hoofdstuk III. Merchandising van muziek beschermd als Intellectueel eigendomsrecht III.1. Merchandising van muziek III.2. Muziek als merk III.3. Merchandising van muziek: een rol voor de producer? III.3.1. De rechtspositie van de producer in België III Het auteursrecht, het naburig recht (van de uitvoerend kunstenaar) van de producer? III Een sui generis recht voor de producer III.3.2. De rechtspositie van de producer in Nederland III.3.3. Besluit IV. Algemeen besluit Bibliografie Overzicht van Belgische rechtspraak Overzicht van buitenlandse rechtspraak Overzicht van wet- en regelgeving Andere bronnen

4 Muziek als object van Merchandising en het bestaan van muziek als merk. Wat is de rol van de muziekproducer hierin? Dient hij als een creator van het muziekmerk/de opname te worden beschouwd en aldus via een sui generis recht te worden beschermd? The first thing we do- let s kill all the lawyers. William Shakespeare, Henry VI, Part II, Act IV, Scene ii 1 Hoofdstuk I. Inleiding I.1. Opzet van de studie en probleemstelling The First thing we do- let s kill all the lawyers. Het lijkt erop dat deze zin van William Shakespeare op zijn minst neigt naar het afschaffen van het juridische beroep der advocatuur dat doorheen de tijd altijd weinig benijdenswaardig werd bekeken als onverbeterbaar profitariaat. Uiteraard getuigt deze zin van William Shakespeare van enige dubbelzinnigheid en vormt ze eerder een knipoog naar de traditionele opvatting over advocaten net met de bedoeling om het belang van het juridische beroep van advocaat in de verf te zitten. Shakespeare was er zich van bewust dat onafhankelijkheid de essentie was om een onpartijdig advocaat te kunnen zijn. 2 Zo speelt de advocaat ook een belangrijke rol in de carrière van de artiest/auteur/componist. Ter verduidelijking van de functie van de advocaat ten aanzien van de artiest doen wij een interessante verwijzing naar K. Geens. Hij heeft het over de advocaat as a special purpose friend 3. Hij doelt hiermee op het feit dat men zijn cliënt moet bijstaan als een vriend en dus beschikbaar moet zijn. Dit brengt echter ook met zich dat men zijn vriend geen dienst bewijst door hem telkens naar de mond te praten. Men moet trachten de situatie zo juist mogelijk in te schatten. De onafhankelijkheid van de advocaat vormt voor de cliënt tevens de garantie dat de advocaat zijn belangen naar goeddunken zal behartigen. Shakespeare wenst dus integendeel dat het beroep van advocaat zou worden afgeschaft. Hij wijst op de belangrijkheid maar 1 Shakespeare s tribute to trial lawyers, The first thing we do let s kill all the lawyers, p.1 e.v. 2 Zie voetnoot 1. 3 K. GEENS, Deontologie en discipline in justitieland: omdat het moet of omdat het hoort?, in Goed procesrecht Goed procederen (slotrede Lessencyclus Willy Delva), Kluwer, 2004,

5 tevens ook op de verantwoordelijkheid die het beroep met zich draagt. Zo ook is het voor de artiest/auteur/componist en voor de andere spelers in de muziek en om het even welke industrie van belang zijn/haar rechtspositie te kennen en het maximum uit deze rechtspositie te halen. Een advocaat kan daarbij een handje helpen. De muziekindustrie verkeert in crisis en het ziet er niet naar uit dat het tij snel kan gekeerd worden. Normaal gaat een crisis gepaard met een stagnatie of zelfs een daling van de populariteit van een product. Dit is echter niet het geval met betrekking tot de huidige crisis in de muziekindustrie. Toch hoeft dit voor de artiest/auteur/componist niet onmiddellijk een probleem te worden. Muziek en optredens zijn er in tegendeel niet minder populair op geworden. De exploitatie van muziek en artiesten wordt steeds breder waardoor ook de rechtsbescherming alsmaar belangrijker wordt. Muziek als object van Merchandising bespeelt steeds een groter terrein in de markt. Wat vroeger Merchandising was om de artiest wordt nu zelfs Merchandising van de muziek om de muziek. Waar vroeger de artiest om een rol werd gevraagd in een reclamespot of televisieprogramma treedt nu de muziek van deze artiest op de voorgrond met de bedoeling de muziek in de kijker te brengen gevolgd door de artiest en niet omgekeerd. Gezien het belang van de exploitatie van muziek als object van Merchandising is het bijgevolg zoals reeds gezegd ook van belang voor de beste rechtsbescherming te gaan. Deze scriptie wil dan ook in zekere mate dienen als theoretische basis met betrekking tot mogelijke vormen van Merchandise bescherming. In hoofdstuk II wordt daarom een overzicht gegeven van de meest relevante rechtstakken die in aanmerking komen voor bescherming van Merchandising. Zo worden het auteursrecht, het tekeningen en modellen recht en het merkenrecht besproken. Deze rechtstakken worden kort uiteengezet, pro s en contra s worden meegegeven en gevolgd door een kort te onthouden besluit. In het deel met betrekking tot het tekeningen en modellen recht wordt al een kleine voorbeschouwing gemaakt op hoofdstuk III. Er wordt namelijk even bekeken of het tekeningen en modellen recht van nut kan zijn als beschermende factor voor muziek als object van Merchandising. In het derde hoofdstuk wordt dan uiteindelijk de muziek als object van Merchandising uitgelicht. Gelet op het belang van muziek naar aanleiding van Merchandising wordt onderzocht of muziek eventueel kan worden beschermd als merk (geluidsmerk), wat de - 5 -

6 gevolgen kunnen zijn van zo n een bescherming en of de artiest/auteur/componist hier baat bij zou hebben. Tot slot wordt de rechtspositie van de producer besproken. Velen zullen kunnen beamen dat voor deze laatste een belangrijke rol is weggelegd met betrekking tot de creatie van een opname. De producer vertaalt als het ware de compositie van de auteur/componist naar een opname die herkenbaar is voor het publiek en geen afbreuk doet aan de wil en het voorkomen van de artiest (eventueel tevens auteur/componist). Hiertoe kijken we ook even over de grens naar de situatie in Nederland om dan tenslotte deze scriptie te beëindigen met een samenvattend algemeen besluit. Hieronder verduidelijken wij in de onderzoeksvraag verder de aanpak, het opzet en de afbakening van de studie. I.2. Methodologie, afbakening en opbouw van het onderzoek Het corpus van deze scriptie zal aanvatten met een definitie van Merchandising of wat zoal wordt verstaan onder Merchandising. Dit wordt gevolg door een analyse van de meest relevante beschermingsvormen van Merchandising met telkens de pro s en contra s. Vervolgens zal worden ingegaan op muziek als object van Merchandising. Een tak van Merchandising in de media- en entertainmentsector die steeds meer op de voorgrond treedt. Hiertoe zal vooreerst een algemeen beeld worden geschetst van muziek en Merchandising om vervolgens de mogelijke bescherming van muziek als geluidsmerk onder de loep te nemen. Tot slot stellen we ons de vraag waar de producer zich nu net in dit hele proces bevindt, wat zijn rol is en welke bescherming hij hiervoor geniet of zou moeten genieten. Tenslotte worden de concluderende stellingen in een krachtig en overzichtelijk besluit gegoten. I.3. Onderzoeksvraag Wat wordt in het algemeen en meerbepaald in de muziekindustrie verstaan onder Merchandising en hoe ziet een adequate rechtsbescherming van Merchandising er concreet uit? In welke mate bestaat muziek als object van Merchandising en kan het - 6 -

7 bescherming genieten als merk. Wat is de rol van de muziekproducer in dit alles, dient hij als een creator van het muziekmerk/de opname te worden beschouwd? En hoe wordt, of hoe zou hij moeten worden beschermd? Kan er worden gedacht aan een sui generis bescherming voor de producer? Hoofdstuk II. Merchandising van Intellectuele eigendomsrechten II.1. Merchandising: Een algemeen kader als aanzet 1. Merchandising is Big Business. Dat staat buiten kijf. Toch zouden we de praktijk Merchandising oneer aandoen het hierbij te laten, zonder meer. Voor de goede orde onderscheiden we hierna twee soorten definities, een commerciële definitie en een meer juridische definitie. 2. In het algemeen wordt Merchandising beschouwd als een verzamelnaam voor het commercieel exploiteren van populariteit van een merk, film, TV-programma, sportevenement, sportclub, stripfiguur, beroemdheid, universiteit, etc. Diekman W.J.M. houdt er de volgende definitie op na: De commerciële exploitatie van populariteit door die populariteit te verbinden met producten om de verkoop van die producten te stimuleren. 4 Zo trachten fabrikanten bijvoorbeeld hun producten te linken aan beroemde mensen met als doel hun producten op de kaart te zetten en/of een commercieel succes te behalen in de vorm van omzet en verkoopscijfers. Verder bestaat er volgens Diekman Merchandising sensu strictu en Merchandising sensu latu. Een enge opvatting van Merchandising betreft enkel het gebruik van populariteit direct in verband met een product (bijvoorbeeld een t-shirt met de naam of een foto van een artiest erop). In de ruimere opvatting doelt Merchandising volgens Diekman ook meer op indirecte vormen van promotie van producten of diensten. Ook reclame en sponsoring kunnen bijgevolg als Merchandising worden beschouwd. Wat betreft Merchandising van muziek verdient de definitie van Diekman een meer specifieke aanpak. Dit zal later worden behandeld in deze scriptie. Toch formuleren we 4 W.J.M. DIEKMAN, Merchandising van musici en muziek, in T. PRONK, Klankrechtwijzer, Boekmanstichting, Amsterdam, 1991, p

8 hieronder reeds een bijkomende definitie van Merchandising die meer specifiek de situatie rond Merchandising weergeeft zoals deze zich afspeelt in de muziekindustrie. G. De Meyer en A. Trappeniers houden er de volgende definitie op na: Merchandising is de exploitatie van een act via andere middelen dan diens fonogrammen: T-shirts (of ander textiel), spelen, stripverhalen, posters, De merchandiser sluit een merchandising-contract af met de artiest of diens vertegenwoordiger, zijnde de fonogramfirma, en betaalt de artiest en/of de fonogramfirma een royalty op de verkoop voor het gebruik dat hij maakt van de artiestennaam, de stem en/of de gelijkenis met de artiest op het afgebeelde materiaal.( )Merchandising kent twee hoofdvormen: tour merchandising (alles wat te koop wordt aangeboden voor tijdens en na concerten) ( ) en retail merchandising (eender waar aangeboden behalve op concerten). 5 Deze laatste definitie verliest een belangrijke factor uit het oog. De definitie spreekt van de exploitatie van een act via andere middelen dan diens fonogrammen. Deze definitie is mijns inziens iets te eng voor wat wij in deze scriptie onder Merchandising wensen te verstaan. De laatste definitie doelt enkel op het fysiek product (t-shirts, enz.) dat uitgaat van een artiest. De vlag Merchandising in deze scriptie dekt een veel bredere lading en gaat meer in de richting van de definitie van Diekman: De commerciële exploitatie van populariteit door die populariteit te verbinden met producten om de verkoop van die producten te stimuleren. Deze definitie legt ook een belangrijke rol weg voor de fonogram op zich. De muziek op de fonogram speelt sinds geruime tijd al, maar nog meer sedert enkele jaren een grote rol in de Merchandising industrie. Fabrikanten kiezen de muziek van bepaalde artiesten om er hun producten aan te verbinden. Het aura van bepaalde muziek speelt dus met name een zeer grote rol. Muziek is meer en meer een Merchandise product om de muziek op zich. Toch speelt het exploiteren van T-shirts van een bepaalde groep, d.i. Merchandising sensu strictu, nog steeds een grote rol. We benoemen deze vorm in deze scriptie dan ook als directe merchandising. Het linken van de muziek/de artiest en het aura daarrond aan een ander product beschouwen we voor deze scriptie als indirecte merchandising. 5 G. DE MEYER en A. TRAPPENIERS, De Muziekindustrie: een lexicon, Leuven, Acco, 2010, p

9 3. Juridisch gezien is Merchandising geen afgelijnd begrip. Een juridische definitie zal zich toespitsen op het recht om populariteit commercieel te exploiteren. Er bestaat echter geen algemeen Merchandising recht. Ook bestaan er geen ad hoc wetgevingen die voorzien in bescherming tegen exploitatie van populariteit van bijvoorbeeld een film, een rockgroep, etc. De uitzondering met betrekking tot ad hoc Merchandising rechtsbescherming in het kader van Olympische Spelen of een Wereldkampioenschap voetbal worden hier buiten beschouwing gelaten. Tot nader order dient een beroep te worden gedaan op de bestaande Intellectuele eigendomsrechten en het gemeen recht. In deze scriptie zullen wij meerbepaald de Merchandising van muziek onderzoeken. Wij bespreken hiertoe eerst de algemene mogelijke beschermingsvormen van Merchandising om dan meer specifiek de bescherming van Merchandising van muziek onder de loep te nemen. II.2. Bescherming van Merchandising via bestaande Intellectuele eigendomsrechten. 4. Het hoeft niet te verwonderen dat er heel wat soorten Intellectuele eigendomsrechten bestaan. De mens tracht zich steeds verder en verder te ontwikkelen en deze ontwikkelingen en creativiteit te beschermen. De Intellectuele eigendomsrechten vormen een restrictieve uitzondering op de vrijheid van handel en nijverheid zoals geponeerd door het decreet d allarde van We onderscheiden twee grote categorieën Intellectuele eigendomsrechten: enerzijds de onderscheidingstekens, anderzijds de creaties. De onderscheidingstekens betreffen: merken, handelsnamen, domeinnamen, benamingen van oorsprong. Onder creaties verstaan we algemeen gesproken werken van letterkunde of kunst (het auteursrecht), tekeningen en modellen, naburige rechten (rechten van o.a. uitvoerend kunstenaars en producenten van fonogrammen), software, octrooien, chips, databanken, plantenvariëteiten, etc.? 7 De onderscheidingstekens en de creaties verschillen op vlak van de opvatting van de bescherming. Intellectuele eigendomsrechten die creaties beschermen zijn in principe 6 Decreet-d'Allarde van 2-17 maart Merchandising van Intellectuele eigendomsrechten, seminarie Field Fisher Waterhouse van 11 maart

10 absoluut (bv. de auteursrechthebbende moet in principe voor elke reproductie van zijn werk toestemming verlenen). De creatieveling wordt hier beschermd. De Intellectuele eigendomsrechten die daarentegen onderscheidingstekens beschermen zijn eerder relatief van aard. Globaal bekeken kan bijvoorbeeld een merkhouder het gebruik van zijn onderscheidingsteken voor een product verbieden op voorwaarde dat indien dit gebruik zou plaatsvinden de consument in verwarring zou kunnen worden gebracht over de herkomst van het product. Hoewel in het geval van het merkenrecht de merkhouder bescherming geniet is het doel van onderscheidingstekens initieel de bescherming van de consument. 5. Naast het onderscheid creaties en onderscheidingstekens bestaat er tevens een onderscheid intellectuele eigendomsrecten en industriële eigendomsrechten. Deze zone is soms grijs. De verdere behandeling hiervan biedt echter geen meerwaarde voor deze scriptie. Dit daarom geheel ter zijde. 6. De auteursrechten en naburige rechten, de tekeningen en modellen rechten en de merkenrechten kunnen als het meest relevant en bruikbaar worden beschouwd voor de bescherming van Merchandising. De commerciële exploitatie van populariteit zal zich namelijk eerder afspelen op het niveau van deze rechten dan bijvoorbeeld op het niveau van een octrooi. Toch kunnen we niet om de gedachte en het feit heen dat ook een octrooi zijn weerslag kan hebben als beschermende factor met betrekking tot een product dat deel uitmaakt van Merchandising en waar een octrooi opzit. In dit laatste geval kunnen we eerder spreken van een passieve bescherming van Merchandising. De auteursrechten en naburige rechten, de tekeningen en modellen rechten en de merkenrechten spelen daarentegen een eerder proactieve rol in de bescherming van Merchandising. Een auteursrechtelijk beschermd werk mag immers ab initio niet zomaar worden bewerkt zonder toestemming van de auteur. Een octrooi daarentegen dient verplicht te worden geëxploiteerd ten einde bij te dragen tot technische vooruitgang. Een octrooi is dus in zekere zin toegankelijk voor geïnteresseerden om aan de hand van dit octrooi nieuwe onderzoeken te verrichten en aldus te komen tot nieuwe (octrooieerbare) uitvindingen. 7. Hierna overlopen we kort de modaliteiten van bescherming onder het auteursrecht en de naburige rechten, de tekeningen en modellen rechten en de merkenrechten. We bespreken tevens de pro s en contra s van dergelijke bescherming met het oog op Merchandising

11 Tenslotte komen wij dan tot de kern van de bespreking, een adequate bescherming van muziek als object van Merchandising. Wij bespreken dit uitgebreid en hopen te wijzen op enkele problemen en lacunes met betrekking tot de rechtsbescherming van muziek in het kader van Merchandising. II.2.1. Het Auteursrecht II Wettelijk kader 8. In België worden werken van letterkunde en kunst beschermd door de Wet betreffende het auteursrecht en de naburige rechten van 30 juni Met betrekking tot de auteurswetgeving is er sprake van een gedeeltelijke internationale harmonisatie. Internationale regelingen zijn onontbeerlijk voor een sterke auteursrechtelijke bescherming. De Conventie van Bern voor de bescherming van letterkundige en kunstwerken van 1886 is het oudste verdrag in de sector van het auteursrecht. 9 Een groot aantal landen hebben dit basisverdrag al ondertekend. Dit impliceert dat in al die lidstaten bij de Conventie van Bern het auteursrecht automatisch zonder formaliteit ontstaat. 10 Voor de toetreding van de Verenigde Staten en de Angelsaksische landen tot de Berner Conventie was de Universele auteursrechtenconventie van 1952 nog van groot belang omdat het copyrightsysteem in landen zoals de Verenigde Staten onverenigbaar was met het beschermingsregime van de Berner Conventie. Tot op de dag van vandaag blijft het echter nog belangrijk om als auteursrechthebbende op uw werk het symbool aanbrengen, gevolgd door de naam van de houder van het auteursrecht en het jaar van de eerste publicatie. Deze vermelding is nodig om uw werk te beschermen in de landen die aangesloten zijn bij de Universele Auteursrechtconventie en die geen deel uitmaken van de Conventie van Bern. Het betreft voornamelijk een aantal ontwikkelingslanden Wet van 30 juni 2004 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten, B.S. 27 juli 1994, Err. B.S. 5 november 1994 en B.S. 22 november 1994, gewijzigd door de wet van 3 april 1995, B.S. 29 april 1995, de wet van 31 augustus 1998, B.S. 14 november 1998, de wet van 22 mei 2005, B.S. 27 mei 2005, de wet van 4 december 2006, B.S. 23 januari 2007 en de wetten van 9 en 10 mei 2007, B.S. 10 mei 2007; err. B.S. 14 mei 2007 en 15 mei F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p18,

12 Met het medium internet is het niet meer ondenkbaar dat je werk wordt gebruikt of gekopieerd in de Verenigde Staten daarom is het aan te raden om het eveneens te deponeren bij het Copyright Office 12, zodat u de kosten van advocaten kan verhalen op de eventuele namaker. 13 We besluiten dat het geen overbodige luxe is het symbool met de nodige vermeldingen aan te brengen, al was het maar om duidelijk te maken dat er op het werk in kwestie een auteursrecht rust. 9. Verder dienen we nog te vermelden dat men met de TRIPs-overeenkomst van 15 april 1994 tot een ruimere territoriale harmonisatie is gekomen van minimumregels inzake het auteursrecht (en de andere intellectuele rechten) aangezien niet alle landen die gebonden zijn door de TRIPs-overeenkomst reeds lid waren van de conventies van Bern en Rome. Bovendien voorziet de TRIPs-overeenkomst in een mechanisme ter naleving van de gedane verbintenissen. Men spreekt van Bern Als laatste dienen we nog te vermelden dat WIPO met de verdragen van 20 december 1996 opnieuw de leidersrol heeft genomen inzake het auteursrecht. Men dient deze verdragen te interpreteren als bijzondere verdragen in de zin van artikel 20 van de Berner Conventie. De nieuwe verdragen doen dus geen afbreuk aan de bepalingen van de Berner Conventie. 15 II Beschermings- en vormvoorwaarden: Het auteursrecht ontstaat automatisch. 11. Een auteursrecht op een werk ontstaat zoals de titel van dit onderdeel het zegt automatisch. U moet geen enkele formaliteit vervullen. Een depot ter bescherming van uw werk is niet noodzakelijk, maar desalniettemin ten stelligste aan te raden. Het is een eenvoudige manier voor het vastleggen van een creatiedatum en uw hoedanigheid van auteur van het werk. U kan met alle mogelijke middelen (documenten, getuigen, ) aantonen dat u het werk heeft gecreëerd F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p

13 Om de bescherming van de Wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten 17 te kunnen inroepen dient het werk van de auteur aan 2 vereisten te voldoen. De vereiste van een concrete vorm en de vereiste van een voldoende originaliteit. 18 Wanneer u bijvoorbeeld een werk bij SABAM deponeert, betekent dat niet noodzakelijk dat het ook beschermd is. Een werk is immers enkel beschermd door het auteursrecht wanneer het voldoende concreet en origineel is. Dat kan enkel de bevoegde rechtbank beoordelen. 19 In een Cassatiearrest van 19 maart 1998 wordt bevestigd dat het auteursrecht geen ideeën beschermt, hoe origineel die ook mogen zijn. 20 Tevens genieten creaties die uitgedrukt zijn in een originele vorm automatisch de bescherming van het auteursrecht. 21 Het criterium van de eigen intellectuele schepping van de auteur speelt hier een grote rol. De drempel met betrekking tot originaliteit is echter laag. 22 En tenslotte bestaat er geen vereiste van nieuwheid. Indien verschillende auteurs hetzelfde idee tot uitdrukking brengen in hun werk, worden zij ieder afzonderlijk beschermd door het auteursrecht indien elk werk een persoonlijke stempel draagt. 23 II Ratione materiae 12. Artikel 1 van de auteurswet 24 lijkt op het eerste zicht problematisch voor geluidswerken en meerbepaald muziek waarover deze paper in het bijzonder handelt. Er wordt echter in de praktijk een zeer ruim toepassingsgebied aanvaard voor art. 1 AW. Elke schepping die voldoet aan de eerder beschreven vereisten valt onder art. 1 AW Wet van 30 juni 2004 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten, B.S. 27 juli 1994, Err. B.S. 5 november 1994 en B.S. 22 november 1994, gewijzigd door de wet van 3 april 1995, B.S. 29 april 1995, de wet van 31 augustus 1998, B.S. 14 november 1998, de wet van 22 mei 2005, B.S. 27 mei 2005, de wet van 4 december 2006, B.S. 23 januari 2007 en de wetten van 9 en 10 mei 2007, B.S. 10 mei 2007; err. B.S. 14 mei 2007 en 15 mei Hierna: AW. 18 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p Cass. 19 maart 1998, A&M 1998, F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p Zie hiervoor ook HvJ, 16 juli 2009, C-5/ F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p AW. 25 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p

14 II Ratione personae 13. Art. 6 AW vormt het basisprincipe: het auteursrecht komt toe aan de natuurlijk persoon die het werk heeft gecreëerd. Een rechtspersoon, vereniging of bedrijf kan logischerwijze nooit als oorspronkelijk auteur worden aangeduid, doch slechts enkele attributen van het auteursrecht vanwege de auteur verkrijgen. 26 In het bijzonder van belang met betrekking tot dit onderzoek zijn art. 4 en 5 AW. Bij de creatie van een muziekstuk zullen namelijk dikwijls meerdere personen samenwerken. Zij zijn onverdeelde medeauteurs en indien er bij overeenkomst met het oog op de uitoefening van het recht niets is geregeld, dient voor alle vormen van exploitatie het akkoord van alle medeauteurs te worden verkregen. 27 II Ratione temporis 14. Art. 2 AW zegt dat na het overlijden van de auteur het auteursrecht nog blijft bestaan gedurende 70 jaar ten voordele van de persoon die hij daartoe heeft aangewezen of, indien dat niet is gebeurd, ten voordele van zijn erfgenamen, overeenkomstig art. 7 AW. 28 II Twee soorten rechten: vermogens- en morele rechten 15. De auteurswet biedt bescherming via 2 soorten rechten. In art. 3 AW vindt men de vermogensrechten. In art. 1 2 heeft men het over de morele rechten. Deze laatste zijn in principe onvervreemdbaar omdat ze zo nauw aansluiten bij de persoon, dat ze enkel door hem kunnen worden uitgeoefend. In bepaalde gevallen kan bijvoorbeeld een architect afstand doen van zijn gewoon integriteitsrecht ten opzichte van een gebouw, maar dit beslaat niet meer de kern van ons onderzoek. 29 We gaan hier dan ook niet verder op in. 26 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p27; Art. 6 AW. 27 Art. 4 en 5 AW; F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p Art. 2 en Art. 7 AW. 29 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p31; Art. 1 2 AW

15 De vermogensrechten zijn volgens art. 3 AW roerende rechten die overgaan bij erfopvolging en vatbaar zijn voor gehele of gedeeltelijke overdracht Hierna beperken we ons tot enkele theoretische principes die van belang zijn voor dit onderzoek. Het is immers niet opportuun een volledig uitgewerkte schets te geven van de theorie rond auteursrechten en vermogens- en morele rechten specifiek. We beperken ons tot de vorming van een kader omtrent de materie van auteursrecht en muziek. Een eerste belangrijk recht in relatie tot muziek is het openbaarmakingsrecht (art. 1 2, lid 3 AW) dat bestempeld wordt als een moreel recht. De auteur heeft het recht om het werk bekend te maken en hij heeft het recht te bepalen wanneer dat gebeurt. 31 Art. 1 2 AW bepaalt verder nog in lid 5 dat de auteur het recht heeft om het vaderschap van het werk op te eisen of niet. Echter, vooral van belang met betrekking tot Merchandising zijn enerzijds het reproductierecht en anderzijds het recht tot mededeling aan het publiek, beide beschouwd als vermogensrechten. Aan het reproductierecht (art. 1 AW) heeft de wetgever een ruime betekenis willen geven. Deze interpretatie sluit aan bij het art. 1 AW Uit art. 1 AW leiden we af dat het reproductierecht in enge zin doelt op het maken van verveelvoudigingen, ongeacht de wijze waarop en ongeacht de vorm van de kopie. De toestemming van de auteur of de auteursrechthebbende zal steeds moeten worden verkregen. Tevens is het irrelevant of het gehele werk of een deel ervan wordt gekopieerd. 32 Het reproductierecht in ruime zin doelt dan weer op het recht om toestemming te geven tot het maken van adaptaties of bewerkingen en vertalingen, tot het verhuren en uitlenen van werken en tot het distribueren ervan door verkoop en dergelijke. 33 Het recht tot mededeling aan het publiek vormt alle wijzen waardoor een werk in een niettastbare vorm aan het publiek wordt bekendgemaakt. Het publiek neemt in casu kennis van het werk zonder het materieel in handen te hebben, bijvoorbeeld in de vorm van 30 Art. 3 AW. 31 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p34; Cass. 25 september 2003, R.W , F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p33,

16 voorstellingen, uitvoeringen en tevens het doorzenden van auteursrechtelijk beschermde werken via internet. 34 II Uitzonderingen en de Europese Richtlijn Informatiemaatschappij In de artikelen van de auteurswet vinden we uitzonderingen terug die ertoe leiden dat voor bepaalde vormen van gebruik geen voorafgaande toestemming dient te worden gevraagd. Dit met als oogpunt om een evenwicht te bouwen tussen de rechten van de gebruiker en de rechten van de auteur. Hiertoe kunnen een limitatief omschreven aantal handelingen gesteld worden zonder voorafgaandelijk de toestemming te vragen aan de auteur. 36 Met de Wet van 22 mei ter omzetting van de Europese Richtlijn Informatiemaatschappij van 2001 zijn de uitzonderingen in deze artikelen ietwat uitgebreid. Wij zullen ons beperken tot deze uitzonderingen die direct grote relevantie hebben in de praktijk waar een muziekindustrie zich in crisis bevindt. Deze crisis staat namelijk mee aan de basis van de grotere rol voor muziek als object van Merchandising. Vooreerst is het belangrijk te vermelden welke toepassingsvoorwaarden alle uitzonderingen in zich dragen. De uitzonderingen gelden in de eerste plaats voor werken waarvan de auteur zijn moreel recht tot bekendmaking heeft uitgeoefend. 38 De auteurswet van 1994 voorziet een gesloten systeem van uitzonderingen. De uitzonderingen vinden enkel toepassing in gevallen die uitdrukkelijk of duidelijk voorzien zijn in de auteurswet. 39 Dit is een restrictieve interpretatie van de uitzonderingen. 34 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p33, Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, PB L 167/10 van 22 juni Hierna: de Europese Richtlijn Informatiemaatschappij van K. VAN DER PERRE, Wat zijn de uitzonderingen op de vermogensrechten van de auteur?, 3 september 2007, Wat+zijn+de+uitzonderingen+op+de+vermogensrechten+van+de+auteur.html 37 Wet van 22 mei 2005, B.S., 27 mei F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p39. confer infra. 39 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p39; K. VAN DER PERRE, Wat zijn de uitzonderingen op de vermogensrechten van de auteur?, 3 september 2007, Wat+zijn+de+uitzonderingen+op+de+vermogensrechten+van+de+auteur.html

17 Artikel 23 bis van de Auteurswet bepaalt bovendien dat de uitzonderingen van dwingend recht zijn. Men kan dientengevolge niet afwijken van de uitzonderingen bij overeenkomst. Indien men het toch doet zullen de bepalingen in casu als ongeldig beschouwd worden. In de on-demand omgeving (on-line) is dit dwingend karakter niet meer van toepassing en zou men dus wel van deze uitzonderingen kunnen afwijken. De uitzonderingen zullen tevens een driestappentoets 40 moeten doorstaan. Artikel 5.5. van de Europese Richtlijn Informatiemaatschappij bepaalt dat de uitzonderingen slechts in bijzondere gevallen, omschreven bij wet, mogen worden toegepast, mits daarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van het werk of aan de wettige belangen van de rechthebbende. Verder dienen we er nog op te wijzen dat de driestappentoets niet uitdrukkelijk werd opgenomen in de Belgische auteurswet maar de uitzonderingen deze test wel moeten doorstaan. 18. De uitzondering die in de praktijk grote weerslag heeft in deze scriptie is deze van de thuiskopie 41. Vanuit deze uitzondering zullen we in het volgende hoofdstuk het onderscheid maken tussen individueel en commercieel downloaden. Wat betreft de thuiskopie is men tot een versoepeling moeten komen, onder druk van de praktijk waar de inbreuken, meerbepaald het kopiëren van geluids- en audiovisuele werken zonder toestemming van de auteur weelderig tierden. Het was namelijk voor de auteursrechthebbende onmogelijk om hun exclusief reproductierecht uit te oefenen in zo n onoverzichtelijk kluwen van inbreuken. Onder de dubbele voorwaarde dat de reproductie moet gebeuren in familiekring en uitsluitend bestemd is voor gebruik in familiekring, en dus voor privé-gebruik, is het downloaden van documenten, muziek of film van het internet nu toegestaan. Het uploaden en beschikbaar stellen van dit materiaal valt echter niet onder de uitzondering van art AW omdat bij dergelijke handelingen ook een mededeling aan het publiek geschiedt terwijl de uitzondering in casu enkel daden van reproductie toestaat. 42 Ten gunste van de rechthebbenden werd een vergoedingssyteem opgezet De driestappentoets was reeds terug te vinden in artikel 9, lid 2 van de Berner Conventie van 9 september 1886 en artikel 13 van de TRIPS overeenkomst van 15 april Art. 22 1, 5 AW. 42 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht., Brugge, Vanden Broele 2007, p

18 II Pro s en Contra s met betrekking tot Merchandising en bescherming van muziek 19. Na een korte maar noodzakelijke theoretische uiteenzetting te hebben gegeven over het auteursrecht bespreken wij in dit onderdeel de pro s en de contra s van de bescherming van Merchandising via het auteursrecht. Om een en ander te verduidelijken gebruiken wij als voorbeeld het muziekwerk als auteursrechtelijk beschermd werk. 20. We onderscheiden 3 pro s: 1) Lage drempel (originaliteit) 2) Absoluut recht: reproductie (geen verwarring vereist) 3) Geen vormvereisten (geen inschrijving in register) 1) Het auteursrecht kent een relatief lage drempel van originaliteit. Een werk is origineel en auteursrechtelijk beschermbaar wanneer het getuigt van een intellectuele activiteit van de maker en een stempel van zijn persoonlijkheid draagt. 44 De mate van kunstzinnigheid van een werk zal geen rol spelen. Gezien het beperkte aantal noten in een notenbalk bestaat de mogelijkheid dat twee personen op een verschillende plaats tot eenzelfde muziekwerk komen, zonder dat er sprake is van plagiaat door de ene of enige vorm van samenwerking tussen beide auteurs. Nieuwheid is dus niet vereist. Een recent geval deed zich voor met betrekking tot een muziekwerk van Clouseau, meerbepaald En Dans. De Finse melodieuze hardrock band Him bracht enkele jaren na En Dans een nummer getiteld Wings of a butterfly uit. Het refrein van dit laatste nummer was zowel qua tempo, ritme als qua melodie het evenbeeld van het nummer En Dans van Clouseau. Gezien de nationale bekendheid van Clouseau en mede gezien het genre waar de Finse groep Him in vertoefde was de kans klein dat het nummer werkelijk namaak zou zijn van het eerder poppy nummer van Clouseau. Clouseau besliste dan ook niet te procederen tegen Him, al zal men nooit zeker weten of dat de juiste beslissing was. Het was mijns inziens wel de beste beslissing. 2) Het auteursrecht is een absoluut recht. De auteursrechthebbende kan zich in principe verzetten tegen elke reproductie of openbaarmaking aan publiek van zijn muziekwerk zonder zijn toestemming, zonder dat een vereiste van verwarring die zou (kunnen) worden geschapen 44 Cass. 11 maart 2005, A&M 2005, p. 396 en BenGH 22 mei 1987, Screenoprints/Citroën, R.W ,

19 door de reproductie of openbaarmaking een rol speelt. De auteursrechthebbende kan zich dus in principe ook verzetten tegen de exploitatie van zijn werk via Merchandising. 3) Een groot pluspunt van het auteursrecht betreft het karakter van het automatisch ontstaan van dat recht. Men dient vooraf geen vormvereisten te voldoen om van auteursrechtelijke bescherming te genieten. Zoals we reeds vermeldden kan het soms wel aangewezen zijn de copyright te vermelden. 21. Anderzijds onderscheiden we een 3-tal contra s: 1) Niet voor namen Rockgroep, voetbalclubs, sportevenement, etc. 2) Niet eeuwig (70 jaar na dood auteur) 3) Beperkte harmonisatie 1) Een minpunt met betrekking tot Merchandising kan erin bestaat dat de naam van een Rockgroep in principe niet auteursrechtelijk beschermd kan worden. Op de keper beschouwd is dit pure logica. De mogelijkheid van bescherming van dergelijke namen zou voor gevolg hebben dat deze namen worden gemonopoliseerd. Dit kan absoluut niet de bedoeling zijn. Het auteursrecht vormt nog steeds een uitzondering op de vrijheid handel die beperkend moet worden toegepast. Een niet-banale woordcombinatie die getuigt van voldoende intellectuele activiteit die teruggaat op de maker ervan kan echter wel aanspraak maken op auteursrechtelijke bescherming. Er zijn muziekgroepen bekend met woordcombinaties als groepsnaam die kunnen getuigen van enige originaliteit. Het zal echter veiliger en zekerder zijn voor de bescherming van de groepsnaam een toevlucht te zoeken tot het merkenrecht. 2) Het auteursrecht komt in het publiek domein 70 jaar na de dood van de (langstlevende) auteur. Kortom, de bescherming van Merchandise producten zal dan ook eindigen. 3) Een groot nadeel dat tot op heden met betrekking tot het auteursrecht nog bestaat betreft de beperkte harmonisatie van het auteursrecht. Dit kan een weerslag hebben wanneer men als muziekgroep bijvoorbeeld buiten de landsgrenzen treedt. De verdragen maken wel gewag van een beperkte harmonisatie en bijgevolg een beperkte zekerheid om als onderdaan van een andere lidstaat niet minder behandeld te worden zoals vastgelegd via de clausule van de meest begunstigde natie

20 De Europese harmonisering van het auteursrecht kan een stap zijn in de goede richting. Dit loopt echter niet van een leien dakje. Dit onderwerp is uitermate interessant maar zou ons met betrekking tot deze scriptie te ver leiden. II.2.2. Het Tekeningen en Modellen recht II Wettelijk kader 22. Het tekeningen en modellen recht kent een totale harmonisatie. In de Benelux is de materie van het tekeningen en modellen recht geregeld via het Benelux Verdrag inzake de Intellectuele Eigendom. 45 Ook op en via Europees niveau kent deze materie een totale harmonisatie via de verordening 6/2002 van de Raad van 12 december 2001 betreffende Gemeenschapsmodellen en de Richtlijn 98/71 van het Europees Parlement en de Raad van 13 oktober 1998 inzake de rechtsbescherming van modellen. II Beschermings- en vormvoorwaarden II Ratione materiae 23. Volgens artikel BVIE wordt als tekening of model beschouwd het uiterlijk van een voortbrengsel of een deel ervan. Onder 4 wordt als een voortbrengsel beschouwd, elk op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp met begrip van onder meer ( ) verpakkingen, ( ), grafische symbolen, ( ). Deze definitie is dus breed opengetrokken. In principe dient om aanspraak te kunnen maken als rechthebbende op een tekening of model volgens het BVIE en de Europese verordening een depot te worden verricht. We dienen er hier wel aan te herinneren dat de Europese verordening tevens een korte bescherming toekent voor het niet-geregistreerde model. Dit laatste is toch wel een groot pluspunt om de Europese bescherming te verkiezen boven de Benelux bescherming. De voorwaarden om aan bescherming te voldoen binnen het tekeningen en modellen recht zijn tweeërlei en zijn in zekere mate een kleine mengelmoes van de voorwaarden van het 45 Hierna BVIE